Caùc vuï xung ñoät boä toäc
taïi Nigeria
Caùc vuï xung ñoät boä toäc taïi Nigeria.
Moät soá nhaän ñònh cuûa giaùo sö Laurent Fourchard, ngöôøi Phaùp, chuyeân vieân nghieân cöùu xaõ hoäi, veà caùc vuï taøn saùt taïi Jos beân Nigeria
Nigeria (Avvenire 9.10/03/2010) - Saùng thöù Tö 9-3-2010 trong buoåi tieáp kieán chung caùc tín höõu vaø du khaùch höông naêm chaâu Ñöùc Thaùnh Cha Bieån Ñöùc XVI ñaõ keâu goïi chaám döùt baïo löïc vaø xung khaéc taïi Nigeria. Ñöùc Thaùnh Cha noùi: "Toâi chaân thaønh phaân öu vôùi caùc naïn nhaân baïo löïc taøn khoác laøm cho Nigeria ñaãm maùu vaø khoâng tha caû caùc treû em voâ toäi. Moät laàn nöõa toâi tha thieát laäp laïi raèng baïo löïc khoâng giaûi quyeát ñöôïc caùc xung ñoät, nhöng chæ gia taêng caùc haäu quûa bi thaûm cuûa chuùng maø thoâi. Toâi keâu goïi nhöõng ngöôøi coù traùch nhieäm daân söï vaø toân giaùo taïi Nigeria noã löïc hoaït ñoäng cho an ninh vaø söï soáng chung hoøa bình cuûa toaøn daân. Sau cuøng toâi baày toû söï gaàn guõi vôùi caùc vò muïc töû vaø tín höõu Nigeria, vaø caàu nguyeän ñeå hoï ñöôïc vöõng maïnh trong nieàm hy voïng, trôû thaønh nhöõng chöùng nhaân ñích thöïc cuûa söï hoøa giaûi".
Nhö ñaõ bieát saùng ngaøy muøng 7-3-2010 taïi tænh Jos trong bang Plateau, mieàn Baéc Nigeria, caùc daân quaân thuoäc boä laïc Fulani ñaõ duøng suùng vaø dao röïa taán coâng ba laøng cuûa moät boä laïc khaùc theo Kitoâ giaùo, khieán cho 500 ngöôøi bò cheát vaø haøng traêm ngöôøi khaùc bò thöông.
Luùc 2 giôø saùng hoï ñaõ taán coâng ba laøng Dogo Nahawa, Ratsat vaø Zot, gaàn thaønh phoá Jos, thuû phuû bang Plateau. Baø Yohanna Kudu thuoäc laøng Dogo Nahawa may maén soáng soùt keå laïi raèng caùc ngöôøi Fulani trao ñoåi hieäu leänh vôùi nhau laø "nagge" trong tieáng Fulani coù nghóa laø "suùc vaät", ñeå cho bieát ai caàn gieát, ai khoâng caàn gieát. Ai bò goïi laø "suùc vaät" thì bò taøn saùt. Cuoäc taán kích vaø truy luøng ñaõ keùo daøi 3 giôø, vaø saùng sôùm ra ñaõ coù 500 ngöôøi bò gieát, 50 nhaø bò ñoát phaù vaø 200 ngöôøi bò thöông.
Ngaøy hoâm tröôùc moät vaøi ngöôøi daân soáng trong 3 laøng naøy theo Hoài giaùo ñaõ nhaän ñöôïc ñieän thö göûi qua ñieän thoaïi caàm tay yeâu caàu hoï rôøi khoûi laøng. Tröôûng boä toäc Jos cuõng thuù nhaän laø ñaõ nhaän ñöôïc ñieän thö vaø ñaõ baùo cho löïc löôïng an ninh trong vuøng bieát. Nhöng ñaõ khoâng coù ai can thieäp ñeå beânh vöïc daân chuùng 3 laøng noùi treân.
