Kyû nieäm 25 naêm moái lieân laïc ngoaïi giao
giöõa Hoa kyø vaø Toøa thaùnh
Kyû nieäm 25 naêm moái lieân laïc ngoaïi giao giöõa Hoa kyø vaø Toøa thaùnh.
Vatican City (CNS 14/01/2009) - Trung tuaàn thaùng Gieâng naêm 2009, Toøa thaùnh Vatican vaø Hoa kyø ñaõ laëng leõ möøng buoåi leã baïc ñaùnh daáu 25 naêm ngaøy thieát laäp caùc quan heä ngoaïi giao chính thöùc giöõa hai beân.
Nhaân dòp naøy, Toøa Ñaïi söù Hoa kyø caïnh Toøa thaùnh ñaõ toå chöùc moät buoåi hoäi thaûo chuyeân ñeà vaø böõa côm toái. Trong böõa tieäc, khoaûng 50 quan khaùch ñaõ cuøng naâng ly chuùc möøng moät chaëng ñöôøng cam go, tuy ngaøy nay ai cuõng cho laø chuyeän caàn thieát, nhöng tröôùc ñaây töôûng ñaõ khoâng theå thöïc hieän ñöôïc.
Baø ñaïi söù Mary Ann Glendon cuûa Hoa kyø caïnh Vatican - ngöôøi saùu hoâm nöõa seõ rôøi nhieäm sôû ñeå trôû veà daïy hoïc laïi taïi tröôøng ñaïi hoïc Havard - ñaõ laøm cho cöû toïa trong böõa tieäc baät cöôøi khi baø ñoïc moät ñoaïn trong laù thö vieát naêm 1865 moâ taû nhieäm sôû taïi Roma laø chöùc vuï hoaøn toaøn ñeå nghe ngoùng.
Vaøo thôøi gian ñoù, vieân toång thö kyù taïi coâng söù quaùn Hoa kyø caïnh Toøa thaùnh vieát cho giôùi chöùc caáp treân taïi Washington xin cho theâm tieàn vaøo ngaân saùch ñeå oâng coù theã toå chöùc "nhöõng buoåi tieáp taân tuy nhoû nhöng raát thöôøng coù" ñeå khoaûn ñaõi caùc nhaø ngoaïi giao khaùc cuõng nhö caùc giaùm muïc ñöùng ñaàu caùc phaân boä cuûa Toøa thaùnh.
OÂng ta vieát: "Chính saùch ngoaïi giao ôû chaâu AÂu ñöôïc thöïc hieän trong caùc böõa tieäc tuøng - chæ ôû ñoù môùi löôïm laët ñöôïc tin töùc chöù khoâng phaûi ôû ñaâu khaùc."
Nhìn vaøo caùc thöïc khaùch, goàm caùc nhaø ngoaïi giao vaø haøng giaùo só, ngöôøi ta thaáy hoï gaät ñaàu taùn thaønh caâu chuyeän vöøa keå.
Nhöng caùi yù töôûng ñaët moät vò ñaïi söù thöôøng tröïc taïi Vatican döôøng nhö khoâng phaûi laø chuyeän luùc naøo cuõng deã laøm. Naêm 1984, Toång thoáng Ronald Reagan quyeát ñònh chuyeån ñoåi vò theá moät töø "moät ñaïi dieän caù nhaân" luùc coù luùc khoâng thaønh nhöõng moái quan heä ngoaïi giao ñaày ñuû vaø thöôøng tröïc vôùi Toøa thaùnh. Quyeát ñònh ñoù ít nhaát cuõng ñaõ gaây ra bao nhieâu tranh caõi.
Nhöõng ngöôøi theo ñaïo Baptist, Seventh-day Adventists vaø caùc toå chöùc ñaïo Tin Laønh chæ trích böôùc tieán ñoù. Toå chöùc Americans United for Separation of Church and State (Lieân hieäp ngöôøi Myõ chuû tröông taùch rôøi Giaùo hoäi vaø Nhaø nöôùc) vaø ngay caû National Council of Churches (Hoäi ñoàng Toaøn quoác caùc Giaùo hoäi) ñaõ ñöa ra nhöõng lôøi phaûn ñoái. Muïc sö Jerry Falwell, nay ñaõ quaù vaõng, luùc ñoù laõnh ñaïo Phong traøo Ña soá veà Luaân lyù (Moral Majority movement), ñaõ phaûn öùng gay gaét: oâng ñaët caâu hoûi laø coøn bao laâu nöõa thì seõ coù yeâu caàu töông töï töø thaùnh ñòa Mecca cuûa Hoài giaùo xin ñaët quan heä ngoaïi giao vôùi Hoa kyø.
