Nam Sudan
tröôùc caùc nguy cô vaø baáp beânh
Nam Sudan tröôùc caùc nguy cô vaø baáp beânh.
Phoûng vaán baø Anna Maria Gentili, giaùo sö söû hoïc vaø caùc cô caáu taïi caùc quoác gia Phi chaâu vaø AÙ chaâu.
Nam Sudan (SD 13-7-2011;RG/FIDES 15.07.11) - Ngaøy 9 thaùng 7 naêm 2011 Nam Sudan ñaõ toå chöùc leã tuyeân boá ñoäc laäp vaø laäp nöôùc trong baàu khí leã hoäi töôi vui. Tham döï caùc leã nghi cuõng coù phaùi ñoaøn ñaïi dieän cuûa Toøa Thaùnh. Ngaøy 11 thaùng 7 naêm 2011 Lieân Hieäp Quoác ñaõ chính thöùc thöøa nhaän Nam Sudan nhö quoác gia thaønh vieân thöù 193.
Hieän dieän trong buoåi leã nhìn nhaän taïi truï sôû Lieân Hieäp Quoác ôû New York, Hoa Kyø, coù caû phaùi ñoaøn Toøa Thaùnh do Ñöùc Toång Giaùm Muïc Francis Chullikat, quan saùt vieân thöôøng tröïc caïnh Lieân Hieäp Quoác, caàm ñaàu. Nhaân dòp naøy, Ñöùc Toång Giaùm Muïc Chullikat ñaõ chuyeån tôùi quoác gia thaønh vieân môùi cuûa Lieân Hieäp Quoác nhöõng lôøi caàu chuùc cuûa Ñöùc Thaùnh Cha Bieån Ñöùc XVI, caàu xin Thieân Chuùa ñoå nhieàu ôn laønh treân daân nöôùc vaø chính quyeàn Nam Sudan vaø giuùp Nam Sudan tieán böôùc treân con ñöôøng hoøa bình, töï do vaø phaùt trieån. Ñeà caäp ñeán nhöõng vaán ñeà hieän nay cuûa ñaát nöôùc taân laäp naøy, Ñöùc Toång Giaùm Muïc Chullikat nhaän ñònh raèng vaán ñeà caáp thieát nhaát hieän nay laø giaûi quyeát tình traïng cuûa hôn 300,000 ngöôøi taûn cö noäi ñòa. Haøng giaùo phaåm cuûa giaùo hoäi ñòa phöông cuõng nhö caùc toå chöùc baùc aùi vaø doøng tu ñang noã löïc trôï giuùp ngöôøi di taûn. Ngoaøi ra coøn coù nhieàu vaán ñeà khaùc nhö baûo ñaûm an ninh, maïng soáng vaø taøi saûn cho ngöôøi daân, gìn giöõ quan heä toát ñeïp vôùi caùc nöôùc laùng gieàng, canh taân tình traïng y teá vaø giaùo duïc trong nöôùc, nhaát laø baûo veä söùc khoûe cho caùc beänh nhaân HIV vaø naïn nhaân cuûa caùc dòch teã khaùc, ñoàng thôøi ñeà ra chöông trình phaùt trieån vaø taùi thieát ñaát nöôùc. Ñöùc Toång Giaùm Muïc Chullikat nhaán maïnh raèng: Giaùo hoäi neâu baät taàm quan troïng cuûa söï tha thöù vaø hoøa giaûi, laø nhöõng ñieàu kieän thieát yeáu cuûa moät neàn hoøa bình vöõng beàn vaø laâu daøi, khoâng nhöõng ñoái vôùi Nam Sudan, nhöng coøn cho toaøn vuøng naøy nöõa.
Sau ñaây chuùng toâi xin göûi tôùi quùy vò vaø caùc baïn baøi phoûng vaán baø Anna Maria Gentili, giaùo sö moân söû hoïc vaø caùc cô caáu taïi caùc quoác gia Phi chaâu vaø AÙ chaâu, veà caùc nguy cô vaø baáp beänh maø daân nöôùc Nam Sudan phaûi ñöông ñaàu.
Hoûi: Thöa giaùo sö Gentili, neàn ñoäc laäp cuûa Nam Sudan ñaõ ñeán sau 6 naêm thöông thuyeát keát thuùc vôùi vieäc kyù thoûa hieäp ngaøy 9 thaùng 1 naêm 2005 giöõa toång thoáng Omar Hassam el Bashir vaø oâng John Garang, laõnh tuï Quaân ñoäi nhaân daân giaûi phoùng Sudan (SPLA). Trong thôøi gian naøy lyù töôûng taùch rôøi ñaõ chín muøi taïi mieàn Nam Sudan. Nhöng noù ñaõ khoâng phaûi laø muïc tieâu cuûa oâng John Garang, qua ñôøi ít laâu sau ñoù. Xem ra oâng John Garang cuõng ñaõ khoâng baét ñaàu chuaån bò caùc ñieàu kieän cho moät söï phaùt trieån xaõ hoäi cuõng nhö vieãn töôïng cuûa cheá ñoä ña ñaûng chính trò. Giaùo sö coù ñoàng yù khoâng?
