Cuoäc ñoái thoaïi giöõa tín höõu Kitoâ
vaø ngöôøi khoâng Kitoâ
Cuoäc ñoái thoaïi giöõa tín höõu Kitoâ vaø ngöôøi khoâng Kitoâ.
Roma (Avvenire 23-2-2011) - Moät soá nhaän ñònh cuûa oâng Peter Berger, giaùo sö xaõ hoäi hoïc, veà cuoäc ñoái thoaïi giöõa tín höõu Kitoâ vaø caùc ngöôøi khoâng Kitoâ.
Ngaøy 21-2-2011, 27 vò ngoaïi töôûng cuûa caùc nöôùc thaønh vieân Lieân Hieäp AÂu chaâu ñaõ thoâng qua nghò quyeát maïnh meõ leân aùn nhöõng haønh vi baïo löïc vaø khuûng boá choáng laïi caùc Kitoâ höõu vaø caùc nôi thôø phöôïng cuûa hoï, cuõng nhö choáng laïi caùc tín höõu Hoài giaùo vaø caùc coäng ñoàng toân giaùo khaùc. Lieân Hieäp AÂu chaâu cuõng leân aùn söï kieän taïi moät soá mieàn treân theá giôùi naïn baát bao dung toân giaùo ñang lan traøn, vaø taùi khaúng ñònh raèng "töï do toân giaùo laø moät quyeàn ñaïi ñoàng lieân quan tôùi taát caû moïi ngöôøi vaø caàn phaûi ñöôïc baûo veä taïi baát cöù ñaâu. Moïi ngöôøi thuoäc caùc toân giaùo thieåu soá ñeàu coù quyeàn thöïc haønh ñaïo cuûa mình vaø töï do laøm vieäc thôø phöôïng caù nhaân hay coäng ñoaøn, maø khoâng sôï trôû thaønh muïc tieâu cuûa caùc bieåu loä baát bao dung vaø caùc taán kích.
Tuy treân theá giôùi hieän nay coù 200 trieäu Kitoâ höõu bò baùch haïi vaø kyø thò trong caùc nöôùc coù cheá ñoä coäng saûn voâ thaàn cuõng nhö trong nhieàu quoác gia A raäp hoài giaùo vaø caû taïi caùc quoác gia taây aâu Kitoâ nöõa, nhöng Kitoâ giaùo khoâng ngöøng coå voõ vaø ñoái thoaïi vôùi moïi toân giaùo khaùc. Ñaây cuõng laø lyù do söï hieän höõu cuûa Hoäi Ñoàng Toøa Thaùnh ñoái thoaïi lieân toân. Daán thaân ñoái thoaïi vôùi caùc toân giaùo khaùc vaø vôùi caû nhöõng ngöôøi voâ tín ngöôøng ñaõ ñöôïc ñeà ra trong Coâng Ñoàng Chung Vaticaêng II vaø ñaõ ñöôïc caùc vò Giaùo Hoaøng ñaëc bieät laø Gioan Phaoloâ II vaø Bieån Ñöùc XVI lieân tuïc ñaåy maïnh.
Sau ñaây chuùng toâi xin göûi tôùi quùy vò vaø caùc baïn baøi phoûng vaán oâng Peter Berger, giaùo sö xaõ hoäi hoïc, veà cuoäc ñoái thoaïi giöõa tín höõu Kitoâ vaø caùc ngöôøi khoâng Kitoâ.
Giaùo sö Peter Berger sinh taïi Vienne, thuû ñoâ nöôùc AÙo, naêm 1929 vaø di cö sang Hoa Kyø khi coøn nhoû tuoåi. Hieän nay oâng laø moät trong caùc chuyeân vieân xaõ hoäi toân giaùo hoïc noåi tieáng nhaát theá giôùi. Giaùo sö Berger ñaõ töøng daäy caùc moân toân giaùo, xaõ hoäi hoïc vaø thaàn hoïc taïi ñaïi hoïc Boston töø naêm 1981, vaø ñaõ xuaát baûn nhieàu khaûo luaän ñöôïc dòch ra haøng chuïc thöù tieáng treân theá giôùi.
Trong soá caùc khaûo luaän noåi tieáng nhaát phaûi keå ñeán caùc baøi nhö: "Moät vinh quang trong quùa khöù xa xoâi. Coù ñöùc tin trong thôøi ña nguyeân", "Caùc vaán ñeà ñöùc tin. Moät tuyeân xöng nghi hoaëc cuûa Kitoâ giaùo". Khaûo luaän neàn taûng nhaát töïa ñeà "Tieáng soät soaït cuûa caùc thieân thaàn", trong ñoù giaùo sö Berger trình baày söï hieåu bieát môùi veà "söï thaùnh thieâng trong xaõ hoäi hieän ñaïi" choáng laïi thuyeát tuïc hoùa.
