Caùc xaõ hoäi di ñoäng
nhöng khoâng coù tinh thaàn
Caùc xaõ hoäi di ñoäng, nhöng khoâng coù tinh thaàn.
Phoûng vaán oâng Marc Augeù, chuyeân vieân xaõ hoäi vaø nhaân chuûng hoïc.
Roma (Avvenire 28-4-2010) - Töø maáy naêm qua nhieàu Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc treân theá giôùi, ñaëc bieät taïi caùc nöôùc ngheøo, ñaõ leân tieáng maïnh meõ pheâ bình hieän töôïng toaøn caàu hoùa kinh teá. Lyù do laø vì noù ñaõ khoâng khieán cho cuoäc soáng cuûa caùc daân toäc ngheøo treân theá giôùi ñöôïc caûi tieán toát ñeïp hôn, nhöng chæ ñem laïi nhieàu lôïi loäc cho caùc quoác gia kyõ ngheä giaàu, ñaëc bieät laø caùc quoác gia taây aâu. Ñieån hình nhö söï kieän Hoa Kyø vaø caùc nöôùc AÂu chaâu, nhaân danh vieäc toaøn caàu hoùa, ñoøi hoûi caùc nöôùc AÙ chaâu, Phi chaâu vaø chaâu Myõ Latinh phaûi môû roäng cöûa ñeå cho haøng hoùa vaø caùc saûn phaåm cuûa hoï ñöôïc töï do du nhaäp, nhöng laïi khoâng cho pheùp caùc quoác gia ñang treân ñöôøng phaùt trieån ñöôïc töï do baùn saûn phaåm cuûa hoï sang caùc nöôùc Taây AÂu. Theá roài neáu muoán ñöôïc vay tieàn hay trôï giuùp, caùc nöôùc ngheøo ñang treân ñöôøng phaùt trieån phaûi chaáp nhaän moät soá ñieàu kieän khaéc nghieät, vaø phaûi theo ñöôøng loái do caùc nöôùc giaàu taân tieán hay caùc toå chöùc hoaëc ngaân haøng quoác teá ñöa ra, trong ñoù coù vieäc haïn cheá sinh saûn, ngöøa thai, phaù thai vaø mua caùc saûn phaåm do caùc nöôùc giaàu cheá taïo cho caùc muïc ñích naøy.
Môùi ñaây oâng Marc Augeù, chuyeân vieân xaõ hoäi vaø nhaân chuûng hoïc ngöôøi Phaùp, ñaõ cho xuaát baûn cuoán saùch töïa ñeà "Cho moät neàn nhaân chuûng hoïc cuûa söï di ñoäng". Theo oâng caùi toaøn caàu laø "phaàn trong" cuûa heä thoáng theá giôùi kinh teá vaø truyeàn thoâng, traùi laïi caùi ñòa phöông laø "phaàn ngoaøi" cuûa noù. Vaø oâng toá caùo Nguõ Giaùc Ñaøi, töùc chính quyeàn Hoa Kyø, laø coù traùch nhieäm ñoái vôùi vieäc laät ngöôïc vieãn töôïng cuûa löông tri chung trong theá giôùi ngaøy nay.
Giaùo sö Marc Augeù ñaõ soáng nhieàu naêm beân Phi chaâu tröôùc khi trôû thaønh noåi tieáng vôùi yù nieäm "khoâng nôi choán" cuûa oâng. Qua yù nieäm ñoù oâng maïnh meõ pheâ bình söï thay ñoåi trieät ñeå vaø tieâu cöïc, maø thò tröôøng toaøn caàu ñang aùp ñaët cho cuoäc soáng cuûa con ngöôøi trong caùc thaønh thò treân theá giôùi ngaøy nay.
Sau ñaây chuùng toâi xin göûi tôùi quùy vò vaø caùc baïn baøi phoûng vaán oâng Marc Augeù, veà söï kieän con ngöôøi thuoäc theá kyû XXI di chuyeån nhieàu, nhöng ñaõ ñaùnh maát ñi aûo töôûng, töùc caùc lyù töôûng cao trong cuoäc soáng.
Hoûi: Thöa giaùo sö Augeù, taïi sao giaùo sö laïi toá caùo söï thay ñoåi trieät ñeå, maø thò tröôøng toaøn caàu ñang taïo ra cho thaønh phoá ngaøy nay?
