Caùc quaùi vaät cuûa xaõ hoäi taân tieán ngaøy nay
Caùc quaùi vaät cuûa xaõ hoäi taân tieán ngaøy nay.
Ba nhaø vaên Phaùp noùi "tieân tri" veà caùc quaùi vaät cuûa xaõ hoäi taân tieán ngaøy nay. Phoûng vaán oâng Jacques Julliard, chuyeân vieân khaûo luaän noåi tieáng ngöôøi Phaùp.
Vatican (Avvenire 13-12-2008) - Töø nhieàu thaùng qua theá giôùi ñaõ rôi vaøo côn loác khuûng hoaûng taøi chaùnh kinh teá chöa töøng thaáy keå töø 70 naêm nay. Caùc ngaân khoaûn khoång loà haøng traêm tyû myõ kim hay Euros, do caùc chính quyeàn trích ra ñeå cöùu caùc ngaân haøng khoûi phaù saûn, ñaõ khoâng oån ñònh ñöôïc tình hình thò tröôøng chöùng khoaùn theá giôùi troài suït. Vaø maëc duø giaù daàu xaêng ñaõ giaûm, cuoäc soáng vaãn maéc moû khoù khaên khieán cho haøng trieäu gia ñình phaûi laâm caûnh "thaét löng buoäc buïng" nghieâm troïng. Cuoäc khuûng hoaûng kinh teá taøi chaùnh ñang lan sang caùc kaõnh vöïc khaùc baét ñaàu laø kyõ ngheä saûn xuaát xe hôi. Sau khi Thöôïng Vieän Hoa Kyø boû phieáu choáng chöông trình yeåm trôï ngaân quõy cho caùc haõng saûn xuaát xe hôi, ngaønh saûn xuaát xe hôi taïi Myõ gaëp khoù khaên, baét ñaàu haïn cheá vieäc saûn xuaát vaø sa thaûi nhaân vieân, vì soá xe baùn ra giaûm suùt khoâng ñuû thu nhaäp ñeå traû löông cho caùc nhaân vieân. AÛnh höôûng tieâu cöïc cuûa vuï khuûng hoaûng kyõ ngheä cheá taïo xa hôi Hoa Kyø taïo ra phaûn öùng daây chuyeàn treân kyõ ngheä saûn xuaát xe hôi treân toaøn theá giôùi, keå caû haõng Toyota cuûa Nhaät Baûn.
Söï kieän moät soá ngaân haøng khai phaù saûn ñaõ phôi baày nhöõng khía caïnh xaáu xa vaø voâ luaân cuûa heä thoáng kinh teá taøi chaùnh cuûa xaõ hoäi tö baûn. Noùi moät caùch noâm na, chuùng laø heä thoáng "bieån thuû hay aên cöôùp" tieàn trong quõy tieát kieäm cuûa haøng chuïc trieäu ngöôøi treân theá giôùi, maø khoâng bò luaät leä tröøng phaït.
Ngaøy 12 thaùng 12 naêm 2008 oâng Bernard Madoff, nguyeân giaùm ñoác thò tröôøng chöùng khoaùn Nasdaq taïi Wall Street trong nhieàu thaäp nieân, ñaõ bò baét vaø bò toá caùo laø ñaõ löøa ñaûo vaø bieån thuû 50 tyû myõ kim trong chöông trình laøm aên coù teân goïi laø "Löôïc ñoà Ponzi". OÂng Madoff ñaõ laø ngöôøi thaønh laäp toå chöùc "Ñaàu tö an Ninh" hoài thaäp nieân 1960. Toå chöùc coá vaán ñaàu tö naøy cuûa oâng phuïc vuï töø 11 ñeán 25 khaùch haøng vôùi ngaân khoaûn leân tôùi hôn 17 tyû myõ kim. Caùc khaùch haønh naøy ñeán löôït hoï cuõng coù caùc ngaân quõy khaùc vôùi haøng traêm khaùch ñaàu tö, vaø nhöõng ngöôøi naøy cuõng coù caùc ngaân quõy khaùc vôùi nhieàu khaùch haøng ñaàu tö theo ñoäi hình kim töï thaùp. OÂng Madoff ñaõ laø giaùm ñoác ñieàu haønh "Löôïc ñoà Ponzi" naøy ít nhaát töø naêm 2005 tôùi nay. Hoài naêm 2004 soá tieàn lôøi ñaàu tö laø töø 7.3 tôùi 9%. Trong tuaàn ñaàu thaùng 12 naêm 2008 oâng Madoff cho uûy ban ñieàu haønh bieát khaùch haøng ñaàu tö ñoøi traû laïi hoï 7 tyõ myõ kim, vaø oâng ñang lo chaïy cho ñuû soá tieàn ñeå traû laïi cho hoï. Lyù do laø vì cuoäc khuûng hoaûng kinh teá taøi chaùnh khieán cho hoï sôï bò maát voán vì caùc coâng ty bò phaù saûn. OÂng Madoff laø thaønh vieân cuûa nhoùm Coâng Ty Nasdaq OMX vaø haõng cuûa oâng laø thò tröôøng cuûa 350 toå chöùc ñaàu tö Nasdaq, bao goàm caû caùc haõng lôùn nhö Apple, EBay vaø Dell. OÂng bò baét vaø bò toá caùo löøa ñaûo vì ngaân quõy thieáu huït 50 tyû myõ kim. Ñaây laø vuï löøa ñaûo lôùn nhaát lòch söû ñaàu tö taïi Hoa Kyø, sau vuï haõng naêng löôïng khoång loà Enron khai phaù saûn vì thieáu nôï 63.4 tyû myõ kim hoài naêm 2001.
