Phong traøo choáng Giaùo Hoäi Coâng Giaùo
taïi Ñöùc vaø Italia thôøi Phuïc Höng
Phong traøo choáng Giaùo Hoäi Coâng Giaùo taïi Ñöùc vaø Italia thôøi Phuïc Höng.
Vatican (Vat. 15/02/2011 & Avvenire 8-12-2010) - Moät soá nhaän ñònh cuûa oâng Manuel Borutta, giaùo sö söû hoïc ngöôøi Ñöùc veà caùc löïa choïn choáng giaùo só trong thôøi Phuïc Höng cuûa AÂu chaâu.
Trong caùc thaùng qua Ñöùc Thaùnh Cha Bieån Ñöùc XVI ñaõ maïnh meõ toá caùo caùc vuï baùch haïi caùc tín höõu Kitoâ ñoù ñaây treân theá giôùi, vaø khuynh höôùng baøi Kitoâ giaùo trong chính caùc quoác gia aâu chaâu coù neàn vaên hoùa Kitoâ. Phong traøo tuïc hoùa vaø chuû tröông duy ñôøi cöïc ñoan ngaøy caøng lan traøn taïi AÂu chaâu khieán cho caùc giôùi laõnh ñaïo chính trò cuûa ñaïi luïc naøy khoâng chæ thôø ô vôùi Kitoâ giaùo, maø coøn tìm moïi caùch gaït boû Kitoâ giaùo ra khoûi cuoäc soáng xaõ hoäi nöõa. Nhaân danh nguyeân taéc taùch rôøi toân giaùo vaø nhaø nöôùc, hoï muoán bòt mieäng khoâng cho Giaùo Hoäi leân tieáng veà caùc vaán ñeà cuûa con ngöôøi vaø cuûa xaõ hoäi. Nhaân danh chuû nghóa duy ñôøi cöïc ñoan vaø söï toân troïng ñoái vôùi tín höõu caùc toân giaùo khaùc hay ñoái vôùi nhöõng ngöôøi voâ tín ngöôõng, hoï caám caùc ngaøy leã vaø caùc bieåu töôïng toân giaùo trong ñôøi soáng coâng coäng.
Trong dieãn vaên noùi tröôùc ngoaïi giao ñoaøn caïnh Toøa Thaùnh ngaøy 10 thaùng 1 naêm 2011 nhaân dòp chuùc möøng naêm môùi, Ñöùc Thaùnh Cha Bieån Ñöùc XVI ñaõ than phieàn raèng taïi Taây AÂu hieän nay ngöôøi ta coù xu höôùng coi taát caû moïi toân giaùo nhö moät nhaân toá khoâng quan troïng vaø xa laï vôùi xaõ hoäi taân tieán. Thaäm chí hoï coøn coi toân giaùo laø moät yeáu toá laøm maát söï oån ñònh, vaø ngöôøi ta duøng nhieàu phöông theá khaùc nhau ñeå ngaên caûn moïi aûnh höôûng cuûa toân giaùo trong ñôøi soáng xaõ hoäi, ñeán ñoä ñoøi hoûi caùc tín höõu Kitoâ khoâng ñöôïc tham chieáu caùc xaùc tín toân giaùo vaø luaân lyù khi thi haønh ngheà nghieäp cuûa hoï, nhö buoäc caùc baùc só y taù vaø nhaân vieân y teá cuõng nhö moät soá luaät sö khoâng ñöôïc naïi vaøo quyeàn phaûn khaùng löông taâm.
Trong cuoán saùch töïa ñeà "Choáng Coâng Giaùo. Ñöùc vaø Italia trong thôøi ñaáu tranh vaên hoùa aâu chaâu", oâng Manuel Borutta, giaùo sö söû hoïc ngöôøi Ñöùc taïi ñaïi hoïc Koeln, cho raèng caùc löïa choïn baøi giaùo só trong thôøi Phuïc Höng khaù gioáng vôùi caùc löïa choïn do thuû töôùng Otto van Bismarck cuûa Ñöùc ñeà ra. Ñoù laø duøng caùc phöông tieän truyeàn thoâng, chính trò vaø toân giaùo ñeå mieâu taû Giaùo Hoäi Coâng Giaùo nhö laø "moïi rôï, chaäm tieán vaø xa laï vôùi tinh thaàn cuûa thôøi taân tieán". Ñaây laø cuoán saùch ñaàu tieân so saùnh moät caùch saâu roäng cuoäc ñuïng ñoä giöõa theá giôùi coâng giaùo vaø theá giôùi töï do trong theá kyû XIX taïi hai nöôùc Ñöùc vaø Italia.
