Thaùnh Toâma Tieán Só, baäc thaày cuûa tö töôûng
vaø maãu göông cuûa vieäc nghieân cöùu thaàn hoïc
Thaùnh Toâma Tieán Só, baäc thaày cuûa tö töôûng vaø maãu göông cuûa vieäc nghieân cöùu thaàn hoïc.
Vatican (Vat. 2/06/2010) - Thaùnh Toma thaønh Aquino laø baäc thaày cuûa tö töôûng vaø laø maãu göông cuûa vieäc nghieân cöùu thaàn hoïc. Qua vieäc hoïc hieåu saâu roäng vaø töôøng taän trieát lyù cuûa Aristotele, thaùnh nhaân cho thaáy raèng giöõa ñöùc tin kitoâ vaø lyù trí coù söï hoøa hôp töï nhieân. Nhöõng gì khoâng thích hôïp ñöôïc vôùi ñöùc tin thì khoâng phaûi lyù trí ñích thaät, vaø nhöõng gì ngöôïc laïi vôøi lyù trí thì khoâng phaûi laø ñöùc tin ñích thaät. Qua ñoù thaùnh Toma Tieán Só ñaõ taïo ra moät toång hôïp môùi taïo laøm neàn taûng vaên hoùa cho caùc theá kyû sau ñoù.
Ñöùc Thaùnh Cha Benedicto XVI ñaõ khaúng ñònh nhö treân tröôùc gaàn 30,000 tín höõu vaø du khaùch haønh höông tham döï buoåi tieáp kieán chung saùng thöù Tö muøng 2 thaùng 6 naêm 2010 taïi quaûng tröôøng thaùnh Pheâroâ.
Sau maáy baøi giaùo lyù veà chöùc linh muïc vaø caùc chuyeán coâng du, trong baøi huaán duï Ñöùc Thaùnh Cha trôû laïi vôùi ñeà taøi chính laø vaøi tö töôûng gia lôùn cuûa thôøi Trung Coå, laàn naøy laø göông maët cuûa thaùnh Toma Tieán Só, ñöôïc ñeà nghò vôùi Giaùo Hoäi nhö laø baäc thaày cuûa tö töôûng vaø maãu göông cuûa vieäc laøm thaàn hoïc moät caùch ñuùng ñaén. Sau thaùnh Agostino, thaùnh Toma Tieán Só ñaõ ñöôïc Saùch Giaùo Lyù Giaùo Hoäi Coâng Giaùo trích daãn nhieàu nhaát, ñeán 61 laàn. Thaùnh nhaân ñöôïc goïi laø "Tieán Só thieân thaàn", coù leõ vì caùc nhaân ñöùc, nhaát laø vì söï cao vöôït cuûa tö töôûng vaø cuoäc soáng trong saïch cuûa ngöôøi.
Ñeà caäp tôùi tieåu söû thaùnh Toma Ñöùc Thaùnh Cha noùi: Toma sinh giöõa caùc naêm 1224-1225 trong laâu ñaøi cuûa gia ñình tröôûng giaû giaàu coù taïi Roccasecca, gaàn Aquino vaø ñan vieän Montecassino, nôi ngöôøi ñöôïc cha meï göûi troï hoïc vaø nhaän ñöôïc caùc yeáu toá ñaàu tieân cuûa vieäc giaùo huaán. Vaøi naêm sau ñoù, ngöôøi ñöôïc thuyeân chuyeån veà Napoli, thuû ñoâ cuûa Vöông quoác Sicilia, nôi vua Philipheâ ñaõ thaønh laäp moät ñaïi hoïc noåi tieáng. Trong ñaïi hoïc naøy tö töôûng cuûa trieát gia Aristotele ñöôïc giaûng daäy maø khoâng bò haïn cheá caám ñoaùn nhö ôû caùc nôi khaùc. Ñieàu ñaùng noùi laø chính trong nhöõng naêm theo hoïc taïi Napoli thaùnh Toma gia nhaäp Doøng Ña Minh, ñöôïc thaùnh Ña Minh thaønh laäp ít naêm tröôùc ñoù. Nhöng khi ngöôøi maëc aùo thì bò gia ñình choáng ñoái neân Toma phaûi trôû veà soáng trong gia ñình moät thôøi gian.