Löøa ñaûo trong caùc vuï ñaàu tö laøm aên baèng caùch khai phaù saûn laø moät trong caùc trang ñen ñuûi baån thæu vaø laø moät thöù quaùi vaät cuûa xaõ hoäi tö baûn. Hoài tieàn baùn theá kyû XX ñaõ coù ba vaên só coâng giaùo Phaùp töøng leân tieáng "ngoân söù" maïnh meõ pheâ bình caùc con quaùi vaät cuûa xaõ hoäi taân tieán hieän ñaïi, trong ñoù coù heä thoáng taøi chaùnh kinh teá. Ñoù laø vaên só Charles Peùguy sinh naêm 1873 qua ñôøi naêm 1914, thi só Paul Claudel sinh naêm 1868 qua ñôøi naêm 1955, vaø vaên só Georges Bernanos sinh naêm 1888 qua ñôøi naêm 1948.
Sau ñaây chuùng toâi xin göûi tôùi quùy vò vaø caùc baïn moät soá nhaän ñònh cuûa oâng Jacques Julliard, chuyeân vieân vieát khaûo luaän kieâm söû gia vaø nhaø xuaát baûn. OÂng ñaõ cho aán haønh cuoán saùch töïa ñeà "Tieàn, Thieân Chuùa vaø Ma Quûy. Peùguy, Bernanos vaø Claudel ñoái dieän vôùi theá giôùi taân tieán".
Hoûi: Thöa oâng Julliard, töông quan cuûa oâng vôùi ba vaên só coâng giaùo Phaùp Peùguy, Bernanos vaø Claudel ñaõ naûy sinh nhö theá naøo?
Ñaùp: Ñaây laø ba khuoân maët ñaõ naém giöõ moät vai troø quan troïng trong vieäc ñaøo taïo trí thöùc cuûa toâi. Ñaõ töø laâu toâi chuù yù tôùi thaùi ñoä cuûa caùc nhaø trí thöùc ñoái vôùi xaõ hoäi taân tieán ngaøy nay. Vaø toâi thaáy thaùi ñoä ñoù thöôøng bò giaûn löôïc vaøo moät vieäc pheâ bình chæ trích khaù quy öôùc. Traùi laïi ba vaên só coâng giaùo Phaùp cuûa chuùng ta laø Peùguy, Bernanos vaø Claudel pheâ bình chæ trích xaõ hoäi taân tieán hieän ñaïi nhaân danh baûn vò con ngöôøi vaø vò theá maø con ngöôøi coù trong vuõ truï naøy. Ñaây khoâng phaûi laø caùc pheâ bình chæ trích myõ thuaät hay choáng giôùi trung löu, maø laø loaïi pheâ bình chæ trích nhaân chuûng hoïc vaø toân giaùo. Ñoâi khi toâi khoâng taùn ñoàng caùc tö töôûng chính trò hay toân giaùo cuûa ba vaên só Phaùp, nhöng toâi luoân nhaän thaáy nôi hoï moät söï ñích thöïc khieán cho hoï neáu khoâng laø baäc thaày cuûa toâi, thì cuõng luoân luoân coù caùc chaâm chích thöôøng haèng ñoái vôùi xaõ hoäi taân tieán hieän ñaïi. Toâi coâng nhaän raèng cuoäc khuûng hoaûng kinh teá hieän nay coù theå giuùp chuùng ta hieåu söù ñieäp cuûa ba vaên só Phaùp nhieàu hôn. Trong caùc thaùng qua chuùng ta caûm nhaän ñöôïc vai troø cuûa tieàn baïc nhö laø yeáu toá taøn phaù xaõ hoäi.
