Lyù do caùc cuoäc xung ñoät
taïi Nigeria
Lyù do caùc cuoäc xung ñoät taïi Nigeria.
Phoûng vaán Ñöùc Cha Onayekan, Toång Giaùm Muïc Abuja, veà caùc lyù do cuoäc xung ñoät taïi Nigeria.
Nigeria (ZENIT 17-7-2011) -Trong caùc naêm qua thöôøng xaûy ra caùc vuï xung ñoät taïi mieàn Baéc Nigeria, nôi coù ña soá tín höõu theo Hoài giaùo sinh soáng, vaø kitoâ höõu laø thieåu soá. Caùc vuï xung ñoät baïo löïc giöõa hai beân ñaõ khieán cho haøng ngaøn ngöôøi thieät maïng. Baùo chí taây aâu thöôøng coi ñaây laø caùc xung ñoät toân giaùo, nhöng thaät ra coù nhieàu lyù do raát phöùc taïp.
Sau ñaây chuùng toâi xin göûi tôùi quùy vò vaø caùc baïn phaàn ñaàu baøi phoûng vaán Ñöùc Cha John Olorunfemi Onaiyekan, Toång Giaùm Muïc giaùo phaän Abuja, veà caùc lyù do cuoäc xung ñoät naøy.
Ñöùc Cha Onaiyekan sinh naêm 1944 taïi Kabba beân Nigeria, thuï phong linh muïc naêm 1969, ñöôïc Toøa Thaùnh chæ ñònh laøm Giaùm Muïc Phuï taù giaùo phaän IIorin naêm 1982. Hai naêm sau ngaøi leân laøm Giaùm Muïc chính toøa giaùo phaän naøy vaø naêm 1990 ñöôïc chæ ñònh laøm Giaùm Muïc Phoù toång giaùo phaän Abuja, roài hai naêm sau laøm Giaùm Muïc chính toøa giaùo phaän naøy. Naêm 1994 ngaøi ñöôïc thaêng Toång Giaùm Muïc.
Noùi chuyeän trong chöông trình truyeàn hình coù teân goïi laø "Nôi ñaâu Thieân Chuùa khoùc" Ñöùc Cha Onaiyekan cho bieát lyù do chính gaây ra caêng thaúng taïi Nigeria khoâng phaûi laø giöõa caùc ngöôøi hoài vaø ngöôøi kitoâ, nhöng laø giöõa nhöõng ngöôøi giaàu vaø ngöôøi ngheøo. Nguy cô chính cuûa Nigeria laø tình traïng baát coâng xaõ hoäi.
Hoûi: Thöa Ñöùc Cha Onaiyekan, trong caùc naêm qua ñaõ coù 3,000 ngöôøi bò gieát vì caùc vuï baïo löïc giöõa caùc boä laïc vaø tín höõu caùc toân giaùo. Nguoàn goác naïn baïo löïc naøy laø ôû ñaâu?
Ñaùp: Ñaõ coù nhieàu sinh maïng bò maát ñi trong caùc cuoäc xung ñoät coù saéc thaùi toân giaùo, vaø thöôøng bò giaûi thích nhö laø chieán tranh toân giaùo. Tuy nhieân, chuùng ta ñöøng queân raèng moãi naêm treân ñaát nöôùc chuùng toâi coù haøng ngaøn ngöôøi cheát vì caùc lyù do khaùc nhau, chaúng haïn nhö nhöõng ngöôøi cheát trong caùc nhaø thöông vì söï chaêm soùc lô laø, hay naïn nhaân caùc vuï xung khaéc xaûy ra trong caùc vuøng khoâng coù ngöôøi hoài, cuõng khoâng coù ngöôøi kitoâ. Nhöng khoâng ai noùi tôùi nhöõng naïn nhaân ñoù. Ngöôøi ta chæ chuù yù tôùi baïo löïc giöõa caùc ngöôøi kitoâ vaø ngöôøi hoài.
Hoûi: Trong vuøng Jos coù caùc naïn nhaân cuûa baïo löïc khoâng thöa Ñöùc Cha?