Ngöôøi daân ñaõ toá caùo quaân ñoäi chính phuû thieáu soùt boån phaän. Vì keå töø khi xaûy ra vuï thaûm saùt 464 thöôøng daân hoài thaùng Gieâng naêm 2010 taïi Jos chính quyeàn ñaõ ra leänh giôùi nghieâm ban ñeâm. Theá maø taïi sao caùc nhoùm daân quaân Fulani noùi treân ñaõ vi phaïm leänh viôùi nghieâm maø khoâng bò caùc toaùn binh só tuaàn tieãu cuûa chính phuû ngaên chaën vaø baét giöõ. Maõi tôùi ngaøy muøng 9-3-2010 caùc ñoäi quaân chính phuû môùi baét ñaàu tuaàn tieãu trôû laïi ñeå baûo veä caùc laøng Kitoâ trong bang Plateau, nhöng daân chuùng vaãn lo sôï bò taán coâng vaø nhieàu ngöôøi boû laøng chaïy troán.
Chính quyeàn ñaõ baét giöõ 90 ngöôøi Fulani bò tình nghi laø ñaõ chuû möu vuï taøn saùt noùi treân. Tình hình trong vuøng Jos hieän nay raát caêng thaúng. Phoù toång thoáng Goodluck Ebele Jonathan thay theá Toång thoáng Umaru Yar' Adua ñang bò beänh, ñaõ ra leänh cho chính quyeàn ñòa phöông phaûi truy luøng vaø tieâu dieät caùc nhoùm saùt nhaân naøy.
Ñaây khoâng phaûi laø laàn ñaàu tieân xaûy ra caùc vuï thaûm saùt trong vuøng Jos cuûa bang Plateau. Hoài thaùng 9 naêm 2001 caùc vuï ñuïng ñoä giöõa tín höõu Kitoâ vaø Hoài giaùo ñaõ khieán cho hôn 1,000 ngöôøi bò cheát, nhieàu nhaø thôø vaø ñeàn thôø Hoài giaùo bò ñoát phaù. Thaùng 11 naêm 2002 ñaõ coù ít nhaát 216 ngöôøi bò gieát trong caùc cuoäc xung ñoät vì moät baøi baùo bò coi laø phaïm thöôïng khaúng ñònh raèng neáu coøn soáng Mahomeùt seõ say meâ moät trong caùc öùng vieân cuoäc thi hoa haäu quoác teá. Thaùng 5 naêm 2004 cuõng ñaõ coù haøng traêm ngöôøi cheát trong caùc cuoäc xung ñoät giöõa ngöôøi hoài Fulani du muïc vaø ngöôøi Kitoâ Tarok soáng veà ngheà noâng trong vuøng Yelwa vaø Kano. Thaùng 2 naêm 2006 cuõng ñaõ coù ít nhaát 157 ngöôøi cheát trong caùc vuï xung ñoät giöõa ngöôøi hoài vaø tín höõu Kitoâ, sau vuï baùo chí Ñan Maïch cho ñaêng caùc hình hí hoïa cheá nhaïo Mahomet. Thaùng 11 naêm 2008 caùc xung ñoät giöõa caùc nhoùm tín höõu Hoài giaùo vaø tín höõu Kitoâ phaûn ñoái caùc cuoäc baàu cöû taïi ñòa phöông ñaõ khieán cho 700 ngöôøi thieät maïng. Thaùng 7 naêm 2009 cuõng ñaõ coù theâm 700 ngöôøi cheát nöõa trong 5 ngaøy giao tranh giöõa löïc löôïng chính phuû vaø caùc nhoùm Hoài giaùo cuoàng tín thuoäc giaùo phaùi Boko Haram muoán aùp duïng luaät Sharia Hoài giaùo treân toaøn nöôùc Nigeria. Vaø hoài thaùng 2 naêm nay 2010 caùc vuï ñuïng ñoä giöõa caùc tín höõu Kitoâ vaø Hoài giaùo taïi Jos ñaõ khieán cho ít nhaát 464 ngöôøi bò thieät maïng, ña soá laø ngöôøi Hoài giaùo.
Trong cuoäc phoûng vaán daønh cho ñaøi Vaticaêng hoâm muøng 8-3-2010 Ñöùc Cha John Olorufemi Onaiyekan, Toång Giaùm Muïc Abuja, cho bieát baùo chí quoác teá thöôøng coù khuynh höôùng noùi raèng tín höõu Kitoâ vaø tín höõu Hoài giaùo taøn saùt laãn nhau. Nhöng khoâng phaûi laø tröôøng hôïp ôû ñaây, ngöôøi ta khoâng gieát nhau vì toân giaùo, maø laø vì caùc ñoøi hoûi quyeàn lôïi xaõ hoäi, kinh teá, boä toäc vaø vaên hoùa.
