Caùc vaán ñeà ngaøn ñôøi cuûa con ngöôøi
Caùc vaán ñeà ngaøn ñôøi cuûa con ngöôøi.
Paris (Avvenire 25-3-2011) - Phoûng vaán oâng Jean Luc Marion, giaùo sö trieát hoïc, veà caùc vaán naïn ngaøn ñôøi cuûa con ngöôøi voâ thaàn cuõng nhö khoâng voâ thaàn.
Trong hai ngaøy 24 - 25 thaùng 3 naêm 2011, dieãn ñaøn ñoái thoaïi vôùi nhöõng ngöôøi khoâng tin, do Hoäi Ñoàng Toøa Thaùnh Vaên Hoùa ñeà xöôùng, ñaõ dieãn ra taïi Paris thuû ñoâ nöôùc Phaùp. Dieãn ñaøn coù teân goïi laø "Tieàn ñöôøng daân ngoaïi", laáy laïi hình aûnh saân ngoaøi cuøng cuûa Ñeàn Thôø Gieârusalem xöa kia, daønh cho caû nhöõng ngöôøi khoâng phaûi laø tín höõu Do thaùi, nhöng muoán leân Ñeàn Thôø caàu nguyeän vaø thôø phöôïng Giaveâ Thieân Chuùa cuûa daân Israel. Ñöùc Hoàng Y Gianfranco Ravasi, Chuû tòch Hoäi Ñoàng cho bieát trong töông lai gaàn dieãn ñaøn seõ laàn löôït ñöôïc toå chöùc taïi caùc thaønh phoá khaùc cuûa AÂu chaâu nhö: Tirana cuûa Albania, Firenze trung Italia, Stockholm Thuïy Ñieån, Praha cuûa Coäng hoøa Tieäp vaø Barcelona cuûa Taây Ban Nha.
Ngaøy 24 thaùng 3 naêm 2011 cuoäc thaûo luaän ñaõ dieãn ra taïi truï sôû Unesco cuûa Lieân Hieäp Quoác vôùi söï tham döï cuûa nhieàu nhaân vaät thuoäc giôùi trí thöùc, goàm caùc trieát gia, caùc nhaø chính trò, kinh teá taøi chaùnh, vaên hoùa, ngheä só vaø toân giaùo. Saùng ngaøy 25 thaùng 3 naêm 2011 taïi Vieän Phaùp Quoác ñaõ coù cuoäc thaûo luaän veà luaân lyù ñaïo ñöùc trong laõnh vöïc kinh teá, neàn taûng luaân lyù ñaïo ñöùc cuûa luaät phaùp vaø quan heä giöõa tín ngöôõng vaø vaên hoùa. Ban toái ñaõ coù leã hoäi taïi quaûng tröôøng tröôùc nhaø thôø Ñöùc Baø Paris vôùi söï tham döï cuûa haøng chuïc ngaøn baïn treû. Trong söù ñieäp Video göûi caùc baïn treû, Ñöùc Thaùnh Cha Bieån Ñöùc XVI môøi goïi caùc baïn treû coù tín ngöôõng cuõng nhö khoâng coù tín ngöôõng, daán thaân ñoái thoaïi vôùi nhau, vaø baéc nhöõng nhòp caàu caûm thoâng trong tinh thaàn toân trong vaø thaân höõu, ñoàng thôøi giuùp tìm laïi con ñöôøng ñoái thoaïi taïi AÂu chaâu. Ñöùc Thaùnh Cha maïnh meõ khaúng ñònh raèng vaán ñeà Thieân Chuùa khoâng phaûi laø moät nguy hieåm cho xaõ hoäi, khoâng laøm cho cuoäc soáng con ngöôøi bò laâm nguy. Vaán ñeà Thieân Chuùa khoâng theå vaéng boùng trong nhöõng vaán naïn lôùn cuûa thôøi ñaïi ngaøy nay.
Ngaøi ghi nhaän raèng ngaøy nay nhieàu ngöôøi nhaän thöïc mình khoâng thuoäc moät toân giaùo naøo, nhöng vaãn mong muoán moät theá giôùi môùi meû vaø töï do hôn, coâng baèng vaø lieân ñôùi hôn, an bình vaø vui töôi hôn. Nhöõng ngöôøi khoâng tín ngöôõng goïi hoûi caùc tín höõu, nhaát laø ñoøi buoäc hoï laøm chöùng cho moät cuoäc soáng phuø hôïp vôùi nhöõng gì hoï tuyeân xöng, vaø phuû nhaän taát caû nhöõng leäch laïc veà toân giaùo khieán cho toân giaùo trôû neân voâ nhaân ñaïo. Caùc tín höõu thì muoán noùi vôùi nhöõng ngöôøi baïn cuûa mình raèng kho taøng ôû nôi caùc baïn ñaùng ñöôïc chia seû, goïi hoûi vaø suy tö.
