Ñöùc cha Vinh Sôn Phaïm Vaên Duï (1922 - 1998)
Giaùm muïc Chính Toøa tieân khôûi giaùo phaän Laïng Sôn
Ñöùc cha Vinh Sôn Phaïm Vaên Duï (1922 - 1998)
Giaùm muïc Chính Toøa tieân khôûi giaùo phaän Laïng Sôn
Laïng Sôn, Vieät Nam (3/09/2009) - Giaùo phaän Laïng Sôn ñaõ ñöôïc caùc linh muïc Doøng Ña Minh ñeán truyeàn giaùo töø naêm 1908. Naêm 1913, Laïng Sôn thaønh Phuû Doaõn Toâng Toøa, vaø naêm 1960 trôû thaønh Giaùo phaän Chính toøa vôùi vò giaùm muïc ñaàu tieân ngöôøi Vieät Nam laø Ñöùc cha Vinh Sôn Phaïm Vaên Duï.
Ñöùc cha Vinh Sôn Phaïm Vaên Duï, sinh ngaøy 14 thaùng 10 naêm 1922, trong moät gia ñình suøng ñaïo taïi Phaùt Dieäm, huyeän Kim Sôn, Tænh Ninh Bình. Ngaøy muøng 5 thaùng 3 naêm 1960, cha Duï ñöôïc Toøa Thaùnh boå nhieäm laøm Giaùm muïc hieäu toøa, coi soùc giaùo phaän Laïng Sôn. Ngaøy 26 thaùng 11 naêm 1960, cuøng vôùi vieäc thieát laäp haøng giaùo phaåm Vieät Nam, Ñöùc cha Phaïm Vaên Duï laïi ñöôïc boå nhieäm laøm Giaùm muïc chính toøa Laïng Sôn. Nhöng hoaøn caûnh luùc ñoù khoâng cho pheùp Ñöùc cha ñöôïc taán phong Giaùm muïc. Maõi ñeán ngaøy muøng 1 thaùng 5 naêm 1979, Ñöùc cha Vinh Sôn Phaïm Vaên Duï môùi ñöôïc taán phong Giaùm Muïc, do Ñöùc cha Phaïm Ñình Tuïng, giaùm muïc Baéc Ninh. Sau ñaây laø sô löôïc tieåu söû vaø haønh trình ôn goïi cuûa ngaøi.
Nhöõng naêm thaùng aån daät (1960-1990)
Theo lyù töôûng chung cuûa caùc gia ñình coâng giaùo ñaïo haïnh thôøi ñoù, maáy anh em cuûa Vinh Sôn ñeàu muoán ñi tu caû. Phaïm Vaên Thuyeát laø anh caû vaøo hoïc chuûng vieän nhöng khoâng beàn ñoã. Anh thöù hai laø Phaïm Vaên Löôïng ñi tu doøng Ñaminh ñöôïc gôûi sang hoïc taïi Hoàng Koâng vaø ñaõ khaán doøng nhöng cuõng khoâng leân tôùi chöùc linh muïc. Phaïm Thò Nhieäm laø em gaùi uùt ñi tu doøng nöõ Ña minh taïi Waterloo beân Bæ.
Luùc coøn nhoû, Vinh Sôn theo hoïc tröôøng ñeä töû doøng Phanxicoâ Thanh Hoùa. Naêm 1939 Vinh Sôn xin vaøo Tieåu Chuûng Vieän Thaùnh Teâreâxa Laïng Sôn trong chöông trình lôùp ñeä nhò. Sau ñoù thì ñöôïc gôûi ñi Ñaïi chuûng vieän Xuaân Bích, Haø Noäi. Thaày Duï ñaõ chòu chöùc linh muïc naêm 1948 do tay Ñöùc cha Hedde. Sau khi ngaøi chòu chöùc, Ñöùc cha coù yù ñònh gôûi ngaøi xuoáng laøm phuï taù cha Jeffro luùc ñoù ñang laøm beà treân nhaø doøng Ña Minh. Nhöng vì ñòa phaän chuaån bò môû laïi Tieåu chuûng vieän, cha Duï ñöôïc gôûi leân laøm cha phoù taïi Ñoàng Ñaêng ñeå cha Haag raûnh rang veà Laïng Sôn tu söûa khu Vaên Mieáu laøm Tieåu chuûng vieän.
