Göông anh duõng cuûa caùc tieàn nhaân
trong ñöùc tin taïi Tam Toøa
Göông anh duõng cuûa caùc tieàn nhaân trong ñöùc tin taïi Tam Toøa.
Tam Toøa, Vieät Nam [xem baøi " giaùo xöù Tam Toøa, tinh thaàn töû ñaïo cuûa toå tieân nhö môøi goïi" trong Vietcatholic 28/07/2009] - Kính thöa quí vò, caùc baïn thaân meán. Bieán coá Tam Toøa khoâng khoûi gôïi laïi cho ngöôøi giaùo daân taïi giaùo xöù naøy göông töû ñaïo anh duõng cuûa hai baäc tieàn boái trong ñöùc tin laø thaùnh Gioan Ñoaïn Trinh Hoan vaø thaùnh Mattheo Nguyeãn vaên Phöôïng.
Ñoái vôùi giaùo xöù Tam Toøa, caùc ñòa danh Keû Sen, Keû Baøng hay ngaøy nay goïi taét laø Sen Baøng laø anh em ruoät thòt trong cuøng moät gia ñình. Ngaøy nay caùc ñòa danh ñoù gaén lieàn vôùi moät thaéng caûnh coù taàm voùc quoác teá laø Ñoäng Phong Nha. Nhöng tröôùc ñaây haøng theá kyû, nôi ñaây laø caên cöù ñòa baûo veä ñöùc tin cuûa ngöôøi daân Coâng Giaùo, coù xöù ñaïo, coù doøng nöõ , coù tieåu chuûng vieän vaø cuõng laø nhieäm sôû ñaàu tieân cuûa moät linh muïc, sau naøy ñöôïc Giaùo hoäi toân phong leân baäc hieån thaùnh laø linh muïc Gioan Ñoaïn Trinh Hoan. Linh muïc Ñoaïn Trinh Hoan laø cha sôû xöù ñaïo Saùo Buøn, tieàn thaân cuûa giaùo xöù Tam Toøa, vaø veà sau bò baét taïi ñaây, ñaõ trôû thaønh moät chöùng nhaân ñöùc tin ñöôïc giaùo xöù Tam Toøa kính nhôù nhö laø moät baäc toå tieân cuûa giaùo xöù.
Linh muïc Gioan Ñoaïn Trinh Hoan xuaát thaân trong moät gia ñình coù nhieàu ngöôøi laøm linh muïc, bò ñaøy ñoïa, baét bôù, caàm tuø, cheát trong nguïc hay cheát vì ñaïo. Cha cuûa ngaøi laø oâng Batoâloâmeâoâ Ñoaïn Trinh Söông, meï laø baø Isave Dieäm sinh hai con laø Ñoaïn Trinh Cung vaø Ñoaïn Trinh Hoan.
OÂng Ñoaïn Trinh Cung cheát ruõ tuø döôùi thôøi baét ñaïo cuûa Taây Sôn. Caùc con cuûa oâng laø Ñoaïn Trinh Caùch bò löu ñaøy, vaø moät ngöôøi con khaùc laø linh muïc Ñoaïn Trinh Khoan (1829-1885) bò quaân Vaên Thaân thieâu saùt taïi nhaø thôø Döông Loäc, quaän Trieäu Phong, tænh Quaûng Trò ngaøy 8-9-1885.
Thuôû aáu thôøi, Ñoaïn Trinh Hoan hoïc La-tinh vôùi caäu ruoät laø cha Kieát, sau ñöôïc cha naøy baûo trôï vaøo hoïc Tieåu chuûng vieän An Ninh. Khoaûng naêm 1816, Ñoaïn Trinh Hoan ñöôïc Ñöùc Cha Labartette göûi qua hoïc chuûng vieän Peùnang, roài veà nöôùc naêm 1824. Thaày Hoan giuùp chuûng vieän An Ninh cho tôùi khi chuûng vieän ñöôïc ñöa vaøo Döông Sôn, thaày Hoan cuõng theo vaøo vaø töø ñoù laøm thö kyù cho Ñöùc Cha Taberd. Naêm 1836, Ñöùc Cha Steùphane Cueùnot (teân VN laø Theå) truyeàn chöùc linh muïc cho thaày Hoan taïi nhaø thôø Goø Thò, Bình Ñònh vaø phaùi taân linh muïc ra coi hai xöù Keû Sen vaø Keû Baøng töø naêm 1836 ñeán 1838.