Ñöùc Thaùnh Cha khích leä caùc baïn treû kieán taïo caùc nhòp caàu giöõa caùc tín höõu vaø nhöõng ngöôøi khoâng tin, naém baét cô may giuùp tìm thaáy nôi saâu thaúm nhaát cuûa löông taâm nhöõng con ñöôøng ñoái thoaïi tieân phong vaø saâu xa, trong moät suy tö vöõng chaéc vaø coù lyù luaän. Ngöôøi treû coù bieát bao nhieâu ñieàu ñeå noùi vôùi nhau. Vì theá ñöøng kheùp kín löông taâm tröôùc nhöõng thaùch ñoá vaø nhöõng vaán naïn tröôùc maét. Quùa nhieàu khi lyù trí con ngöôøi bò khuaát phuïc bôûi aùp löïc vaø söï quyeán ruõ cuûa cuûa lôïi loäc, vaø bò baét buoäc phaûi nhìn nhaän lôïi nhuaän nhö tieâu chuaån toái haäu. Nhöng moïi ngöôøi ñeàu ñöôïc môøi goïi can ñaûm böôùc theo chaân lyù, vì ñoù laø con ñöôøng duy nhaát daãn ñöa ñeán cuoäc soáng haïnh phuùc vaø sung maõn ñích thöïc. Ñöùc Thaùnh Cha xaùc tín raèng cuoäc gaêp gôõ giöõa thöïc taïi ñöùc tin vaø thöïc taïi lyù trí giuùp con ngöôøi tìm laïi ñöôïc chính mình.
Sau ñaây chuùng toâi xin göûi tôùi quùy vò vaø caùc baïn baøi phoûng vaán oâng Jean Luc Marion, giaùo sö trieát hoïc, veà caùc vaán naïn ngaøn ñôøi cuûa con ngöôøi, voâ thaàn cuõng nhö khoâng voâ thaàn.
Giaùo sö Jean Luc Marion sinh naêm 1946, daäy moân Sieâu hình taïi ñaïi hoïc Sorbonne Paris, vaø laø ngöôøi theo goùt caùc trieát gia Emmanuel Leùvinas vaø Paul Ricoeur. Naêm 2008 oâng ñöôïc tuyeån choïn vaøo soá caùc thaønh vieân cuûa Haøn Laâm Vieän Phaùp, vôùi gheá soá 4, töùc gheá cuûa Ñöùc coá Hoàng Y Jean Marie Lustiger. Giaùo sö Marion cuõng thuoäc nhoùm thaønh laäp aán baûn tieáng Phaùp cuûa nguyeät san "Comunio" Hieäp Thoâng. Laõnh vöïc nghieân cöùu cuûa giaùo sö ñi töø suy tö veà gia taøi cuûa Descartes cho tôùi neàn thaàn hoïc kitoâ. Trong caùc naêm qua giaùo sö Marion cuõng ñaõ laø thaønh vieân cuûa Haøn Laâm Vieän Lincei Italia.
Trong soá caùc taùc phaãm noåi tieáng cuûa oâng coù cuoán: "Thieân Chuùa khoâng laø". Hoâm 24 thaùng 3 naêm 2011 giaùo sö cuõng ñaõ tham döï moät cuoäc thaûo luaän taïi ñaïi hoïc Sorbonne, lieân quan tôùi cuoâc ñoái thoaïi vôùi caùc ngöôøi khoâng tín ngöôõng.
Hoûi: Thöa giaùo sö Marion, theo giaùo sö, ñaâu laø nhöõng ñieàu kieän chính cho moät cuoäc ñoái thoaïi ñích thaät vaø xaây döïng giöõa caùc ngöôøi tin vaø caùc ngöôøi khoâng tin?
Ñaùp: Quy tuï caùc ñieàu kieän naøy vôùi nhau seõ khoâng phaûi laø ñieàu deã daøng, vaø cuoäc gaëp gôõ taïi Paris coù theå ñöôïc coi nhö laø moät ñieåm khôûi haønh môùi. Ñeå trôû thaønh ñích thaät, tröôùc heát cuoäc ñoái thoaïi naøy phaûi ñöa ra caùc caâu hoûi chính lieân quan tôùi con ngöôøi ngaøy nay. Noùi caùch khaùc, ñoái vôùi toâi, chuù yù tôùi söï khaùc bieät cuûa caùc caâu traû lôøi xem ra laø ñieàu khoâng ích lôïi, nhö raát tieác ngöôøi ta quùa thöôøng laøm cho tôùi nay.
Hoûi: Giaùo sö ñang nghó tôùi caùc ñeà taøi naøo?