Naêm 1245 vì ñaõ tröôûng thaønh neân Toma coù theå theo con ñöôøng ôn goïi cuûa mình. Ngöôøi ñöôïc Doøng göûi ñi hoïc thaàn hoïc taïi Paris döôùi söï höôùng daãn cuûa thaùnh Alberto Caû. Giöõa hai thaày troø naûy sinh tình baïn saâu ñaäm vaø yeâu meán loøng quùy troïng nhau lôùn tôùi ñoä thaùnh Alberto Caû muoán Toma theo ngöôøi ñeán Koeln beân Ñöùc, nôi Doøng göûi thaùnh nhaân ñeán ñeå thaønh laäp moät hoïc vieän thaàn hoïc. Theá laø Toma coù ñòp tieáp xuùc vôùi caùc taùc phaåm lôùn cuûa trieát gia Aristotele vaø caùc taùc giaû chuù giaûi A raäp.
Tieáp tuïc baøi huaán duï Ñöùc Thaùnh Cha noùi: vaøo thôøi ñoù neàn vaên hoùa Latinh ñöôïc kích thích saâu xa bôûi söï gaëp gôõ vôùi caùc taùc phaåm cuûa trieát gia Aristotele, ñaõ khoâng ñöôïc bieát tôùi cho tôùi thôøi aáy. Ñaây laø caùc taùc phaåm lieân quan tôùi söï hieåu bieát thieân nhieân, caùc khoa hoïc thieân nhieân, sieâu hình, linh hoàn vaø luaân lyù ñaïo ñöùc, giaàu tin töùc vaø tröïc giaùc xem ra coù giaù trò vaø coù söùc thuyeát phuïc. Ñoù ñaõ laø moät quan nieäm ñaày ñuû veà theá giôùi ñöôïc phaùt trieån tröôùc vaø khoâng coù Chuùa Kitoâ, nhöng chæ vôùi lyù trí tinh tuyeàn, vaø xem ra ñöôïc aùp ñaët cho lyù trí nhö laø chính thò kieán, vì theá neân noù loâi cuoán ngöôøi treû hieåu bieát trieát lyù naøy. Nhieàu ngöôøi haêng say tieáp nhaän haønh trang hieåu bieát coå xöa aáy maø khoâng coù oùc pheâ bình, vì xem ra noù canh taân vaên hoùa vaø môû ra caùc chaân trôøi môùi. Nhieàu ngöôøi khaùc sôï raèng tö töôûng ngoaïi giaùo cuûa trieát gia Aristotele ñi ngöôïc laïi vôùi ñöùc tin kitoâ neân khöôùc töø hoïc hieåu noù. Hai neàn vaên hoùa gaëp gôõ nhau: neàn vaên hoùa tieàn kitoâ cuûa Aristotele vôùi tính caùch lyù söï trieät ñeå cuûa noù vaø neàn vaên hoùa coå ñieån kitoâ. Moät vaøi moâi tröôøng ñöôïc höôùng ñaãn khöôùc töø Aristotele, lyù do cuõng vì noù ñöôïc giôùi thieäu bôûi caùc nhaø chuù giaûi A raäp nhö Avicenna vaø Averroeø. Chaúng haïn caùc nhaø chuù giaûi A raäp naøy daäy raèng con ngöôøi khoâng coù trí thoâng minh rieâng, maø chæ coù trí thoâng minh duy nhaát ñaïi ñoàng maø thoâi. Noù laø baûn theå tinh thaàn chung cho taát caû moïi ngöôøi, hoaït ñoäng trong moïi ngöôøi nhö laø baûn chaát duy nhaát: nhö theá coù söï truaát pheá baûn vò con ngöôøi. Coù moät ñieåm khaùc nöõa ñaùng ñöôïc thaûo luaän ñoù laø quan nieäm theá giôùi vónh cöûu nhö Thieân Chuùa. Vaø caùc ñieåm naøy laøm naûy sinh ra caùc tranh luaän baát taän trong theá giôùi ñaïi hoïc vaø trong Giaùo Hoäi. Nhöng trieát lyù cuûa Aristotele ñöôïc phoå bieán giöõa daân thöôøng.