Ñaùp: Vuøng Jos khoâng phaûi laø phaàn cuoái cuøng; cuõng ñaõ xaûy ra caùc vuï ñuïng ñoä trong caùc vuøng khaùc nöõa, chaúng haïn nhö trong caùc tieåu bang Kaduna, Bauchi, vì caùc hình hí hoïa cheá nhaïo Hoài giaùo ôû Dan Maïch. Caùc vuï baïo doäng cuõng ñaõ xaûy ra taïi Duguri vaø khaép nôi, roài sau ñoù xaûy ra taïi bang Plateau trong vuøng Jos. Thaønh phoá Jos ñaëc bieät gaây kinh ngaïc, vì daân chuùng ôû ñaây khoâng phaûi laø moät coäng ñoaøn hoài quan troïng, vaø caùc töông quan giöõa caùc tín höõu kitoâ vaø caùc tín höõu hoài cuõng khoâng ñaëc bieät caêng thaúng. Ñaây laø moät thaønh phoá coù ña soá daân theo Kitoâ giaùo. Vì theá chuùng toâi raát ngaïc nhieân khi thaáy xaûy ra caûnh baïo löïc nhö vaäy. Vaø ñieàu thöù hai, ñoù laø taïi Jos cuõng nhö taïi caùc nôi khaùc ngöôøi ta khoâng chæ ñaùnh nhau vì lyù do toân giaùo maø thoâi.
Hoûi: Nhöng maø khi chuùng ta ñoïc caùc tin töùc veà baïo löïc giöõa caùc tín höõu kitoâ vaø tín höõu hoài, nhö xaûy ra môùi ñaây, söï baïo löc naøy ñöôïc mieâu taû nhö laø bieán coá toân giaùo. Neáu noù khoâng vì lyù do toân giaùo, thì lyù do cuûa noù laø gì?
Ñaùp: Chieàu kích toân giaùo coù theå coù, chöù khoâng phaûi laø khoâng. Vaø noù cho thaáy moät ñieàu toát coù theå trôû thaønh moät ñieàu xaáu. Ngöôøi daân Nigeria raát coù tinh thaàn toân giaùo, ñoù laø ñieàu toát. Hoï daán thaân soáng ñöùc tin cuûa mình moät caùch saâu ñaäm, vì theá nhöõng gì hoï laøm, hoï ñeàu laøm vôùi loøng soát meán. Chaúng haïn khi hai ngöôøi caõi nhau - ngay caû khi taïi choã coâng coäng - vaø moät ngöôøi laø tín höõu hoài, ngöôøi kia laø tín höõu kitoâ, thì ngöôøi ta noùi: oâng ngöôøi hoài vaø oâng ngöôøi kitoâ naøy ñang ñaùnh nhau, chöù khoâng noùi hai ngöôøi Nigeria naøy ñang ñaùnh nhau, nhö ñaùng lyù ra hoï phaûi noùi. Vaø toâi nghó raèng chính vì theá neân cuoäc xung ñoät xem ra coù saéc thaùi toân giaùo moät caùch deã daøng, nhöng treân thöïc teá, noù khoâng dính daùng gì tôùi toân giaùo.
Trong tröôøng hôïp taïi tænh Jos, thì caùc söï vieäc ñaõ roõ raøng roài: söï baát ñoàng yù kieán xaûy ra giöõa caùc thoå daân cuûa tieåu bang Plateau vaø nhöõng ngöôøi bò coi laø "thöïc daân", nghóa laø töø caùc nôi khaùc ñeán "xaâm laêng". Vaán ñeà khoâng phaûi laø nhöõng ngöôøi thöïc daân, bôûi vì coù nhöõng ngöôøi thöïc daân vaø thoå daân taïi khaép nôi trong nöôùc Nigeria. Vaán ñeà ñoù laø nhöõng ngöôøi töø caùc nôi khaùc ñeán yeâu saùch ñoøi ñöôïc coù caùc quyeàn lôïi y nhö caùc ngöôøi daân soáng taïi ñòa phöông. Vaø ñoù laø ñieàu caù nhaân toâi cuõng ñoàng yù, khoâng phaûi chæ trong bang Pleatau, maø trong toaøn nöôùc Nigeria nöõa.
