Tieáng theùt cuûa caùc daân toäc
mieàn nam baùn caàu
Tieáng theùt cuûa caùc daân toäc mieàn nam baùn caàu.
Chaâu Myõ Latinh (Vat. 15/07/2011) - Töø cuoái naêm 2010 tôùi nay (2011) theá giôùi ñang chöùng kieán söï buøng noå cuûa moät cuoäc caùch maïng daân chuû chöa töøng thaáy trong caùc nöôùc A Raäp Baéc Phi cuõng nhö Trung Ñoâng vaø Baùn ñaûo Araäp. Caùc daân toäc thuoäc mieàn nam baùn caàu naèm saùt vôùi caùc nöôùc taây aâu baéc baùn caàu naøy ñang chöùng minh cho thaáy söï ñoøi hoûi töï do daân chuû moät caùch maõnh lieät vaø sinh ñoäng.
Caùc phong traøo nhaân daân noùi treân dieãn taû moät söï môùi meû raát lôùn, sau bao nhieâu thaäp nieân soáng döôùi caùc cheá ñoä do Taây AÂu leøo laùi hay bò quyeán ruõ bôûi phong traøo hoài giaùo cuoàng tín. Ñaäy laø moät cô may ngoaïi thöôøng, bôûi vì söï suïp ñoå cuûa theá ñoái ñaàu giöõa caùc neàn vaên minh, söï soùi moøn cuûa caùc khuynh höôùng cöïc ñoan khieán cho con ngöôøi cuûa caû hai baùn caàu thöøa nhaän nhau vaø hình töôïng ra moät soá meänh vaø töông lai chung. Nhöng cô may naøy khoâng ñoäc laäp vôùi caâu traû lôøi cuûa AÂu chaâu, vaø cuõng coù nguy cô tan bieán, neáu luïc ñòa Taây aâu giaø nua tieáp tuïc bò chia reõ, moät ñaøng giöõa söï thôø ô vaø thaùi ñoá kheùp kín, ñaøng khaùc vôùi caùc thoùi quen thöïc daân loä lieãu khoâng che daáu ñöôïc.
Thaät vaäy, mieàn baéc baùn caàu, töùc theá giôùi taây aâu taân tieán, giaàu coù thöøa böùa, vaø phung phí voâ ñoä, khoâng theå böng tai bòt maét tröôùc mieàn nam chaâu Myõ Latinh vôùi caùc göông maët lôùn trong caùc laõnh vöïc chính trò, aâm nhaïc vaø vaên chöông coù caùc tieáng noùi coù theå giuùp nhìn theá giôùi töø moät goùc caïnh khaùc vaø moät vieãn töôïng môùi meû. Ñieån hình nhö Enrique Dussel, Anibal Quijano vaø Walter Mignolo, laø nhöõng nhaø vaên giuùp ñoïc ra khía caïnh ñen toái cuûa söï taân tieán, cuõng nhö vai troø neàn taûng maø cheá ñoä thöïc daân thoáng trò ñaõ naém giöõ trong vieäc xaây döïng quyeàn toái thöôïng cuûa AÂu chaâu treân theá giôùi. Hoï cho thaáy moät moät lòch söû hoaøn toaøn khaùc bieät vôùi caùc thöù lòch söû löu haønh cho tôùi nay. Noù giuùp taùi laäp söï quaân bình trong quan nieäm cuûa taây aâu ñoái vôùi theá giôùi. Theá roài coøn coù khoái nam baùn caàu cuûa nhöõng ngöôøi lai gioáng, cuøng vôùi caùc daân toäc vuøng Ñòa Trung Haûi naém giöõ moät vai troø quan troïng trong vieäc xaây döïng hình aûnh thôøi haäu thuoäc ñòa, traûi daøi töø nam Myõ cho tôùi AÁn Ñoä. AÁn Ñoä, vôùi oùc pheâ bình cheá ñoä thöïc daân beùn nhaäy goàm caû vaøi göông maët phaùi nöõ noåi tieáng nhö Vandana Shiva, Arundhati Roy vaø Gayatri Spivak, goùp caùc tieáng noùi môùi meû treân saân khaáu hoaït ñoäng vaø suy tö ngaøy nay.
Sau cuøng coøn coù mieàn Nam Phi chaâu trong caùc thaäp nieân qua ñaõ coù caùc tieáng noùi lôùn töø Nelson Mandela cho tôùi Wole Soyinka, töø Chinua Achebe cho tôùi Ngugi wa Thiong'o, töø Aminata Traoreù cho tôùi Samir Amin. Nhöng caùc tieáng noùi ñoù khoù ñöôïc theá giôùi baéc baùn caàu laéng nghe. Theá nhöng söï yeáu ñuoái cuûa tieáng noùi mieàn nam baùn caàu laïi laø vaán ñeà cuûa theá giôùi ngaøy nay. Tröôùc khi caûm ñoäng ñoái vôùi nam baùn caàu, thì baéc baùn caàu, ít nhaát laø phaàn bieát saün saøng laéng nghe, phaûi tìm taïo ra moät chuùt thinh laëng vaø baét ñaàu laéng nghe caùc tieáng noùi, hay caùc tieáng theùt cuûa caùc daân toäc mieàn nam baùn caàu.