Sau khi Ñöùc cha Jacq, cha Guibert vaø cha Nerdeux laø nhöõng vò truyeàn giaùo cuoái cuøng ñaõ bò truïc xuaát khoûi ñòa phaän Laïng Sôn, cha Duï ñöôïc Toøa Thaùnh ñaët leân chöùc Toång quaûn ñòa phaän. Khi ñöôïc tin aáy, chính quyeàn Vieät Nam ñeà nghò cha Duï leân Thaát Kheâ coi xöù thay cha Guibert.
Taïi Thaát Kheâ, ngaøy 5 thaùng 3 naêm 1960 cha Duï ñöôïc Toøa Thaùnh boå nhieäm Giaùm muïc, hieäu toøa Boseta. Theá roài, ngaøy 26 thaùng 11 naêm 1960, cuøng vôùi vieäc thieát laäp haøng giaùo phaåm Vieät Nam, Ñöùc cha Duï ñöôïc ñaët leân laøm Giaùm muïc chính toøa Laïng Sôn. Duø vaäy, Ñöùc cha vaãn khoâng ñöôïc ñi ñaâu ñeå chòu leã taán phong Giaùm muïc. Ngay trong dòp Ñöùc cha Hedde qua ñôøi taïi Laïng Sôn ngaøy 4 thaùng 5 naêm 1960, Ñöùc cha Duï cuõng khoâng coù maët trong ñaùm tang. Vôùi Ñöùc cha Duï, theo nguyeân taéc, Laïng Sôn ñaõ thaønh ñòa phaän Chính toøa, sau khi ñöôïc caùc cha Ñaminh Phaùp tænh Lyon gaày döïng vun töôùi trong voøng 50 naêm. Luùc naøy, ngoaøi Ñöùc cha Duï ra, chæ coøn 3 linh muïc phuïc vuï trong ñòa phaän: cha Thu ôû Cao Baèng, cha Khaùi ôû Myõ Sôn vaø cha Ñöùc ôû Loäc Bình.
Töø khi leân Thaát Kheâ 1960, Ñöùc cha Duï soáng aâm thaàm moät mình, raát ít lieân laïc vôùi theá giôùi beân ngoaøi. Khi quaân Trung Hoa traøn sang Vieät Nam naêm 1979, Ñöùc cha Duï ñaõ cuøng vôùi moät soá giaùo daân taûn cö veà Baéc Ninh. Thöøa dòp naøy, Ñöùc cha Phaïm Ñình Tuïng, giaùm muïc Baéc Ninh ñaõ laøm leã taán phong cho Ñöùc cha Duï trong moät nhaø nguyeän nhoû taïi Toøa Giaùm Muïc Baéc Ninh ngaøy 1 thaùng 5 naêm 1979. Sau leã taán phong, Ñöùc cha ñaõ trôû veà Thaát Kheâ, khoâng coù söï thay ñoåi gì.