Otto van BIsmarck laøm thuû töôùng Ñöùc trong caùc naêm 1871-1879, laø ngöôøi ñaõ phaùt ñoäng phong traøo ñaáu tranh vaên hoùa "Kulturkampf" choáng Giaùo Hoäi Coâng Giaùo, vì coi noù laø moät ñe doïa ñoái vôùi söï hieäp nhaát cuûa ñeá quoác Ñöùc. Sau moät loaït caùc khieâu khích ngaøy caøng gia taêng, söï xung khaéc buøng noå hoài thaùng 7 naêm 1871. Ít laâu sau khi boä noäi vuï nhoùm hoïp, thuû töôùng Bismarck ñaõ ra leänh baét giam haàu heát caùc Giaùm Muïc Phoå. Vaøo thaùng 11 cuøng naêm oâng caám caùc Linh Muïc phaùt bieåu veà caùc vaán ñeà chính trò trong caùc baøi giaûng. Thaùng 2 naêm 1872 moïi tröôøng hoïc ñeàu bò nhaø nöôùc kieåm soaùt nghieâm ngaët. Vaøo thaùng 6 cuøng naêm caùc tu só bò sa thaûi, khoâng ñöôïc daäy hoïc nöõa. Vaøo thaùng 12 naêm ñoù Doøng Teân bò Nhaø Nöôùc Ñöùc huûy boû, vaø caùc töông quan vôùi Toøa Thaùnh bò caét ñöùt. Thaùng 5 naêm 1873 chính quyeàn cuûa thuû töôùng Otto van Bismarck haïn cheá söï töï do vaø töï trò cuûa caùc giaùo phaän vaø doøng tu toaøn nöôùc Ñöùc. Trong caùc naêm tieáp theo baàu khí ít noùng boûng hôn, daãn ñeán caùc Luaät laøm hoøa, ñöôïc coâng boá giöõa caùc naêm 1876-1877. Vaø bieán coá Ñöùc Leâo XIII ñöôïc baàu laøm Giaùo Hoaøng naêm 1878 goùp phaàn vaøo vieäc giaûm bôùt caêng thaúng trong töông quan giöõa Giaùo Hoäi vaø Nhaø Nöôùc.
Sau ñaây chuùng toâi xin göûi tôùi quùy vò vaø caùc baïn moät soá nhaän ñònh cuûa oâng Manuel Borutta, giaùo sö söû hoïc ngöôøi Ñöùc, veà caùc löïa choïn choáng giaùo só trong thôøi Phuïc Höng cuûa AÂu chaâu. Giaùo sö Borutta hieän daäy moân söû kyù taïi ñaïi hoïc Koeln beân Ñöùc.
Hoûi: Thöa giaùo sö Borutta, coù theå noùi raèng trong thôøi Phuïc Höng, nhöõng gì ñaïo Coâng Giaùo taïi Italia ñaõ phaûi gaùnh chòu, cuõng laø moät cuoäc ñaáu tranh vaên hoùa ñích thöïc hay khoâng? Nhöng ñaây laïi laø ñieàu ñaõ luoân luoân bò ngaønh söû hoïc Italia phuû nhaän hay bò löôïng ñònh trôû laïi, nhö giaùo sö khaúng ñònh trong nghieân cöùu cuûa giaùo sö?
Ñaùp: Vaâng, noù ñaõ laø nhö theá. Cuoäc ñaáu tranh vaên hoùa ñaõ laø moät hieän töôïng toaøn caàu lieân quan tôùi nhieàu vuøng roäng lôùn taïi AÂu chaâu cuõng nhö beân chaâu Myõ Latinh.