Hoûi: Thöa giaùo sö Berger, taïi sao giaùo sö laïi cho raèng ña nguyeân toân giaùo laø moät cô may raát lôùn ñoái vôùi Kitoâ giaùo?
Ñaùp: Ña nguyeân toân giaùo laø moät cô may raát lôùn ñoái vôùi Kitoâ giaùo, vì noù ñaët ñeå Kitoâ giaùo vaøo trong moät xaõ hoäi gioáng xaõ hoäi cuûa caùc Toâng Ñoà ñaàu tieân, moät xaõ hoäi phong phuù cho vieäc loan baùo ñöùc tin coù theå trôû thaønh môùi meû vaø loâi cuoán.
Hoûi: Trong baøi "Coù phaûi Myõ chaâu toân giaùo, coøn AÂu chaâu thì ñôøi khoâng?", giaùo sö ñaõ vieát raèng: "Chuû thuyeát thieân quang luaän Phaùp ñaõ baøi giaùo só moät caùch raát taøn baïo, vaø moät phaàn ñaõ choáng laïi Kitoâ giaùo". Trong khi Ñöùc Thaùnh Cha Bieån Ñöùc XVI ñaõ môøi goïi "nôùi roäng lyù trí", vì coi lyù trí laø moät ñoàng minh cuûa ñöùc tin, chöù khoâng phaûi laø keû thuø. Giaùo sö coù nhaän ñònh gì veà laäp tröôøng naøy cuûa Giaùo Hoäi Coâng Giaùo?
Ñaùp: Lieân quan tôùi vaán ñeà lyù trí ñoái thoaïi vôùi nhöõng ngöôøi xa laï vôùi moät nieàm tin toân giaùo, theo toâi thaáy, Giaùo Hoäi Coâng Giaùo coù moät lôïi theá lôùn, nhöng cuõng coù nguy cô rôi vaøo moät baát lôïi lôùn. Lôïi theá ñoù laø truyeàn thoáng laâu daøi veà trieát lyù duy lyù. Noù ñöôïc kín muùc ra töø caùc Giaùo Phuï, qua caùc nhaø Kinh Vieän cho tôùi ngaøy nay. Taát caû truyeàn thoáng naøy ñaõ luoân luoân bao goàm vieäc söû duïng lyù trí trong moïi duyeät xeùt cuûa ñöùc tin. Ñaây laø moät tieán trình ích lôïi cho cuoäc ñoái thoaïi vôùi baát cöù ai ñöôïc chuaån bò daán thaân trong moät dieãn vaên duy lyù. Ñieàu baát lôïi, theo thieån yù toâi, coù theå laø ôû ñieåm naøy: Giaùo Hoäi böôùc vaøo trong moïi cuoäc ñoái thoaïi vôùi söï töï cao cho raèng chæ coù mình laø chieám höõu ñöôïc traøn ñaày möùc ñoä cuûa söï thaät, trong khi taát caû moïi ngöôøi khaùc cuøng laém chæ chieám höõu ñöôïc moät möùc ñoä thaáp keùm hôn. Dó nhieân, ñieàu naøy ñöôïc nhaän ra roõ raøng trong kieåu Giaùo Hoäi toû ra nhaân nhöôïng vôùi nhöõng ngöôøi khaùc. AÅn duï "Saân cuûa ngöôøi ngoaïi giaùo", theo toâi, minh hoïa moät caùch tröïc tieáp ñieåm baát lôïi naøy.
Hoûi: Taïi sao vaäy, thöa giaùo sö?
Ñaùp: "Saân cuûa daân ngoaïi" trong ñeàn thôø Gieârusalem ñaõ laø khu vöïc beân ngoaøi daønh rieâng cho nhöõng ngöôøi khoâng ñöôïc pheùp vaøo trong khu vöïc daønh cho tín höõu Do thaùi. Ngoaøi ra, laïi coøn coù moät khu vöïc chæ daønh rieâng cho vò tö teá. Noùi caùch khaùc, noù dieãn taû bieåu töôïng khoâng gian cuûa moät tình traïng thaáp keùm. Toâi khoâng coù nghi ngôø naøo ñoái vôùi ñieàu Ñöùc Giaùo Hoaøng Bieån Ñöùc XVI ñaõ muoán dieãn taû khi duøng aån duï naøy, nghóa laø ngöôøi ñaõ muoán môû ra moät khoâng gian ñoái chieáu thöïc thuï. Maëc duø vaäy ñieàu naøy coù theå khôi daäy caûm quan thaáp keùm nôi nhöõng ngöôøi khoâng coâng giaùo.
