Taàm quan troïng cuûa
söï thieän vaø caùc nhaân ñöùc
Taàm quan troïng cuûa söï thieän vaø caùc nhaân ñöùc.
Roma (Avvenire 27-2-2011) - Phoûng vaán oâng Antonio Da Re, giaùo sö luaân lyù ñaïo ñöùc kieâm trieát gia, veà taàm quan troïng cuûa söï thieän vaø caùc nhaân ñöùc trong ñôøi soáng con ngöôøi.
Trong thôøi gian qua oâng Antonio Da Re, giaùo sö luaân lyù ñaïo ñöùc kieâm trieát gia thuoäc ñaïi hoïc Padova Baéc Italia, ñaõ cho xuaát baûn cuoán saùch môùi töïa ñeà "Caùc lôøi cuûa luaân lyù ñaïo ñöùc". Cuoán saùch tìm hieåu ñeà taøi söï thieän vaø caùc nhaân ñöùc trong cuoäc soáng con ngöôøi. Giaùo sö Da Re cuõng laø thaønh vieân cuûa UÛy ban luaân lyù sinh hoïc Italia, vaø laø taùc giaû nhieàu saùch vaø caùc baøi khaûo luaân coù giaù trò.
Trong soá caùc saùch oâng ñaõ xuaát baûn coù caùc cuoán nhö "Thuaät chuù giaûi cuûa Gadamer vaø trieát lyù thöïc haønh" (1982), "Luaân lyù ñaïo ñöùc giöõa haïnh phuùc vaø boån phaän. Cuoäc thaûo luaän hieän nay veà trieát lyù thöïc haønh" (1987), "Söï trôû laïi cuûa luaân lyù ñaïo ñöùc trong tö töôûng hieän ñaïi" (1989), "Söï khoân ngoan coù theå. Caùc lyù leõ vaø giôùi haïn cuûa luaân lyù ñaïo ñöùc" (1994), "Giöõa caùi cuõ vaø caùi taân tieán. Nicolai Hartmann vaø luaân lyù vaät chaát cuûa caùc giaù trò" (1996), "Trieát lyù luaân lyù. Lòch söû, lyù thuyeát, ñeà taøi" (2003), "Caùc loä trình cuûa luaân lyù ñaïo ñöùc" (2007).
Giaùo sö Da Re cuõng laø ngöôøi phoái hôïp vieäc xuaát baûn nhieàu saùch nhö: "Nhaân ñöùc, baûn chaát vaø tính caùch ñieàu leä" (2004), "Luaân lyù ñaïo ñöùc vaø caùc hình thöùc soáng" (2007). Ngoaøi ra, giaùo sö cuõng laø taùc gæa cuûa 33 khaûo luaän coù giaù trò lieân quan tôùi nhieàu vaán ñeà khaùc nhau nhö: luaân lyù ñaïo ñöùc vaø trieát lyù, töông quan giöõa haïnh phuùc vaø nhaân ñöùc, giöõa töï do vaø yù chí, giöõa söï thieän vaø nhaân ñöùc, yù nieäm phaåm giaù cuoäc soáng con ngöôøi, tö töôûng vaên hoùa vaø cuoäc khuûng hoaûng löông taâm luaân lyù trong xaõ hoäi phöùc taïp ngaøy nay, lyù do vaø boån phaän cuûa luaân lyù, baûn chaát vaø vaên hoùa, nhaân ñöùc giaù trò vaø lyù trí thöïc haønh, yù nieäm veà thieän ích chung, luaân lyù ñaïo ñöùc aùp duïng, giaù trò vaø xung khaéc giaù trò trong luaân lyù ñaïo ñöùc hieän töôïng hoïc, khaùt voïng cuoäc soáng toát laønh, vieäc taùi khaùm phaù ra caùc nhaân ñöùc trong neàn luaân lyù ñaïo ñöùc ngaøy nay vv...
