Noã löïc cöùu giuùp
ñaïi luïc Phi chaâu
Noã löïc cöùu giuùp ñaïi luïc Phi chaâu.
Moät soá nhaän ñònh cuûa nhaø vaên Alain Mabanckou, ngöôøi Congo Brazaville, veà noã löïc cöùu giuùp Phi chaâu.
Phi chaâu (Avvenire 26-10-2011; Vat. 15/11/2011) - Töø moät naêm qua tình hình Baéc Phi ñaõ noùng boûng vôùi cuoäc "caùch maïng hoa laøi", baét ñaàu taïi caùc nöôùc nhö Tunisia, Ai Caäp, Libia, roài lan sang nhieàu nöôùc khaùc trong vuøng Trung Ñoâng. Raát tieác laø ñaõ coù haøng chuïc ngaøn ngöôøi thieät maïng, vì caùc chính quyeàn ñoäc taøi ñaõ ra leänh cho quaân ñoäi taøn saùt caùc ñoaøn ngöôøi bieåu tình, khoâng thöông tieác.
Trong khi ñoù naïn ñoùi vaãn tieáp tuïc hoaønh haønh trong vuøng Söøng Phi chaâu, ñaëc bieät laø taïi ba nöôùc Somalia, Kenya vaø Etiopia, khieán cho haøng chuïc ngaøn ngöôøi khaùc phaûi thieät maïng, tröôùc söï thôø ô cuûa theá giôùi Taây Phöông. Töø vaøi tuaàn qua quaân ñoâi Kenya ñaõ tieán vaøo Somalia ñeå tìm caùch loaïi tröø löïc löôïng hoài cuoàng tín Al Shabaab khieán cho tình hình trong vuøng noùng boûng hôn.
Taïi mieàn baéc Nigeria, nôi ña soá daân theo Hoài giaùo, caùc xung ñoät vaãn tieáp tuïc taùi dieãn vôùi caùc vuï taán coâng vaø ñoát phaù caùc nhaø thôø kitoâ, khieán cho 150 ngöôøi thieät maïng. Coøn treân vuøng bieân giôùi giöõa hai nöôùc Baéc Sudan vaø Nam Sudan, trong caùc ngaøy qua khoâng löïc cuûa chính quyeàn Khartum ñaõ doäi bom caùc laøng trong vuøng, nhaèm muïc ñích ñuoåi daân chuùng ñi nôi khaùc ñeå deã beà thoân tính. Lyù do vì vuøng naøy coù moû daàu hoûa lôùn.
Chính trong boái caûnh chieán tranh, baát oån vaø ñoùi khaùt khoå ñau naøy cuûa nhieàu daân toäc Phi chaâu, Ñöùc Thaùnh Cha Bieån Ñöùc XVI baét ñaàu chuyeán coâng du muïc vuï taïi Benin trong caùc ngaøy töø 18 ñeán 20 thaùng 11 naêm 2011, nhaân dòp kyû nieäm 150 naêm haït gioáng Tin Möøng ñöôïc gieo vaøo loøng ñaát Benin, vaø ñeå coâng boá Toâng huaán Haäu Thöôïng Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc Kyø II cho Phi chaâu.
Do ñoù caùc söù ñieäp maø Ñöùc Thaùnh Cha nhaén göûi trong chuyeán vieáng thaêm naøy seõ khoâng chæ daønh cho Giaùo Hoäi vaø daân nöôùc Benin, maø coøn cho toaøn ñaïi luïc Phi chaâu nöõa, moät ñaïi luïc ñang raát caàn ñeán söï hieäp nhaát, hoøa giaûi, hoøa bình vaø phaùt trieån.
Phi chaâu laø ñaïi luïc raát giaàu taøi nguyeân thieân nhieân, nhöng keå töø khi ñöôïc ñoäc laäp hoài thaäp nieân 1960 ñeán nay, ña soá ngöôøi daân caùc nöôùc Phi chaâu vaãn haàu nhö chöa ñöôïc höôûng gì hay ñöôïc höôûng raát ít töø caùc nguoàn taøi nguyeân meânh moâng aáy.
