Cuoäc khuûng hoaûng
cuûa theá giôùi Taây aâu
Cuoäc khuûng hoaûng cuûa theá giôùi Taây aâu.
Roma (Avvenire 22-12-2010) -Phoûng vaán hai nhaø söû hoïc Franco Cardini vaø Andrea Giardina.
Ngaøy 20 thaùng 12 naêm 2010, Ñöùc Giaùo Hoaøng Bieån Ñöùc XVI ñaõ tieáp caùc nhaân vieân thuoäc caùc Cô Quan Trung Öông Toøa Thaùnh nhaân dòp chuùc möøng leã Giaùng Sinh. Trong baøi dieãn vaên Ñöùc Thaùnh Cha ñaõ duyeät qua tình hình Giaùo Hoäi vaø moät soá vaán ñeà noåi baät nhö naïn baøi Kitoâ giaùo, toäi laïm duïng tính duïc treû em cuûa caùc linh muïc, hieän töôïng ñaùnh maát caùc giaù trò luaân lyù ñaïo ñöùc, caùc söï döõ khaùc nhau ñeø naëng treân theá giôùi nhö thò tröôøng saùch baùo phim aûnh daâm oâ lieân quan tôùi treû em, kyõ ngheä du lòch maïi daâm lan traøn gaây thöông tích cho söï töï do vaø phaåm giaù con ngöôøi, naïn saûn xuaát buoân baùn ma tuùy gia taêng.
Ñeà caäp tôùi hieän töôïng ñaùnh maát caùc gía trò luaân lyù ñaïo ñöùc xaõ hoäi, Ñöùc Thaùnh Cha noùi ngöôøi ta coù caûm töôûng söï ñoàng thuaän luaân lyù ñang tan raõ. Neáu khoâng coù söï ñoàng thuaän aáy thì caùc cô caáu phaùp lyù chính trò khoâng hoaït ñoäng ñöôïc vaø caùc noã löïc nhaèm baûo veä caùc cô caáu aáy xem ra khoâng thaønh coâng. Vì theá, caàn phaûi caàu xin Chuùa ñaùnh thöùc ñöùc tin meät moûi khoûi côn nguû say vaø taùi trao ban cho noù söùc maïnh chuyeån nuùi dôøi non, nghóa laø trao ban traät töï ñuùng ñaén cho caùc söï vaät cuûa theá giôùi.
Ñöùc Thaùnh Cha ñaõ so saùnh cuoäc khuûng hoaûng cuûa theá giôùi Taây AÂu ngaøy nay vôùi cuoäc khuûng hoaûng xaûy ra vaøo thôøi kyø cuoái cuøng cuûa ñeá quoác Roma xöa kia. Ñeà taøi cuoäc suy suïp cuûa ñeá quoác Roma cuõng ñang loâi keùo söï chuù yù cuûa nhieàu hoïc giaû. Ñieån hình nhö cuoán saùch cuûa oâng Bryan Ward-Perkins, giaùo sö söû hoïc taïi ñaïi hoïc Oxford, töïa ñeà "Söï suïp ñoå cuûa Roma vaø ngaøy taøn cuûa neàn vaên minh". OÂng baùc boû luaän thuyeát cho raèng ñeá quoác Roma suïp ñoå vì coù söï ñoàng hoùa hoøa bình giöõa caùc daân toäc moïi rôï vaø ngöôøi Roma, laø lyù thuyeát cuûa giaùo sö Peter S. Wells ngöôøi Myõ, trong cuoán saùch töïa ñeà "Quaân rôï. Bình minh cuûa theá giôùi môùi". Cuoán saùch coå ñieån cuûa hoïc giaû Santo Mazzarino "Keát cuïc cuûa theá giôùi cuõ. Caùc lyù do söï suïp ñoå cuûa ñeá quoác Roma" cuõng ñaõ ñöôïc taùi baûn.
Sau ñaây chuùng toâi xin göûi tôùi quùy vò vaø caùc baïn moät soá nhaän ñinh cuûa hai nhaø söû hoïc ngöôøi YÙ veà vaán ñeà naøy. Tröôùc heát laø yù kieán cuûa söû gia Franco Cardini.
Hoûi: Thöa giaùo sö. giaùo sö nghó gì veà söï kieän Ñöùc Thaùnh Cha Bieån Ñöùc XVI so saùnh cuoäc khuûng hoaûng cuûa xaõ hoäi Taây AÂu ngaøy nay vôùi cuoäc khuûng hoaûng ñaõ khieán cho ñeá quoác Roma suïp ñoå xöa kia?
Ñaùp: Ñöùc Thaùnh Cha Bieån Ñöùc XVI ñaõ so saùnh hai cuoäc khuûng hoaûng aáy moät caùch töùc thì, baèng caùch nhaän dieän söï ñaùnh maát söùc ñaåy vaên hoùa vaø luaân lyù nhö lyù do gaây ra söï suïp ñoå cuûa moät neàn vaên minh.
