Giaù trò Lòch söû vaø Phaùp lyù
lieân quan tôùi quyeàn sôû höõu baát ñoäng saûn
cuûa Toøa Toång Giaùm Muïc Haø Noäi
Prepared for Internet by Radio Veritas Asia, Philippines
Giaù trò Lòch söû vaø Phaùp lyù lieân quan tôùi quyeàn sôû höõu baát ñoäng saûn cuûa Toøa Toång Giaùm Muïc Haø Noäi.
Haø Noäi, Vieät Nam (25/02/2008) - Töø gaàn hôn tuaàn nay, nhieàu baøi vieát vaø yù kieán ñöôïc phaùt bieåu treân caùc phöông tieän truyeàn thoâng khaù doài daøo vaø ñoâi khi coù nhöõng lyù giaûi hoaøn toaøn traùi ngöôïc nhau treân cuøng moät söï kieän lòch söû, khôûi ñaàu töø khi coâng boá Vaên Thö cuûa HT Thích Trung Haäu, thöøa uûy nhieäm Hoäi Ñoàng Trò Sö Giaùo Hoäi Phaät Giaùo Vieät nam (GHPGVN) göûi Thuû Töôùng Nguyeãn Taán Duõng vôùi laäp luaän raèng khu ñaát Toøa Khaâm söù toïa laïc töøng thuoäc quyeàn sôû höõu cuûa Phaät giaùo vaø yeàu caàu GHPGVN caàn ñöôïc tham khaûo tröôùc khi coù quyeát ñònh cuï theå lieân heä ñeán söï vieäc treân [1].
A- Tröôùc tieân chuùng toâi thöû phaân taùch nhöõng luaän cöù trong Vaên Thö noùi treân vaø ñem so saùnh vôùi nhöõng tö lieäu lòch söû hieän coù nhaèm tìm ra söï thaät cuûa nhöûng söï kieän lòch söû ñaõ xaåy ra nhö theá, khoâng theâm bôùt.
Nhöõng luaän cöù trong Vaên Thö cuûa GHPGVN:
1. Môû ñaàu Vaên Thö cho bieát raèng caên cöù caùc taøi lieäu lòch söû, chuøa Baùo Thieân laø moät trong boán di saûn vaên hoùa lôùn cuûa Phaät giaùo ñöôïc xaây caát töø naêm 1057 döôùi thôøi vua Lyù Thaùnh Toâng", sau ñoù HT Thích Trung Haäu töï ñoàng hoaù Phaät giaùo vôùi Giaùo Hoäi Phaät Giaùo Vieät nam (GHPGVN) ñaõ laø sôû höõu chuû lieân tuïc chuøa Baùo Thieân trong suoát 825 naêm, töùc töø naêm 1057 cho ñeán naêm 1883.
2. Tieáp theo HT Thích Trung Haäu quyeát ñoaùn raèng vaøo naêm 1883, chính quyeàn thöïc daân Phaùp cöôõng chieám roài giao cho Thieân Chuùa giaùo, cuï theå laø Giaùm muïc Puginier söû duïng.
3. Sau cuøng HT Thích Trung Haäu dieãn giaûi Chuøa Baùo Thieân toïa laïc treân khu ñaát roäng vaøi ngaøn meùt vuoâng, ñaõ bò ñaäp phaù roài xaây döïng Nhaø thôø Lôùn Haø Noäi vaø Toøa Khaâm söù leân treân ñoù vaø HT keát luaän laø GHPGVN caàn ñöôïc tham khaûo tröôùc khi Thuû Töôùng coù quyeát ñònh (thoûa thuaän trao traû ñaõ ñöôïc Toaø Toång Giaùm Muïc vaø Chính quyeàn ñoàng yù treân nguyeân taéc vaø theo moät tieán trình baét ñaàu töø hai tuaàn tröôc Teát Maäu Tyù).
Nhöõng Chöùng Töø Lòch Söû:
- Veà söï thöïc quyeàn sôû höõu chuû chuøa Baùo Thieân:
+ Saùch Vieät nam Danh Lam Coå Töï, Voõ Vaên Töôøng, Nhaø Xuaät Baûn Khoa Hoïc Xaõ Hoäi 1992, trang XIV: Vua Lyù Thaùnh Toâng thuoäc theá heä thöù nhaát cuûa thieàn phaùi Thaûo Ñöôøng; trang XV: caùc chuøa thaùp lôùn ôû Thôùi Lyù phaàn lôùn do nhaø vua hay caùc quan boû tieàn xaây duïng, nhaát laø nhöõng nôi coù caûnh ñeïp nuí non. Trong ngoaøi Thaønh Thaêng Long chuøa ñöôïc xaây döïng khaép nôi.