Hoûi: Thöa Ñöùc Cha, theá coøn coù caùc yeáu toá naøo khaùc nöõa gaây ra caùc xung khaéc hay khoâng?
Ñaùp: Toâi xin nhaán maïnh raèng ngöôøi daân Nigeria khoâng chæ laø caùc tín höõu kitoâ hay hoài giaùo. Hoï cuõng laø ngöôøi thuoäc caùc chuûng toäc khaùc nhau bao goàm ngöôøi Haoussa, Ibo vaø Yoruba. Hoï cuõng coù caùc yù thöùc heä chính trò khaùc nhau nöõa. Vaø ñieàu khaùc bieät lôùn nhaát hieän nay taïi Nigeria, vaø cuõng laø vaán ñeà lôùn nhaát ñe doïa neàn hoøa bình taïi Nigeria khoâng phaûi laø vaán ñeà giöõa ngöôøi kitoâ vaø ngöôøi hoài, maø laø tình traïng baát coâng xaõ hoäi. Coù moät hoá raát saâu ngaên caùch giöõa thieåu soá raát giaàu vaø ñaïi ña soá ngheøo trong moät quoác gia ñöôïc coi laø raát giaàu coù.
Thieåu soá ngöôøi giaàu, trong ñoù coù raát nhieàu keû laø caùc tay troäm cöôùp: hoï aên cöôùp aên troäm tieàn baïc cuûa chuùng toâi, hoï laø caùc ngöôøi aên hoái loä vaø hoï laø caùc tín höõu kitoâ cuõng nhö hoài giaùo ñoàng yù chia chaùc vôùi nhau trong caùc hoäi ñoàng quaûn trò. Ñaïi ña soá nhöõng ngöôøi ngheøo ñau khoå cuõng laø caùc tín höõu kitoâ vaø hoài giaùo coù cuøng caùc vaán ñeà nhö nhau. Chuùng ta phaûi nhìn vaøo caùc ñieàu naøy vôùi raát nhieàu chuù yù, vaø neáu quùy vò soáng taïi Nigeria thì phaûi nhìn vaán ñeà nhö theá, chöù hhoâng ñöôïc ñeå cho mình bò aûnh höôûng bôûi caùc giaûi thích xem ra raát ñôn sô vaø roõ raøng, nhöng laïi quùa giaûn löôïc vaø khoâng trung thöïc.
Hoûi: Nhö vaäy, coù theå noùi raèng söï thaønh coâng chính trò taïi Nigeria laø vieäc töôùc ñoaït quyeàn bính kinh teá cuûa ngöôøi daân?
Ñaùp: Vaâng, ñoù laø taâm thöùc, theo ñoù "keû chieán thaéng chieám heát moïi söï". Neáu quùy vò laø thaønh phaàn laõnh ñaïo trong chính quyeàn, thì quùy vò ñöôïc moïi quyeàn lôïi, ñöôïc thaêng quan tieán chöùc, con caùi quùy vò coù choã trong guoàng maùy haønh chính coâng coäng. Nhöng neáu quùy vò laø thaønh phaàn ñoái laäp hay moät chuûng toäc khaùc - vì söï phaân chia quyeàn bính cuõng töông öùng vôùi vieäc phaân bieät chuûng toäc - vaø theâm vaøo ñoù nöõa laø thuoäc moät toân giaùo khaùc, thì raát deã daøng noùi tôùi caùc xung khaéc giöõa caùc kitoâ höõu vaø caùc tín höõu hoài. Vaø ñoù laø hình aûnh thöôøng ñöôïc phoå bieán treân theá giôùi.