Ñaùp: Chaúng haïn, söï choáng ñoái giöõa moät neàn vaên minh xoay quanh söï soáng vaø caùc ñieàu maø ngöôøi ta cho laø tieán boä vaên minh gaén lieán vôùi caùi cheát. Moät caùch ñaëc bieät vieäc toân troïng söï soáng choáng laïi quyeàn trôï töû hay quyeàn trôï giuùp truyeàn sinh. Nhöng cuõng coù bieát bao nhieâu maët traän khaùc nöõa nhö caùc ñeà taøi coâng lyù hay phaùt trieån. Ñieàu naøy cuõng coù giaù trò ñoái vôùi vaán ñeà söï hieän höõu cuûa Thieân Chuùa hay caùi cheát ñöôïc suy ñoaùn cuûa Thieân Chuùa. Ngöôøi ta khoâng ñaët caâu hoûi neàn taûng lieân quan tôùi söï hieän höõu maø Thieân Chuùa coù theå coù trong theá giôùi chuùng ta.
Hoûi: Giöõa caùc giaû thieát khôûi haønh thì cuõng coù yù nghóa caàn trao ban cho töø "lyù trí", coù ñuùng theá khoâng thöa giaùo sö?
Ñaùp: Chaéc chaén roài, bôûi vì moät cuoäc ñoái thoaïi chæ thaät söï coù lyù, khi ngöôøi ta noùi caùc töø maø caû hai beân cuøng hieåu moät caùch traøn ñaày. Nhaát laø khi hai beân cuøng goùp phaàn vaøo vieäc tìm kieám moät caùi gì chung. Nhöng hieän nay toâi coù caûm töôûng raèng khoâng coù moät söï ñoàng yù saâu xa naøo lieân quan tôùi ñieàu maø ngöôøi ta muoán tìm kieám. Caàn phaûi ñeå yù, bôûi vì ñoái chieáu caùc caâu traû lôøi cho caùc vaán naïn maø thöïc söï khoâng chung cho caû hai beân, thì khoâng coù lôïi ích gì caû.
Hoûi: Thöa giaùo sö, giaùo sö höôùng daãn moät phaân boä cuûa ñaïi hoïc Sorbonne, saün saøng tieáp ñoùn "Saân cuûa daân ngoaïi". Ñoái vôùi ñaïi hoïc noåi tieáng naøy ñaây coù phaûi laø vieäc trôû veà nguoàn hay khoâng?
Ñaùp: Vaâng, ñoái vôùi nhieàu khía caïnh, noù laø moät cuoäc trôû veà nguoàn. Nhöng seõ laø moät sai laàm, neáu nghó raèng cuoäc thaûo luaän lieân quan tôùi caùc vaán ñeà gaén lieàn vôùi Thieân Chuùa, ñaõ bò giaùn ñoaïn trong thôøi gian taïi nhöõng nôi cuûa neàn vaên hoùa cao cuûa Phaùp. Vì caùc lyù do lòch söû, ñaïi hoïc Sorbonne laø nôi hôïp khí chaát, coù leõ hôn nhieàu nôi khaùc ñaõ ñöôïc choïn. Toâi seõ noùi raèng ñaïi hoïc Sorbonne laø moät nôi cuï theå vaø thöïc teá hôn cuûa toå chöùc Unesco, vì noù duy trì ñöôïc moät söï tröøu töôïng naøo ñoù, ñoàng thôøi noù cuõng roäng môû vaø coâng khai hôn laø Hoïc Vieän Phaùp quoác, laø nôi moät loaïi thaân tình ñaïi hoïc vaãn coøn coù giaù trò. Nhöng maø ngoaøi caùc nôi choán ra, thì vaán ñeà laø phaåm chaát cuûa caùc cuoäc thaûo luaän.
Hoûi: Thuyeát thieân quang luaän thöôøng ñöôïc ñònh nghóa nhö laø moät luùc gaãy gaäp trong quan nieäm cuûa lyù tính. Giaùo sö coù tin raèng suy tö trôû laïi veà thôøi gian naøy laø ñieàu thích hôïp hay khoâng?
Ñaùp: Toâi thuù nhaän raèng xem ra noù ñaõ luoân luoân laø moät hieåu laàm lôùn. Toâi khoâng tin raèng thuyeát thieân quang luaän ñaõ thöïc söï taùi ñònh nghóa lyù tính taây phöông. Vì vaäy seõ laø moät sai laàm, neáu höôùng cuoäc thaûo luaän veà thuyeát thieân quang luaän moät caùch thaùi quùa. Lieân quan tôùi lyù tính, vaán ñeà noøng coát laø vieäc chuùng ta muoán söû duïng noù moät caùch ít hay nhieàu côûi môû, vaø ít hay nhieàu haïn cheá. Vì vaäy, phaûi suy tö veà möùc ñoä côûi môû cuûa lyù tính ñoù. Bình thöôøng, moät caùch noøng coát, noù quùa haïn heïp. Hay ñuùng hôn coù theå noùi raèng ngoân ngöõ kyõ thuaät vaø khoa hoïc ngaøy nay söû duïng lyù tính moät caùch quùa haïn heïp. Traùi laïi, lyù tính cuûa Descartes raát laø roäng môû.