Ñeå caûi tieán tình traïng soáng cuûa ngöôøi daân phi chaâu coøn coù raát nhieàu ñieàu phaûi laøm, trong ñoù quan troïng nhaát laø yù thöùc cuûa haøng laõnh ñaïo veà söù meänh phuïc vuï coâng ích vaø tinh thaàn yeâu nöôùc thöông daân.
Sau ñaây chuùng toâi xin göûi tôùi quùy vò vaø caùc baïn moät soá nhaän ñònh cuûa oâng Alain Mabanckou, nhaø vaên ngöôøi Congo Brazaville, veà coá gaéng cöùu vaõn Phi chaâu. OÂng Mabanckou naêm nay 45 tuoåi, sinh tröôûng taïi Coäng hoøa Congo Brazaville, nhöng hoïc Luaät beân Phaùp, vaø laø giaûng sö vaên chöông Phaùp taïi ñaïi hoïc California beân Hoa Kyø. OÂng cuõng laø moät nhaø vaên noåi tieáng, taùc giaû cuûa 9 cuoán tieåu thuyeát vaø 6 taäp thô, ñaõ ñöôïc dòch ra 15 thöù tieáng khaùc nhau. Caùc taùc phaåm cuûa oâng ñeàu noùi veà Phi chaâu vaø ngöôøi daân cuûa ñaïi luïc naøy: caùc khaùt voïng, caùc khoå ñau khaéc khoaûi vaø aâu lo cuûa hoï. Tuy nhieân cuõng gioáng nhö nhieàu ngöôøi Phi chaâu ngaøy nay, oâng laø con ngöôøi cuûa söï toaøn caàu hoùa, soáng giöõa ba ñaïi luïc, ba theá giôùi, ba neàn vaên hoùa coù caùc quan nieäm raát khaùc nhau veà söï vaät. OÂng khoâng khöôùc töø cho thaáy vaø chöùng minh cho thaáy khaû theå cuûa moät caùi nhìn khaùc cuûa ngöôøi daân phi chaâu, khaùc vôùi caùi nhìn cuûa caùc daân toäc thuoäc caùc ñaïi luïc khaùc.
Ñoù laø ñieàu ngöôøi ta coù theå ñoïc thaáy trong cuoán tieåu thuyeát môùi nhaát cuûa oâng töïa ñeà "Ngaøy mai toâi ñöôïc 20 tuoåi". Nhaân vaät chính cuûa cuoán saùch laø chuù beù 10 tuoåi teân laø Michel. Michel coù hai baø meï, moät ngöôøi cha, nhöng oâng khoâng phaûi laø cha ñeû ra noù. Michel keå chuyeän cuoäc ñôøi noù, cuõng nhö gia ñình vaø thaønh phoá cuûa noù laø Pointe Noire beân Coäng Hoøa Congo Brazavile, trong thaäp nieân 1970, khi chính quyeàn ngaû theo chuû thuyeát coäng saûn. Vaø theá giôùi vaøo trong gia ñình Michel qua ngaõ cöûa soå, vôùi caùc tin töùc töø ñaøi phaùt thanh, maø cha cuûa Michel bình luaän cho moïi ngöôøi trong nhaø nghe.
Hoûi: Thöa giaùo sö Mabanckou, qua chuù beù Michel giaùo sö ñoïc laïi lòch söû cuûa ñaïi luïc Phi chaâu vaø caùc bieán coá quan troïng nhaát xaûy ra treân theá giôùi, töø moät vieãn töôïng chöa töøng coù. Nhöng töø loøng Phi chaâu vaø vôùi ñoâi maét cuûa moät chuù beù, coù caùi gì mang tính caùch töï thuaät trong cuoán saùch naøy hay khoâng?