Taïi Nigeria, toâi ñaõ khoâng bao giôø bieát tôùi moät thôøi ñieåm, trong ñoù chuùng toâi ñaõ chieán ñaáu veà vaán ñeà bieát Ñöùc Gieâsu laø hay khoâng laø Thieân Chuùa, laø khaùc bieät thaàn hoïc lôùn nhaát giöõa caùc kitoâ höõu vaø caùc tín höõu hoài. Chuùng toâi ñaõ khoâng bao giôø chieán ñaáu vì ñieàu ñoù, vaø chuùng toâi cuõng ñaõ khoâng bao giôø caõi nhau ñeå bieát Mahomed laø moät ngoân söù thaät hay khoâng. Nhöng chuùng toâi ñaõ ñaáu tranh cho vaán ñeà ñaát ñai, chuùng toâi ñaõ ñaáu tranh cho caùc cuoäc haønh höông giöõa nhöõng ngöôøi haønh höông sang La Mecque vaø haønh höông sang Gieârusalem. Chuùng toâi ñaõ tranh ñaáu cho con soá caùc boä tröôûng hoài giaùo hay kitoâ. Chuùng toâi ñaõ tranh ñaáu ñeå bieát ai seõ laø laõnh tuï chính trò cuûa ñaûng naøy ñaûng noï. Ñoù laø nhöõng ñieàu chuùng toâi ñaõ tranh ñaáu.
Hoûi: Nhö vaäy thì taïi sao cuoäc ñaáu tranh naøy laïi bò veõ ra nhö moät vaán ñeà toân giaùo, maø khoâng phaûi laø vaán ñeà thöïc söï cuûa noù, nghóa laø moät cuoäc xung ñoät vì lôïi loäc chính trò vaø kinh teá, thöa Ñöùc Cha?
Ñaùp: Lyù do laø vì baûn chaát cuûa coäng ñoaøn Nigeria. Chuùng toâi töï ñoàng hoùa mình moät caùch raát deã daøng nhö laø tín höõu kitoâ hay tín höõu hoài. Quùy vò haõy ñeán Nigeria vaøo moät ngaøy Chuùa Nhaät maø xem: caùc nhaø thôø ñeàu chaät ních tín höõu. Moïi ngöôøi ñeàu ñi leã ngaøy Chuùa Nhaït. Neáu quùy vò laø tín höõu kitoâ vaø soáng vôùi moät ngöôøi hoài vaø ôû nhaø ngaøy Chuùa Nhaät, thì ngöôøi baïn hoài ñoù seõ hoûi quùy vò ngay laäp töùc: "Taïi sao baïn laïi khoâng ñi nhaø thôø? Ñaõ xaûy ra chuyeän vì vaäy? Baïn coù vaàn ñeà gì khoâng?" Vaø moät tín höõu kitoâ cuõng seõ hoûi moät tín höõu hoài nhö vaäy, neáu thaáy ngöôøi baïn hoài cuûa mình ôû nhaø khoâng ñeán ñeàn thôø caàu nguyeän ngaøy thöù saùu. Laøm nhö theå laø caên tính ñöôïc ñònh nghóa bôûi söï tuøy thuoäc vaøo moät toân giaùo. Vaø vì theá baát cöù ñieàu gì quùy vò laøm cuõng ñeàu ñöôïc coi nhö coù tính caùch kitoâ hay hoài giaùo.
Ñieåm thöù hai, ñoù laø khi coù söï caïnh tranh giöõa hai ngöôøi, quùy vò laøm taát caû nhöõng gì coù theå laøm trong quyeàn haïn cuûa quùy vò ñeå beânh vöïc ngöôøi thuoäc phe quùy vò. Do ñoù neáu ñoái thuû cuûa toâi laø moät tín höõu hoài, vaø toâi ñang thua, thì toâi seõ noùi: "Baïn thaáy hoï ñoái xöû vôùi toâi laø moät tín höõu kitoâ nhö theá ñoù". Gioáng nhö thaùnh Phaoloâ, khi ñöùng tröôùc Coâng Nghò Do thaùi ñaõ nhìn chung quanh vaø thaáy caùc phariseâu giöõa nhöõng ngöôøi saxuñeâ neân ñaõ tuyeân boá: "Toâi laø ngöôøi phariseâu vaø chính vì theá maø toâi phaûi khoå". Vaø caùc ngöôøi phariseâu ñaõ uûng hoä thaùnh nhaân. Cuõng coù moät chuùt gì nhö theá trong tröôøng hôïp ôû ñaây. Veà phía hoài giaùo, coù nhöõng ngöôøi muoán loâi keùo söï lieân ñôùi cuûa caùc anh em hoài giaùo cuûa hoï ôû nöôùc ngoaøi, chöù khoâng phaûi chæ ôû trong nöôùc Nigeria maø thoâi ñaâu. Vaø ngöôøi ta thaáy xaûy ra nhö vaäy töø caû hai phía.