Hoûi: Trong khaûo luaän töïa ñeà "Söï laïc loái cuûa con ngöôøi taân tieán", giaùo sö noùi tôùi caùc dòp thuaän tieän, maø thuyeát da nguyeân coáng hieán cho toân giaùo. Giaùo sö lyù luaän raèng vôùi vieäc ñaùnh maát ñi söï kieän ñöùc tin, tín höõu trôû thaønh moät khaû theå phong phuù hôn cho ngaøy nay. Nhö theá, caùc thaàn hoïc gia khoâng phaûi sôï haõi thuyeát ña nguyeân. Taïi sao vaäy?
Ñaùp: Khuynh höôùng ña nguyeân, nghóa laø söï ñoàng hieän höõu cuûa nhieàu quan ñieåm khaùc nhau veà theá giôùi vaø heä thoáng giaù trò beân trong xaõ hoäi, theo toâi, laø moät haäu quûa khoâng theå traùnh ñöôïc cuûa söï taân tieán. Ñieàu naøy baét buoäc caùc caù nhaân phaûi coù caùc löïa choïn, vì khoâng coù ñònh nghóa naøo veà thöïc taïi coù theå ñöôïc coi laø ñaõ ñöôïc chieám höõu. Vaø ñieàu naøy cuõng baét buoäc caùc cô caáu toân giaùo trôû thaønh caùc hieäp hoäi töï nguyeän, trong tröôøng hôïp ñieàu kieän ñoù coù ñoàng yù hay khoâng vôùi söï töï nhaän dieän toân giaùo cuûa chuùng. Toâi tin raèng tieán trình naøy, trong thöïc teá, laø döõ kieän tích cöïc ñoái vôùi toân giaùo, bôûi vì ñöùc tin ñöôïc chaáp nhaän moät caùch coù töï do vaø yù thöùc thì toát hôn laø ñöùc tin ñöôïc tuyeân xöng nhö moät ñieàu ngaãu nhieân töø luùc sinh ra.
Hoûi: Vaäy thì ñaâu laø caùc haäu quûa cuûa moät tieán trình nhö theá ñoái vôùi Kitoâ giaùo thöa giaùo sö?
Ñaùp: Söï kieän khaù laï luøng: tình traïng taân tieán naøy ñöa chuùng ta trôû laïi vôùi thôøi caùc theá kyû ñaàu cuûa Kitoâ giaùo, khi tuyeân xöng ñöùc tin Kitoâ khoâng phaûi laø ñieàu ñöôïc coi nhö laø thuû ñaéc, maø laø caùi gì môùi meû vaø gaây ñaûo loän. Toâi khoâng thaáy taïi sao chuùng ta laïi phaûi than phieàn söï kieän ôû trong moät tình traïng gioáng vôùi tình traïng thôøi thaùnh Phaoloâ Toâng Ñoà, khi thaùnh nhaân rao giaûng taïi Atheønes laø thaønh phoá ña nguyeân thôøi ñoù. Neáu chuû thyeát ña nguyeân khoâng ñöa tôùi caùc phaûn öùng baïo löïc choáng laïi thaùnh nhaân hay khoâng ñöa tôùi khuynh höôùng cöïc ñoan, thì chuùng ta phaûi coi ñoù laø vieäc cô caáu hoùa söï töï do toân giaùo. Treân laøn soùng cuûa chuû thuyeát thieân quang luaän Giaùo Hoäi Coâng Giaùo töø laâu ñaõ chieám höõu ñöôïc moät quy cheá ñoäc quyeàn toân giaùo trong nhieàu quoác gia, vaø coù trong tay moät bieän minh thaàn hoïc cuûa quy cheá ñoù (söï laàm laãn khoâng coù caùc quyeàn), cuõng nhö ñaõ khaùng cöï laïi tö töôûng thieân quang luaän veà töï do toân giaùo, ít nhaát cho tôùi thôøi Coâng Ñoàng Chung Vaticaêng II, khi laäp tröôøng naøy ñöôïc vónh vieãn saùt nhaäp vaøo trong giaùo huaán xaõ hoäi cuûa Giaùo Hoäi.