Phaân tích cho cuøng thì ñoù laø moät cuoäc ñuïng ñoä lieân quan tôùi vai troø vaø yù nghóa cuûa toân giaùo trong thôøi ñaïi taân tieán. Söï kieän cuoäc ñuïng ñoä haàu nhö bò hoaøn toaøn queân laõng taïi Italia trong caùc chi tieát cuûa noù, coù nhieàu lyù do.
Moät trong caùc lyù do ñoù laø Vaán ñeà Roma, duy nhaát trong thöù loaïi cuûa noù, ñaõ che laáp caùc vaán ñeà hay caùc bieán coá khaùc chung cho caû hai nöôùc Italia vaø Ñöùc. Lyù do thöù hai ñoù laø sau naêm 1870 nhieàu ngöôøi Italia theo khuynh höôùng töï do ñaõ cuûng coá söï ñoäc laäp vaø chuyeân bieät cuûa hoï ñoái vôùi cuoäc ñaáu tranh vaên hoùa Ñöùc Phoå, ñeå nhaán maïnh hoaït ñoäng hoøa hoaõn cuûa hoï. Vaø nhö theá ñaáu tranh vaên hoùa ñaõ bò giaûn löôïc thaønh moät ñaëc tính ñöùc phoå, naûy sinh töø moät saùng kieán caù nhaân cuûa thuû töôùng Bismack, vaø khoâng theå chuyeån sang cho Italia nhö laø phaïm truø ñöôïc. Nhö theá phaàn ñoùng goùp töï do cho cuoäc ñaáu tranh vaên hoùa Ñöùc vaø caùc xung khaéc coù tröôùc taïi Italia ñaõ ñöôïc boû sang moät beân.
Hoûi: Baïo löïc cuûa phong traøo choáng Giaùo Hoäi Coâng Giaùo taïi Ñöùc coù maïnh meõ hôn laø taïi Italia hay khoâng thöa giaùo sö?
Ñaùp: Trong caû hai nöôùc ñeàu ñaõ coù caùc cuoäc ñuïng ñoä baïo löïc giöõa tín höõu coâng giaùo vaø nhöõng ngöôøi choáng coâng giaùo. Ngoaøi söï kieän trong caû hai nöôùc ñeàu ñaõ xaûy ra chieán tranh choáng laïi caùc quyeàn löïc coâng giaùo nhö AÙo, Phaùp vaø Nöôùc Toøa Thaùnh, vaø moät phaàn chuùng ñöôïc hieåu nhö laø caùc chieán dòch choáng coâng giaùo. Tuy vaäy, cuoäc chieán ñaáu vaên hoùa ñaõ khieán cho ít ngöôøi bò cheát, vì noù ñaõ ñöôïc thöïc hieän treân bình dieän truyeàn thoâng, chính trò vaø toân giaùo.
Hoûi: Töø phía nhöõng ngöôøi theo khuynh höôùng töï do vieäc taán coâng Giaùo Hoäi ñaõ luoân luoân ñöôïc trình baày nhö laø söï caàn thieát phaûi loaïi boû moät chöôùng ngaïi ngaên caûn söï hieäp nhaát cuûa Italia, hay ngaên caûn vieäc taân tieán hoùa nöôùc Ñöùc. Traùi laïi trong cuoäc ñaáu tranh vaên hoùa Ñöùc thaønh kieán toân giaùo vaø söï thuø nghòch ñoái vôùi Giaùo Hoäi Coâng Giaùo ñaõ coù söùc naëng naøo thöa giaùo sö?