Ñaùp: Vaâng, caàn phaûi nhôù raèng cuoäc chieán ñaáu cuûa mieàn Nam Sudan cho söï töï quyeát chöù khoâng phaûi cho söï taùch rôøi, laø moät cuoäc chieán ñaáu keùo daøi nhieàu chuïc naêm trôøi. Vaø phaàn lôùn daân chuùng ñöôïc ñaïi dieän bôûi phong traøo cuûa oâng Garang, muoán taïo ra moät nöôùc Sudan daân chuû, ñôøi vaø hieäp nhaát. Ngoaøi ra, khuynh höôùng quoác gia hieän nay ñaõ ñöôïc bieát tôùi ngay hoài thaäp nieân 1920, do caùc só quan cuûa quaân ñoäi nam Sudan chuû tröông choáng laïi ñöôøng loái chính trò taùch rôøi mieàn baéc vaø mieàn nam Sudan, do thöïc daân Anh chuû tröông. Ñaïi taù Garang ñaõ thöông thuyeát thoûa hieäp choïn löïa söï thoáng nhaát trong moät heä thoáng lieân bang. Nhöng ñieàu naøy döï kieán moät cuoäc caûi caùch neàn taûng heä thoáng chính trò Sudan. Ñoù ñaõ khoâng phaûi chæ laø nieàm hy voïng cuûa oâng Garang, maø laø cuûa ñaïi ña soá daân chuùng Sudan. Khi oâng Garang ñeán Khartum, sau khi kyù thoûa hieäp hoøa bình, khoâng phaûi chæ coù ngöôøi goác di cö mieàn nam Sudan vui möøng tieáp ñoùn oâng, maø caû ngöôøi daân mieàn baéc vaø cuûa caùc vuøng khaùc muoán töï trò nöõa. Vieäc taùch rôøi hai mieàn cuõng laø haäu quûa cuûa caùc caûi caùch ñaõ khoâng ñöôïc thöïc hieän taïi mieàn baéc cuõng nhö taïi mieàn nam Sudan.
Hoûi: Thöa giaùo sö, sau vuï Eritrea taùch rôøi khoûi Etiopia, söï kieän naûy sinh ra nöôùc Nam Sudan laø moät vi phaïm nguyeân taéc baát khaû xaâm phaïm bieân giôùi do toå chöùc thoáng nhaát phi chaâu vaø Lieân hieäp Phi chaâu ñeà ra. Noù coù theå trôû thaønh tieàn leä cho caùc tình traïng muoán taùch rôøi khaùc nhö Somaliland hay Ogaden trong vuøng Söøng Phi chaâu, hoaëc caùc vuøng khaùc taïi Sudan hay khoâng?
Ñaùp: Ñoái vôùi vuøng Somaliland thì coù theå xaûy ra, vì daân chuùng vuøng naøy seõ cuûng coá thænh caàu coäng ñoàng quoác teá thöøa nhaän söï ñoäc laäp cuûa hoï. Coøn ñoái vôùi caùc vuøng khaùc taïi Sudan töø laâu vaãn coù chieán tranh nhö Darfur, Abyei mieàn nam Kordofan, vaø soâng Nil xanh, toâi khoâng thaáy coù khaû theå naøo. Vaû laïi, trong taát caû caùc tình traïng naøy, chæ coù vaøi nhoùm thieåu soá ñaõ ñe doïa taùch rôøi vôùi caùc muïc ñích rieâng. Traùi laïi, caùc nhoùm phieán quaân khaùc nhau ñaõ chieán ñaáu choáng laïi vieäc thieáu caûi caùch cuûa chính quyeàn Sudan, nhaát laø sau khi ñaûng cuûa oâng Bashir leân caàm quyeàn. Ñaùp laïi toång thoáng Bashir ñaõ ñöa ra moät ñöôøng loái chính trò gia taêng chia reõ nhaèm duy trì quyeàn kieåm soaùt baèng caùch taøi trôï cho naïn gian tham hoái loä kinh teá vaø chính trò.