+ Thöïc teá lòch söû: Caùc chuøa chieàn taïi Vieät nam thuoäc tö nhaân hoaëc vua chuùa, caùc oâng hoaøng baø chuùa, caùc nhaø giaàu coù tö nhaân. Quyeàn sôû höõu cuaû moái chuøa hoaøn toaøn ñoäc laäp vaø rieâng tö, khoâng thuoäc quyeàn sôû höõu moät toå chöùc phaät giaùo naøo.
Naêm 1964, Giaùo Hoâi Phaät Giaùo Vieät Nam Thoáng Nhaát (GHVNTN), hoaït ñoäng ñoäc laäp, khoâng ñöôïc Chính quyeàn coâng nhaän, ra ñôøi taïi Saigon cuõng chæ coù tính chaät ñieàu hôïp caùc sinh hoaït toân giaùo vaø haønh chaùnh chöù khoâng coù gì thay ñoåi quan troïng veá quyeàn sôû höõu caùc chuøa.
Naêm 1981, GHPGVN ra ñôøi taïi Haø noäi, bò chính quyeàn chi phoái, khoâng ñoäc laäp vaø ngöôøi daân goïi laø Giaùo Hoäi Phaät Giaùo Quoác Doanh, ñöôïc chính thöùc coâng nhaän vaø coù tö caùch phaùp nhaân cuõng chæ coù raát ít chuøa vaø vaøi baát ñoâng saøn ñöôïc Chính Quyeân Vieät nam caáp phaùt cho khoâng haøng chuïc hec-ta ñaát taïi Haø noâi, Ñaø Laït, v.v...;
Vaäy vieäc HT Thích Trung Haäu quyeát ñoaùn voâ baèng côù raèng GHPGVN, laø chuû ngoâi chuøa vaø thaùp Baùo Thieân laø khoâng coù cô sôû, khoâng ñuùng vôùi thöïc teá cuõng nhö döõ lieäu lòch söû. Trong khí ñoù, thöûc teá lòch söû cho thaáy Toøa Toång Giaùm Muïc Haø Noäi, qua caùc trieàu ñaïi khaùc nhau, luoân luoân laø sôû höõu chuû lieân tuïc coâng khai vaø oån ñònh töø 125 naêm nay.
Hôn nöõa chính baûn thaân GHPGVN chæ môùi ñöôïc thaønh laäp vaø coù tö caùch phaùp nhaân vaøo ngaøy 7 thaùng 11 naêm 1981 taïi Haø Noäi, laøm sao maø Hoaø Thöôïng baïo gan daùm xaùc quyeát GHPGVN laø sôû höõu chuû lieân tuïc baát ñoäng saûn Chuøa Baùo Thieân töø 825 naêm ñeå ñoøi ñöôïc tham khaûo yù kieân veà vieäc trao traû laïi baát ñoäng saûn thuoäc quyeàn sôû höõu cuûa Toaø Toång Giaùm Muïc.
Ñaøng khaùc töø naêm 1883 tôùi tröôùc ngaøy 16/02/2008, töùc 125 naêm sau, khoâng coù moät caù nhaân naøo, moät toå chöùc naøo ñaêt vaán ñeà lieân quan tôùi quyeàn sôû höõu baát ñoäng saûn cuûa Toøa Toång Giaùm Muïc Haø Noäi.
Nay boãng döng GHPGVN töï nhaän laø sôû höõu baát ñoäng saûn ñaõ ñöôïc thoaû thuaän tieán trình giaûi quyeát giöõa Toaø TGM vaø Chính quyeân Vieät nam.
Do haønh vi naøy, moò ngöôøi daân bình thöôøng coù quyeàn nghi ngôø yù ñoà taêm toái cuûa GHPGVN qua HT Thích Trung Haäu ñaïi dieän.
- Veà vieäc Chính Quyeàn thöïc daân Phaùp cöôõng chieám:
Moác thôøi gian 1883, Baéc Kyø laø ñaát baûo hoä cuûa Phaùp nhöng vaãn do quan chöùc cuûa Trieàu Ñình Hueá quaûn trò haønh chaùnh. Vò Toång Ñoác Haø Noäi luùc baáy giôø laø oâng Nguyeãn Höõu Ñoä.