Hoûi: Ñaâu laø caùc lyù do khieán oâng khuyeân ngöôøi ta neân ñoïc laïi caùc taùc phaåm cuûa ba vaên só coâng giaùo Phaùp Charles Peguy, Georges Bernanos vaø Paul Claudel?
Ñaùp: Hai nhaø vaên Peguy vaø Bernanos xem ra laø nhöõng ngöôøi nuoái tieác cheá ñoä cuõ. Thi só Claudel thì ít nuoái tieác hôn. Daàu sao ñi nöõa thaùi ñoä cuûa hoï laø thaùi ñoä giöõ khoaûng caùch pheâ phaùn ñoái vôùi theá giôùi hieän ñaïi. Nhöng maø thaùi ñoä naøy thay vì ñöa hoï ngöôïc veà quùa khöù laïi döï phoùng hoï tôùi töông lai. Raát nhieàu lôøi pheâ bình chæ trích cuûa hoï ñoái vôùi theá giôùi, moät caùch maâu thuaãn, laïi ñöôïc tìm thaáy trong caùc phong traøo duy taân thôøi. Coù ngöôøi ñaõ khaùm phaù ra Peùguy vaøo naêm 1968 laø naêm ngöôøi treû noåi loaïn ñaäp phaù choáng laïi caùc quyeàn bính vaø cô caáu trong xaõ hoäi taân tieán ngaøy nay. Hay coù ngöôøi trích caùc tö töôûng cuûa hoï ñeå toá caùo theá giôùi ngaøy nay ñaõ bò bieán thaønh moät söï trao ñoåi haøng hoùa thuaàn tuùy.
Hoûi: Ba nhaø vaên noùi treân cuûa Phaùp ñaõ coi theá giôùi hieän ñaïi nhö theá naøo thöa oâng?
Ñaùp: Hoï cho raèng theá giôùi ngaøy nay laø moät theá giôùi, trong ñoù moïi söï ñeàu ñöôïc quy höôùng veà tieàn baïc. Trong caùc xaõ hoäi coå ñieån, laõnh vöïc tieàn baïc coù caùc giôùi haïn cuûa noù. Chuùng ta haõy nghó tôùi trieát gia Pascal laø ngöôøi phaân bieät theá giôùi vaät chaát hay theá giôùi cuûa thaân xaùc vaø cuûa söùc maïnh vôùi theá giôùi tinh thaàn. Nhaø vaên Peùguy nhaän ra söï gaãy ñoå cuûa ranh giôùi naøy, vaø ñoù laø ñieåm maø oâng pheâ bình trong cheá ñoä tö baûn taân tieán. Nhöng maø noùi cho cuøng caû Adam Smith laø lyù thuyeát gia cuûa thuyeát töï do cuõng ñaõ yù thöùc ñöôïc raèng moät theá giôùi thuaàn tuùy thöông maïi thì theá naøo cuõng seõ tan raõ. Trong caùc xaõ hoäi thöôïng löu, ñaët ra ranh giôùi cho tieàn baïc thöông maïi ñöôïc coi nhö laø moät danh döï. Ñoái vôùi Kitoâ giaùo ñoù laø boån phaän cuûa loøng baùc aùi. Trong cheá ñoä xaõ hoäi thì coù söï ñoøi buoäc cuûa tình lieân ñôùi.
Hoûi: Theá thì trong quan ñieåm cuûa ba vaên só Phaùp noùi treân, tieàn baïc coù luoân luoân duy trì ñöôïc quyeàn löïc cuûa noù nuoát tröûng moïi söï vaø taøn phaù moïi söï hay khoâng?
Ñaùp: Khoâng. Paul Claudel cuõng raát laø nhaäy caûm ñoái vôùi moät hình thöùc taùi phuïc hoài tieàn baïc, vì noù laø moät duïng cuï giuùp giaûi phoùng hôn laø moät duïng cuï noâ leä hoùa con ngöôøi. Nhö laø moät yeáu toá phoå quaùt tieàn baïc cho pheùp con ngöôøi coù ñöôïc caùc töï do maø hoï ñaõ khoâng coù ñöôïc döôùi cheá ñoä phong kieán.
Hoûi: Thöa oâng, suy tö veà tieàn baïc vaø suy tö veà caùc baát ñoàng yù kieán luaân lyù coù lieân heä gì vôùi nhau khoâng?