Hoûi: Giaùo sö khaúng ñònh raèng luaän thuyeát cuûa söï tuïc hoùa chuû tröông nhieàu söï taân tieán hôn vaø ít toân giaùo hôn, laø sai laàm, xeùt vì "tieáng soät xoaït cuûa caùc thieân thaàn" - ñeå keå ra moät trong caùc baøi khaûo luaän noåi tieáng cuûa giaùo sö - nghóa laø söï trôû laïi cuûa Thieân Chuùa. Theá maø laïi coù nhieàu nhaân vaät cuûa tö töôûng ñôøi nhö Christopher Hitchens, Richard Dawkins vaø caùc ngöôøi khaùc - laïi cho raèng söï sinh ra cuûa toân giaùo laø moät nguy cô ñoái vôùi Taây Phöông. Giaùo sö coù ñoàng yù nhö theá khoâng?
Ñaùp: Tuøy theo loaïi toân giaùo maø chuùng ta tìm thaáy tröôùc maët. Khuynh höôùng toân giaùo quùa khích chieán ñaáu chaéc chaén laø moät ñieàu nguy hieåm roài, xeùt vì noù chieám höõu tieàm löïc daãn ñöa chuùng ta tôùi choã ñoäc taøi. Toâi khoâng nghó raèng Kitoâ giaùo, trong baát cöù hình thaùi phoá bieán nhaát naøo cuûa noù treân theá giôùi ngaøy nay, laø moät ñe doïa töông töï nhö khunh höôùng hoài cuoàng tín, ôû baát cöù ñaâu treân theá giôùi naøy. Coù moät tröôøng hôïp coù theå naûy sinh beân trong Chính thoáng giaùo ñoâng phöông, chaúng haïn nhö vôùi Chính Thoáng giaùo laø quoác giaùo taïi Nga. Traùi laïi, khuynh höôùng hoài giaùo ñaáu tranh ñaët ñeå chuùng ta tröôùc moät söï ñe doïa lôùn. Theá roài AÁn giaùo cuõng coù theå trôû thaønh moät ñe doïa.
Hoûi: Töø moät quan ñieåm xaõ hoäi hoïc, giaùo sö caûm thaáy neân khuyeân Giaùo Hoäi Coâng Giaùo ñieàu gì trong cuoäc ñoái thoaïi vôùi nhöõng ngöôøi khoâng tín ngöôõng?
Ñaùp: Toâi nghó raèng khoâng coù coâng thöùc giôùi haïn naøo cho cuoäc ñoái thoaïi vôùi nhöõng ngöôøi khoâng tin. Toâi ñaõ ñöa ra vaøi chæ daãn trong cuoán saùch môùi xuaát baûn cuûa toâi, vieát chung vôùi oâng Anton Zijderveld, töïa ñeà "Lôøi chuùc tuïng cuûa söï nghi ngôø". Coù moät giaû thieát ñoù laø vieäc chaáp nhaän tình traïng ña nguyeân hieän ñaïi cuõng nhö vieäc phoái hôïp giöõa söï trung thaønh coù lyù luaän ñoái vôùi ñöùc tin vaø söï toân troïng ñoái vôùi caùc ngöôøi khaùc.
Caùc vaán naïn vaø caùc ñeà taøi chính vaãn nhö theá. Taát caû phaùt xuaát töø nhöõng caâu hoûi maø con ngöôøi ñaõ luoân luoân ñaët ra nhö: coù moät yù nghóa sieâu vieät ñoái vôùi ñieàu kieän soáng cuûa con ngöôøi hay khoâng, vaø laøm sao chuùng ta coù theå ñaït tôùi noù? Lyù trí khoâng chieám höõu ñöôïc khaû theå coáng hieán cho chuùng ta baát cöù caâu traû lôøi chung keát naøo, nhöng noù coù theå giuùp chuùng ta trong vieäc tìm kieám caâu traû lôøi. Toâi caûm thaáy raát gaàn guõi vôùi moät caâu noùi cuûa oâng Al-Ghazali, moät nhaø tö töôûng hoài thuoäc theá kyû XII, laø ngöôøi ñaõ tìm ñöa khuynh höôùng thaàn bí Sufi vaøo trong truyeàn thoáng trieát lyù hoài. Sau khi khaúng ñònh raèng lyù trí khoâng bao giôø coù theå giaûi thích ñöôïc trung taâm cuûa kinh nghieäm thaàn bí, oâng noùi raèng khoâng vì theá maø chuùng ta khoâng söû duïng lyù trí trong vieäc suy tö veà kinh nghieäm thaàn bí, bôûi vì lyù trí laø caùi thang cuûa Thieân Chuùa treân traùi ñaát.
(Avvenire 23-2-2011)
Linh Tieán Khaûi
(Radio Vatican)