Ñaùp: Beân Ñöùc vieäc ñoàng hoùa Tin Laønh vôùi quoác gia vaø söï taân tieán ñaõ coù vai troø quan troïng. Ngöôøi ta ñaõ coù caùc taâm tình maïnh meõ choáng laïi Coâng Giaùo, baét nguoàn töø thôøi Caûi Caùch. Beân Italia, traùi laïi, ña soá nhöõng ngöôøi theo khuynh höôùng töï do nhaém tôùi vieäc caûi caùch ñaïo Coâng Giaùo hôn laø huûy boû noù. Hoï chæ ñaïi ñieän cho moät söï giaûi thích khaùc vôùi ñaïo Coâng Giaùo vaø vôùi haøng laõnh ñaïo Giaùo Hoäi. Tuy nhieân, vôùi Caùnh Taû chính trò hoï ñaõ chieám ñöïôc moät aûnh höôûng treân chính quyeàn vaø caùc ñöôøng loái chính trò cuõng nhö treân caùc löïc löôïng coù khuynh höôùng trieät ñeå vaø baøi toân giaùo hôn, nhaát laø caùc löïc löôïng duy thöïc nghieäm. Vaø trong khung caûnh ñoù, thì töø khuynh höôùng baøi giaùo só ngöôøi ta tieáp tuïc böôùc sang khuynh höôùng choáng laïi Giaùo Hoäi Coâng Giaùo. Söï hieáu chieán cuûa caùc löïc löôïng caáp tieán höôùng tôùi choã choáng giaùo só coâng giaùo vaø choáng laïi caùc hình thaùi ñaëc bieät cuûa loøng ñaïo ñöùc coâng giaùo, chöù khoâng choáng laïi giôùi giaùo só vaø nieàm tin cuûa caùc toân giaùo khaùc. Trong nghóa naøy, khuynh höôùng baøi giaùo só taïi Italia ñaõ laø khuynh höôùng choáng laïi Giaùo Hoäi Coâng Giaùo.
Hoûi: Giaùo sö ñaõ nghieân cöùu vai troø maø giôùi truyeàn thoâng thôøi ñoù ñaõ coù trong vieäc khích ñoäng söï thuø nghòch ñoái vôùi Giaùo Hoäi Coâng Giaùo, taïi Ñöùc cuõng nhö taïi Italia. Ñaâu laø caùc ñeà taøi ñaõ ñöôïc giôùi truyeàn thoâng söû duïng nhieàu nhaát?
Ñaùp: Giôùi truyeàn thoâng thôøi ñoù söû duïng nhieàu ñeà taøi khaùc nhau ñeå kích thích söï thuø nghòch ñoái vôùi Giaùo Hoäi Coâng Giaùo: töø aâm möu xuyeân quoác cuûa caùc tu só doøng Teân cho tôùi chuû tröông soáng aên baùm vaø cuoäc soáng höôûng thuï cuûa caùc nam tu só, töø caùc khoå ñau cuûa caùc nöõ tu bò nhoát trong tu vieän cho tôùi vieäc ñieàu kieän hoùa cuoäc soáng tinh thaàn cuûa daân chuùng, cuûa nöõ giôùi vaø treû em, cho tôùi vieäc xöng toäi nhö laø söï vi phaïm chuyeän thaân thieát kín ñaùo rieâng tö cuûa hoân nhaân vaø söï ñoäc laäp cuûa gia ñình. Moät caùch ñaëc bieät thích hôïp vôùi chieán dòch taïo ra caùc göông muø göông xaáu laø caùc vi phaïm luaät ñoäc thaân cuûa caùc linh muïc. Noùi chung Giaùo Hoäi ñöôïc giôùi thieäu nhö laø moät guoàng maùy cuûa leänh truyeàn vaø vaâng lôøi hoaøn toaøn höõu hieäu. Caùc tu vieän ñöôïc mieâu taû nhö laø caùc toå toäi phaïm vaø söï thoái naùt.
Hoûi: Giaùo sö ñaõ phaân tích vieäc ñònh höôùng Giaùo Hoäi Coâng Giaùo taïi Ñöùc hay vieäc coi Coâng Giaùo nhö laø moät yeáu toá "moïi rôï" vaø "chaäm tieán", ñoâng phöông vaø xa laï vôùi tinh thaàn cuûa söï taân tieán. Laøm sao coù theå khaúng ñònh ñöôïc quan ñieåm naøy, khi caùc vuøng coù truyeàn thoáng coâng giaùo saâu ñaäm nhaát nhö Baden vaø Bavieøre ngaøy nay laïi laø caùc bang phaùt trieån kyõ ngheä taân tieán vaø giaàu nhaát nöôùc Ñöùc, vaø chaéc chaén chuùng cuõng ñaõ nhö theá ngay hoài theá kyû XIX?