Hoûi: Thöa giaùo sö Da Re, ngaøy nay ñeà caäp tôùi neàn luaân lyù ñaïo ñöùc ngoaøi moâi tröôøng ñaïi hoïc cho ngöôøi ta caûm töôûng noù aùm chæ caùc giai thoaïi voâ luaân coâng coäng khuaáy ñoäng dö luaän, maø queân raèng coù moät neàn luaân lyù töø thôøi trieát gia Platone cho tôùi ngaøy nay, luoân luoân môøi goïi töøng ngöôøi trong caùc taäp tuïc vaø thoùi quen trong cuoäc soáng cuûa mình. Ñaâu laø caùc töø cuûa luaân lyù ñaïo ñöùc maø chuùng ta phaûi baét ñaàu ñaùnh giaù trôû laïi?
Ñaùp: Toâi xin choïn hai töø trong raàt nhieàu töø khaùc ñaùng ñöôïc nhaéc tôùi vaø ñöôïc ñaøo saâu trong saùch: ñoù laø töø söï thieän vaø nhaân ñöùc. Toâi thöôøng noùi vôùi caùc sinh vieân cuûa toâi nhö laø moät khaåu hieäu raèng: töø ñaàu tieân cuûa luaân lyù ñaïo ñöùc khoâng phaûi laø boån phaän, ñieàu leä hay söï baét buoäc, nhöng laø söï thieän. Töø kinh nghieäm ñaàu tieân neàn taûng cuûa söï thieän, töø khaùt voïng coù cuoäc soáng toát laønh ngöôøi ta coù theå tìm thaáy söï hieåu bieát thích ñaùng veà ñieàu leä baét buoäc. Ñieàu leä baét buoäc cuõng naèm trong kinh nghieäm luaân lyù ñaïo ñöùc. Töø ñieån caùc nhaân ñöùc, do suy tö hieän ñaïi ñeà nghò trôû laïi, aùm chæ caùc ñöôøng neùt cuûa tính tình. Qua vieäc thöïc haønh vaø laäp ñi laäp laïi chuùng trôû thaønh thoùi quen. Caùc thaùi ñoä soáng ñoù ñöôïc goïi laø caùc nhaân ñöùc neáu caùc haønh ñoäng toát, hay ñöôïc goïi laø caùc thoùi xaáu, neáu chuùng laø caùc haønh ñoäng xaáu.
Qua ñeà taøi caùc nhaân ñöùc ngöôøi ta loâi keùo söï chuù yù treân taàm quan troïng cuûa vieäc saên soùc chính mình vaø saên soùc vieäc ñaøo taïo con ngöôøi mình. Ñoái vôùi toâi, ñaây laø moät trong caùc boån phaän neàn taûng cuûa luaân lyù ñaïo ñöùc.
Hoûi: Chöông ñaàu tieân trong saùch töïa ñeà "Hai boån phaän cuûa luaân lyù". Giaùo sö muoán beânh vöïc ñieàu gì trong chöông naøy?
Ñaùp: Trong vieãn töôïng cuûa toâi, luaân lyù ñaïo ñöùc bao goàm 2 boån phaän neàn taûng: thöù nhaát laø vieäc phaân tích pheâ bình vaø suy tö veà luaân lyù ñaïo ñöùc, ñöôïc hieåu nhö laø toång theå cung caùch haønh xöû, kieåu haønh ñoäng, caùc taäp tuïc, caùc thoùi quen.
Nhieäm vuï thöù hai lieân quan tôùi vieäc saên soùc chính mình vaø vieäc ñaøo taïo luaân lyù ñaïo ñöùc, ñöôïc hieåu nhö tính tình cuûa chuû theå. Vaø luaân lyù ñaïo ñöùc trong moät boái caûnh nhö theá laïi caøng ñöôïc môøi goïi giaûi thích vôùi oùc pheâ bình hôn nöõa.
Hoûi: Thöa giaùo sö, trong saùch giaùo sö ñaõ ñöa ra moät thí duï raát cuï theå, haàu nhö laø "chính trò" ñoù laø vieäc quoác hoäi Italia pheâ chuaån caùc bieän phaùp "an ninh" hoài naêm 2009, coù ñuùng theá khoâng?