Ñaùp: Chaéc chaén laø coù roài. Michel laø moät chuùt cuûa chính toâi trong thaønh phoá Pointe Noire ñoù cuûa Coäng hoøa Congo Brazaville. Ngoaøi ra, khoù maø coù theå duy thöïc, neáu khoâng kín muùc töø chính cuoäc ñôøi tö cuûa mình. Vaø toâi ñaõ döïng laïi caùc bieán coá xaûy ra trong ñôøi toâi thôøi ñoù qua hình aûnh cuûa beù Michel. Coù caùc söï kieän nhoû nhaët thöôøng ngaøy, nhöng cuõng coù ñöôøng loái chính trò cuûa chính quyeàn ñòa phöông, ñöôïc ngöôøi daân noùi ñeán, vaø cuõng coù tieáng voïng cuûa theá giôùi ñeán ñöôïc vôùi ngöôøi daân qua ñaøi "Tieáng noùi Hoa Kyø". Coù moät chieàu kích noøng coát khaùc nöõa ñoái vôùi ngöôøi daân Phi chaâu coù lieân laïc ñaëc bieät vôùi ñaøi phaùt thanh: ñoù laø, cho duø hoï ôû baát cöù nôi ñaâu, keå caû taïi caùc vuøng xa xoâi heûo laùnh nhaát, theá giôùi cuõng ñeán ñöôïc vôùi hoï qua ñaøi phaùt thanh.
Hoûi: Theá maø treân bình dieän chính trò, 40 naêm ñaõ qua roài maø xem ra khoâng thaáy coù nhieàu thay ñoåi taïi Phi chaâu, vaø ñaëc bieät laø trong ñaát nöôùc cuûa giaùo sö...
Ñaùp: Töø hôn 30 naêm nay chuùng toâi coù cuøng moät toång thoáng, töø khuynh höôùng coäng saûn ñoåi sang khuynh höôùng tö baûn. Vôùi söï khaùc bieät laø ngaøy nay coù ít ngöôøi giaàu hôn, nhöng hoï laïi coù caùc gia taøi khoång loà, trong khi ñaïi ña soá daân chuùng vaãn phaûi soáng raát ngheøo khoù. Nhö theá, ñoái vôùi ngöôøi daân ñaõ khoâng coù nhieàu thay ñoåi. Vaãn luoân luoân laø cheá ñoä ñoäc taøi, hay cuõng gioáng nhö nhieàu chính quyeàn khaùc taïi Phi chaâu, haøng laõnh ñaïo khoâng nhaém thaêng tieán haïnh phuùc cuûa ngöôøi daân, keå caû taïi nhöõng nôi nhö Congo Brazaville, laø ñaát nöôùc coù caùc taøi nguyeân cho pheùp laøm ñöôïc ñieàu ñoù. Nhöng raát tieác laø chæ coù moät thieåu soá öu tuyeån ñöôïc höôûng lôïi töø caùc taøi nguyeân phong phuù aáy cuûa ñaát nöôùc chuùng toâi maø thoâi.
Hoûi: Thöa giaùo sö, caùc tieåu thuyeát cuûa giaùo sö khoâng tröïc tieáp laø caùc lôøi toá caùo, nhöng luoân luoân coù moät söï pheâ bình xaõ hoäi vaø chính trò tieàm aån giöõa caùc haøng chöõ. Giaùo sö coù nghó raèng vaên chöông coù theå trôï giuùp cho moät tieán trình gaây yù thöùc vaø thay ñoåi hay khoâng?
Ñaùp: Moät caùch tröïc tieáp thì khoâng ñaâu. Vì vaên chöông laø vöông quoác cuûa söï töôûng töôïng. Ngöôøi ta khoâng theå cai trò vôùi vöông quoác töôûng töôïng ñöôïc, nhöng coù theå cai trò vôùi moät söï töôûng töôïng naøo ñoù. Nhöng raát tieác laø nhieàu vò laõnh ñaïo phi chaâu khoâng coù moät chuùt töôûng töôïng naøo heát, hoï chæ ñaùp traû laïi caùc lôïi loäc to lôùn thoâi, hoï khoâng chuù yù tôùi vaên chöông, ngheä thuaät, vaên hoùa noùi chung, laø nhöõng yeáu toá coù theå coù aûnh höôûng maïnh meõ hôn ñoái vôùi daân chuùng vaø giuùp caùc tieán trình gaây yù thöùc cho ngöôøi daân, nhö ñaõ xaûy ra trong vaøi tröôøng hôïp vaø coøn ñang tieáp tuïc xaûy ra.
