Neàn thaàn hoïc ñích thaät
baét nguoàn töø tình yeâu Thieân Chuùa
vaø daãn ñöa chuùng ta ñeán
choã keát hieäp vôùi Thieân Chuùa
Neàn thaàn hoïc ñích thaät baét nguoàn töø tình yeâu Thieân Chuùa vaø daãn ñöa chuùng ta ñeán choã keát hieäp vôùi Thieân Chuùa.
Vatican (Vat. 17/03/2010) - "Neàn thaàn hoïc ñích thaät baét nguoàn töø tình yeâu Thieân Chuùa chöù khoâng phaûi töø söï kieâu caêng cuûa lyù trí. Ai yeâu meán thì ngaøy caøng muoán hieåu bieát Ngöôøi ñöôïc yeâu hôn. Bieát raèng Chuùa Kitoâ ñaõ cheát "vì chuùng ta" nhaát thieát trôû thaønh loøng meán, tình yeâu, chöù khoâng chæ laø söï hieåu bieát cuûa trí tueä".
Ñöùc Thaùnh Cha ñaõ khaúng ñònh nhö treân trong buoåi tieáp kieán chung hôn 20,000 tín höõu vaø du khaùch haønh höông naêm chaâu taïi quaûng tröôøng thaùnh Pheâroâ saùng thöù Tö 17-3-2010.
Trong baøi huaán duï Ñöùc Thaùnh Cha ñaõ ñeà caäp tôùi caùc khaùc bieät vaø caùc töông ñoàng giöõa hai vò thaùnh ñoàng thôøi laø hai thaàn hoïc gia lôùn cuûa Giaùo Hoäi soáng hoài theá kyû XIII: ñoù laø thaùnh Bonaventura thuoäc Doøng Phancxicoâ vaø thaùnh Toma thaønh Aquino thuoäc Doøng Ña Minh. Hai vò thaùnh thuoäc caùc Doøng Khaát Thöïc naøy ñaõ canh taân toaøn Giaùo Hoäi vôùi linh ñaïo töôi maùt cuûa caùc vò vaø loâi keùo bieát bao nhieâu moân sinh. Caû hai vò ñeàu phuïc vuï Giaùo Hoäi vôùi söï taän tuïy, say meâ vaø loøng yeâu meán ñeán ñoä ñeàu ñaõ ñöôïc môøi tham döï Coâng Ñoàng Chung Lyon naêm 1274 vaø qua ñôøi cuøng naêm ñoù: thaùnh Ña Minh treân ñöôøng ñeán Lyon coøn thaùnh Bonaventura trong khi Coâng Ñoàng coøn ñang nhoùm hoïp. Töôïng cuûa hai vò ñöôïc ñaët treân hai caùnh cuûa quaûng tröôøng thaùnh Pheâroâ.
Tieáp ñeán Ñöùc Thaùnh Cha ñaõ neâu baät vaøi ñieåm khaùc bieät trong caùch theá hai vò quan nieäm veà thaàn hoïc. Thaùnh Toma suy tö veà hai khía caïnh ñoái choïi nhau cuûa thaàn hoïc: moät khía caïnh thöïc tieãn moät khía caïnh lyù thuyeát.
Trong chieàu kích thöïc tieãn thaàn hoïc laø vieäc suy tö veà ñöùc tin vaø muïc ñích cuûa ñöùc tin laø ñeå cho con ngöôøi trôû neân toát laønh hôn vaø soáng theo yù Thieân Chuùa. Trong chieàu kích lyù thuyeát thaàn hoïc tìm hieåu bieát Thieân Chuùa ngaøy caøng nhieàu hôn. Chuùng ta laø coâng trình cuûa Thieân Chuùa vaø Thieân Chuùa hoaït ñoäng trong chuùng ta. Nhöng thaùnh Toma nhaán maïnh vò theá cuûa söï hieåu bieát.