Vaø dó nhieân ñaõ coù nhöõng ñôn kieän leân toøa aùn, tuy taát caû sau ñoù bò baùc boû.
Lyù luaän töø laâu thöôøng ñöôïc ñöa ra ñeå choáng laïi moái lieân heä ngoaïi giao giöõa Hoa kyø vaø Vatican, ñoù laø, veà phöông dieän kyõ thuaät, "Toøa thaùnh" tröôùc nhaát vaø treân heát laø moät giaùo hoäi, khoâng phaûi laø moät quoác gia, vaø do ñoù khoâng neân ñöôïc höôûng öu ñaõi baèng moái quan heä ngoaïi giao.
Ngay tröôùc Theá chieán II, Toång thoáng Franklin Roosevelt ñaõ chæ ñònh moät vò ñaïi dieän ñaàu tieân ñeán Vatican. Nhöng ñeán naêm 1951, khi Toång thoáng Harry Truman coá gaéng chæ ñònh moät ngöôøi keá nhieäm thì bò moät laøn soùng phaûn ñoái döõ doäi khieán cho chieác gheá naøy bò boû troáng suoát gaàn 20 naêm. Quyeát ñònh cuûa Toång thoáng Ronald Reagan naâng chöùc vuï naøy thaønh ñaïi söù ñöôïc coi laø moät haønh ñoäng can ñaûm vaø coù theå coù haïi cho söï nghieäp chính trò cuûa oâng.
Phaûi ñôïi moät thôøi gian daøi nhöõng lôøi chæ trích môùi nhaït daàn ñi. Moät lyù do chính laø vì döôùi thôøi Ñöùc giaùo hoaøng Gioan Phaoloâ II, Ngöôøi chæ trích maïnh meõ cheá ñoä Coäng saûn ôû Ñoâng AÂu, thì quyeàn lôïi cuûa Hoa kyø vaø Vatican ñöôïc ngöôøi ta coi laø truøng hôïp nhau.
Ñoù khoâng chæ laø vaán ñeà hoã trôï veà luaân lyù ñaïo ñöùc maø coøn laø chia seû vôùi nhau nhöõng tin töùc nöõa. Vaøo moät thôøi ñieåm raát quan troïng trong lòch söû, chæ vaøi giôø sau khi Ñöùc giaùo hoaøng tieáp kieán Toång thoáng Lieân soâ Mikhail Gorbachev naêm 1989, trong moät baûn ñònh giaù maät, Vatican cho Hoa kyø hay raèng Gorbachev coù theå ñöôïc tin caäy nhö laø moät nhaø caûi caùch chaân chính.
Theá giaù cuûa Ñöùc coá giaùo hoaøng, ñöôïc coi laø moät ngöôøi baûo veä nhaân quyeàn vaø nhaân phaåm, cuøng vôùi nhieàu chuyeán toâng du tôùi Hoa kyø cuûa ngaøi, cuõng laøm cho Vatican ñöôïc coi nhö laø moät ñoàng minh töï nhieân hôn laø moät haønh tinh xa laï.
Sau cuoäc taán coâng khuûng boá ngaøy 11 thaùng 9 naêm 2001, Vatican ñaõ uûng hoä phaûn öùng cuûa quaân söï Myõ vaøo Afghanistan baèng caùch phaùt cho nhaân vieân toøa ñaïi söù huy hieäu gaén treân aùo coù hình côø Hoa kyø vaø Toøa thaùnh.
Hieän nay Hoa kyø coù moät trong nhöõng toøa ñaïi söù lôùn nhaát vaø hoaït ñoäng nhaát caïnh Toøa thaùnh, vaø ñaõ ñöa ra nhöõng döï aùn hôïp taùc chung vôùi Vatican trong caùc laõnh vöïc nhö teä naïn buoân ngöôøi, vaø töï do toân giaùo.