Hoûi: Theo moät soá caùc quan saùt vieân, Nam Sudan coù theå trôû thaønh quoác gia thöù 6 cuûa Vuøng Ñoâng Phi chaâu bao goàm caùc nöôùc Kenya, Rwanda, Tanzania vaø Uganda. Ñieàu naøy coù theå gia taêng söï chia reõ giöõa Phi chaâu da traéng vaø Phi chaâu da ñen mieàn nam sa mac Sahara vaø gaây ra caùc haäu quûa phöùc taïp lieân quan tôùi caùc vuøng mieàn, chaúng haïn nhö vieäc chia chaùc nöôùc soâng Nil giöõa caùc quoác gia trong vuøng hay khoâng? Hay laø Nam Sudan seõ duy trì nhieàu töông quan vôùi Khartum, vôùi vieäc khai thaùc daàu hoøa vaø caùc oáng daãn daàu thöa giaùo sö?
Ñaùp: Chaéc chaén laø seõ coù vieäc cuûng coá caùc töông quan giöõa Nam Sudan vaø Baéc Sudan cuõng nhö vôùi caùc quoác gia trong vuøng. Tuy nhieân, ñoái vôùi taân quoác gia môùi thaønh hình öu tieân vaãn laø töông quan vôùi Baéc Sudan, vì söï hoäi nhaäp giöõa ngöôøi daân mieàn Baéc vaø mieàn Nam Sudan lôùn hôn ñieàu ngöôøi ta töôûng nghó raát nhieàu. Chæ caàn nghó tôùi söï hieän dieän cuûa caùc ngöôøi di cö tò naïn ôû caû hai mieàn Baéc vaø Nam Sudan thì ñuû hieåu. Lieân heä chaët cheõ naøy seõ coù aûnh höôûng treân bình dieän lieân minh chính trò, neáu khoâng thì bôûi vì söï thay ñoåi cuûa mieàn Nam Sudan cuõng tuøy thuoäc nôi söï thay ñoåi töông töï cuûa chính quyeàn Khartum. Ñaây laø ñieàu ñaùng caàu mong, tuy vaãn chöa coù. Theá roài caàn phaûi nhôù raèng vaán ñeà bieân giôùi raát teá nhò, khoâng chæ ñoái vôùi vieäc kieåm soaùt caùc nguoàn daàu hoûa vaø caùc oáng daãn daàu, maø cuõng lieân quan tôùi söï hieän dieän laâu ñôøi cuûa caùc daân toäc du muïc chuyeân soáng veà ngheà chaên nuoâi vaø hoï coù caùc lieân heä phöùc taïp vôùi caùc daân toäc ñònh cö nöõa.
Hoûi: Xin giaùo sö noùi veà caùc mieàn coù nhieàu nguy cô baát oån, nhö caùc vuï xung ñoät vuõ trang xaûy ra trong caùc thôøi gian qua, ñaëc bieät laø töø thaùng 5 vöøa qua, khi quaân ñoäi Khartum ñaùnh chieám vuøng Abyei, laø nôi coù caùc moû daàu hoûa.
Ñaùp: Vaâng, ñaõ coù caùc vi phaïm coù heä thoáng, caû treân bình dieän chuûng toäc, cuõng nhö caùc ñe doïa vaù caùc vuï taán coâng löïc löôïng baûo hoøa cuûa Lieân Hieäp Quoác. Ngöôøi ta laïi coøn ñi ñeán choã gaøi mìn treân caùc con ñöôøng ñaõ ñöôïc gôõ khoûi caùc mìn choân trong thôøi chieán tranh giöõa hai mieàn Nam Baéc Sudan. Ñieàu naøy chöùng minh cho thaáy vaán ñeà chính phaûi giaûi quyeát laø vaán ñeà töông quan vôùi chính quyeàn Khartum. Caû khi khoâng theå choái boû söï hieän dieän cuûa caùc vaán ñeà khaùc nhö vieäc chia nguoàn nöôùc ngoït cuûa soâng Nil. Noåi baät hôn nöõa laø vaán ñeà caùc quyeàn coâng daân. Chaéc chaén laø phaûi traùnh laäp laïi ñeàu ñaõ xaûy ra trong thôøi Eritrea tuyeân boá ñoäc laäp khoûi Etiopia, khieán xaûy ra caûnh ñi ñaày cuûa haøng traêm ngaøn ngöôøi Eritrea sinh ra taïi Etiopia.
Hoûi: Ngoaøi caùc vaán ñeà töông quan vôùi chính quyeàn Khartum, xem ra chính quyeàn Nam Sudan cuõng gaëp kho khaên trong noäi boä cuûa mình, coù ñuùng theá khoâng thöa giaùo sö?
Ñaùp: Vaâng, ñuùng theá. Ñoù laø caùc vaán ñeà giaûi giaùp caùc löïc löôïng daân quaân; chæ noäi trong bang Unity ñaõ coù caû chuïc nhoùm khac nhau, vaø caùc nhoùm naøy laïi ñöôïc chính quyeàn Khartum yeåm trôï. Dó nhieân, caùc löïc löôïng daân quaân naøy coù caùc chöông trình haønh ñoäng rieâng, nhöng seõ laø laàm laãn lôùn, neáu nghó tôùi vieäc giaûi quyeát vaán ñeà maø khoâng coù moät thoûa hieäp vôùi chính quyeàn Khartum.