Theo nhieàu quan saùt vieân, coù xung khaéc giöõa caùc nhoùm boä toäc du muïc theo Hoài giaùo vaø caùc nhoùm noâng daân ñònh cö theo Kitoâ giaùo. Caùc nhoùm du muïc tìm caùch laán chieám ñoàng coû vaø ñaát ñai ruoäng ñoàng cuûa caùc nhoùm ñònh cö.
Nhieàu nhaø phaân tích tình hình chính trò xaõ hoäi vaø kinh teá laïi cho raèng lyù do cuûa caùc vuï thaûm saùt laø cuoäc khuûng hoaûng chính quyeàn ñang taïo ra baát oån taïi Nigeria: toång thoáng Umaru Yar' Adua bò beänh neân Phoù toång thoáng Goodluck Ebele Jonathan giöõ chöùc quyeàn toång thoáng thay theá. Nhöng hai ngöôøi coù hai ñöôøng loái chính trò khaùc nhau lieân quan tôùi caùc vuï ñaàu tö cuûa caùc haõng daàu hoûa trong nöôùc. Caùc cuoäc caûi caùch do Toång thoáng Adua ñeà ra coù theå gaây nguy haïi cho caùc vuï ñaàu tö leân tôùi 50 tyû myõ kim.
Tröôùc khi ñöôïc choïn laøm Phoù toång thoáng oâng Jonathan ñaõ laø Phoù thoáng ñoác bang Bayelsa, bao goàm vuøng coù moû daàu hoûa ôû mieàn Nam Ngeria. Naêm 2005 Thoáng ñoác Diepreye Alamieyesigha bò toá caùo dính líu tôùi moät vuï röûa tieàn baån thæu neân bò Quoác Hoäi truaát quyeàn, vaø oâng Jonathan laø Phoù ñöôïc chæ ñònh thay theá. Thaùng 4 naêm 2007 oâng Jonathan ñöôïc Ñaûng Daân Chuû Nhaân Daân ñeà cöû laøm öùng vieân trong cuoäc baàu toång thoáng vaøo naêm tôùi 2011. Toång thoáng Adua laø ngöôøi ñeán töø mieàn Baéc hoài giaùo ñaõ choïn oâng Jonathan goác mieàn Nam Kitoâ laøm Phoù toång thoáng ñeå taïo theá quaân bình cho chính quyeàn Nigeria.
Nigeria roäng gaàn 924 ngaøn caây soá vuoâng coù khoaûng 150 trieäu daân, thuoäc hôn 250 chuûng toäc khaùc nhau, 52.6% theo Kitoâ giaùo, 41% theo Hoài giaùo, 6% theo ñaïo thôø vaät linh. Giaùo Hoäi Coâng Giaùo chieám 13.45% toång soá daân.
Taïi mieàn cöïc Baéc coù hai chuûng toäc Hausa vaø Fulani sinh soáng, ña soá theo Hoài giaùo. Luaät Sharia cuûa Hoài giaùo ñaõ ñöôïc aùp duïng taïi 12 bang mieàm baéc. Tieáp ñeán laø caùc chuûng toäc Nupe, Tiv vaø Kanuni. Taïi mieàn Trung cuõng coù daân thuoäc caùc chuûng toäc naøy sinh soáng. Hoï theo Hoài giaùo, Kitoâ giaùo vaø ñaïo thôø vaät linh. Ñaây laø vuøng coù truyeàn thoáng cung caáp binh só cho quaân ñoäi Nigeria. Vuøng Taây Nam coù chuûng toäc Yoruba laø nhoùm ñoâng nhaát sinh soáng, hôn phaân nöûa theo Kitoâ giaùo, moät phaàn tö theo Hoài giaùo, soá coøn laïi theo ñaïo thôø vaät linh. Trong khi mieàn Ñoâng Nam coù chuûng toäc Ibo ña soá theo Kitoâ giaùo. Trong vuøng naøy cuõng coù caùc chuûng toäc Efik, Ibibio vaø Ijaw sinh soáng. Nhieàu chuûng toäc nhoû soáng taïi Maïn cöïc Nam Nigeria.
Ngoaøi tieáng Anh Pigin vaø thoå ngöõ rieâng raát nhieàu ngöôøi Nigeria cuõng bieát moät trong caùc thöù tieáng chính cuûa Nigeria laø Haussa, Yoruba vaø Ibo.