Ngaøy 2 thaùng 4 naêm 1979, Ñöùc cha Micae Nguyeãn Khaéc Ngöõ töø Long Xuyeân baùo tin ra ngoaïi quoác nhö sau:
"Ñöùc Cha Duï bieân thö cho toâi töø Baéc Ninh ngaøy 15 thaùng 3 naêm 1979 vaø Ñöùc cha Tuïng ngaøy 19 thaùng 3, Ngaøi cho bieát laø Ñöùc cha Duï sau möôøi ngaøy taûn cö qua röøng, ñaõ tôùi Baéc Ninh ngaøy 28 thaùng 2 ñeå baét ñaàu Muøa Chay. Taïi ñaây coù thaày Quyønh vaø 100 giaùo höõu Laïng Sôn cuõng taûn cö veà. Coøn cha Khaùi ñaõ veà Buøi Chu, cha Ñöùc khoâng tin gì, thaày Thaûo coù leõ bò phaùo kích cheát taïi Ñoàng Ñaêng. Ñaøng khaùc, quaân Taàu phaù suïp gaùc chuoâng Nhaø thôø Chính toøa Laïng Sôn; khu nhaø caùc baø Notre Dame des Missions (Vaên Mieáu) ôû Cöûa Nam cuõng bò phaù. Nhaø xöù Thaát Kheâ choã thì maát maùi, choã ñoå töôøng. Coøn Cao Baèng chöa roõ tin gì... Nhöõng ngaøy hai Ñöùc cha ôû cuøng nhau vui veû eâm ñeïp laém, vaø nhö vaäy tinh thaàn Ñöùc Cha Duï leân khaù cao, ñeå trôû veà taùi thieát giaùo phaän töø con soá khoâng. Ngaøi xin chuùng toâi giuùp ñôõ, chuùng toâi seõ coá."
Ngaøy 30 thaùng 12 naêm 1986 Ñöùc cha Vinh Sôn vieát ra ngoaïi quoác: "Thaùng 7 vöøa qua chuùng toâi bò moät côn luït kinh khuûng, ñeán noùc nhaø thôø Thaát Kheâ. Khoâng bò ai cheát, nhöng veà ñoà ñaïc cuûa caûi thì giuïc xuoáng buøn caû. Ngaãm nghó maø thaáy öùng nghieäm bieát bao lôøi cuûa caùc cuï xöa ñaõ baûo: naïn voâ ñôn chí."
Töø naêm 1987 thì Ñöùc cha coù veû töï do hôn veà tin töùc. Ngaøy 25 thaùng 8 naêm 1987 ngaøi vieát: "Toâi ngoài ñaây gaàn 30 naêm roài, coù ñöôïc töï do ñi ñeán ñaâu ñaâu! Hoäi ñoàng Giaùm muïc theá giôùi ñeán nôi, dó nhieân toâi chaû hy voïng chuùt naøo ñöôïc ñi. Toâi thoâng coâng baèng lôøi caàu nguyeän vaäy..."
Naêm 1987, chò doøng Phaïm Thò Nhieäm, ngöôøi em gaùi cuûa Ñöùc cha ôû AÂu chaâu coù ñöôïc veà thaêm ngaøi trong nhöõng ngaøy töø 15 ñeán 21 thaùng 11. Chò vieát:
"Nhìn thaáy caùi baøn giaáy cuûa anh sao maø buoàn theá; coù maáy quyeån saùch noù xaáu xí; con hoûi taïi sao thì anh noùi bò öôùt vì naêm vöøa roài bò luït. Baøn gheá cuõng chaû ra sao caû. Roài caùi maøn cöûa ñeå chia töø phoøng giaáy qua phoøng nguû laïi laø moät mieáng bao taûi, troâng thaûm ôi laø thaûm. Sau khi con hoûi nhöõng saùch em gôûi veà ôû ñaâu. Ngaøi noùi, "Coù ngöôøi hoï caàn hôn, anh ñeå cho ngöôøi ta".
Chò chia seû tieáp: "Con thaáy anh con soáng raát laø ñôn sô, khoâng coù voäi vaõ vaø raát laø bình tónh, con thì lo sôï, xong thaáy anh con cöù röûng röng. Con coù caûm töôûng nhö coù ngöôøi anh "ñoäc aån só" vaø muïc ñích cuûa anh laø soáng theo tinh thaàn Phuùc aâm."
Ngaøy 11 thaùng 2 naêm 1989 Ñöùc cha vieát: "Naêm nay toâi ñöôïc leân daâng leã Noel maõi treân Cao Baèng. Leã nöûa ñeâm sau vaøi chuïc naêm im laëng, khoâng khí caûm ñoäng khaùc thöôøng. Ñöùng treân baøn thôø, toâi phaûi im laëng ñeán hôn 15 phuùt, vì hoï chen chuùc nhau ñoâng quaù, töôûng nhö nhaø thôø saép beå."
