YÙ thöùc veà söï haïn heïp
giuùp con ngöôøi töï do hôn
vaø thoaùt nguy cô yeâu saùch ñoäc taøi
YÙ thöùc veà söï haïn heïp giuùp con ngöôøi töï do hôn vaø thoaùt nguy cô yeâu saùch ñoäc taøi.
Phoûng vaán trieát gia Salvatore Veca, taùc giaû cuoán saùch töïa ñeà "Boán baøi hoïc veà yù töôûng söï khoâng toaøn veïn".
Vatican (Avvenire 29-4-2011) - Trong lòch söû nhaän loaïi ñaõ khoâng coù theá kyû naøo bò caùc cheá ñoäc ñoäc taøi ñaûng trò khaùt maùu ñaày ñoïa vaø gaây ra nhieàu tai öông nhö theá kyû XX. Hai theá chieán vaø hôn 180 cuoäc xung ñoät vuõ trang lôùn nhoû, trong ñoù coù hôn 30 cuoäc chieán vaãn coøn keùo daøi ñoù ñaây treân theá giôùi hieän nay, ñaõ khieán cho haøng traêm trieäu ngöôøi thieät maïng vaø taøn phaù nhieàu quoác gia trong ñoù coù Vieät Nam.
Khi khoâng yù thöùc ñöôïc caùc haïn heïp vaø baát toaøn cuûa mình, con ngöôøi deã rôi vaøo khuynh höôùng töï toân mình laøm Thieân Chuùa, yeâu saùch cho mình moïi quyeàn bính vaø trôû thaønh ñoäc taøi, khaùt maùu vaø taøn baïo ñoái vôùi tha nhaân.
Theá kyû XX ñaõ bò ghi daáu bôûi söï buøng noå kinh hoaøng caû trong laõnh vöïc trieát hoïc vôùi tö töôûng "giaûi phaùp cuoái cuøng" ñöôïc coi nhö "thuoác chöõa" moïi tranh chaáp, san baèng moïi khaùc bieät, vaø giaûi quyeát ñöôïc moïi maâu thuaãn. Nhöng ñoù ñaõ chæ laø aûo töôûng, gaây ra bieát bao nhieâu khoå ñau vaø nöôùc maét cho gia ñình nhaân loaïi.
Sau ñaây chuùng toâi xin göûi tôùi quùy vò vaø caùc baïn baøi phoûng vaán trieát gia Salvatore Veca, taùc giaû cuoán saùch töïa ñeà "Boán baøi hoïc veà yù töôûng söï khoâng toaøn veïn". OÂng cho raèng tö töôûng veà söï baát toaøn laø lieàu thuoác giuùp loaïi tröø moïi yeâu saùch ñoäc taøi. Cuoäc soáng cuûa con ngöôøi gaén lieàn vôùi söï khoâng toaøn veïn; söï kieän con ngöôøi "coù haïn vaø luoân höôùng tôùi vieãn töôïng töông lai" ñoái vôùi ñieàu noù coù theå laø hay phaûi laø, laø ñieàu quan troïng; vaø noù vöôït xa caùc giôùi haïn cuûa moät vieãn töôïng bò ñoùng khung trong hoaøn caûnh vaø ngaãu nhieân moät caùch khoâng theå traùnh ñöôïc. Theo trieát gia Veca, chính vì chuùng ta khoâng toaøn veïn neân chuùng ta coù theå caûm nhaän ñöôïc noãi ñam meâ vaø tình yeâu ñoái vôùi söï khoân ngoan.