Sau khi ñöôïc ñoäc laäp khoûi ngöôøi Anh naêm 1960 Nigeria trôû thaønh moät Coäng Hoøa Lieân Bang, vôùi nhieàu cuoäc ñaûo chaùnh töø phía caùc töôùng laõnh quaân ñoäi. Vaøo naêm 1967 caùc tranh chaáp quyeàn lôïi giöõa caùc chuûng toäc laøm naûy sinh ra chieán tranh Biafra. Vuøng ñoäc laäp Biafra ñöôïc Phaùp trôï giuùp trong khi quaân ñoäi Nigeria ñöôïc Nga, Ai Caäp vaø Anh quoác uûng hoä. Naêm 1970 Biafra ñaàu haøng, vaø cuoäc noäi chieán ñaõ khieán cho 1 trieäu ngöôøi cheát.
Sau ñaây chuùng toâi xin göûi tôùi quùy vò vaø caùc baïn moät soá nhaän ñònh cuûa oâng Laurent Fourchard, ngöôøi Phaùp, chuyeân vieân nghieân cöùu xaõ hoäi vaø heä thoáng chính trò taïi Nigeria, veà caùc vuï taøn saùt noùi treân. Trong caùc naêm qua giaùo sö ñaõ laøm nhieàu cuoäc nghieân cöùu veà tình hình chính trò xaõ hoäi taïi Nigeria.
Hoûi: Thöa giaùo sö Fourchard, giaùo sö nghó gì veà vuï thaûm saùt 500 thöôøng daân taïi thaønh phoá Jos saùng ngaøy muøng 7 thaùng 3 naêm 2010, trong ñoù coù nhieàu phuï nöõ vaø treû em. Noù coù phaûi laø haäu quûa cuûa cuoäc xung ñoät chuûng toäc vaø toân giaùo hay khoâng?
Ñaùp: Khi xaûy ra nhieàu baïo löïc trong moät thôøi gian ngaén nhö theá, thì khoù coù theå noùi ñoù laø moät cuoäc xung ñoät chuûng toäc toân giaùo. Nhöng noù laø vaán ñeà chính trò.
Hoûi: Nhö vaäy coù theå noùi tôùi moät khuoân naãu naøo hay khoâng thöa giaùo sö?
Ñaùp: Chuùng ta coù caùc yeáu toá leû teû khoâng ñaày ñuû. Nhöng hình thöùc cuûa cuoäc taán coâng naøy xaûy ra ban ñeâm vaø keùo daøi trong 3 giôø, chöùng minh tho thaáy noù ñaõ ñöôïc toå chöùc raát chu ñaùo töø moät nhoùm ngöôøi vuõ trang. Vaø toâi tin noù laø moät nhoùm chính trò. Chuùng ta chöa bieát coù nhöõng ai ñöùng ôû ñaøng sau toå chöùc chính trò naøy, vì theá khoâng neân ñöa ra caùc lôøi toá caùo choáng laïi ngöôøi du muïc Fulani noùi chung. Taát caû ñeàu cho thaáy ñaây khoâng phaûi laø moät cuoäc taán kích töï phaùt, gaén lieàn vôùi söï thuø gheùt giöõa caùc coäng ñoaøn.
Hoûi: Noù coù theå laø vieäc keùo daøi caùc vuï taán kích ñaãm maùu ñaõ xaûy ra trong caùc naêm qua trong vuøng naøy hay khoâng thöa giaùo sö?
Ñaùp: Vaán ñeà chính trò noøng coát keùo daøi töø bao nhieâu naêm nay trong bang Plateau gaén lieàn vôùi vaán ñeà thöøa nhaän hay khoâng thöøa nhaän caùc nhoùm daân sinh soáng taïi ñaây. Ai ñöôïc xaùc nhaän thì ñöôïc höôûng caùc dòch vuï coâng coäng vaø ñöôïc quyeàn öùng cöû. Töø naêm 1999 vôùi vieäc quyeàn bính daân söï ñöôïc taùi laäp ñaõ xaûy ra cuoäc tranh caõi chính trò soâi noåi lieân quan tôùi vieäc xaùc ñònh ai laø thoå daân. Caùc vuï baïo ñoäng traàm troïng xaûy ra hoài naêm 2001 ñaõ khieán cho haøng ngaøn ngöôøi cheát roõ raøng laø gaén lieàn vôùi vaán ñeà naøy. Kyù öùc caùc vuï baïo ñoäng naøy haún ñaõ ñöôïc söû duïng trong caùc ngaøy qua bôûi nhöõng ngöôøi chuû möu cuoäc taøn saùt naøy.