Ñaùp: Vaâng, trong dòp ñoù ñaõ coù söï ñoái chieáu vaø ñuïng ñoä giöõa hai loaïi luaân lyù: loaïi luaân lyù nhaân danh vieäc baûo veä an ninh coâng coäng aùp ñaët treân caùc baùc só vaø baét buoäc hoï phaûi toá caùo caùc ngöôøi di cö leùn luùt yeâu caàu caùc cô caáu y khoa saên soùc söùc khoûe cho hoï, vaø loaïi luaân lyù ñaïo ñöùc truyeàn thoáng hôn baét nguoàn töø thôøi Ippocrate, laø ngöôøi tín thaùc cho baùc só moät söù meänh ñaïi ñoàng: ñoù laø chöõa trò cho baát cöù ai. Nhö ñaõ bieát, vaên baûn cuoái cuøng cuûa luaät ñöôïc quoác hoäi Italia pheâ chuaån, ñaõ chuù yù tôùi caùc yù kieán cuûa caùc baùc só vaø chuaån chöôùc khoâng baét buoäc caùc baùc só phaûi toá caùo caùc ngöôøi di cö leùn luùt xin ñöôïc saên soùc söùc khoûe. Caû khi ñaây laø ñieàu khoâng theå noùi vôùi baát cöù ngheà nghieäp naøo khaùc nhö caùc nhaân vieân xaõ hoäi chaúng haïn.
Ñaây laø söï ñoái chieáu xung khaéc coù tính caùch raát maïnh meõ giöõa caùc loaïi luaân lyù ñaïo ñöùc khaùc nhau. Theo thieån yù toâi, luaân lyù ñaïo ñöùc ôû ñaây coù nhieäm vuï cho thaáy söï thích ñaùng cuûa luaân lyù ñaïo ñöùc maø Ippocrate ñaõ ñöa ra cho caùc baùc só, ñöùng tröôùc thöù luaân lyù ñaïo ñöùc muoán bieán caùc baùc só trôû thaønh caûnh saùt, maëc duø coù caùc ñoøi hoûi coù theå hieåu ñöôïc laø ñeå baûo veä an ninh.
Hoûi: Nhöng nhieäm vuï phaûn hoài cuûa luaân lyù ñaïo ñöùc laïi khoâng coù nguy cô quùa yeáu ôùt vaø voâ hieäu, caû döôùi aùnh saùng cuûa baàu khí toài teä maø ngöôøi ta hít thôû trong cuoäc soáng coâng coäng taïi Italia naøy hay sao, thöa giaùo sö?
Ñaùp: Thaät ra, söï phaûn hoài cuûa luaân lyù ñaïo ñöùc khoâng ñuû. Vì theá trong saùch toâi noùi tôùi moät loaïi phaûn hoài hai maët, söï phaûn hoài cuûa luaân lyù ñaïo ñöùc vaø söï phaûn hoài cuûa chuû theå. Ñeå vaãn ôû trong laõnh vöïc thí duï lieân quan tôùi luaân lyù ñaïo ñöùc cuûa oâng Ippocrate, noù khoâng theå tieáp tuïc toàn taïi, khi chæ giôùi haïn trong vieäc thöøa nhaän phaùp lyù, maëc duø noù laø ñieàu ñaùng keå, noù caàn phaûi ñöôïc lieân tuïc hoã trôï vaø nuoâi döôõng bôûi caùc yù nghóa vaø caùc lyù do caù nhaân nöõa. Vì theá ñieàu neàn taûng laø vai troø cuûa caùc chuû theá rieâng reõ, cuûa söï phaûn hoài cuûa hoï, cuûa khaû naêng löôïng ñònh gía trò cuûa hoï, vaø nhö theá cuûa caû vieäc saên soùc chính hoï nöõa.