Trieát gia Salvatore Veca sinh naêm 1943. OÂng theo hoïc taïi ñaïi hoïc Milano baéc Italia vaø ñaäu tieán só trieát naêm 1966. Cho ñeán naêm 1973 oâng töï nguyeän laø giaùo sö phuï taù taïi ñaïi hoïc Milano tröôùc khi daäy moân söû hoïc caùc toå chöùc vaø cô caáu xaõ hoäi taïi ñaïi hoïc Bologna, trung Italia, giöõa caùc naêm 1975-1978. Trong caùc naêm 1978-1986 oâng laø giaùo sö trieát hoïc chính trò taïi ñaïi hoïc Milano. Tieáp ñeán trong caùc naêm 1986-1989 oâng daäy moân trieát hoïc chính trò taïi ñaïi hoïc Firenze trung Italia. Töø naêm 1990 oâng laø giaùo sö moân trieát hoïc chính trò taïi phaân khoa Khoa hoïc chính trò ñaïi hoïc Pavia, vaø kieâm nhieäm nhieàu chöùc vuï khaùc nhau trong ñoù coù chöùc phaân khoa tröôûng. Töø naêm 2001 giaùo sö Salvatore Veca cuõng laø giaùm ñoác trung taâm nghieân cöùu vaø tìm toøi lieân ngaønh cuûa ñaïi hoïc Pavia. Töø naêm 2003 giaùo sö laø thaønh vieân Hoäi ñoàng quaûn trò Hoïc vieän khoa hoïc nhaân vaên Italia vaø cuûa uûy ban khoa hoïc cuûa trung taâm huaán luyeän vaø nghieân cöùu kyõ sö ñoäng ñaát cuûa ñaïi hoïc Pavia. Giaùo sö Salvatore Veca laø taùc giaû cuûa haøng traêm cuoán saùch vaø caùc baøi khaûo luaän, trong ñoù coù cuoán "Söï khoâng chaéc chaén" xuaát baûn naêm 1998 vaø ñöôïc giaûi thöôûng trieát hoïc Castiglioncello, vôùi saéc leänh cuûa toång thoáng Coäng Hoøa Italia, huy chöông vaøng vaø baèng khen haïng nhaát, daønh cho nhöõng ngöôøi coù coâng trong laõnh vöïc nghieân cöùu Khoa hoïc vaø Vaên hoùa. Naêm 2000 giaùo sö laïi ñöôïc giaûi thöôûng Haøn laâm vieän Carrara vôùi cuoán "Trieát hoïc chính trò". Vaøo ñaàu thaäp nieân 1970 oâng nghieân cöùu caùc lyù thuyeát cuûa Karl Marx trong töông quan vôùi caùc khoa hoïc kinh teá xaõ hoäi vaø chính trò. Vaøo cuoái thaäp nieân 1970 oâng taäp trung chuù yù vaøo trieát hoïc vaø lyù thuyeát chính trò vaø thaûo luaän veà caùc lyù thuyeát cuûa söï phaân chia coâng baèng. Tieáp ñeán laø caùc vaán ñeà töï do vaø bình ñaúng, söï thaät, coâng baèng vaø caên tính. Naêm 2002 oâng cho xuaát baûn cuoán "Veû ñeïp vaø caùc keû bò aùp böùc" vaø cuoán "Möôøi baøi hoïc veà tö töôûng coâng baèng".
Hoûi: Thöa giaùo sö Veca, trong baøi hoïc thöù nhaát giaùo sö coù vieát: "Chuùng ta khoâng chæ phaûi löïa choïn, maø phaûi löïa choïn trong moät theá giôùi luoân luoân thay ñoåi vaø thöôøng thay ñoåi moät caùch raát mau choùng". Nhö theá yù töôûng cuûa söï khoâng toaøn veïn coù theå laø moät höôùng daãn cho thôøi ñaïi chuùng ta nhö theá naøo, thöa giaùo sö?
Ñaùp: YÙ thöùc ñöôïc baûn chaát khoâng toaøn veïn cuûa baát cöù caâu traû lôøi naøo chuùng ta coù theå ñöa ra, khieán cho chuùng ta bieát suy tö nhieàu hôn vaø coù caùc löïa choïn chín muøi vaø tröôûng thaønh hôn. Caàn phaûi yù thöùc ñöôïc raèng caùc caâu traû lôøi ñoù seõ khoâng bao giôø laø giaûi phaùp cuoái cuøng. Ñieàu naøy khoâng giaûm thieåu taàm quan troïng caùc löïa choïn cuûa chuùng ta, nhöng trao ban cho chuùng moät chieàu kích thích hôïp. Caùc caâu traû lôøi cuûa chuùng ta coù moät söï khoâng troïn veïn noøng coát, maø toâi ñònh nghóa laø söï khoâng baõo hoøa. Coù ngöôøi cho raèng thöøa nhaän söï khoâng troïn veïn trong caùc caâu traû lôøi cuûa chuùng ta coù theå laøm naûy sinh ra moät loaïi buïi môø baát oån vaø vuïn vaët, daãn ñöa tôùi sieâu thò caùc nieàm tin. Nhöng khoâng phaûi nhö theá: chuùng ta phaûi kieân ñònh trung thaønh vôùi caùc tín ngöôõng cuûa mình, nhöng yù thöùc ñöôïc söï khoâng troïn veïn cuûa chuùng trong thôøi gian.