Nhöng maø vaán ñeà laø nhö theá naøy: Khi xaûy ra nhöõng chuyeän nhö vaäy, ngöôøi ta khoâng heà nghó tôùi keát cuïc seõ ra sao. Chuùng toâi coù ñang höôùng tôùi giaûi phaùp cho caùc vaán ñeà cuûa chuùng toâi ñeå soáng chung vôùi nhau, hay chuùng toâi dang chuaån bò chieán tranh, khi moät ngaøy kia chuùng toâi seõ coù moät cuoäc chaïm traùn giöõa caùc tín höõu hoài vaø tín höõu kitoâ?
Hoûi: Thöa Ñöùc Cha, treân ñaây Ñöùc Cha ñaõ nhaéc tôùi caùc lôïi loäc beà ngoaøi. Chính caùc lôïi loäc naøy ñaõ laøm naûy sinh ra cuoäc xung ñoät coù phaûi theá khoâng?
Ñaùp: Coù raát nhieàu lôïi loäc lieân heä tôùi cuoäc xung ñoät. Nhöng theo yù toâi, vì chuùng ta ñang noùi tôùi caùc neàn taûng toân giaùo, thì dó nhieân töø caû hai phía ñeàu coù caùc traøo löu raát ñoái nghòch nhau. Moät soá traøo löu hoài giaùo thì xaùc tín raèng caùc ngöôøi kitoâ laø caùc tín höõu xaáu. Coù raát nhieàu ngöôøi Nigeria theo doõi caùc baøi giaûng ñöôïc caùc keânh truyeàn hình hoài giaùo chieáu laïi töø ñaøi truyeàn hình Yemen. Vaø coù caùc nhoùm nhoû raát nguy hieåm töø caû hai phía kitoâ vaø hoài giaùo.
Cuõng coù caùc kitoâ höõu noùi nhöõng ñieàu kinh khuûng lieân quan tôùi caùc ngöôøi hoài. Ñoái vôùi hoï, moät tín höõu hoài ñi haønh höông La Mecque laø ñi toân thôø moät ngaãu töôïng, moät hoøn ñaù, vaø hoï seõ khoâng bao giôø ñöôïc tôùi gaàn thieân ñaøng. Vì Chuùa Gieâsu ñaõ noùi raèng neáu ai khoâng taùi sinh töø beân treân, thì khoâng theå vaøo Nöôùc Thieân Chuùa. Khi moät ngöôøi coâng khai vaø tröïc tieáp tuyeân boá nhöõng ñieàu naøy treân maùy phoùng thanh vôùi caùc ngöôøi hoài, thì caùc tín höõu hoài coi ñoù laø moät khieâu khích. Nhöng maø ñaây chæ laø laäp luaän cuûa caùc nhoùm nhoû. Chöù Giaùo Hoäi cuûa chuùng ta ñaâu coù bao giôø daäy nhö theá ñaâu. Khi caùc kieåu lôøi qua tieáng laïi bieán thaønh vieäc ñoái ñaàu vôùi nhau, thì toaøn coäng ñoaøn bò loâi cuoán vaøo cuoäc, vaø ñaây laø moät vaán ñeà raát lôùn. Vaø lyù do sau cuøng maø toâi muoán ñeà caäp tôùi - vì chuùng ta ñang ôû trong laõnh vöïc truyeàn thoâng - ñoù laø söï kieän caùc nhaø baùo löôøi bieáng, khoâng chòu tìm hieåu vaàn ñeà moät caùch töôøng taän, neân thoâng tin khoâng ñuùng ñaén.
(ZENIT 17-7-2011)
Linh Tieán Khaûi
(Radio Vatican)