Noù höõu hieäu, vì söï kieän ñôn sô laø moïi ngöôøi ñeàu coù theå hieåu ñöôïc. Nhöng neáu phaûi tìm trong lòch söû moät thôøi ñieåm coù theå giaûi thích tình traïng hieän nay cuûa theá giôùi Taây AÂu, thì toâi seõ döøng laïi ôû caùc thôøi gian môùi hôn sau naøy, caû khi chuùng teá nhò hôn ñoái vôùi caùc vuï suy suïp tröïc tieáp trong vieäc ñoïc hieåu xaõ hoäi hieän nay. Ñieàu chaéc chaén ñoù laø cuoäc khuûng hoaûng cuûa chuû thuyeát töï do caù nhaân chuû nghóa cuûa theá kyû XIX ñaõ cung caáp caùc yeáu toá raát höõu hieäu giuùp ñoïc hieåu caùc bieán coá hieän nay. Vaø cuoäc khuûng hoaûng ñoù ñaõ laø neàn taûng cuûa theá chieán thöù I vaø caùc tai öông cuûa theá kyû XX.
Hoûi: Thöa giaùo sö, caùc söï kieän lieân quan tôùi söï suïp ñoå cuûa ñeá quoác Roma quaù xa xoâi ñoái vôùi chuùng ta ngaøy nay hay sao?
Ñaùp: Bình thöôøng chuùng ta coù moät caùi nhìn toång quaùt ñôn sô ñoái vôùi caùc bieán coá naøy. Nhöng thaät ra chuùng phöùc taïp hôn nhieàu. Nieân bieåu 476 cuõng coù theå ñöôïc coi nhö thôøi ñieåm taùi ñònh nghóa caùc bieân giôùi cuûa ñeá quoác Roma. Phía taây khoâng ñöùng vöõng vôùi caùc söùc ñaåy cuûa caùc yeáu toá daân soá, kinh teá, vaø xaõ hoäi ñaõ hieån hieän töø laâu tröôùc ñoù. Traùi laïi, phía ñoâng vaãn phoàn thònh vaø soáng theâm moät ngaøn naêm nöõa... Roài neáu muoán ñeà caäp tôùi söï suy ñoài luaân lyù vaø caùc phong tuïc taäp quaùn nhö laø lyù do khieán cho moät xaõ hoäi taøn luïi ñi, thì toâi nghó chaéc phaûi nghieân cöùu thôøi chuyeån tieáp töø caùc naêm 1800 sang caùc naêm 1900.
Hoûi: Ñoù laø thôøi gian maø chuùng ta neám thöû caùc hoa traùi bò nhieãm ñoäc cuûa chuû thuyeát töï do kinh teá, laøm naûy sinh ra cuoäc caùch maïng kyõ ngheä coù ñuùng theá khoâng thöa giaùo sö?
Ñaùp: Vaâng. Moâ thöùc tö baûn nguy haïi aáy raát gioáng vôùi moâ thöùc maø Taây AÂu thaêng tieán hoài thaäp nieâm 1980. Ñoù laø huyeàn thoaïi taùc haïi cuûa thò tröôøng töï do vaø caû quan nieäm trieát lyù duy caù nhaân vaø höôûng laïc nöõa. Ñaây laø caùc yeáu toá laøm neàn cho vieäc xaây döïng caùc quoác gia vaø caùc giai taàng thoáng trò hoài cuoái caùc naêm 1800, khoâng coù khaû naêng giaûi thích caùc vaán ñeà naûy sinh töø xaõ hoäi cuûa ñaùm ñoâng, laïi caøng khoâng theå cho hoï moät caâu traû lôøi naøo.
Hoûi: Vaø caùc haäu quûa ñaõ thaät laø theâ thaûm?
Ñaùp: Ñuùng vaäy. Theá chieán thöù I chaéc chaén ñaõ laø haäu quûa tröïc tieáp cuûa noù. Nhö theá, caùc cheá ñoä ñoäc taøi lôùn ñaõ noåi daäy ñeå ñöa ra moät caâu traû lôøi cho caùc haäu quûa xaõ hoäi cuûa chuû thuyeát töï do quùa trôùn. Caùc ñaùm ñoâng ñaõ vôõ moäng, sau caùc höùa heïn pheùp laï cuûa cuoäc trieån laõm taïi Paris, ñeán ñoä goi chuùng laø moät vieäc söûa chöõa. Töø quan ñieåm naøy coù theå ñoïc hieåu chuû thuyeát coäng saûn lieân xoâ, chuû thuyeát phaùt xít, vaø chuû thuyeát ñöùc quoác xaõ nhö caùc khía caïnh cuûa cuøng moät phong traøo.
