Nhaän ñònh cuûa
moät soá söû gia veà ñöùc Pio XII
Nhaän ñònh cuûa moät soá söû gia veà ñöùc Pio XII.
Roma [La Croix 21/12/2009] - Kính thöa quyù vò, caùc baïn thaân meán. Hoâm thöù Baûy 19 thaùng 12 naêm 2009, Ñöùc thaùnh cha Benedicto XVI ñaõ cho coâng boá saéc leänh ñeå nhìn nhaän nhöõng nhaân ñöùc anh huøng cuûa Ñöùc giaùo hoaøng Pio XII. Ñaây laø moät böôùc quyeát ñònh trong tieán trình phong chaân phöôùc cho vò giaùo hoaøng naøy. Quyeát ñònh cuûa Ñöùc thaùnh cha ñaõ taïo ra nhieàu phaûn öùng tieâu cöïc nôi moät soá coäng ñoàng Do thaùi treân theá giôùi.
Nhöït baùo Coâng giaùo Phaùp La Croix ñaõ hoûi yù kieán moät soá söû gia veà trieàu ñaïi cuûa ñöùc Pio XII.
Tröôùc heát laø giaùo sö Philippe Chenaux, taùc giaû cuûa quyeån "Ñöùc Pio XII, nhaø ngoaïi giao vaø muïc töû", hieän ñang laø giaùo sö veà lòch söû Giaùo hoäi hieän ñaïi vaø ñöông ñaïi, taïi ñaïi hoïc Coâng giaùo Laterano ôû Roma.
Nhaän ñònh veà trieàu ñaïi cuûa vò giaùo hoaøng naøy, giaùo sö Chenaux noùi raèng keå töø sau coâng ñoàng Vatican II, theá giôùi baét ñaàu laøm quen vôùi caùc vò giaùo hoaøng thöôøng xuyeân leân tieáng beânh vöïc nhaân quyeàn vaø xuaát hieän nhö phaùt ngoân vieân cuûa löông taâm nhaân loaïi. Nhöng tröôùc coâng ñoàng thì khaùc. Xeùt döôùi khía caïnh truyeàn thoâng, Ñöùc Pio XII ñaõ ñöôïc xem laø moät vò giaùo hoaøng raát "taân thôøi". Thieát töôûng cuõng caàn phaûi nhaán maïnh ñeán taàm quan troïng cuûa giaùo huaán cuûa ngaøi, voán ñaõ ñoùng goùp raát nhieàu cho vieäc chuaån bò coâng ñoàng Vatican II. Ngaøi laø vò giaùo hoaøng ñöôïc trích daãn nhieàu nhöùt trong caùc vaên kieän cuûa coâng ñoàng naøy. Hôn nöõa, ñoái vôùi taát caû nhöõng ngöôøi thuoäc Ñaûng Daân Chuû Kitoâ, söù ñieäp truyeàn thanh cuûa ngaøi dòp Giaùng Sinh naêm 1944 laø moät ñieåm quy chieáu cho söï daán thaân taùi thieát moät xaõ hoäi daân chuû töø söï suïp ñoå cuûa ñöùc quoác xaõ vaø chuû nghóa phaùt xít. Ngaøi laø moät vò giaùo hoaøng raát tích cöïc coå voõ vieäc xaây döïng moät lieân bang AÂu Chaâu.
Tuy nhieân, theo giaùo sö Chenaux, chuùng ta khoâng theå so saùnh ngaøi vôùi caùc ñöùc giaùo hoaøng cuûa thôøi haäu coâng ñoàng. Ñöùc Pio XII tröôùc tieân laø moät nhaø ngoaïi giao ñöôïc ñaøo luyeän trong truyeàn thoáng ngoaïi giao cuûa Toøa Thaùnh, maø chuû tröông noåi baät nhöùt laø phaân bieät giöõa caùc quoác gia vaø caùc yù thöùc heä. Noùi caùch khaùc, vaøo thôøi ngaøi, Toøa thaùnh maïnh meõ leân aùn caùc yù thöùc heä neáu chuùng ngöôïc laïi vôùi ñöùc tin Kitoâ. Ñaây laø tröôøng hôïp cuûa ñöùc quoác xaõ. Nhöng ñoái vôùi caùc quoác gia, trong tröôøng hôïp cuï theå laø Ñöùc, Toøa thaùnh laïi tìm caùch giöõ moät hình thöùc quan heä naøo ñoù ñeå baûo ñaûm söï soáng coøn cuûa Giaùo hoäi. Ñaây laø moät choïn löïa maø Giaùo hoäi vaøo thôøi ñöùc Pio XII ñaõ laøm.
Ngoaøi ñöôøng loái ngoaïi giao cuûa Toøa thaùnh, coøn coù caù tính cuûa Ñöùc Pio XII. Ngaøi voán laø moät ngöôøi khoân ngoan vaø caån troïng. Ñöùng tröôùc nhöõng aùp löïc cuûa phe ñoàng minh buoäc ngaøi phaûi toû roõ laäp tröôøng, ngaøi ñaõ töï ñaët ra caâu hoûi laø phaûi leân tieáng hay khoâng leân tieáng. Quyeát ñònh khoâng leân tieáng trong thôøi chieán tranh quaû laø moät quyeát ñònh ñau ñôùn cuûa vò giaùo hoaøng naøy. Vôùi tö caùch laø chuû chaên Giaùo hoäi hoaøn vuõ, ngaøi caûm thaáy coù traùch nhieäm ñoái vôùi taát caû moïi ngöôøi Coâng giaùo, trong ñoù coù ngöôøi Ñöùc. Chính vì theá maø ngaøi ñaõ muoán traùnh baøy toû laäp tröôøng, bôûi vì moät haønh ñoäng nhö theá coù theå taïo ra nhieàu naïn nhaân hôn maø thoâi.