Hoûi: Tuy nhieân, gioáng nhö nhieàu nhaø vaên phi chaâu, giaùo sö xuaát baûn caùc taùc phaåm cuûa mình beân AÂu chaâu. Laøm theá naøo ñeå caùc taùc phaåm aáy coù theå ñeán vôùi ñoäc giaû phi chaâu thöa giaùo sö?
Ñaùp: Neáu toâi khoâng xuaát baûn saùch cuûa toâi beân AÂu chaâu, chaéc chaén toâi cuõng seõ khoâng theå ñeán vôùi ñoäc giaû phi chaâu. Lyù do khoâng phaûi chæ vì khoâng ai bieát toâi, maø cuõng chaéc chaén laø vì toâi seõ gaëp raát nhieàu khoù khaên ñeå xuaát baûn caùc saùch cuûa toâi trong moät ñaát nöôùc, nôi coù söï kieåm duyeät khaét khe. Toâi nghó raèng khoâng neân giaûn löôïc Phi chaâu vaøo yù nieäm ñòa lyù maø thoâi. Phi chaâu ôû khaép moïi nôi coù ngöôøi phi chaâu suy tö, ñoái chieáu, thaûo luaän, baét ñaàu töø moät caùi nhìn ñoàng thôøi töø beân trong cuõng nhö töø beân ngoaøi. Taát caû nhöõng ngöôøi phi chaâu soáng taïi haûi ngoaïi laø moät kho taøi nguyeân nhaân löïc to lôùn ñoái vôùi ñaïi luïc Phi chaâu.
Hoûi: Döï aùn "Caùc chuyeán haønh höông" maø giaùo sö tham gia coù naèm trong yù höôùng naøy hay khoâng thöa giaùo sö Mabanckou ?
Ñaùp: Chaéc chaén roài. Ñaây laø moät saùng kieán do "Trung taâm Chinua Achebe cuûa caùc vaên só vaø ngheä só phi chaâu" ñeà xöôùng. Trung taâm naøy ñaõ xin 14 nhaø vaên phi chaâu cuøng nhau ñi haønh höông qua 14 thuû ñoâ cuûa ñaïi luïc Phi chaâu trong dòp dieãn ra Giaûi Tuùc Caàu Quoác Teá hoài naêm ngoaùi, vaø vieát veà caùc chuyeán haønh höông ñoù. Caùc baøi vieát seõ ñöôïc xuaát baûn trong loaït saùch goàm 14 cuoán keå laïi Phi chaâu ngaøy nay, caùc thuû ñoâ, quoác gia, daân chuùng, caùc sinh hoaït vaø cuoäc soáng cuûa hoï. Phaàn toâi, toâi ñaõ haønh höông beân Lagos, thuû ñoâ cuûa nöôùc Nigeria. Ñaây ñaõ laø moät kinh nghieäm raát hay vaø phong phuù. Tröôùc heát, chuyeán ñi ñaõ giuùp toâi loaïi boû raát nhieàu thaønh kieán tieâu cöïc maø toâi ñaõ coù ñoái vôùi daân nöôùc Nigeria. Du haønh, ñoïc saùch, gaëp gôõ nhieàu ngöôøi khaùc nhau: taát caû ñeàu giuùp chuùng ta töï hieåu bieát mình hôn vaø giuùp trieät haï caùc haøng raøo ngaên caùch, bao goàm caû caùc thaønh kieán nöõa.
(Avvenire 26-10-2011)
Linh Tieán Khaûi
(Radio Vatican)