Hoûi: Theá thì ñaâu laø caùc töông töï vôùi tình traïng hieän nay thöa giaùo sö?
Ñaùp: Moâ thöùc kinh teá trieát lyù hoài cuoái caùc naêm 1800 bò lòch söû leân aùn laïi ñöôïc taùi ñeà nghò vôùi chuùng ta hoài cuoái caùc naêm 1900: luaät leä cuûa thò tröôøng laø thaùnh thieâng vaø baát khaû xaâm phaïm, ngöôøi ta beânh vöïc caù nhaân chuû nghóa vaø chuû thuyeát thaønh coâng baèng moïi giaù. Vaø dó nhieân cuøng vôùi chuùng laø söï thoái naùt cuûa caùc phong tuïc taäp quaùn. Toâi nghó tôùi "Caùc Thôøi Ñeïp", caùc xa hoa giaû taïo cuûa caùc cuoäc trieån laõm quoác teá, caùc leã hoäi Ñaïi khieâu vuõ... Moät theá giôùi trong ñoù con ngöôøi ôû trung taâm, coøn luaân lyù chæ laø moät hình thöùc voâ ích. Moät söï suy ñoài gioáng vôùi söï suy ñoài cuûa chuùng ta ngaøy nay, trong ñoù Giaùo Hoäi bò caùc taán kích vaên hoùa raát naëng neà, töï do ñöùc tin bò haïn cheá vôùi caùc chieán dòch coù heä thoáng, do giai taàng tröôûng giaû môùi khai thaùc vaø chuû möu. Chuùng khaùc xa vôùi caùc vieáng thaêm thô moäng trôû laïi cuûa thôøi phuïc höng. Vaø ngaøy nay chuùng ta chöa thaáy heát caùc haäu quûa thoái naùt cuûa chuû nghóa taân töï do, cuûa chuû tröông thích öùng theo thôøi cuûa ñaùm ñoâng, do moät neàn vaên hoùa choáng kitoâ naøo ñoù vaø do taát caû caùc ñuùng ñaén chính trò cuûa noù, saûn xuaát ra.
*** Tieáp theo ñaây laø moät soá nhaän ñònh cuûa giaùo sö söû hoïc Andrea Giardina.
Hoûi: Thöa giaùo sö, giaùo sö cho raèng söï töông töï giöõa söï caùo chung cuûa ñeá quoác Roma vaø cuoäc khuûng hoaûng ngaøy nay caàn phaûi ñöôïc tìm ra nôi caùc giai taàng laõnh ñaïo, coù phaûi theá khoâng?
Ñaùp: Phai. Nhöng toâi seõ khoâng chæ döøng laïi nôi haøng laõnh ñaïo maø thoâi, maø coøn xem xeùt caùc neùt chung cuûa giôùi thoáng trò nöõa. Caùc ngöôøi giaàu, caùc ngöôøi quyeàn theá thôøi ñeá quoác Roma ñaõ muø loøa tröôùc lôïi ích taäp theå. Ñeå baûo veä söï höõu ích cuûa hoï, hoï ñaõ khieán cho quoác gia yeáu keùm ñi, vaø khieán cho caùc ñaùm ñoâng trôû thaønh ngheøo naøn hôn, baèng caùch laøm cho caùc cô caáu khoâng coù khaû naêng ñöa ra caùc caâu traû lôøi cuï theå cho caùc nhu caàu môùi nöõa.
Hoûi: Ñoù coù phaûi laø moät kieåu töï huûy hoaïi chính mình moät caùch voâ thöùc khoâng thöa giaùo sö?
Ñaùp: Khoâng coù caùc yeáu toá ñeå noùi raèng hoï khoâng yù thöùc ñöôïc ñieàu naøy. Nhöng coù yù thöùc lieân quan tôùi caùc vaán ñeà. Vaø thöôøng khi caùc xaõ hoäi cheát ñi, duø bieát raèng mình cheát. Maëc duø haøng laõnh ñaïo raát saùng suoát, hoï troâng thaáy söï suy ñoài cuûa xaõ hoäi, nhöng hoï khoâng coù nghò löïc luaân lyù ñeå khöôùc töø vaø thay ñoåi caùc cung caùch haønh xöû vaø ñaëc quyeàn cho ích lôïi chung. Vaø xaûy ra laø ngöôøi ta ñi tôùi caùi cheát nhö caùc con thieâu thaân bò aùnh ñeøn loâi cuoán.
Hoûi: Nhö theá, söï can thieäp cuûa Ñöùc Thaùnh Cha Bieån Ñöùc XVI raát laø thôøi söï, coù ñuùng theá khoâng thöa giaùo sö?