Chính vò Toång Ñoác naøy sau khi khoâng tìm ra caùc thöøa keá baát ñoäng saûn chuøa Baùo Thieân, ñaõ bò hoang pheá ñoå naùt do thôøi gian vaø chieán tranh ñaõ caáp quyeàn sôû höõu chuû cho Giaùm Muïc Puginier, cai quaûn giaùo xöù Haø noäi.
OÂng Bonnal, luùc baáy giôø laø Coâng Söù Phaùp Haø Noäi ñaõ töø choái lôøi yeàu caàu xin caáp ñaát xaây Nhaø Thôø Lôùn (Saint-Joseph) laáy lyù do laø oâng khoâng coù thaåm quyeàn.
+ Xin Xem "Hanoi pendant la peùriode heùroique. 1873-1888" trang 125, cuûa taùc giaû Andreù Masson. Librairie Orientaliste Paul Genthner. 13 rue Jacob (VIe). 1929', Masson-Hanoi vaø Nhöõng kyû nieäm cuûa Coâng Söù Bonna: Souvenir de Bonnal;
Veà söï thöïc Chuøa Baùo Thieân bò ñaäp phaù:
+ Tình traïng hoang taøn cuûa chuøa Baùo Thieân: Haø Noäi Nghìn Xöa, trang 177;
+ Veà söï xuïp ñoå cuûa thaùp Baùo Thieân: Ñaïi Vieät Söû Kyù Toaøn Thö vaø Vieät Söû Löôïc;
+ Chuøa Baùo Thieân bò boû hoang: Ñaïi Vieät Söû Kyù Toaøn Thö vaø Vieät Söû Löôïc;
+ Thaùp Baùo Thieân bò quaân Minh phaù saäp deå laáy ñoàng khi Leâ Lôïi bao vaây thaønh Thaêng Long: Nghó veà Thaêng Long Haø Noäi (Nhaø Xuaát Baûn Treû 2001, TP. HCH, tr 100-105).
Sau 4 naêm xaây döïng, Ngoâi Thaùnh Ñöoøng Nhaø Thôø Lôùn ñöôïc khaùnh thaønh ngaøy 23 thaùng 12 naêm 1887.
Vaäy vieäc HT Thích Trung Haäu caùo buoäc bò chính quyeàn thöïc daân Phaùp cöôõng chieám roài giao cho Thieân Chuùa giaùo vaøo 1883 laø khoâng xaùc thöïc vaø voâ caên cöù vaø boùp meùo lòch söû.
Ñoù laø nhöõng döõ kieän vaø taøi lieäu lòch söû deã daøng kieåm chöùng.
Khoâng ai coù theå thay ñoåi ñöôïc lòch söû nhöng moãi ngöôøi chuùng ta coù theå ruùt ra ñöôïc nhöõng baøi hoïc lòch söû ñeå öùng duïng vaøo ñôøi soáng vaø xaây döïng quoác gia toát hôn.
Ñaõ khoâng phaûi laø chuû baát ñoäng saûn hay coù lôïi ích gì lieän quan ñeán phaàn ñaát cuõ xa xöa cuûa chuøa Baùo Thieân töø 1051 naêm (1057-2008) nay, GHPGVN, qua Vaên Thö treân, ñaõ toû ra yù ñoà khoâng minh baïch trong vieäc töï cho mình laø sôû höõu chuû vaø ñoøi ñöïôc tham vaán vuï vieäc.
Söï kieän neàn ñaát chuaø Baùo Thieân coù lieân quan tôùi Baát Ñoäng Saûn nay thuoäc Quyeàn Sôû Höõu thuoäc Toøa TGM Haø Noäi cuõng chæ coù tính caùch daáu veát lòch söû gioáng nhö vieäc ñoåi chuû cuûa baát cöù baát ñoäng saûn naøo taïi Vieät nam hay treân theá giôùi.
Tuyeät nhieân khoâng mang lôïi gì hay quyeàn gì cho nhöõng veát tích lòch söû ñoù.
Chæ ngöôøi chuû ñích thöïc cuûa baát ñoäng saûn moùi coù ñaày ñuû caùc quyeàn lôïi phaùt sinh töø quyeàn sôû höõu theo quy ñònh cuûa caùc Ñieàu 192, 193,, 195, 197 v.v... cuûa Luaät Daân Söï Vieät nam, Luaät soá 33/2005/QH11.
B- Luaät phaùp Vieät nam qui ñònh theá naøo veà Baát Ñoâng Saûn trong tình huoáng treân.