Hoûi: Thöa giaùo sö Gentili, lieân quan tôùi caùc laäp tröôøng trieät ñeå toång thoáng El Bashir ñaõ noùi laø muoán aùp ñaët luaät Sharia cuûa Hoài giaùo treân toaøn nöôùc Sudan. Theo giaùo sö ñaâu laø caùc nguy cô ñoái vôùi caùc nhoùm toân giaùo thieåu soá?
Ñaùp: Ñaây laø moät ñe doïa ñeø naëng treân ngöôøi daân Sudan. Coù ngöôøi cho raèng toång thoáng El Bashir ñaõ thöïc söï ñaùnh ñoåi neàn ñoäc laäp cuûa Nam Sudan vôùi khaû theå aùp ñaët treân phaàn coøn laïi cuûa Sudan moät Hieán phaùp hoài giaùo môùi thay cho Hieán Phaùp hieän haønh vaãn ñeå cho caùc chuûng toäc vaø caùc nhoùm toân giaùo khaùc nhau ñöôïc töï töï trò. Hieän nay taïi Khartum coù ngöôøi muoán aùp ñaët luaät Sharia, coù ngöôøi khoâng muoán. Trong soá nhöõng ngöôøi chuû tröông aùp ñaët luaät Sharia coù toång thoáng El Bashir, nhöng caû trong tröôøng hôïp naøy nöõa oâng cuõng ñang theo moâ thöùc thoâng thöôøng laø ñe doïa tröôùc roài sau ñoù laïi thu xeáp ñeå ñaït ñöôïc caùc theá ñöùng maïnh. Daàu sao ñi nöõa thì ñaây cuõng laø moät vaán ñeà nghieâm troïng taïi nhieàu vuøng Sudan: beân caïnh ña soá theo hoài giaùo muoán aùp ñaët luaät Sharia nhö luaät leä quoác gia, coøn coù caùc caùc nhoùm thieåu soá theo Kitoâ giaùo coù nguy cô bò chính quyeàn chaø ñaïp.
Hoûi: Trôû laïi vôùi taân quoác gia Nam Sudan, ngöôøi ta coù caûm töôûng raèng chính quyeàn Juba vaãn theo ñöôøng loái chính trò phoå thoâng taïi nhieàu vuøng khaùc ôû Phi chaâu, vaø xem ra phuø hôïp vôùi moät loaïi khuynh höôùng taân thöïc daân, chaúng haïn nhöôïng caùc vuøng ñaát coù theå troàng troït ñöôïc cho ngöôøi nöôùc ngoaøi, coù ñuùng theá khoâng thöa giaùo sö?
Ñaùp: Sau thôøi gian ñöôïc ñoäc laäp, ñaõ coù raát nhieàu hình thöùc taân thöïc daân khaùc nhau. Ñieàu quùy vò neâu treân ñaây chæ laø moät trong bieát bao nhieâu hình thöùc taân thöïc daân. Moïi ngöôøi ñeàu taäp trung chuù yù vaøo daàu löøa, vaø coù ít ngöôøi duyeät xeùt saâu xa ñieàu gì xaûy ra lieân quan tôùi caùc taøi nguyeân trong thôøi toaøn caàu hoùa. Ngöôøi ta ñaõ taïo ra caû moät khaû naêng phaân phoái quyeàn bính cho caùc khaùch haøng qua heä thoáng taøi trôï quoác teá, taïi Sudan, nhaát laø qua heä thoáng taøi chaùnh hoài. Taïi mieàn Nam Sudan hieän ñang xaûy ra tình traïng töông töï: coù nhöõng vuøng ñaát roäng ñöôïc nhöôøng cho caùc haõng xöôûng nöôùc ngoaøi khai thaùc, ña soá laø cuûa Hoa Kyø, vôùi danh nghóa laø caùc toå hôïp ñòa phöông ít trong saùng. Ñaây laø moät ñöôøng loái chính trò voâ luaân, aån naáp döôùi lôùp aùo phaùt trieån, nhöng aên cöôùp caùc taøi nguyeân cuûa noâng daân, vaø bieán hoï thaønh giai caáp baàn coá noâng khoâng quyeàn lôïi. Ñaây laø moät trong caùc lyù do khieán cho soá ngöôøi di cö gia taêng. Trong laõnh vöïc naøy coäng ñoàng quoác teá mang raát nhieàu traùch nhieäm.
(SD 13-7-2011;RG/FIDES 15.07.11)
Linh Tieán Khaûi
(Radio Vatican)