Theo hoïc tröôøng cuûa thaùnh Alberto Caû, thaùnh Toma ñaõ naém giöõ hoaït ñoäng quan troïng neàn taûng ñoái vôùi lòch söû trieát lyù vaø thaàn hoïc, vaø ñoái vôùi caû lòch söû cuûa neàn vaên hoùa nöõa. Toma hoïc hieåu töôøng taän Aristotele vaø caùc ngöôøi giaûi thích tö töôûng cuûa oâng, dòch ra tieáng Latinh caùc taùc phaåm goác tieáng Hy laïp. Vaø nhö theá ngöôøi khoâng caàn phaûi döïa treân caùc nhaø chuù giaûi A raäp nöõa, nhöng coù theå ñoïc caùc vaên baûn goác, vaø chuù giaûi ña soá caùc taùc phaåm cuûa Aristotele, phaân bieät ñieàu coù giaù trò vaø ñieàu ñaùng nghi ngôø hay caàn phaûi khöôùc töø, cho thaáy söï phuø hôïp vôùi caùc döõ kieän cuûa Maïc Khaûi kitoâ vaø duøng tö töôûng cuûa Aristotele moät caùch roäng raõi vaø saâu saéc trong vieäc trình baày caùc taùc phaåm thaàn hoïc maø thaùnh nhaân bieân soaïn. Ñöùc Thaùnh Cha ñaõ nhaän xeùt veà thaùnh Toma nhö sau:
Cuoái cuøng, Toma thaønh Aquino cho thaáy raèng giöõa ñöùc tin kitoâ vaø lyù trí coù söï hoøa hôp töï nhieân. Vaø coâng trình lôùn cuûa thaùnh Toma ñaõ laø trong luùc hai neàn vaên hoùa gaëp gôõ nhau, khi xem ra ñöùc tin phaûi haøng phuïc tröôùc lyù trí, thì thaùnh nhaân cho thaáy raèng chuùng ñoàng haønh vôùi nhau; nhöõng gì xem ra laø lyù trí nhöng khoâng thích hôïp ñöôïc vôùi ñöùc tin, thì khoâng phaûi laø lyù trí thaät, vaø nhöõng gì xem ra laø ñöùc tin, thì khoâng phaûi laø ñöùc tin thaät khi noù ngöôïc laïi vôùi lyù tính ñích thaät. Nhö theá thaùnh nhaân ñaõ taïo ra moät toång hôïp môùi taïo thaønh neàn taûng vaên hoùa cuûa caùc theá kyû sau ñoù.