Theà roài söï ñoái choïi giöõa Ñoâng Taây, nghóa laø vieäc thaûo luaän veà caùc "giaù trò aù chaâu" nhö caùc quyeàn con ngöôøi choáng laïi söï cöôõng baùch xaõ hoäi, laø moät cuoäc thaûo luaän veà ai laø ngöôøi chæ huy treân theá giôùi naøy. Traùi laïi, con ñöôøng maø nam baùn caàu ñöa vaøo trong cuoäc chôi goàm moät vaøi ñeà taøi maø baéc baùn caàu ñaõ loaïi boû. Noù khoâng thaûo luaän ñeà taøi söùc maïnh, maø söï caàn thieát phaûi phaân phoái caùc lôïi loäc cuûa kyõ thuaät moät caùch ñoàng ñeàu giöõa taát caû moïi ngöôøi daân treân traùi ñaát, trong khi cho tôùi nay chuùng chæ laø caùc phöông tieän phaân reõ caùc daân toäc. Mieàn nam baùn caàu ñeà nghò vaán ñeà coâng lyù, chöù khoâng phaûi vieäc kieåm soaùt quyeàn löïc, ñeà nghò moät quan nieäm cuoäc soáng khoâng thoáng trò thieân nhieân vaø caùc neàn vaên hoùa khaùc, nhöng tìm soáng haøi hoøa vôùi thieân nhieân vaø caùc neàn vaên hoùa khaùc. Noãi khoå ñau, tình traïng bò gaït boû ngoaøi leà, vaø söï thinh laëng cuûa caùc daân toäc mieàn nam baùn caàu laø tình traïng bò gaït boû vaø noåi khoå ñau cuûa coâng lyù. Ñoù laø vaán ñeà theâ thaûm nhaát vaø "khoâng thôøi söï nhaát". Vaán ñeà cuûa moät theá giôùi coâng baèng hôn vaø lieân ñôùi hôn, cuûa moät haønh tinh thay vì chaïy theo caùc nöôùc giaàu nhaát, thì coù khaû naêng döøng laïi ñeå phaân chia caùc giaàu sang cuûa mình moät caùch khaùc, töï giaûi thoaùt khoûi noãi aùm aûnh thuùc ñaåy tìm nöôùc treân Hoûa Tinh, thay vì baûo veä vaø chia seû nöôùc vôùi nhau treân traùi ñaát naøy moät caùch coâng baèng hôn.
Khi ñaët vaán naïn veà caùc taøi nguyeân chung, caùc daân toäc mieàn nam baùn caàu cuõng baûo veä chính mình vaø cuõng baûo veä lôïi loäc taäp theå cuûa traùi ñaát nöõa. Nhaø vaên Soyinka ñònh nghóa söï khaùc bieät giöõa neàn vaên hoùa taây aâu vôùi neàn vaên hoùa phi chaâu, baèng caùch so saùnh neàn vaên hoùa taây aâu vôùi moät ñaàu maùy xe löûa döøng laïi ôû moïi ga, tieáp nhaän caùc gôïi yù khaùc nhau vaø say söa trong moät khaùm phaù môùi. Tieát nhòp ñoù bao goàm moät chuoãi caùc giaät cuïc trí thöùc, ngaøy nay coù theå kieåm soaùt ñöôïc bôûi caùc leøo laùi thöông maïi. Nhö theá Taây Phöông ñaõ hoaøn toaøn boû rôi moät caùi gì ñoù maø kòch tröôøng phi chaâu cho laø noøng coát: ñoù laø moät "neàn vaên hoùa hieåu bieát con ngöôøi". Khoâng phaûi laø moät chuoãi caùc giaät cuïc, caùc khoaùi laïc cöïc ñoä, caùc choaùng vaùng nöõa, maø laø laéng nghe, thöøa nhaän raèng chuùng ta thuoäc moät choøm sao roäng lôùn hôn chuùng ta, ñaõ coù tröôùc chuùng ta maø chuùng ta ñaõ gaït boû.
Tö töôûng cuûa moät söï gaén boù giöõa con ngöôøi vôùi theá giôùi laø tö töôûng chung cuûa nhieàu nhaø vaên phi chaâu. Caàn phaûi thöøa nhaän trong tieáng noùi ñoù moät quan nieäm khaùc veà thôøi gian lòch söû: khoâng phaûi chuùng ta ñang ñöùng tröôùc moät chaäm treã ñôn sô, thôøi tieàn söû cuûa Taây Phöông, nhöng ñöùng tröôùc khaû theå laø ít nhaát Taây Phöông haõy chieám laïi moät chuùt khoân ngoan ñaõ ñaùnh maát.
Neáu caùc daân toäc mieàn Nam baùn caàu phaûi chinh phuïc laïi khaû naêng leân tieáng cuûa mình, thì phaûi laáy coâng lyù laøm troïng taâm, vaø phaûi theùt to leân cho ngöôøi khaùc nghe thaáy vaø hieåu raèng khoâng coù söï an ninh naøo coù theå ngoài treân caùc baát bình ñaúng taøn baïo nhö hieän thaáy treân theá giôùi naøy. Phaûi theùt to leân cho caùc ñaân toäc mieàn baéc baùn caàu hieåu raèng caàn xeâ dòch truïc ñòa caàu ñeå laáy laïi theá quaân bình cho traùi ñaát.
Linh Tieán Khaûi
(Radio Vatican)