Giaùo duïc laø chìa khoùa
phaùt trieån Phi chaâu
Giaùo duïc laø chìa khoùa phaùt trieån Phi chaâu.
Phoûng vaán giaùo sö Bianca Maria Carcangiu.
Baéc Phi (Vat. 3/09/2011) - Töø cuoái naêm 2010 tôùi nay laøn soùng daân chuû daâng cao taïi caùc nöôùc Baéc Phi vaø lan sang nhieàu nöôùc Araäp vuøng Trung Ñoâng. Daân chuùng, ñaëc bieät laø ngöôøi treû, ñaõ söû duïng caùc phöông tieän truyeàn thoâng taân tieán nhö ñieän thoaïi di ñoäng vaø heä thoáng Internet, Youtube, Facebook ñeå phaùt ñoäng phong traøo bieåu tình ñoøi daân chuû laät ñoå caùc cheá ñoä ñoäc taøi. Ñaây laø söï kieän chöùng minh cho thaáy caùc theá heä treû taïi Phi chaâu ngaøy nay coù möùc ñoä hieåu bieát kyõ thuaät vöôït theá heä oâng baø cha meï cuûa hoï. Ñöôïc nhö theá cuõng laø nhôø caùc chöông trình giaùo duïc ñaøo taïo hoï ñöôïc höôûng. Vaø söï kieän naøy chöùng minh cho thaáy giaùo duïc laø chìa khoùa phaùt trieån cuûa ñaïi luïc Phi chaâu.
Thaät ra keå töø thôøi ñöôïc ñoäc laäp khoûi aùch thoáng trò cuûa caùc nöôùc taây phöông trong thaäp nhieâm 1950-1960, moät soá nöôùc Phi chaâu ñaõ trôû thaønh caùc nöôùc coù cheá ñoä daân chuû, trong khi caùc nöôùc khaùc chæ coù teân daân chuû, nhöng caùc chính quyeàn ñöôïc baàu leân cuõng coù chính saùch cai trò khoâng khoan nhöôïng hôn caùc cheá ñoä ñi tröôùc; vaø moät phaàn luïc ñòa Phi chaâu vaãn naèm döôùi cheá ñoä quaân chuû chuyeân cheá. Ñoù laø Phi chaâu cuûa nhöõng laõnh tuï nhö Robert Mugabe, laøm toång thoáng Zimbabwe töø hôn 30 naêm qua; Dos Santos cai trò Angola töø naêm 1979; Museveni toång thoáng Uganda töø naêm 1986; Omar Bashir naém quyeàn taïi Sudan töø naêm 1989; Melles Zenawi cai trò Etiopia töø naêm 1991 vv... Ñoù laø caùc cheá ñoä quaân chuû ñoäi loát daân chuû, thöôøng ñöôïc söï haäu thuaãn cuûa caùc nöôùc taây aâu.
Beân caïnh ñoù cuõng coù moät soá nöôùc Phi chaâu ñöôïc quoác teá trôï giuùp tieán tôùi choã tröôûng thaønh daân chuû nhö Nam Phi, Ghana, Botswana vaø Benin. Roài coù caùc nöôùc môùi ra khoûi caùc cheá ñoä ñoäc taøi nhö Guinea, Niger vaø Nigeria. Ghana laø quoác gia coù cheá ñoä ña ñaûng hoaït ñoäng toát vaø coù möùc taêng tröôûng trong naêm 2011 laø 13,4 %, ñöùng ñaàu Phi chaâu. Tuy coù moät soá vaán ñeà lieân quan tôùi vieäc phaân chia taøi nguyeân daàu hoûa, nhöng caùc cuoäc baàu cöû taïi Nigeria trong naêm nay ñaõ trong saùng vaø ñuùng ñaén nhaát keå töø khi ra khoûi cheá ñoä ñoäc taøi naêm 1999, vaø khaù hôn caùch ñaây 4 naêm.