Ñeå traû lôøi caâu hoûi thaàn hoïc laø moät khoa hoïc lyù thuyeát hay thöïc tieãn thaùnh Bonaventura phaân bieät ba chieàu kích: giöõa chieàu kích lyù thuyeát vaø thöïc tieãn coøn coù chieàu kích khoân ngoan nöõa vaø thaùnh nhaân khaúng ñònh raèng söï khoân ngoan goàm toùm caû hai khía caïnh kia. Söï khoân ngoan tìm kieám vieäc chieâm nieäm laø hình thöùc cao nhaát cuûa söï hieåu hieát vaø nhaát laø coù muïc ñích laøm cho chuùng ta trôû neân toát laønh. Ñöùc tin laø trong trí tueä, nhöng ñeán ñoä khôi daäy loøng meán. Thí duï: hieåu bieát raèng Chuùa Kitoâ ñaõ cheát "vì chuùng ta" khoâng chæ ôû trong söï hieåu bieát maø caàn phaûi trôû thaønh "loøng meán, tình yeâu" (Proemium in I Sent., q.3).
Thaùnh nhaân keå ra moät soá thaùi ñoä laøm thaàn hoïc thònh haønh thôøi baáy gìô trong ñoù coù thaùi ñoä baïo löïc ñoái vôùi Lôøi Chuùa, khoâng laéng nghe nhöng phaân tích Lôøi Chuùa ñeán ñoä ñeå cho lyù trí laøm troáng roãng ñöùc tin. Theá roài trong vieäc laøm thaàn hoïc coøn coù thaùi ñoä ngaïo maïn kieâu caêng cuûa lyù trí töï ñaët mình treân Lôøi Chuùa. Nhöng thaàn hoïc ñích thöïc, coâng vieäc lyù trí cuûa thaàn hoïc toát laønh ñích thöïc coù moät nguoàn goác khaùc khoâng phaûi laø söï kieâu caêng cuûa lyù trí. Vaø Ñöùc Thaùnh Cha quaûng dieãn theâm ñieåm naøy nhö sau:
"Ai yeâu meán thì caøng ngaøy caøng luoân muoán hieåu bieát ngöôøi yeâu hôn; thaàn hoïc ñích thöïc khoâng daán thaân lyù trí vaø söï kieám tìm cuûa noù ñöôïc thuùc ñaåy bôûi loøng kieâu caêng, nhöng laø söï daán thaân cuûa lyù trí ñöôïc thuùc ñaåy bôûi tình yeâu cuûa Ñaáng noù ñaõ trao ban söï ñoàng yù" (Proemium in I Sent., q.2) vaø muoán hieåu bieát ngöôøi yeâu hôn: ñoù laø yù höôùng neàn taûng cuûa thaàn hoïc. Nhö theá sau cuøng ñoái vôùi thaùnh Bonaventura tình yeâu chieám choã toái thöôïng.
Haäu quûa laø ñònh nghóa khaùc bieät muïc ñích toái haäu cuûa cuoäc soáng con ngöôøi. Ñoái vôùi thaùnh Toma muïc ñích toái cao cuûa cuoäc soáng laø nhìn thaáy Thieân Chuùa. Trong cöû chæ ñôn sô cuûa vieäc nhìn thaáy Thieân Chuùa coù giaûi phaùp cho moïi vaán ñeà: chuùng ta haïnh phuùc, vaø khoâng caàn gì khaùc nöõa.
Ñoái vôùi thaùnh Bonaventura öôùc muoán toái haäu cuûa con ngöôøi, traùi laïi, laø yeâu meán Thieân Chuùa, laø söï gaëp gôõ vaø keát hieäp tình yeâu cuûa Thieân Chuùa vaø tình yeâu cuûa chuùng ta. Ñoù laø ñònh nghóa toaøn veïn nhaát nieàm haïnh phuùc cuûa chuùng ta.