Ñaùp: Khuynh höôùng du muïc xöa kia phaùt xuaát töø söï caàn thieát phaûi di chuyeån, bình thöôøng laø theo muøa, ñeå tìm kieám caùc phöông tieän sinh toàn. Ngaøy nay, hieän töôïng di chuyeån naøy hoaøn toaøn khaùc bieät: vieäc di chuyeån trong caùc vuøng ñòa lyù laø do vieäc ñi du lòch, hay do laøn soùng caùc giôùi laøm aên buoân baùn taïo ra. Noù khoâng coù hình daïng nhaát ñònh, noù thay ñoåi lieân tuïc vaø khoâng daãn ñöa tôùi caùc vieäc chuyeån dôøi vónh vieãn. Ngoaøi ra, cuõng coù laøn soùng di daân töø caùc nöôùc ngheøo tôùi caùc nöôùc giaàu xa xoâi khaùc. Theá roài cuõng coù aûnh höôûng cuûa truyeàn hình höôùng tôùi choã coáng hieán cho con ngöôøi caùc quoác gia xa xoâi nhö hình aûnh saùng laùng ñöôïc doïn saün treân ñóa moät caùch raát ngon laønh vaø haáp daãn.
Hoûi: Nhöng maø trong thôøi Trung Coå, laø thôøi ngöôøi ta coù khuynh höôùng cho laø "oån ñònh", cuõng coù raát nhieàu di chuyeån: caùc ngöôøi thôï xaây caùc nhaø thôø chính toøa di chuyeån trong toaøn AÂu chaâu, caùc loä trình thöông maïi saàm uaát vaø caùc ñöôøng haønh höông daày tín höõu... thöa giaùo sö.
Ñaùp: Coù caùc khaùc bieät lôùn trong thaùi ñoä cuûa nhöõng ngöôøi du haønh. Dó nhieân, coù ñuùng thaät laø caùc ngöôøi xaây döïng caùc nhaø thôø chính toøa di chuyeån raát nhieàu, cuõng gioáng nhö caùc nhaø kieán truùc lôùn ngaøy nay vaäy: nhöõng ngöôøi naøy di chuyeån theo moät khuynh höôùng ñoàng nhaát, töø Hoa Kyø sang Trung Quoác. Lieân quan tôùi vieäc ñi haønh höông ngaøy nay coù hieän töôïng du lòch, thöôøng laø vì lyù do toø moø: ngöôøi ta ñaõ troâng thaáy trong truyeàn hình nhöõng gì maø hoï öôùc mong vieáng thaêm, vaø hoï ñi ñeán taän nôi ñeå khaúng ñònh chính mình trong caùc chôø mong cuûa mình. Moät ñaøng, theá giôùi laø moät thaønh phoá meânh moâng, trong ñoù taïi ñaâu cuõng coù cuøng caùc kyõ sö laøm vieäc, vaø ngöôøi ta tìm thaáy cuøng caùc dòch vuï thöông maïi vaø cuøng caùc saûn phaåm nhö nhau. Ñaøng khaùc, ngöôøi ta cuõng tìm thaáy cuøng caùc maâu thuaãn vaø cuøng caùc xung khaéc chung cho toaøn traùi ñaát: ñoù laø caùc haäu quûa cuûa khoaûng caùch ngaøy caøng gia taêng giöõa nhöõng ngöôøi giaàu vaø nhöõng ngöôøi ngheøo nhaát trong caùc ngöôøi ngheøo.
Hoûi: Nhö theá, moät ñaøng chuùng ta ñang ñöùng tröôùc caùc caùch bieät gia taêng, ñaøng khaùc chuùng ta cuõng ñöùng tröôùc hieän töôïng san baèng vaên hoùa, coù ñuøng theá khoâng thöa giaùo sö?
Ñaùp: Vaâng, ñuùng vaäy. Beân caïnh vieäc toaøn caàu hoùa cuõng hình thaønh moät loaïi thoáng trò môùi. Chæ caàn nghó tôùi söï kieän trong moät soá thaønh phoá lôùn coù caùc khu phoá rieâng bieät, kheùp kín vaø ñöôïc baûo veä, trong ñoù hoøa bình vaø an ninh ñöôïc baûo ñaûm: nhöng maø ñieàu ñoù chæ coù ñoái vôùi nhöõng ai coù tieàn mua nhaø trong khu phoá aáy maø thoâi.
Thaønh phoá toaøn caàu daãn ñöa tôùi moät cuoäc khuûng hoaûng cuûa coäng ñoaøn: ngöôøi ta khaùm phaù ra raèng thaønh phoá khoâng taäp trung nöõa, maø bò phaân taâm; chính gia ñình cuõng bò phaân taâm, vôùi maùy vi tính vaø truyeàn hình thay theá oáng khoûi giöõa nhaø vaø chuùng quy chieáu veà theá giôùi toaøn caàu, trong ñoù vieäc tieáp xuùc vaø ñoái thoaïi vôùi ngöôøi thaân caän bò laõng queân trong boùng toái. Nguy cô naèm trong chính tö töôûng ñang aùp ñaët: ñoù laø noù daãn ñöa tôùi choã laøm cho caùc neàn vaên hoùa trôû neân gioáng nhau, trong khi töï nguoàn goác cuûa chuùng caùc neàn vaên hoùa khaùc nhau, tuy coù nhöõng ñieåm töông ñoàng. Tö töôûng veà söï khoan nhöôïng phoå bieán ñaõ tieán leân, nhöng thöôøng khi noù che daáu söï caùch bieät ñang gia taêng.