Ñaùp: Coù, ñaëc bieät trong caùc tieåu thuyeát vaên só Bernanos laø caùc saùng taùc thöôøng taäp trung nôi cuoäc chieán ñaáu caù nhaân choáng laïi söï döõ. Ñoàng thôøi söï döõ ñöôïc dieãn taû baèng tieàn baïc vaø moät loaïi tinh thaàn suy tö khoâng noäi dung. Trong cuoán tieåu thuyeát cuoái cuøng töïa ñeà "OÂng Ouine" Bernanos mieâu taû chaân dung cuûa moät nhaø trí thöùc luoân luoân bò treo lô löûng giöõa caùi coù vaø caùi khoâng, khieán cho oâng ta ñaén ño suy tính vaø sau cuøng khöôùc töø moïi hình thöùc daán thaân. Söï suy tö quùa ñaùng bieán thaønh moät hình thöùc cuûa söï gian aùc. Ñoái vôùi nhaø vaên Bernanos Andreù Gide ñaõ laø bieåu töôïng soáng ñoäng cuûa moät nhaø trí thöùc nhö theá.
Hoûi: Thöa oâng, trong tröôøng hôïp cuûa vaên só Peùguy, oâng nhaán maïnh caû treân quan nieäm veà caùc bieán coá nhö tröôøng daäy trí thöùc vaù daân söï, coù ñuùng theá khoâng?
Ñaùp: Nhaø vaên Peùguy coù moät loaïi khieâm toán tröôùc bieán coá. Nhö laø ngöôøi trí thöùc oâng ta ñaõ khoâng bao giôø tìm caùch choaøng leân treân thöïc taïi moät quan ñieåm tröøu töôïng ñöôïc cheá taïo ra ôû moät nôi khaùc. Vaø theo toâi ñaây laø thaùi ñoä raát coù tinh thaàn kitoâ. Ñoù laø khaû naêng tieáp nhaän ngöôøi vaø vaät trong tình traïng ñang naûy sinh. Coù tinh thaàn saün saøng, nhöng ñieàu naøy khoâng coù nghóa laø ñeå cho mình bò caùc bieán coá ñeø beïp. Noù traùi ngöôïc vôùi chuû tröông vuï tín ñieàu.
Hoûi: Charles Peùguy, Georges Bernanos vaø Paul Claudel laø ba vaên só vaø ba nhaø trí thöùc töï do hôn caùc ngöôøi khaùc cuûa thôøi ñaïi ñaày ñaûo loän hoài ñoù, coù ñuùng theá khoâng thöa oâng?
Ñaùp: Theo toâi hoï thuoäc nhoùm thieåu soá caùc vaên só vaø nhaø trí thöùc töï do. Vaø nhö laø caùc nhaø vaên coâng giaùo hoï ñaõ laø naïn nhaân cuûa moät kieåu khai tröø khoûi xaõ hoäi vaên hoùa. Vaø hoï bieán söï khai tröø naøy trôû thaønh moät kieåu coá yù ruùt lui, trôû thaønh moät thaùi ñoä töï do. Kieåu vieát vaên vaø caùc nhaän xeùt cuûa hoï luoân luoân coù saéc thaùi pheâ bình, tranh luaän vaø chieán ñaáu: töø caùc baøi thô cuûa Peùguy cho tôùi caùc vôû kòch cuûa Claudel roài xuyeân qua caùc tieåu thuyeát cuûa Bernanos. Ñaëc bieät laø vaên só Bernanos, ñoâi khi ñaõ raát laø cöùng raén choáng laïi caû khuynh höôùng coâng giaùo thuû cöïu vaø caùc giaøn xeáp cuûa noù nöõa.
Hoûi: OÂng cho raèng ba nhaø vaên noùi treân tröôùc sau gì cuõng seõ ñöôïc thöøa nhaän nhö laø caùc nhaø vaên haäu taân tieán. Taïi sao vaäy?
Ñaùp: Toâi tin raèng thôøi ñaïi cuûa chuùng ta ñaõ trôû thaønh thôøi ñaïi cuûa Peùguy hay cuûa Bernanos. Trong caùc ñieàu ñöôïc hai ngöôøi trình baày tröôùc hay trong caùc lôøi tieân tri cuûa hoï, chuùng ta tìm thaáy raát nhieàu ñieàu quaùi ñaûn cuûa theá giôùi hieän ñaïi. Ñoái vôùi toâi caùc taùc phaåm cuûa hoï xem ra thôøi söï hôn laø caùch ñaây 30, 40 naêm raát nhieàu.
Linh Tieán Khaûi
(Radio Vatican)