Trong chieàu höôùng ñoù coù theå noùi raèng phaïm truø cao nhaát ñoái vôùi thaùnh Toma laø söï ñích thaät, trong khi ñoái vôùi thaùnh Bonaventura laø söï thieän. Thaät ra khoâng soù söï ñoái nghòch giöõa hai beân. Vì ñoái vôùi caû hai söï thaät cuõng laø söï thieän vaø söï thieän cuõng laø söï thaät; nhìn thaáy Thieân Chuùa laø yeâu meán vaø yeâu meán laø nhìn thaáy.
Suy tö thaàn hoïc cuûa thaùnh Bonaventura khôûi haønh töø göông soáng cuûa thaùnh Phanxicoâ, ngöôøi ñaõ chöùng minh cho thaáy quyeàn toái thöôïng cuûa tình yeâu vôùi toaøn cuoäc soáng cuûa mình. Thaùnh Phanxicoâ ñaõ laø hình aûnh soáng ñoäng vaø say meâ cuûa Chuùa Kitoâ vaø ñaõ khieán cho hình aûnh cuûa Chuùa Kitoâ hieän dieän trong thôøi ngöôøi vaø thuyeát phuïc ngöôøi thôøi ñoù baèng cuoäc soáng chöù khoâng baèng lôøi noùi. Nhöng ñeå coù theå hieåu "quyeàn toái thöôïng cuûa tình yeâu" caàn phaûi chuù yù tôùi moät nguoàn taøi lieäu khaùc nöõa: ñoù laø caùc buùt tích cuûa moät thaàn hoïc gia Siriac thuoäc theá kyû thöù VI goïi laø Dionigi Giaû, aån mình döôùi teân goïi Dionigi Aeropagita laø ngöôøi ñaõ taïo ra moät neàn thaàn hoïc phuïng vuï vaø moät neàn thaàn hoïc thaàn bí noùi nhieàu veà caùc thieân thaàn. Caùc buùt tích cuûa oâng ñöôïc dòch ra tieáng Latinh hoài theá kyû thöù IX. Vaø vaøo thôøi thaùnh Bonaventura, töùc theá kyû XIII, coù moät baûn dòch môùi khieán cho thaùnh nhaân vaø caùc thaàn hoïc gia thôøi ñoù chuù yù.
Dionigi Giaû noùi veà chín phaåm thieân thaàn coù teân trong Kinh Thaùnh, töø caùc thieân thaàn ñôn sô cho tôùi caùc Seraphim. Thaùnh Bonaventura giaûi thích chín phaåm thieân thaàn aáy nhö laø chín baäc thang cuûa loä trình daãn ñöa con ngöôøi leân tôùi söï hieäp nhaát vôùi Thieân Chuùa. Vaø thaùnh Phanxicoâ thaønh Assisi thuoäc phaåm traät cao nhaát laø Seraphim, thuoäc ca ñoaøn caùc Seraphim, nghóa laø löûa tinh tuyeàn cuûa tình yeâu. Baäc cuoái cuøng ñoù laø ôn ñaëc bieät Thieân Chuùa ban chöù khoâng thuoäc traät töï phaùp lyù.