Boä Luaät Daân Söï Vieät nam, Luaät soá 33/2005/QH11;
Xaùc laäp quyeàn sôû höõu theo quyeát ñònh cuûa cô quan nhaø nöôùc coù thaåm quyeàn:
+ Ñieàu 246: Quyeàn sôû höuõ coù theå ñöôïc xaùc laäp caên cöù vaøo baûn aùn, quyeát ñònh cuûa toaø aùn hoaëc quyeát ñònh cuûa cô quan nhaø nöôùc coù thaåm quyeàn khaùc.
Vò Toång Ñoác Haø Noäi luùc baáy giôø laø oâng Nguyeãn Höõu Ñoä, ñaïi dieän Trieàu Ñình Hueá caáp quyeàn sôû höõu chuû cho GM Puginier, quaûn trò giaùo xöù Haø noäi laø ñuùng phaùp luaät.
Xaùc laäp quyeàn sôû höõu theo thôøi hieäu 30 naêm:
+ Ñieàu 247: Xaùc laäp quyeàn sôû höõu theo thôøi hieäu.
1- Ngöôøi chieám höõu, ngöôøi ñöôïc loïi veà taøi saûn khoâng coù caên cöù phaùp luaät, nhöng ngay tình, lieân tuïc, coâng khai trong thôøi haïn möôøi naêm ñoái vôùi ñoäng saûn, ba möôi naêm ñoái vôùi baát ñoäng saûn, thi trôû thaønh sôû höõ chuû taøi saûn ñoù, keå töø thôùi ñieåm baét ñaàu chieám höõu, tröø tröôøng hôïp qui ñònh taïi khoaûn 2 naøy.
Neáu nhö giaû thuyeát cho raèng Chính Quyeàn thöïc daân Phaùp coù laøm aùp löïc voùi Toång Ñoác Nguyeãn Höõu Ñoä trong vieäc caáp quyeàn sôû höõu baát ñoäng saûn cho GM Puginier thì quyeàn sôû höõu naøy cuõng khoâng bò aûnh höôûng gì vì thôøi hieäu tôùi naøy ñaõ 125 naêm.
Ngoaøi ra Ñieàu 1 phaàn cuoái: Boä Luaät Daân Söï coù nhieäm vuï baûo veä quyeàn, lôïi ích cuûa caù nhaân, toå chöùc...; baûo ñaûm söï bình ñaúng vaø an toaøn phaùp lyù trong quan heä daân söï...
Toùm laïi vieäc thuû ñaéc baát ñoäng saûn soá 40 Phoá Nhaø Chung cuûa GM Puginier töø Vò Toång Ñoác Haø Noäi Nguyeãn Höõu Ñoä laø hoaøn toaøn hôïp phaùp.
Taøi saûn nayø ñöôïc chieám giöõ vaø truyeàn keá lieân tuïc qua caùc vò GM noái tieáp khaùc nhau keå töø 1883 cho tôùi nay (naêm 2008), laø TGM Ngoâ Quang Kieät.
Vieäc Giaùo Phaän Haø Noäi cho Ñöùc Khaâm Söù John Dooley möôïn moät toaø nhaø (Chính Quyeàn quaän Hoaøn Kieám Haø Noäi cho gaén vaøo soá 42) laøm Toaø Khaâm Söù cho ñeán khi Ngaøi bò truïc xuaát vaøo naêm 1959 khoâng theå coi laø baát ñoäng saûn thuoäc quyeàn sôû höõu cuûa Toaø Thaùnh Vatican.
Vieäc moät giaùo phaän cho Ñöùc Khaâm Söù möôïc laøm Toaø Khaâm Söù taïi moät quoác gia coù bang giao vôùi Toaø Thaùnh Vatican laø moät thoâng leä treân toaøn theá giôùi chöù khoâng rieâng Toång Giaùo Phaän Haø noäi.
Ngöôøi thueâ nhaø luoân luoân vaãn laø ngöôøi thueâ nhaø.
Ngaøy nay vieäc Toång Giaùo Phaän Haø Noäi ñoøi laò taøi saûn cuûa giaùo phaän mình, bò chieám duïng trong thôøi ñieåm Chính Quyeàn cai trò baèng vuõ löïc, voâ luaät leä töø hôn 50 naêm nay cuõng laø bình thöôøng vì Vieät nam hieän nay ñaõ coù luaät phaùp qui ñinh giaûi quyeá quyeàn sôû höõu baát ñoäng saûn.