Caùc khaû naêng trí tueä tuyeät vôøi cuûa ngöôøi ñaõ khieán cho thaùnh Toma ñöôïc goïi veà Paris ñeå laøm giaùo sö ñaëc traùch gheá daäy thaàn hoïc cuûa Doøng. Taïi ñaây ngöôøi ñaõ baét ñaàu saùng taùc cho tôùi cheát, vaø ñaõ chuù giaûi Kinh Thaùnh, chuù giaûi caùc taùc phaåm cuûa trieát gia Aristotele, bieân soaïn caùc taùc phaåm lôùn coù heä thoáng trong ñoù coù "Toång luaän thaàn hoïc", cuõng nhö caùc khaûo luaän vaø caùc dieãn vaên lieân quan tôùi nhieàu ñeà taøi khaùc nhau. Ñeå bieân soaïn caùc taùc phaåm ngöôøi coù vaøi thö kyù phuï giuùp, trong ñoù coù tu só Reginaldo di Peperno, luoân theo ngöôøi vaø trôû thaønh baïn thaân raát tin caäy laãn nhau. Ñoù laø moät trong caùc ñaëc tính cuûa caùc thaùnh: caùc vò vun troàng tình baïn, vì noù laø moät trong caùc bieåu hieäu cao thöôïng nhaát cuûa traùi tim con ngöôøi vaø coù caùi gì thaàn thieâng trong ñoù, nhö chính thaùnh Toma ñaõ giaûi thích trong vaøi caâu hoûi cuûa Toång luaän thaàn hoïc, trong ñoù ngöôøi vieát: "Loøng meán moät caùch chính yeáu laø tình baïn cuûa con ngöôøi vôùi Thieân Chuùa, vaø vôùi caùc keû thuoäc veà Ngaøi" (II, q.23.a.1).
Tuy nhieân thaùnh nhaân khoâng ôû laïi Paris laâu. Naêm 1259 ngöôøi tham döï Toång Tu Nghò Doøng Ña Minh taïi Valenciennes vaø laø thaønh vieân cuûa moät uûy ban thieát laäp chöông trình hoïc cuûa Doøng. Töø naêm 1261 tôùi 1265 thaùnh Toma soáng taïi Orvieto. Ñöùc Giaùo Hoaøng Urbano IV raát quùy troïng thanh nhaân neân xin ngöôøi saùng taùc caùc vaên baûn phuïng vuï cho leã kính Mình Maùu Thaùnh Chuùa, ñöôïc thaønh laäp sau pheùp laï thaùnh theû taïi Bolsena. Thaùnh Toma coù taâm hoàn raát suøng kính Thaùnh Theå. Caùc thaùnh thi raát hay ñeïp maø phuïng vuï Giaùo Hoäi haùt ñeå cöû haønh maàu nhieäm söï hieän dieän thöïc söï cuûa Mình vaø Maùu Chuùa trong Thaùnh Theå, baét nguoàn töø ñöùc tin vaø söï khoân ngoan thaàn hoïc cuûa ngöôøi. Töø naêm 1265 tôùi 1268 thaùnh Toma soáng taïi Roma, nôi ngöôøi höôùng daãn moät hoïc vieän cuûa Doøng vaø taïi ñaây thaùnh nhaân baét ñaàu vieát Khaûo Luaän Thaàn Hoïc (x. Jean-Pierre Torrell, Tommaso d'Aquino. L'uomo e il teologo, Casale Monf., 1994, tr. 118-184).
Ñöùc Thaùnh Cha noùi theâm trong baøi huaán duï: Naêm 1269 ngöôøi ñöôïc goïi veà Paris ñeå daäy hoïc moät thôøi gian nöõa. Caùc sinh vieân theo döï caùc lôùp cuûa ngöôøi raát ñoâng khieán giaûng ñöôøng khoâng coøn choã ngoài, vì sinh vieân raát thích nghe ngöôøi giaûng daäy. Vieäc giaûi thích trieát gia Aristotele cuûa thaùnh nhaân khoâng ñöôïc moïi ngöôøi chaáp nhaän, nhöng caû nhöõng ngöôøi ñoái khaùng vôùi thaùnh nhaân nhö Goffredo di Fontaines cuõng phaûi coâng nhaân raèng giaùo thuyeát cuûa tu só Toma cao vöôït hôn caùc giaùo thuyeát khaùc veà lôïi ích, giaù trò, vaø noù söûa sai caùc giaùo thuyeát cuûa taát caû moïi vò tieán só khaùc. Ñeå traùnh cho thaùnh nhaân khoûi rôi vaøo caùc tranh luaän, caùc beà treân goïi ngöôøi veà Napoli giuùp vua Carlo I, vì nhaø vua muoán caûi toå caùc chöông trình ñaïi hoïc.