Theo giaùo sö Chenaux, chính nhôø thaùi ñoä thinh laëng naøy maø nhieàu ngöôøi Do thaùi taïi Roma ñaõ ñöôïc cöùu thoaùt. Taïi Hoøa Lan, caùc Ñöùc giaùm muïc nöôùc naøy ñaõ leân tieáng phaûn ñoái maïnh meõ vaø haäu quaû laø taát caû moïi ngöôøi Do thaùi taïi nöôùc naøy ñeàu bò ñaøy vaøo caùc traïi taäp trung. Trong khi ñoù, taïi Roma, moät phaàn lôùn coäng ñoàng Do thaùi ñeàu ñöôïc cöùu thoaùt.
Giaùo sö Chenaux keát luaän: "Moät trong nhöõng nhaân ñöùc cuûa ñöùc Pio XII chính laø söï "khoân ngoan", hieåu theo nghóa cao quyù chöù khoâng phaûi laø yeáu nhöôïc.
Neáu giaùo sö Chenaux ñeà cao söï khoân ngoan cuûa ñöùc Pio XII thì giaùo sö Giovanni Miccoli, giaùo sö lòch söû Giaùo hoäi taïi ñaïi hoïc Trieste, Baéc YÙ, laïi noùi ñeán söï "phaân bieän" cuûa vò giaùo hoaøng naøy.
Giaùo sö Miccoli noùi raèng coù hai yù kieán traùi ngöôïc nhau veà ñöùc Pio XII: ngöôøi thì cho raèng ngaøi ñaõ laøm taát caû nhöõng gì ngaøi phaûi laøm, ngöôøi thì baûo raèng ngaøi chöa laøm heát nhöõng gì maø leõ ra phaûi laøm. Nhöng theo giaùo sö Miccoli, caàn phaûi xem nhöõng gì vò giaùo hoaøng naøy ñaõ thöïc söï laøm ñöôïc vaø taïi sao ngaøi ñaõ laøm. Ngaøi ñaõ nhieàu laàn doïa seõ leân tieáng toá caùo Ñöùc quoác xaõ veà vaán ñeà Do thaùi, nhöng ngaøi ñaõ khoâng laøm. Ngaøi cuõng ñaõ töøng lieân laïc vôùi Phong Traøo Khaùng Chieán Ñöùc, nhöng taát caû ñeàu voâ ích.
Theo giaùo sö Miccoli, ñieàu ñöôïc goïi laø "vaán ñeà Do thaùi" khoâng phaûi laø "baän taâm" haøng ñaàu cuûa vò giaùo hoaøng naøy. Dó nhieân vôùi voâ soá lyù do. Tröôùc ngaøi, ñöùc Pio XI ñaõ coù yù ñònh cho coâng boá moät thoâng ñieäp leân aùn chuû nghóa phaân bieät chuûng toäc vaø chuû nghóa baøi Do thaùi. Khi ñöôïc baàu laøm giaùo hoaøng, ñöùc Pio XII ñaõ khoâng thöïc hieän "yù ñònh" cuûa vò tieàn nhieäm, laø Ñöùc Pioâ XI, vôùi lyù do raát ñôn giaûn laø moät thoâng ñieäp nhö theá coù theå taïo ra ñoaïn tuyeät quan heä ngoaïi giao vôùi Ñöùc vaø nhöõng vaán ñeà nghieâm troïng vôùi Phaùt Xít YÙ.
Ñöùc Pio XII ñaõ tìm caùch duy trì quan heä vôùi Ñeä Tam Theá Cheá. Theá roài chieán tranh ñaõ buøng noå. Ngaøi muoán ñöùng beân treân cuoäc xung ñoät, ñoàng thôøi baûo veä ngöôøi Coâng giaùo Ñöùc. Khi chieán tranh keát lieãu, ngaøi ñaõ khoâng coù moät tieáng veà ngöôøi Do thaùi. Ñaây khoâng phaûi laø vaán ñeà öu tieân haøng ñaàu cuûa ngaøi.
Moät soá ngöôøi cho raèng Ñöùc Pio XII laø moät "vò giaùo hoaøng cuûa Hitler". Giaùo sö Miccoli traû lôøi raèng noùi nhö theá laø moät ñieàu ngu xuaån. Ñöùc Pio XII khoâng heà coù baát cöù thieän caûm naøo ñoái vôùi Ñöùc quoác xaõ. Ñoái vôùi ngaøi, Ñöùc laø moät vuøng ñaát coù truyeàn thoáng Kitoâ giaùo, caàn phaûi baûo veä sau khi Hitler rôøi khoûi quyeàn löïc.
Giaùo sö Miccoli keát luaän: khaû naêng "phaân bieän" cuõng laø moät nhaân ñöùc anh huøng.
Chu Vaên