Hoûi: Thöa giaùo sö, nhaéc tôùi Descartes xem ra coù phaûi laø gôïi yù caàn phaûi quay veà ñaøng sau hay khoâng?
Ñaùp: Khoâng, khoâng caàn phaûi quay veà ñaøng sau, nhöng caàn suy nghó moät caùch linh ñoäng vaø meàm deûo hôn, vaø nhö theá moät caùch maïnh meõ hôn. Tö töôûng goïi laø hôïp lyù trí cuûa khoa hoïc vaø kyõ thuaät ñaõ bò giaûn löôïc thaønh moät suy tö trieät ñeå veà caùc söï vaät. Vì theá caàn phaûi hoïc suy tö trôû laïi ñieàu khoâng laø moät söï vaät. Vaán ñeà neàn taûng laø ôû ñoù.
Hoûi: Ñaõ töø laâu coù moät vaøi nhaø pheâ bình lyù tính haïn heïp naøy toá caùo caùc caùm doã cuûa khuynh höôùng choáng thaàn linh ñeå beânh vöïc con ngöôøi, hay caùc caùm doã töï ngaém nghía mình moät caùch beänh hoaïn. Rieâng giaùo sö, thì giaùo sö nghó sao?
Ñaùp: Theo toâi, Prometeo ñoäi ñaù vaù trôøi laø moät göông maët quay quaét, nhöng vaãn thoâng minh hôn moät vaøi con ngöôøi cuûa thôøi ñaïi ngaøy nay raát nhieàu. Nhöõng ngöôøi naøy coøn xaùc tín moät caùch ngoâ ngheâ raèng khoa hoïc seõ coáng hieán haïnh phuùc cho chuùng ta. Coù leõ laø ñieàu ñöùng ñaén, khi so saùnh hoï vôùi Narcisio, laø ngöôøi say meâ veû ñeïp cuûa chính mình thaùi quùa neân khoâng ngöøng ngaém nghía mình trong nöôùc ñeán bò cheát chìm; mieãn laø ñöøng queân raèng tính töï yeâu quùa ñaùng beänh hoaïn cuûa söï hieåu bieát khoa hoïc coù caùc goác reã coå xöa.
Hoûi: Lieân quan tôùi ñieàu naøy, giaùo sö coù nghó raèng chuùng ta ñang tieán tôùi moät thaùi ñoä töï pheâ bình kieåm thaûo hay khoâng?
Ñaùp: Caùc cuoäc khuûng hoaûng kyõ thuaät, moâi sinh, taøi chaùnh töï chuùng ñaõ aùp ñaët moät loaïi töï pheâ bình kieåm thaûo roài. Toâi hy voïng raèng chuùng ta seõ mau choùng thoâng minh ñuû ñeå tieáp nhaän caùc haïn heïp trong söï hieåu bieát cuûa chuùng ta. Nhöng caùc sai laàm ñaõ khoâng luoân luoân coù taùc duïng giaùo duïc. Rieâng caù nhaân toâi, thì toâi khoâng laïc quan cuõng khoâng bi quan. Toâi tìm caùch soáng kieân nhaãn.
Hoûi: Cuoäc ñoái thoaïi vôùi nhöõng ngöôøi khoâng tin khôûi haønh töø Paris, laø kinh thaønh aùnh saùng bieåu töôïng cho AÂu chaâu. Noù coù theå trôû thaønh moät dip suy tö veà caùc goác reã kitoâ cuûa AÂu chaâu khoâng thöa giaùo sö?
Ñaùp: Toâi hy voïng raèng cuoäc thaûo luaän ít nhaát coù theå daãn ñeán moät ñieàu hieån nhieân. Khoâng ñuùng laø AÂu chaâu ñaõ khöôùc töø caên tính kitoâ cuûa mình, bôûi vì treân thöïc teá ñoù laø ñieàu khoâng theå laøm ñöôïc cho tôùi choã saâu thaúm taän cuøng. Nhöng coù ñuùng laø vieäc khoâng chaáp nhaän caên tính kitoâ seõ khieán cho AÂu chaâu ngaøy caøng yeáu keùm hôn.
(Avvenire 25-3-2011)
Linh Tieán Khaûi
(Radio Vatican)