Trong khi ñoù Liberia vaø Sierra Leone laø hai nöôùc ñang thaønh coâng trong vieäc taùi thieát caùc cô caáu sau caùc cuoäc noäi chieán ñaãm maùu. Nam Sudan laø quoác gia treû nhaát Phi chaâu môùi ñoäc laäp khoûi Baéc Sudan ngaøy 9-7-2011, sau cuoäc tröng caàu daân yù. Mozambic cuõng ñaõ cuûng coá söï oån ñònh chính trò cuûa mình vaø loâi keùo giôùi ñaàu tö ngoaïi quoác.
Giöõa caùc naêm 1996-2006 ñaõ coù 44 cuoäc baàu cöû trong vuøng Phi chaâu nam sa maïc Sahara, trong khi giöõa caùc naêm 2005-2007 ñaõ coù 26 cuoäc baàu cöû toång thoáng vaø quoác hoäi. Chæ noäi trong naêm 2010 ngöôøi daân 21 nöôùc Phi chaâu ñaõ ñi ñaàu phieáu. Caùc söï kieän naøy chöùng minh cho thaáy Phi chaâu ñang ñi "ñuùng höôùng", tuy coøn coù raát nhieàu ñieàu phaûi laøm nhö cuoäc chieán choáng teä naïn tham nhuõng, vieäc thaêng tieán töï do baùo chí vaø phaùt trieån an sinh. Kenya laø moät tröôøng hôïp ñieån hình chöùng minh cho thaáy moät quoác gia ñaõ ñaït ñöôïc söï oån ñònh, laïi coù theå tuït haäu vaø quay trôû veà tình traïng chaäm tieán quùa khöù.
Ngoaøi ra, cuõng coù caùc nöôùc phi chaâu rôi vaøo caûnh ñaûo chaùnh khi thaønh coâng khi thaát baïi nhö Madagascar naêm 2009, Guinea Bissau naêm 2010 vaø Mauritania naêm 2008. Thöôøng caùc cuoäc ñaûo chaùnh baïo löïc bò Lieân hieäp Phi chaâu leân aùn, vaø naêm 2007 toå chöùc naøy ñaõ ñöa ra nghò quyeát truïc xuaát quoác gia thaønh vieân naøo trong ñoù coù ngöôøi chieám quyeàn baèng caùc phöông thöùc baát hôïp phaùp.
Sau ñaây chuùng toâi xin göûi tôùi quùy vò vaø caùc baïn baøi phoûng vaán baø Bianca Maria Carcangiu, giaùo sö khoa söû hoïc Phi chaâu taïi ñaïi hoïc Cagliari, nam Italia.
Hoûi: Thöa giaùo sö, theo tình hình hieän nay xem ra caùc "con khuûng long giaø" cuûa Phi chaâu vaãn baùm vaøo quyeàn bính vaø khoâng muoán nhöôïng boä, coù ñuùng theá khoâng?
Ñaùp: Caùc nöôùc aâu chaâu ñaõ phaûi maát nhieàu theá kyû môùi cuûng coá ñöôïc cuoäc soáng cuûa mình, trong khi caùc nöôùc Phi chaâu môùi ñöôïc ñoäc laäp töø naêm 1960. Nghóa laø môùi chæ coù 50 naêm, caàn phaûi cho hoï coù thôøi gian.
Treân moät bình dieän naøo ñoù, xem ra ñang coù söï thay ñoåi theá heä. Nhöng cöù thöû nghó tôùi tröôøng hôïp cuûa oâng Mugabe toång thoáng Zimbabwe, thì ñaõ khoâng bao giôø coù söï thay ñoåi. Nhöng toâi xaùc tín raèng Zimbabwe coù caùc ngöôøi coù khaû naêng laõnh ñaïo, trong soá nhöõng ngöôøi soáng taïi haûi ngoaïi, laø löïc löôïng maïnh vaø hieän höõu. Neáu caùc ñaàu oùc aáy coù theå trôû veà nöôùc, thì chaéc chaén laø neàn daân chuû cuûa nhieàu nöôùc Phi chaâu seõ ñöôïc höôûng nhôø.