Nhöõng naêm thaùng hy voïng (töø 1991 ñeán 2-9-1998)
Naêm 1990, Ñöùc cha Vinh Sôn Phaïm Vaên Duï veà Laïng Sôn sau 31 naêm aån daät taïi Thaát Kheâ. Toaø giaùm muïc ñöôïc taïm thôøi ñaët taïi khu Vaên Mieáu, Cöûa Nam.
Trong taïp chí "Caùc Giaùo Hoäi AÙ Chaâu" (Phaùp ngöõ) cuõng ñeà caäp ñeán Ñöùc cha Vinh Sôn Phaïm Vaên Duï. Theo nguoàn tin cuûa taïp chí naøy soá 101 ngaøy 16 thaùng 12 naêm 1990 cho hay, chính quyeàn Vieät Nam ñaõ thöøa nhaän Ñöùc cha Vinh Sôn laø Giaùm muïc Laïng Sôn Cao Baèng sau khi phaùi ñoaøn Hoàng y Etchegaray gaëp gôõ vaø thöông löôïng vôùi chính phuû töø ngaøy 6 ñeán ngaøy 12 thaùng 11 naêm 1990. Daàu vaäy Ñöùc cha Vinh Sôn vaãn khoâng thu xeáp kòp ñeå cuøng ñi vôùi 21 Giaùm muïc Vieät Nam sang trieàu yeát Ñöùc Thaùnh Cha vaøo nhöõng ngaøy cuoái thaùng 11 vaø ñaàu thaùng 12 naêm 1990.
Sau khi ñöôïc thöøa nhaän laøm Giaùm muïc, Ñöùc cha baét ñaàu ñöôïc töï do ñi laïi. Ngaøy 21 thaùng 1 naêm 1991 Ñöùc cha ñaõ vieát sang Phaùp cho cha Phaïm Phuùc Khaùnh nhö sau:
"Chaéc cha ñaõ caàu nguyeän nhieàu neân nay toâi ñöôïc vieát maáy chöõ naøy cho cha töø thaønh phoá Saøigoøn. Phaûi, cha coù theå töôûng töôïng ñöôïc khoâng? Toâi ñaõ ñöôïc giaáy vaøo ñaây 25 ngaøy ñeå thaêm Ñöùc cha Ngöõ. Vöøa roài chính quyeàn Laïng Sôn ñaõ goïi vaø baûo cho toâi hay laø nhaø nöôùc ñaõ coâng nhaän toâi laø giaùm muïc cuûa Laïng Sôn. Sau 31 naêm chôø ñôïi, toâi cuõng ñaõ giaø roài, chaû coøn söùc ñeå ñi ñaây ñoù trong ñòa phaän ñeå laøm ích cho giaùo daân. Cha giaø Quyønh ñaõ hôn 80 tuoåi roài, nhöng ngaøi vaãn coøn haêng haùi laém. Kyø ñi vaéng naøy toâi giao caû ñòa phaän cho ngaøi. Toâi ñöôïc nhaø nöôùc coâng nhaän, nhöng vaãn coøn phaûi ôû Thaát Kheâ, chöa ñöôïc veà Laïng Sôn. Söï thöïc cuõng khoù nghó vì baây giôø veà Laïng Sôn thì khoâng bieát ruùc vaøo ñaâu. Cha veà mau maø xaây döïng laïi ñòa phaän. Ñöôïc coâng nhaän laø Giaùm muïc, toâi noùi ñeán vaán ñeà Ad limina, nhöng Ban Toân giaùo trung öông noùi: töø töø".
Ngaøy 19 thaùng 8 naêm 1991 Ñöùc cha Duï ñaõ ñaùp maùy bay sang Roâma ñeå trieàu yeát Ñöùc Thaùnh Cha vaø nhaân tieän chöõa beänh luoân. Ngaøi nghæ taïi nhaø quaûn lyù Phaùt Dieäm ít ngaøy roài ñi chöõa beänh taïi Clinique Regina Mundi, Roma.