Tuy vaäy cuõng ñaõ coù nhöõng ñieåm gay go, haàu heát trong laõnh vöïc quoác teá.
Trong luùc ñang tham döï thaùnh leã nöûa ñeâm Giaùng sinh naêm 1989 taïi Vöông cung thaùnh ñöôøng Thaùnh Pheâroâ ôû Roma, ñaïi söù Hoa kyø Thomas Melady ñöôïc caùc vieân phuï taù môøi ra beân ngoaøi nhaø thôø ñeå thoâng baùo raèng nhaø ñoäc taøi nöôùc Panama laø Manuel Noriega ñaõ troán thoaùt söï canh giöõ cuûa quaân ñoäi Myõ vaø ñang troán trong toøa khaâm söù Toøa thaùnh ôû Panama City. Coøn ñang trong thaùnh leã, Melady lieàn chuyeån ñeán Ñöùc Hoàng y Agostino Casaroli luùc ñoù laø Boä tröôûng Ngoaïi giao cuûa Toøa thaùnh, moät lôøi thoâng baùo vieát tay, môû ñaàu cho nhöõng voøng ñaøm phaùn teá nhò laâu ñeán 10 ngaøy vaø chaám döùt baèng haønh ñoäng ra ñaàu haøng cuûa Noriega.
Chính quyeàn cuûa Toång thoáng Bill Clinton ñaõ ñuïng ñoä vôùi Toøa thaùnh treân caùc chính saùch quoác teá veà kieåm soaùt daân soá vaø phaù thai - ñoù laø moät söï raïn nöùt maø ñaïi söù Hoa kyø luùc ñoù, oâng Raymond Flynn, moät ngöôøi Coâng giaùo, ñaõ khoâng theå haøn gaén ñöôïc.
Vieäc tung ra hai cuoäc chieán tranh taïi Iraq, naêm 1991 vaø 2003, coù leõ laø nhöõng thöû thaùch gay go nhaát trong moái lieân laïc ngoaïi giao giöõa Hoa kyø vaø Toøa thaùnh. Ñöùc Giaùo hoaøng Gioan Phaoloâ cöïc löïc choáng laïi nhöõng cuoäc can thieäp quaân söï trong caû hai tröôøng hôïp. Naêm 2003, ngaøi göûi moät ñaëc söù laø Ñöùc Hoàng y Pio Laghi ñeán Myõ nhaèm thuyeát phuïc Toång thoáng George W. Bush traùnh ñi cuoäc chieán tranh naøy.
Ñöùc Hoàng y Pio Laghi gaëp Toång thoáng Bush vaø thaáy raèng oâng Bush ñaõ quyeát ñònh xaâm laêng Iraq roài. Ñöùc hoàng y cöïc löïc chæ trích quyeát ñònh cuûa Myõ khôûi ñoäng cuoäc chieán naøy vaø nhieàu naêm sau ngaøi ñaõ khoâng hoái tieác vì ñaõ phaùt bieåu nhö theá.
Tuy vaäy, Ñöùc Hoàng y Pio Laghi, vò söù thaàn ñaàu tieân cuûa Toøa thaùnh taïi Hoa kyø trong thaäp nieân 1980, vaãn töï coi laø moät ngöôøi baïn thaân cuûa Myõ. Baèng caùch naøy hay caùch khaùc, Ngaøi laø daáu hieäu töôïng tröng nhöõng thôøi ñieåm toát ñeïp cuõng nhö thôøi kyø khoù khaên trong moái lieân laïc ngoaïi giao giöõa Hoa kyø vaø Toøa thaùnh. Ngaøi môùi qua ñôøi hoâm 10 thaùng gieâng, thoï 86 tuoåi, ñuùng vaøo luùc maø 25 naêm tröôùc ñaây Hoa kyø vaø Vatican tuyeân boá thieát laäp caùc lieân laïc ngoaïi giao.
Tröôùc böõa tieäc möøng kyû nieäm 25 naêm ngoaïi giao taïi toaø ñaïi söù Hoa kyø, caùc vò chuû khaùch ñaõ töôûng nhôù ngaøi baèng moät lôøi kinh thaàm laëng.
Phuïng Nghi