Dó nhieân, khoâng ñöôïc coù caùc chôø mong quùa ñaùng theo kieåu "taây aâu", nhöng caùc quoác gia Phi chaâu seõ tìm ra con ñöôøng rieâng cuûa hoï daãn tôùi choã chia quyeàn haønh moät caùch hôïp lyù. Vaø söï oån ñònh beân trong cuûa quoác gia coù vai troø neàn taûng trong vieäc phaùt trieån.
Hoûi: Thöa giaùo sö, nhö vaäy laø coù söï kieän thieáu haøng laõnh ñaïo chính trò?
Ñaùp: Dó nhieân roài, vaø coù raát nhieàu lyù do giaûi thích söï kieän caùc nöôùc Phi chaâu thieáu haøng laõnh ñaïo. Tröôùc heát laø naïn gian tham hoái loä: noù raát laø phoå bieán vaø caùc ngaân khoaûn ñaàu tö cuûa chính quyeàn thöôøng bò "leøo laùi" töø beân ngoaøi. Chæ caàn nghó tôùi hieän töôïng ñang xaûy ra taïi nhieàu nöôùc Phi chaâu: ñoù laø Trung Quoác böôùc vaøo caùc nöôùc naøy vaø mua ñaát ñai cuûa caùc nöôùc Phi chaâu. Theá roài coøn coù caùc lyù do xaõ hoäi nöõa, chaúng haïn nhö hieän töôïng thieáu giaùo duïc ñaøo taïo, ngay caû treân möùc ñoä sô ñaúng nhaát. Chæ tröø taïi nhöõng quoác gia tieán boä hôn moät chuùt laø coù neàn giaùo duïc ñöôïc phaùt trieån thoâi.
Hoûi: Vieäc thieáu ñaøo taïo treân caùc baäc cao hôn cuõng gaây ra caûnh thieáu tröôûng thaønh trong yù kieán coâng coäng, coù ñuùng theá khoâng thöa giaùo sö?
Ñaùp: Xaõ hoäi daân söï coù theå lôùn leân vaø ñang trôû thaønh moät ñoái taùc quan troïng cuûa caùc quyeàn bính chính phuû hieän nay. Noù ñöôïc ñaïi dieän bôûi caùc ngöôøi coù ngheà töï do, bôûi giôùi thuû coâng ngheä, bôûi caùc toå chöùc phi chính quyeàn, vaø bôûi Giaùo Hoäi.
Hoûi: Taïi Phi chaâu coù nhöõng nöôùc coù neàn daân chuû maïnh, ñieàu naøy coù khieán cho ngöôøi ta laïc quan khoâng thöa giaùo sö?
Ñaùp: Vaâng, dó nhieân laø coù roài. Ngöôøi phi chaâu phaûi ñöôïc naâng ñôõ bôûi caùc cöôøng quoác taây aâu. Nhöng maø caùc nöôùc Phi chaâu bieán chuyeån moãi nöôùc theo caùch rieâng cuûa mình. Coù hai nöôùc Phi chaâu öôùc muoán trôû thaønh quoác gia laõnh ñaïo ñaïi luïc naøy: ñoù laø Nigeria vaø Nam Phi. Vaø khoâng phaûi voâ tình maø hai nöôùc naøy laø hai nöôùc coù neàn giaùo duïc phoå bieán hôn caùc nöôùc khaùc. Ñaây cuõng laø ñieàu ñuùng vôùi nöôùc Ghana, cöïu thuoäc ñia cuûa Anh quoác, vì theá Anh quoác ñaëc bieät traân troïng Ghana, khoâng phaûi chæ vì Ghana giaàu taøi nguyeân maø cuõng giaàu vaên hoùa nöõa, vôùi caùc truyeàn thoáng maø Anh quoác tìm duy trì vaø chuùng vaãn coøn toàn taïi cho tôùi nay.