Hoûi: Ngöôøi ta cuõng noùi tôùi caùc lyù do tranh giaønh ñaát soáng giöõa caùc nhoùm chuûng toäc khaùc nhau, coù ñuùng theá khoâng thöa giaùo sö?
Ñaùp: Caû nhöõng tranh chaáp naøy cuõng naèm trong cuoäc xung ñoät chính trò hieän nay, vì vieäc coù tö saûn thaät ra cuõng gaén lieàn vôùi quy cheá cuûa thoå daân baûn ñòa.
Hoûi: Caùc baïo ñoäng xaûy ra truøng hôïp vôùi cuoäc khuûng hoaûng cuûa chính quyeàn lieân bang trung öông. Coù lieân heä naøo giöõa hai söï kieän khoâng thöa giaùo sö?
Ñaùp: Toâi thì toâi khoâng tin raèng caùc haønh ñoäng baïo löïc naøy tröôùc tieân laø phöông theá nhaèm khuynh ñaûo Phoù toång thoáng Goodluck Jonathan. Dó nhieân laø khoâng theå loaïi tröø söï kieän naøy. Nhöng caùc caêng thaúng chính trò ñaëc bieät trong bang Plateau cuõng coù moät vai troø troïng yeáu.
Hoûi: Daàu sao ñi nöõa thì cuoäc khuûng hoaûng lieân bang cuõng khieán cho caùc chính trò gia ñöa ra caùc lôøi tuyeân boá baùo ñoäng. Coù nguy cô xaûy ra caûnh hoãn loaïn toaøn dieän hay khoâng?
Ñaùp: Thaät ra tình hình cuûa quyeàn bính trung öông raát laø baát oån. Nhöng toâi tin raèng taát caû caùc phaùt trieån trong töông lai ñeàu tuøy thuoäc nôi ñaûng ñang cai trò cuûa toång thoáng laø Ñaûng Daân Chuû Nhaân Daân. Coù söï tranh ñaáu gaét gao giöõa caùc boä laïc khaùc nhau cuûa ñaûng ñeå thaéng cöû trong voøng ñaàu vaø khoâng bieát ai seõ laø ngöôøi ñaïi dieän cuûa Ñaûng trong caùc cuoäc baàu cöû saép tôùi. Toâi khoâng tin nôi caùc cuoäc baàu cöû sôùm. Vì moïi boä laïc ñeàu coù lôïi khi chôø ñôïi.
Tröôùc tình hình phöùc taïp cuûa cuoäc chieán ñaáu tranh giaønh quyeàn bính, caàn phaûi coù nhieàu thaùng trôøi nöõa môùi bieát ñöôïc.
Hoûi: Söï baát oån coù theå coù lôïi cho vaøi ñoøi hoûi cuûa mieàn Baéc Hoài giaùo hay khoâng thöa giaùo sö?
Ñaùp: Chuùng ta khoâng ñöôïc queân raèng mieàn Baéc Nigeria cuõng laâm tình traïng chia reõ nhö mieàn Nam Nigeria vaäy. Coù ñuùng thaät laø Hoài giaùo laø yeáu toá taïo söï gaén boù giöõa caùc chuûng toäc soáng taïi ñaây, nhöng ñoù laø söï hieäp nhaát beà ngoaøi.
Hieän nay ñaûng caàm quyeàn ôû trong tay cuûa moät ngöôøi goác thuoäc chuûng toäc soáng taïi mieàn Baéc laø toång thoáng Umaru Yar' Adua. Theá nhöng con tim cuûa phe ñoái laäp cuõng naèm taïi mieàn Baéc Nigeria. Thaät ra taïi Nigeria coù söï tranh ñua trong moïi mieàn. Chaúng haïn taïi mieàn Nam coù nguy cô lôùn laø caùc nhoùm daân quaân vuøng Delta seõ laïi taùi vuõ trang. Caùc nhoùm naøy ñaõ kyù moät thoûa hieäp giaûi giaùp vôùi toång thoáng Adua, tröôùc khi bieán khoûi saân khaáu chính trò.
(Avvenire 9.10-3-2010)
Linh Tieán Khaûi
(Radio Vatican)