Töø naêm 1838 ñeán 1842, ngaøi coi xöù Baùi Trôøi thuoäc phuû Vónh Linh, tænh Quaûng Trò, ñoàng thôøi quaûn nhieäm moät vaøi xöù ñaïo ôû Hueá, roài laïi ra Sen Baøng laàn thöù hai trong boán naêm.
Naêm 1850, giaùo phaân Baéc Ñaøng Trong (töùc giaùo phaän Hueá ngaøy nay) ñöôïc thaønh laäp vaø Ñöùc Cha Sohier (teân Vieät Nam laø Bình) boå nhieäm linh muïc Ñoaïn Trinh Hoan laøm cha sôû hoï Saùo Buøn, töùc Tam Toøa, Ñoàng Hôùi, khoaûng cuoái naêm 1851, ñoàng thôøi phuï traùch hai tu vieän Doøng Meán Thaùnh Giaù Myõ Höông vaø Doøng Meán Thaùnh Giaù Keû Baøng.
Tö lieäu cuûa giaùo phaän Hueá cho bieát linh muïc Ñoaïn Trinh Hoan laø ngöôøi coù coâng trong vieäc ñaøo taïo neân moät soá linh muïc treû tuoåi, xuaát saéc trong ñoù coù linh muïc Ñoaïn Trinh Khoan, chaùu goïi ngaøi baèng chuù ruoät. Caùc ñöùc Giaùm Muïc Cueùnot, Pellerin, Sohier raát tín nhieäm cha Hoan trong coâng taùc giaùo duïc, muïc vuï, ñaøo taïo theá heä linh muïc treû vaø nhieät lieät khen ngôïi ngaøi.
Luùc baáy giôø, laøn soùng khuûng boá ngöôøi Coâng Giaùo daâng cao vôùi chính saùch "phaân thaùp" aùc nghieät ñang boå xuoáng ñaàu giaùo daân. Theo chính saùch naøy, caùc gia ñình coâng giaùo bò taùch ra khoûi xöù ñaïo, buoäc soáng chung vôùi caùc gia ñình ngoaïi giaùo, con caùi khoâng ñöôïc ôû chung vôùi cha meï Coâng Giaùo ñeå khoâng hoïc ñaïo ñöôïc. Ruoäng ñaát, vöôøn töôïc, traâu boø, noâng cuï, cuûa chìm noåi cuûa ngöôøi Coâng Giaùo bò buoäc giao cho caùc lyù tröôûng, chöùc dòch hay ngöôøi ngoaïi giaùo quaûn lyù, thuû ñaéc. Caùc linh muïc khoâng coù nhaø thôø ñeå laøm leã, giaùo daân khoâng coù nôi phöôïng töï ñeå ñoïc kinh, döï leã vaø nguyeän ngaém. Giaùo daân bò goïi teân moät caùch khinh bæ laø "döõu daân" ("döõu" laø teân moät thöù coû daïi).