Ngoaøi ra thaùnh Bonaventura coøn tìm thaáy moät nhaân toá quan troïng khaùc nöõa trong buùt tích cuûa Dionigi Giaû. Trong khi ñoái vôùi thaùnh Agostino trí tueä, söï nhìn xem vôùi lyù trí vaø con tim laø phaïm truø cuoái cuøng cuûa söï hieåu bieát, thì Dionigi Giaû tieán theâm moät böôùc nöõa: treân con ñöôøng tieán leân vôùi Thieân Chuùa ta coù theå ñaït tôùi moät ñieåm, trong ñoù lyù trí khoâng troâng thaáy nöõa. Nhöng trong ñeâm toái cuûa tri tueä tình yeâu vaãn coøn troâng thaáy nhöõng gì maø lyù trí khoâng ñaït tôùi ñöôïc. Tình yeâu traûi daøi vaø vöôït xa hôn lyù trí, troâng thaáy nhieàu hôn vaø tieán saâu hôn vaøo trong maàu nhieäm cuûa Thieân Chuùa. Ñöùc Thaùnh Cha noùi quan ñieåm naøy haáp daãn thaùnh Bonaventura vaø ngaøi giaûi thích theâm:
Chính trong ñeâm toái cuûa Thaäp Giaù hieän ra taát caû söï cao caû lôùn lao cuûa tình yeâu Thieân Chuùa; nôi ñaâu lyù trí khoâng troâng thaáy nöõa, thì tình yeâu vaãn troâng thaáy. Khi ñoïc moät caùch hôøi hôït caùc lôøi keát thuùc taùc phaåm "Loä trình cuûa trí tueä trong Thieân Chuùa" xem ra dieãn taû loøng ñaïo ñöùc thaùi quùa khoâng coù noäi dung, nhöng neáu ñoïc trong aùnh saùng cuûa neàn thaàn hoïc Thaäp Giaù cuûa thaùnh Bonaventura, thì chuùng laø moät dieãn taû trong saùng vaø thöïc teá cuûa neàn tu ñöùc Phan Sinh. "Neáu giôø ñaây baïn khao khaùt bieát con ñöôøng tieán leân vôùi Thieân Chuùa xaûy ra laøm sao, thì haõy hoûi ôn thaùnh chöù ñöøng hoûi giaùo thuyeát, haõy hoûi öôùc muoán chöù ñöøng hoûi trí tueä; haõy hoûi lôøi caàu reân ræ chöù ñöøng hoûi vieäc nghieân cöùu chöõ vieát... ñöøng hoûi aùnh saùng, nhöng haõy hoûi löûa ñoát chaùy taát caû vaø ñem taát caû vaøo trong Thieân Chuùa" (VII, 6). Taát caû nhöõng ñieàu naøy khoâng choáng laïi trí tueä cuõng khoâng choáng laïi lyù trí: noù giaû thieát con ñöôøng cuûa lyù trí, nhöng ñöa lyù trí leân cao vaøo trong tình yeâu cuûa Chuùa Kitoâ chòu ñoùng ñanh. Vôùi söï bieán ñoåi cuûa söï thaàn bí cuûa Dionigi Giaû thaùnh Bonaventura ñöùng ôû ñieåm khôûi ñaàu cuûa moät traøo löu thaàn bí lôùn ñaõ naâng cao vaø thanh taåy taâm trí con ngöôøi raát nhieàu: ñoù laø moät ñænh cao trong lòch söû tinh thaàn con ngöôøi.
Neàn thaàn hoïc cuûa Thaäp Giaù naûy sinh töø söï gaëp gôõ cuûa neàn thaàn hoïc cuûa Dionigi Giaû vaø neàn tu ñöùc Phan Sinh khoâng khieán cho chuùng ta queân raèng thaùnh Bonaventura chia seû vôùi thaùnh Phanxicoâ tình yeâu ñoái vôùi thuï taïo, nieàm vui ñoái vôùi veû ñeïp nôi thuï taïo cuûa Thieân Chuùa.
Ñoái vôùi thaùnh Bonaventura toaøn cuoäc soáng chuùng ta laø moät loä trình, moät cuoäc haønh höông tieán leân vôùi Thieân Chuùa. Chæ vôùi söùc loaøi ngöôøi chuùng ta khoâng theá leân cao vôùi Thieân Chuùa, vì theá phaûi caàn lôøi caàu nguyeän. Nhö thanh Bonaventura ñaõ noùi: "Lôøi caàu nguyeän laø baø meï vaø nguoàn goác vieäc naâng leân cao cuûa haønh ñoäng ñöa chuùng ta leân cao".
Linh Tieán Khaûi
(Radio Vatican)