Ñaùp: Thaät ra, vaøo theá kyû XIX mieàn Nam Ñöùc ñaõ ít ñöôïc kyõ ngheä hoùa hôn mieàn Baéc. Tuy nhieân, caùc lyù do saâu xa cuûa vieäc "ñoâng phöông hoùa" Giaùo Hoäi Coâng Giaùo taïi Ñöùc laø nôi tri giaùc tin laønh veà söï khaùc bieät coâng giaùo, ñöôïc caûm thaáy nhö laø moät caùi gì ngoaïi quoác vaø yeáu keùm hôn veà maët vaên hoùa. Ñaây laù moât tri giaùc baét nguoàn töø caùc tín höõu tin laønh töï coi laø ñöôïc soi saùng thuoäc mieàn Baéc nöôùc Ñöùc. Noù ñaõ ñöôïc oùc pheâ bình kieåu Hegel gaén lieàn vôùi chuû thuyeát thô moäng, ñöôïc nhöõng ngöôøi thuoäc khuynh höôùng daân chuû vaø töï do bieán thaønh cuûa rieâng, vaø sau cuøng qua neàn luaân lyù ñaïo ñöùc tin laønh cuûa Max Weber vaøo theá kyû XIX noù ñaõ böôùc vaøo trong vieäc töï yù thöùc cuûa oùc taân tieán taây phöông.
Hoûi: Giaùo sö ñaõ vieát raèng nöôùc Thuïy Só laø yeáu toá noái lieàn hai cuoäc ñaáu tranh vaên hoùa: cuoäc ñaáu tranh vaên hoùa Ñöùc vôùi cuoäc ñaáu tranh vaên hoùa Italia. Lieân Bang Thuïy Só ñaõ naém giöõ vai troø naøo thöa giaùo sö?
Ñaùp: Thuïy Só ñaõ laø moät loaïi phoøng thí nghieäm, qua raát nhieàu töông quan caù nhaân vaø trao ñoåi vaên hoùa vôùi Ñöùc vaø Italia. YÙ nieäm veà cuoäc ñaáu tranh vaên hoùa naûy sinh hoài naêm 1840 nhaèm mieâu taû cuoäc ñaáu tranh giöõa tín höõu coâng giaùo töï do thuïy só vaø caùc cô quan trung öông Toøa Thaùnh. Taïi Geneøve, oâng Cavour hoài ñoù coøn treû, ñaõ tìm ra caùc lyù do cuûa söï linh höùng cho coâng thöùc aûo thuaät cuûa oâng: "Giaùo Hoäi töï do trong quoác gia töï do". Sau naêm 1850 thaåm phaùn Johann Caspar Bluntschli ngöôøi Zurich, cung caáp höôùng ñi cho caùc cuoäc ñaáu tranh vaên hoùa trong caùc vuøng Baden, Bavieøre, Phoå vaø Ñöùc noùi chung.
OÂng Attilio Brunialti, hoïc giaû nghieân cöùu luaät ngöôøi Torino vaø laø daân bieåu trong suoát 6 nhieäm kyø, ñaõ laáy laïi moâ thöùc cuûa Bluntschli cuûa moät quoác gia "nam tính" vaø cuûa moät Giaùo Hoäi "nöõ tính", bao haøm vieäc taùch rôøi hai laõnh vöïc theo luaät tröôûng giaû taùch bieät nam nöõ. Nhöng nöôùc Phaùp cuõng goùp phaàn aûnh höôûng cuûa mình, chaúng haïn vôùi caùc tieåu thuyeát vaø caùc saùch baøi haøng giaùo só cuûa Diderot, Michelet vaø Sue, hay vôùi caùc chaâm bieám haøi höôùc cuûa Grandville. Vieäc nghieâm cöùu caùc töông quan cuûa caùc cuoäc ñaáu tranh vaên hoùa cuûa caùc nöôùc khaùc nhau môùi chæ ôû böôùc khôûi ñaàu maø thoâi.
(Avvenire 8-12-2010)
Linh Tieán Khaûi
(Radio Vatican)