Ngoaøi vieäc nghieân cöùu vaø daäy hoïc, thaùnh Toma coøn daønh giôø cho vieäc giaûng daäy daân chuùng. Daân chuùng raát thích ñi nghe ngöôøi giaûng. Thaät laø moät ôn lôùn khi caùc thaàn hoïc gia bieát noùi vôùi tín höõu moät caùch ñôn sô vaø soát meán. Ngoaøi ra thöøa taùc giaûng daäy cuõng giuùp caùc nhaø nghieân cöùu thaàn hoïc coù ñöôïc oùc thöïc teá muïc vuï laønh maïnh, vaø laøm giaàu cho caùc nghieân cöùu cuûa hoï baèng caùc kích thích soáng ñoäng.
Caùc thaùng cuoái cuøng trong cuoäc ñôøi thaùnh Toma troâi qua trong baàu khí thaàn bí. Vaøo thaùng 12 naêm 1273 thaùnh nhaân goïi tu só Reginaldo ñeán ñeå baùo cho bieát phaûi ngöng moïi coâng vieäc, vì trong khi cöû haønh Thaùnh Leã thaùnh nhaân ñaõ ñöôïc Chuùa maïc khaûi vaø hieåu raèng nhöõng gì ngöôøi ñaõ vieát cho tôùi nay chæ laø "moät ñoáng raï". Giai thoaïi naøy khoâng chæ giuùp chuùng ta thaáy söï khieâm toán cuûa thaùnh nhaân, nhöng coøn cho thaáy söï kieän taát caû nhöõng gì chuùng ta nghó hay noùi veà ñöùc tin, duø coù cao sieâu vaø tinh tuyeàn tôùi ñaâu ñi nöõa, cuõng bò cao vöôït moät caùch voâ taän bôûi söï cao caû vaø veû ñeïp cuûa Thieân Chuùa seõ ñöôïc maïc khaûi veïn toaøn cho chuùng ta ôû treân Trôøi. Vaøi thaùng sau ñoù thaùnh Toma qua ñôøi khi ñang treân ñöôøng sang Lyon tham döï Coâng Ñoàng Chung, do Ñöùc Giaùo Hoaøng Gregorio X trieäu taäp. Ngaøi taét thôø taïi ñan vieän Xitoâ Fossanova, sau khi nhaän cuûa aên ñaøng.
Tieåu söû thaùnh nhaân coù keå raèng moät buoåi saùng sôùm ngöôøi caàu nguyeän tröôùc Thaùnh Giaù Chuùa trong nhaø nguyeän thaùnh Nicola ôû Napoli, oâng töø Domenico da Caserta nghe thaùnh Toma noùi chuyeän vôùi Chuùa vaø hoûi Chuùa laø nhöõng gì ngöôøi vieát veà caùc maàu nhieäm cuûa ñöùc tin kitoâ coù ñuùng khoâng, thì Chuùa Gieâsu traû lôøi: "Toma ôi, con ñaõ noùi toát veà Ta. Ñaâu seõ laø phaàaøn thöôûng cuûa con?" Vaø caâu thaùnh Toma traû lôøi Chuùa cuõng laø caâu maø chuùng ta laø baïn höõu vaø moân ñeä Chuùa muoán luoân noùi vôùi Ngaøi: "Khoâng gì khaùc ngoaøi Chuùa ra, laäy Chuùa" (Ibid tr. 320).
Sau khi chaøo caùc tín höõu baèng nhieàu thöù tieáng khaùc nhau Ñöùc Thaùnh Cha môøi moïi ngöôøi tham döï Thaùnh leã vaø buoåi röôùc kieäu Mình Maøu Thaùnh Chuùa ngöôøi chuû söï chieàu thöù naêm hoâm nay taïi Roma. Sau cuøng Ñöùc Thaùnh Cha ñaõ caát kinh Laäy Cha vaø ban pheùp laønh toøa thaùnh cho moïi ngöôøi.
Linh Tieán Khaûi
(Radio Vatican)