Vaøo ñaàu naêm 1861, cha Hoan ñeán xöù ñaïo Saùo Buøn (töùc Tam Toøa) ñeå cho giaùo daân xöng toäi vaø chuaån bò möøng leã Leã Hieån Linh. Nôi ñaây cha ñöôïc oâng Truøm xöù Mattheâoâ Nguyeãn Vaên Phöôïng lo nôi truù aån chu ñaùo. Luùc baáy giôø coù hai ngöôøi ngoaøi Coâng Giaùo thuoäc hai laøng Ñöùc Phoå vaø Höõu Cai rình raäp theo doõi vaø ñi toá giaùc vôùi quan. Quan quaân taïi tænh lò ñoùng ôû Ñoàng Hôùi chuaån bò keùo ñeán Saùo Buøn. Coù ba giaùo daân Saùo Buøn thaáy vaäy beøn caáp baùo vì bieát coù theå ngöôøi ta chuaån bò ñeán baét cha Hoan trong khi ñoù caùc vò trong Ban chöùc vieäc baùn tín baùn nghi neân khoâng chòu daãn cha Hoan ñi troán ngay. Khi quan quaân keùo ñeán Saùo Buøn, cha Hoan chaïy ra bôø soâng, xuoáng ñöôïc moät chieác thuyeàn cheøo ra xa. Khoâng tìm thaáy daáu tích vò linh muïc, quan quaân daäp taét heát ñuoác ñeøn keùo ra bôø soâng phuïc kích. Cha Hoan thaáy boán beà yeân tónh beøn leân bôø tìm moät buïi kín ñeå nuùp nhöng bò lính phaùt hieän, baùo ñoäng vaø ngaøi buoäc phaûi leân tieáng xöng mình laø ñaïo tröôûng. Lính baét ngaøi daãn veà Ñoàng Hôùi luùc ñoù ñaõ quaù nöûa ñeâm ngaøy moàng 2 raïng moàng 3-1-1861.
Saùng ngaøy 3-1-1861, quan quaân luøng baét ñöôïc oâng Truøm Haït Nguyeãn Vaên Phöôïng.
Nghe tin cha Hoan bò baét, Ñöùc Cha Sohier (teân Vieät Nam laø Bình) luùc ñoù ñang aån troán ôû Sen Baøng, xuaát 15 neùn baïc coäng theâm moät soá tieàn cuûa moät vaøi giaùo höõu giaøu coù ôû ñaây ñem vaøo Ñoàng Hôùi ñeå tính chuoäc cha Hoan ra nhöng caùc quan ôû Ñoàng Hôùi khoâng daùm thaû ngaøi vì chöùc vò ngaøi laø ñaïo tröôûng voán laø ñoái töôïng chuû yeáu trong caùc cuoäc baùch haïi, ruoàng boá cuûa trieàu ñình.
Trong tuø, cha Ñoaïn Trinh Hoan bò tra taán nhieàu laàn nhöng ngaøi khoâng chòu xuaát giaùo, vaø vaãn hieân ngang laøm coâng taùc muïc vuï nhö giaûi toäi cho caùc tuø nhaân, uûi an khuyeân baûo hoï.
Ngaøy 25-5-1861, vua Töï Ñöùc ñaõ duyeät pheâ baûn aùn vaø göûi ra Ñoàng Hôùi.
Ngaøy 26-5-1861, linh muïc Gioan Ñoaïn Trinh Hoan vaø Truøm Haït Mattheâoâ Nguyeãn Vaên Phöôïng bò cheùm taïi phaùp tröôøng Ñoàng Hôùi sau khi xin quan cho khoûi troùi vaøo coïc, vaø quyø thaúng, vöôn coå cho lyù hình cheùm.
Thi haøi cuûa hai vò töû ñaïo ñaõ ñöôïc giaùo daân Saùo Buøn (Tam Toøa) ñöa veà an taùng taïi giaùo xöù Myõ Höông, vaø sau khi vua Töï Ñöùc tha ñaïo, haøi coát caùc ngaøi ñöôïc caûi taùng vaø cung nghinh veà Ñaïi chuûng vieän Phuù Xuaân (Hueá).
Ngaøy 2-5-1909, Ñöùc Giaùo Hoaøng Pioâ X ñaõ toân phong chaân phöôùc cho hai vò.
Vaø Ngaøy 19-6-1988, hai chaân phöôùc ñaõ ñöôïc Ñöùc thaùnh cha Gioan Phaolo II toân phong hieån thaùnh.
VietCatholic