Lieân quan tôùi tính caùch thôøi söï cuûa noù, thì thaät laø ñieàu ñaùng buoàn, khi chuùng ta thaáy trong caùc tuaàn qua nhöõng chuyeän lieân quan tôùi thoùi quen vaø cung caùch soáng cuûa caùc ngöôøi coù caùc traùch nhieäm cao trong cuoäc soáng coâng coäng. Ngoaøi ra chuùng ta cuõng lo aâu vì moät loaïi döûng döng naøo ñoù, moät thoùi quen naøo ñoù vaø moät söï thaát voïng naøo ñoù noåi leân trong dö luaän coâng coäng. Noù minh chöùng cho moät söï laïc höôùng luaân lyù ñaïo ñöùc vaø söï caàn thieát taùi xaây döïng neàn luaân lyù ñaïo ñöùc, ñeå traùnh nguy cô cuûa moät cuoäc suy suïp luaân lyù.
Hoûi: Thöa giaùo sö, xem ra cuoäc thaûo luaän haøn laâm töø töø bò thoáng trò bôûi loaïi phaân tích kieåu anglosaxon. Laøm theá naøo ñeå canh taân ñeà nghò moät neàn luaân lyù ñaïo ñöùc kitoâ ñöôïc linh höùng?
Ñaùp: Trong saùch toâi tìm ñoái chieáu vôùi truyeàn thoáng trieát lyù luaân lyù ñaïo ñöùc cuûa luïc ñòa AÂu chaâu, trong ñoù toâi ñaõ ñöôïc ñaøo taïo, nhöng khoâng queân taàm quan troïng cuûa vieäc phaân tích. Trong laõnh vöïc phaân tích naøy, toâi ñaõ tìm caùch ñaùnh giaù caùc nghieân cöùu cuûa caùc tö töôûng gia nhö baø Elizabeth Anscombe vaø baø Iris Murdoch. Caû hai laø moân sinh cuûa hoïc giaû Wittgenstein, ngoaøi ra caû hai ñeàu laø caùc tín höõu kitoâ. Chaúng haïn nhö toâi nhaán maïnh tính caùch trung taâm cuûa söï chuù yù trong tö töôûng cuûa baø Iris Murdoch, haàu nhö laø muoán noùi raèng cuoäc soáng luaân lyù ñaïo ñöùc ñoøi hoûi tröôùc tieân vieäc tinh luyeän thaùi ñoä saün saøng laéng nghe vaø chôø ñôïi ñoái vôùi thöïc taïi vaø ñoái vôùi tha nhaân. Traùi laïi, söï ích kyû, ñoái vôùi baø Murdoch, thuùc ñaåy con ngöôøi kheùp kín trong chính mình, bôûi vì noù "khoâng chuù yù" tôùi thöïc taïi vaø tha nhaân. Nhö theá, haønh ñoäng tuøy thuoäc nôi kieåu ngöôøi ta nhìn thöïc taïi. Trong caùc vieãn töôïng lyù thuyeát ñoù ngöôøi ta nhaän ra söï töï trò cuûa luaân lyù ñaïo ñöùc, caû khi söï töï trò naøy, moät caùch thuaän tieän, khoâng ñöôïc coi nhö laø tuyeät ñoái ñi nöõa. Vaø ngöôøi ta thöøa nhaän taàm quan troïng cuûa chính kinh nghieäm ñöùc tin, laø ñieàu phong phuù treân bình dieän linh höùng vaø caùc lyù do caù nhaân. Traùi laïi, moät ñöùc tin "daäy ñôøi" trong moät nghóa naøo ñoù naèm beïp treân caùc lo laéng veà ñieàu luaät cuûa luaân lyù ñaïo ñöùc, thì seõ keát thuùc vôùi vieäc khoâng toân troïng söï töï trò, vaø teä haïi hôn nöõa, laø ñeå gaây haïi cho giaù trò ngoân söù vaø chieàu kích cuoái cuøng laø caùc ñaëc thaùi cuûa luaân lyù ñaïo ñöùc.
(Avvenire 27-2-2011)
Linh Tieán Khaûi
(Radio Vatican)