Hoûi: Vieäc giaùo sö ca ngôïi söï khoâng troïn veïn bao haøm moät quan nieäm sinh ñoäng veà caùc giaù trò. Laøm theá naøo ñeå chuùng ta coù theå trung thaønh vôùi caùc giaù trò cuûa mình ñoàng thôøi "gaëp gôõ" caùc ngöôøi khaùc?
Ñaùp: Trong saùch toâi coù trích moät caâu noùi cuûa Khoång Töû: ñoù laø chuùng ta coù boån phaän soáng trung thöïc, trung thöïc vôùi chính mình. Chuùng ta coù boån phaän beânh vöïc caùc giaù trò neàn taûng cuûa cuoäc soáng chung vaø beânh vöïc caùc tín ngöôõng trao ban tieát nhòp cho cuoäc soáng. Chính vì ñöôïc môøi goïi soáng trung thöïc vôùi chính mình maø chuùng ta bò thaùch thöùc chuù yù tôùi tha nhaân, gaëp gôõ hoï, vaø roäng môû cho söï toø moø. Vaø bôûi vì chuùng ta soáng trung thöïc vôùi chính mình neân chuùng ta coù theå roäng môû cho ngöôøi khaùc.
Hoûi: Thöa giaùo sö, giaùo sö uûng hoä caùc lyù do cuûa söï ña nguyeân choáng laïi lyù do cuûa khuynh höôùng töông ñoái hoùa, coù ñuùng theá khoâng?
Ñaùp: Coù nhieàu ñieàu toát laønh trong cuoäc soáng cuûa chuùng ta cuõng nhö trong cuoäc soáng cuûa ngöôøi khaùc, hay trong cuoäc soáng cuûa caùc coäng ñoaøn khaùc nhau. Söï ña nguyeân baét ñaàu trong khu vöïc chung cö, chöù khoâng caàn phaûi nghó tôùi caùc lieân heä cuûa chuùng ta vôùi caùc tín ñoà cuûa Khoång giaùo hay Hoài giaùo Salafít. Noù khôûi haønh töø beân trong chuùng ta. Chuùng laø ñieàu maø toâi goïi laø caùc cuoäc chieán daân söï nho nhoû cuûa chính mình. Tö töôûng naøy khoâng dính daùng gì tôùi khuynh höôùng töông ñoái hoùa. Khuynh höôùng töông ñoái hoùa coù nghóa laø baïn nghó raèng thöùc uoáng ngon nhaát laø röôïu champagne, trong khi ñoái vôùi toâi ñoù laø caø pheâ, vaø chuùng ta khoâng coù gì ñeå noùi vôùi nhau nöõa.
Hoûi: Thöa giaùo sö Veca, vieäc nghieân cöùu cuûa giaùo sö xoay quanh moät döõ kieän khoâng theå thay ñoåi ñöôïc: ñoù laø con ngöôøi ñöôïc taïo döïng neân trong söï haïn heïp. Trao ban haïn heïp coù nghóa gì cuõng nhö giöõ gìn chieàu kích thuï taïo cuûa con ngöôøi coù nghóa gì?
Ñaùp: Vieäc ca ngôïi söï khoâng toaøn veïn cuûa chuùng ta ñi song song vôùi yù thöùc chuùng ta laø caùc sinh vaät soáng trong caùc hoaøn caûnh xaùc ñònh vaø coù caùc haïn heïp. Nhöng chuùng ta khoâng ñöôïc ñeå cho mình bò rôi vaøo caïm baãy cuûa moät tö töôûng ñaëc bieät cuûa söï khoâng toaøn veïn. Chuùng ta coù muoán thöû giöõa nhöõng ngöôøi coù tín ngöôõng khaùc nhau khoâng? Coù caàn phaûi nghieâm chænh ñoái vôùi yù töôûng cuûa söï ñoái choïi khoâng? Neáu coù, thì caàn phaûi chaáp nhaän raèng caùc tín ngöôõng cuûa chuùng ta coù söï haïn heïp ngay trong khi gaëp gôõ tín ngöôõng cuûa nhöõng ngöôøi khaùc. Vieäc thöøa nhaän söï khoâng toaøn veïn cuûa chuùng ta baét nguoàn moät caùch ñôn sô töø söï kieän coù caùc ngöôøi khaùc vaø hoï coù caùc lyù do khaùc, keå laïi caùc caâu chuyeän khaùc vôùi caùc caâu chuyeän cuûa chuùng ta, vaø haùt caùc baøi haùt khaùc vôùi caùc baøi haùt cuûa chuùng ta.