Theo baùo "Daân Chuùa", soá 110 thaùng 12 naêm 1991 thì luùc 7 giôø saùng ngaøy 18 thaùng 11 naêm 1991, Ñöùc cha Duï ñaõ daâng Thaùnh Leã vôùi Ñöùc Thaùnh Cha trong nhaø nguyeän rieâng taïi Vatican. Cuøng daâng Thaùnh Leã coøn coøn coù 6 linh muïc Vieät Nam ñeán töø thaønh phoá Saøigoøn vaø Hoa Kyø. Sau Thaùnh Leã, Ñöùc Thaùnh Cha ñaõ môøi Ñöùc cha Duï duøng böõa saùng vôùi ngaøi. Ñöùc Thaùnh Cha ñaõ taëng Giaùm Muïc Laïng Sôn moät cheùn leã quyù giaù.
Sau khi Ñöùc cha chöõa beänh ít laâu taïi Roâma, caùc baùc só cho bieát beänh tình cuûa ngaøi khoâng theå chöõa khoûi haún ñöôïc. Ngaøy 22 thaùng 11, ngaøi ñöôïc pheùp sang Bæ thaêm ngöôøi em gaùi ñoàng thôøi ñi haønh höông Loä Ñöùc vaø Lisieux. Ñeán luùc caàn phaûi ñi Lyon cuøng vôùi Ñöùc cha Jacq ñeå gaëp cha quaûn lyù tænh Doøng Ñaminh thì ngaøi meät khoâng ñi ñöôïc. Ngaøy 7 thaùng 12 Ñöùc cha ñaõ trôû veà Vieät Nam. Keå töø ñoù ngaøi doïn veà ôû Toøa Giaùm Muïc Laïng Sôn.
Böôùc sang naêm 1993 thì ñôøi soáng cuûa Ñöùc cha baét ñaàu trôû neân bình thöôøng. Tuaàn Thaùnh naêm ñoù, giaùo daân caùc nôi trong khu vöïc keùo ñeán möøng leã Phuïc Sinh raát saàm uaát vaø long troïng. Möøng leã Phuïc sinh ôû Laïng Sôn xong, Ñöùc cha ñi caùc nôi: Thaát Kheâ, Cao Baèng, Boá Töø, Taø Luøng. Ñi ñeán ñaâu, ngaøi cuõng phaûi moät mình laøm moïi vieäc: giaûi toäi, röûa toäi, cho chòu leã laàn ñaàu, xöùc daàu beänh nhaân, giaûi quyeát caùc ñoâi vôï choàng roái ren. Naêm aáy ñòa phaän chæ coøn coù Ñöùc cha, khi aáy ñaõ 71 tuoåi vaø cha giaø Quyønh 87 tuoåi hoaït ñoäng trong caû mieàn.
Naêm 1993, khôûi coâng xaây Toaø giaùm muïc. Döï ñònh seõ xaây tieáp nhaø thôø chính toaø nhöng chöa thaønh. Naêm 1995, khôûi coâng xaây döïng nhaø thôø Thanh Sôn, Cao Baèng. Naêm 1996, xaây nhaø thôø Cao Bình. Sang naêm 1997, söùc khoeû cuûa Ñöùc cha ngaøy moät giaûm suùt. Ngaøy 9-3-1998, Toaø Thaùnh pheâ chuaån ñôn xin nghæ höu cuûa Ñöùc cha. Beänh tình ngaøy caøng traàm troïng, ngaøi ñaõ qua ñôøi luùc 0 giôø 45 ngaøy 2 thaùng 9 naêm 1998, sau 38 naêm phuïc vuï Hoäi Thaùnh Chuùa trong laëng leõ ngang qua chöùc vuï giaùm muïc cuûa mình.
(Toùm taét theo: Lm Phaïm Phuùc Khaùnh, Löôïc Söû Ñòa Phaän Laïng Sôn, Cannes, 1994)
LM Phaïm Phuùc Khaùnh