Hoûi: Caâu traû lôøi cho taát caû caùc vaán ñeà môùi meû naøy chæ coù theå laø vaên hoùa, coù ñuùng theá khoâng thöa giaùo sö?
Ñaùp: Ñuùng theá. Caàn phaûi taäp di chuyeån trong thôøi gian, chöù khoâng phaûi chæ di chuyeån trong khoâng gian maø thoâi. Hoïc lòch söû coù nghóa laø giaùo duïc caùi nhìn ñoái vôùi hieän taïi, cuûng coá noù, khieán cho noù ít ngoâ ngheâ vaø deã tin hôn, khieán cho noù töï do. Trong moïi neàn daân chuû ñích thöïc, söï chuyeån ñoäng cuûa tinh thaàn phaûi laø lyù töôûng tuyeät ñoái. Caàn phaûi taäp ra khoûi chính mình, ra khoûi moâi tröôøng cuûa mình, ra khoûi caùi hang vaên hoùa cuûa mình, vaø thaêng tieán con ngöôøi lieân vaên hoùa, chuù yù tôùi taát caû moïi neàn vaên hoùa, nhöng khoâng ñeå cho mình bò tha hoùa bôûi baát cöù neàn vaên hoùa naøo. Ñaõ ñeán luùc phaûi coù moät söï di chuyeån toaøn caàu vaø moät aûo töôûng môùi veà neàn giaùo duïc, daùm mô öôùc nhöõng ñieàu toát ñeïp nhaát cho con ngöôøi. Nhöng chuùng ta chæ ñang ôû böôùc khôûi ñaàu cuûa lòch söû môùi naøy, moät lòch söû daøi vaø luoân luoân ñau ñôùn.
Hoûi: Taïi sao laïi laø moät lòch söû ñôùn ñau thöa giaùo sö?
Ñaùp: Toâi bò ñaùnh ñoäng bôûi söï xa caùch ngaøy caøng gia taêng giöõa ngöôøi giaàu vaø ngöôøi ngheøo. Theâm vaøo caùi ngheøo laø naïn muø chöõ. Caùc xa caùch vaø cheânh leäch ñoù quùa lôùn, trong khi taïi caùc nöôùc phaùt trieån thì coù hình thöùc cuûa moät taàng lôùp thöôïng löu roäng raõi toaøn caàu.
Taát caû moïi ngöôøi ñeàu cho raèng coù moái töông quan tröïc tieáp giöõa neàn daân chuû vaø thò tröôøng töï do. Nhöng ñoái vôùi toâi thì khoâng luoân luoân coù moái daây lieân heä giöõa neàn daân chuû vaø tính caùch ñaïi dieän. Xaõ hoäi toaøn caàu ñaõ chia thaønh ba taàng lôùp: thöù nhaát laø taàng lôùp thöôïng löu kinh teá vaø hieåu bieát gaén lieàn vôùi chính quyeàn cuûa thaønh phoá toaøn caàu; thöù hai laø taàng lôùp tieâu thuï thuï ñoäng cuûa neàn kinh teá vaø vaên hoùa; vaø thöù ba laø taàng lôùp cuûa taát caû nhöõng ngöôøi bò gaït boû ra ngoaøi leà xaõ hoäi treân bình dieän kinh teá cuõng nhö treân bình dieän vaên hoùa. Tình traïng naøy veà laâu veà daøi coù theå trôû thaønh nguoàn goác laøm naûy sinh ra baïo löïc: ñoù laø thöù baïo löïc maø chuùng ta thöôøng thaáy xaûy ra trong caùc thaønh phoá, vaø trong caùc hình thöùc coù toå chöùc cuûa caùc nhoùm khuûng boá nhö nhoùm Al Qeada, vaø chuùng söû duïng cuøng caùc duïng cuï cuûa vieäc toaøn caàu hoùa.
Hoûi: Nhö theá thì ñaâu laø hy voïng cuûa söï tieán trieån thöa giaùo sö?
Ñaùp: Hy voïng tieán trieån naèm trong vieäc phoå bieán khoa hoïc vaø yù thöùc veà chính chuùng ta. Nhöng ñaây laø ñieàu phaûi ñöôïc chieám höõu vaø gieo vaõi vôùi loøng kieân nhaãn, vaø theo moät nhòp ñoä phuø hôïp vôùi caùc khaû theå hoïc hieåu cuûa daân chuùng: töø töø töøng böôùc moät, maø khoâng eùp buoäc, khoâng nhaûy voït, khoâng haáp taáp voäi vaõ, laø caùc thoùi quen cuûa kieåu soáng ngaøy nay.
(Avvenire 28-4-2010)
Linh Tieán Khaûi
(Radio Vatican)