Hoûi: Thöa giaùo sö, giaùo sö coù vieát raèng "chuùng ta laø caùc sinh vaät coi chieàu kích cuûa söï caät vaán laø ñieàu quan troïng", coù ñuùng vaäy khoâng?
Ñaùp: Nhö saùch Khoân Ngoan cho thaáy, nôi chuùng ta toàn taïi caâu hoûi lieân quan tôùi yù nghóa cuoäc soáng. Hình aûnh cuûa nhöõng ngöôøi coi vieäc ñöa ra caùc vaán naïn hay ñaët caùc caâu hoûi cho ngöôøi khaùc laø chuyeän khoâng coù yù nghóa gì, khieán cho hoï gioáng nhö nhöõng ñôn töû hoaøn haûo vaø baõo hoøa nhöng xa laï. Traùi laïi kieân trì caät vaán thaät laø ñieàu quan troïng. Söï tra hoûi laø moät neùt thöôøng haèng trong cung caùch soáng cuûa chuùng ta. Chuùng ta laø nhöõng ngöôøi saên ñuoåi yù nghóa cuoäc soáng. Ñöa ra caùc caâu hoûi coù nghóa laø tìm kieám caùc caâu traû lôøi. Chuùng ta laø nhöõng ngöôøi saên ñuoåi caùc caâu traû lôøi, caùc caâu traû lôøi cho yù nghóa cuoäc soáng.
Hoûi: OÂng Michel Foucault ñaõ vieát raèng trieát hoïc trong moät nghóa naøo ñoù ñöôïc môøi goïi suy tö veà ñieàu khoâng theå nghó ñöôïc. Nhöng giaùo sö thì laïi noùi tôùi söï töôûng töôïng trieát hoïc. Theá thì ñaâu laø caùc thöïc haønh coù theå tin töôûng ñöôïc giuùp vun troàng söï toø moø naøy thöa giaùo sö?
Ñaùp: Trong nghieân cöùu cuûa toâi noåi baät laø moät caûnh coù hình aûnh cuûa moät ngöôøi trau doài caùc kyù öùc, vaø hình aûnh cuûa nhaø thaùm hieåm caùc töông quan. Ngöôøi thöù nhaát coi lòch söû laø ñieàu nghieâm chænh; ngöôøi thöù hai ñöa caùc keát quûa cuoäc tìm toøi cuûa mình leân treân möùc ñoä cao hôn cuûa söï ñaïi ñoàng, ñeå tìm noùi leân tieáng cuoái cuøng seõ luoân bieán thaønh tieáng aùp choùt, vì tö töôûng cuûa söï khoâng troïn veïn. Moãi ngöôøi trong chuùng ta ñeàu soáng vôùi phi coâng töï ñoäng ñaõ ñöôïc gaén saün. Nhö theá vun troàng söï töôûng töôïng trieát hoïc coù nghóa laø thöû nhìn caùc söï vaät moät caùch khaùc. Cuoäc soáng cuûa chuùng ta gioáng nhö ôû treân caùc thaûm di chuyeån töï ñoäng, laø cuoäc soáng cuûa caùc thuï taïo cuûa thoùi quen. Chuùng ta thöû ngöng giaù trò cuûa caùc caùc thoùi quen ñoù vaø nhìn caùc söï vaät moät caùch khaùc nhö theå chuùng coù moät aùnh saùng khaùc. Vaø khi ñoù thì ôû ñaâu cuõng coù moät chuùt trieát lyù caû.
Linh Tieán Khaûi
(Radio Vatican)