Ñaùp: Vaâng, ñuùng vaäy. Trong nghóa ñoù thì coù söï töông töï giöõa söï suïp ñoå cuûa ñeá quoác Roma vôùi cuoäc khuûng hoaûng maø chuùng ta ñang soáng hieän nay. Trong caùc cung caùch haønh xöû cuûa nhöõng ngöôøi laõnh ñaïo chính trò cuõng nhö kinh teá, hieån nhieân laø khoâng coù caùc nguoàn löïc luaân lyù giuùp ñöông ñaàu vôùi caùc vaán ñeà chung. Ñoái vôùi nhöõng gì coøn laïi, thaät laø khoâng thöïc teá, khi nghó tôùi caùc theá kyû cuoái cuøng cuûa ñeá quoác Taây Phöông nhö laø moät xaõ hoäi thoái naùt, moät caùch ñaëc bieät trong phong tuïc taäp quaùn, nhö söï thoái naùt cuûa xaõ hoäi ngaøy nay.
Hoûi: Nhö vaäy laø coù söï khaùc bieät giöõa caùc ñaùm ñoâng cuûa thôøi ñeá quoác Roma vôùi caùc ñaùm ñoâng cuûa ngaøy nay?
Ñaùp: Töø quan ñieåm, maø ngaøy nay chuùng ta hieåu nhö laø söï thoái naùt phong tuïc taäp quaùn, chaéc chaén laø coù roài. Söï thoái naùt luaân lyù cuûa caùc ñaùm ñoâng ngaøy nay gioáng vôùi söï thoái naùt cuûa haøng laõnh ñaïo hôn laø vaøo thôøi ñeà quoác Roma. Tuy nhieân, moät caùch maâu thuaãn ñoù laø söï xa caùch vôùi quyeàn bính vaø söï khoâng coù khaû naêng ñöa ra caùc quyeát ñònh thì laïi vaãn gioáng y nhö nhau.
Hoûi: Ñaây coù phaûi laø söï thieáu huït daân chuû khoâng thöa giaùo sö?
Ñaùp: Vaøo thôøi ñeá quoác Roma ngöôøi daân ñaõ khoâng boû phieáu, nhöng ngaøy nay thì daân chuùng ñi boû phieáu. Trong caùc neàn daân chuû Taây AÂu lôùn ngaøy nay quyeàn löïa choïn cuûa ngöôøi daân bò giaûm thieåu khaù nhieàu. Beân Hoa Kyø chaúng haïn, thöïc teá laø chæ coù moät thieåu soá boû phieáu. Theá roài coøn coù söï ñieàu kieän hoùa raát nhieàu töø phía caùc cô quan truyeàn thoâng. Caùc gôïi yù do caùc phöông tieän truyeàn thoâng ñöa ra thaéng vöôït taát caû. Nhö theá traùch nhieäm löïa choïn luoân luoân ôû trong tay moät thieåu soá thöïc söï coù quyeàn bính. Trong caùc thaäp nieân 1960-1970 ngöôøi ta ñaõ nghó raèng lòch söû do ñaùm ñoâng höôùng daãn. Ngaøy nay thì khoâng coøn coù ai tin nhö vaäy nöõa. Chæ coù moät ít caù nhaân laøm lòch söû maø thoâi. Chæ caàn nghó tôùi vai troø cuûa beø phaùi tam ñieån taïi Italia chaúng haïn.
Lieân quan tôùi phaân tích cuûa Ñöùc Thaùnh Cha caàn phaûi noùi theâm raèng hieän nay chuùng ta ñang chöùng kieán vieäc taùi löôïng ñònh lòch söû thôøi Roma moät caùch phoå bieán hôn.
Hoûi: Nhö theá, ñieàu Ñöùc Thaùnh Cha Bieån Ñöùc XVI noùi laø raát thôøi söï?
Ñaùp: Vaâng. Chuùng ta coù theå noùi raèng ngaøy nay Roma laø thôøi thöôïng, khoâng phaûi chæ lieân quan tôùi caùc phim hay neàn vaên chöông giaû töôûng, maø lieân quan tôùi caû moät loaïi vieát söû ñuùng ñaén moät caùch chính trò nöõa, höôùng tôùi choã phuïc hoài söï thaát baïi vaên hoùa cuûa kieåu troän laãn moïi söï, theo ñoù söï suïp ñoå cuûa ñeá quoác Roma, noùi cho cuøng, laø moät cuoäc gaëp gôõ saùng taïo giöõa caùc neàn vaên minh, caû khi coù ñoå maùu ñi nöõa. Khía caïnh chính trò vaø quaûn trò quyeàn bính kinh teá cuõng nhö caùc ích kyû vaø caùc sai laàm cuûa noù, bò ñaùnh giaù thaáp quùa.
(Avvenire 22-12-2010)
Linh Tieán Khaûi
(Radio Vatican)