Hoûi: Nhö theá coù nghóa laø caùc trôï giuùp cuûa theá giôùi taây phöông vaãn quan troïng ñoái vôùi caùc nöôùc Phi chaâu?
Ñaùp: Tuøy loaïi trôï giuùp. Caùc trôï giuùp coù theå giaûi quyeát moät vaán ñeà caáp baùch nhö naïn ñoùi trong vuøng Söøng Phi chaâu. Nhöng caàn phaûi chuù yù tôùi caùc loaïi trôï giuùp laâu daøi, xeùt vì trong vuøng naøy naïn haïn haùn maát muøa ñoùi keøm thöôøng xaûy ra. Theá roài ñieàu quan troïng laø caùc toå chöùc nhaân ñaïo phaûi hieåu bieát lòch söû vaø phong tuïc taäp quaùn ñòa phöông, vaø caùc trôï giuùp coù theå ñöôïc ngöôøi daân baûn xöù chòu ñöïng ñöôïc vaø coù theå quaûn lyù ñöôïc.
Hoûi: Thöa giaùo sö Carcangiu, caùc taøi nguyeân thieân nhieân ñaùng lyù ra laø phöôùc laønh cho caùc daân toäc Phi chaâu, vì chuùng coù theå vaø phaûi ñöôïc söû duïng cho coâng ích vaø ñeå thaêng tieán quoác gia, nhöng ngöôøi ta laïi thöôøng noùi tôùi söï chuùc döõ cuûa caùc taøi nguyeân, giaùo sö nghó sao?
Ñaùp: Ngöôøi ta noùi raèng daàu hoûa vaø caùc taøi nguyeân thieân nhieân khaùc laø söï chuùc döõ cho ñaïi luïc Phi chaâu, nhöng ñieàu quan troïng ñoù laø caùc quoác gia phi chaâu phaûi coù caùc chuyeân vieân khaùc nhau ñeå bieát khai thaùc caùc taøi nguyeân ñoù. Tuy nhieân raát thöôøng khi giôùi laõnh ñaïo chính trò cuûa caùc nöôùc Phi chaâu ñi theo caùc cöôøng quoác thöïc daân cuõ. Vaø noùi thöïc ra coù raát nhieàu chieán cuoäc goïi laø boä laïc hay chuûng toäc, naûy sinh töø vieäc chieám höõu ñaát ñai vaø taøi nguyeân laøm cuûa rieâng hay sinh lôïi cho phe nhoùm cuûa mình.
Hoûi: Caùc toå chöùc ñòa phöông hoaït ñoäng coù höõu hieäu khoâng thöa giaùo sö?
Ñaùp: Chuùng laø caùc cô caáu môùi ñöôïc thaønh laäp. Lieân Hieäp Phi chaâu môùi ñöôïc thaønh laäp hoài naêm 2000, caû khi noù coù naûy sinh töø ñoáng tro taøn cuûa Toå chöùc thoáng nhaát Phi chaâu ñöôïc thaønh laäp hoài naêm 1963, vaø ñaõ coù nhieàu kinh nghieäm ngoaïi giao. Hieän nay Lieân Hieäp Phi chaâu coù nguyeân taéc laø khoâng can thieäp vaøo noäi boä cuûa caøc nöôùc Phi chaâu, vaø coù ñieåm quy chieáu laø chuû nghóa lieân phi chaâu. Muïc tieâu naøy ñang ñöôïc thöïc hieän bôûi caùc toå chöùc vuøng mieàn coù tính caùch kinh teá vaø ñang hoaït ñoäng raát höõu hieäu. Theá roài cuõng khoâng neân queân caùc söù meänh cuûa löïc löôïng baûo hoøa cuûa Lieân Hieäp Quoác, caû khi chuùng ta môùi chæ ôû böôùc ñaàu.
Linh Tieán Khaûi
(Radio Vatican)