Thöïc vaäy:
Ñieàu 256: quyeàn ñoøi laïi taøi saûn
Chuû sôû höõu, ngöôøi chieám höõu hôùp phaùp coù quyeàn yeâu caàu ngöôøi chieám höõu, ngöôøi xöû duïng taøi saûn, ngöôøi ñöôïc lôïi veà taøi saûn khoâng coù caên cöù phaùp luaät ñoâí vôùi taøi saûn thuoäc quyeàn sôû höõu hoaëcquyeàn chieám höõu hôïp phaùp cuûa mình phaûi traû laïi taøi saûn ñoù...
Ñieàu 259: Quyeàn yeâu caàu ngaên chaën hoaëc chaám döùt haønh vi caûn trôû traùi phaùp luaät ñoái vôùi vieäc thöïc hieän quyeàn sôû höõu, quyeàn chieám höõu hôïp phaùp...
Ñieàu 260: quyeàn yeâu caàu ñoøi boài thöôøng thieät haïi.
Chuû sôû höõu, ngöôøi chieám höõu hôïp phaùp coù quyeàn yeâu caàu ngöôøi coù haønh vi xaâm phaïm quyeàn sôû höõu, quyeàn chieám höõu cuûa mình boái thöôøng thieät haïi.
Keát Luaän:
Lòch söû thay ñoåi chuû cuûa moät Baát Ñoäng Saûn laø ñieàu taát yeáu phaûi xaåy ra theo quy luaät kinh teá vaø phaùt trieån quoác gia.
Bôûi theá, moåi quoác gia [2] ñeàu phaûi coù moät boä luaät Daân Söï caên baûn qui ñònh caùc moái töông quan naøy vaø nhaèm baûo ñaûm an toaøn phaùp lyù caùc moái töông quan ñoù: ví duï nhö caùc ñieàu khoaûn lieân quan tôùi ngöôøi chieám höuõ ngay tình trôû thaønh sôû höõu chuû taøi saûn, caùc thôøi hieâu thuû ñaéc vaø thôøi hieäu tieâu dieät toá quyeàn (limitation of actions: Acquisitive prescription and extinctive prescription).
Söï kieän neàn ñaát chuaø Baùo Thieân tröôùc ñaây 825 naêm thuoäc sôû höõu chuû tö nhaân, ñöôïc thuû ñaéc hôïp phaùp, vaø keát thöøa cho tôùi nay thuoäc Toøa TGM Haø Noäi, gioáng nhö vieäc ñoåi chuû cuûa baát cöù baát ñoäng saûn naøo taïi Vieät nam hay treân theá giôùi.
Neân giaù trò lòch söû cuûa chuøa Baùo Thieân thuoäc phaàn lòch söû hình thaønh khu Baát Ñoäng Saûn Nhaø Thôø Lôùn vaø Toaø Khaâm Söù khoâng cho pheùp baát cöù moät caù nhaân hay toå chöùc naøo can döï vaøo quyeàn sôû höõu chuû cuûa Toøa TGM Haø Noäi nhö Boä Luaät Daân Söï ñaõ qui ñònh neâu treân.
Giaù trò phaùp lyù Quyeàn Sôû Höõu Baát Ñoäng Saûn soá 40 Phoá Nhaø Chung bao goàm Toaø Khaâm Söù roõ raøng laø chaéc chaén minh baïch vaø baát khaû tranh caõi.
Vieäc trì hoaõn traû laïi baèng caùch daøn döïng nhöõng lyù do khoâng chính ñaùng hay taïo ra caùc laøn soùng tranh caõi voâ boá ích gaây chia reõ, gaây hoûa muø caøng laøm maát uy tín vaø nieàm tin trong daân chuùng.
Moät nhaø nöôùc ñang treân ñaø phaùt trieån ñeå trôû thaønh moät nhaø nöôùc phaùp quyeàn khoâng theå haønh söû nhö cung caùch hieän nay.
Caû nöôùc vaø caû theá giôùi ñang chaêm chuù theo doõi caùch öùng xöû cuûa Chính quyeàn ngay taïi Trung taâm Thuû Ñoâ Haø Noâi.
Ghi Chuù:
[1] Noäi dung Vaên Thö: Caên cöù caùc taøi lieäu lòch söû, chuøa Baùo Thieân laø moät trong Töù ñaïi khí (boán di saûn vaên hoùa lôùn) cuûa Phaät giaùo, maø cuõng laø cuûa coá ñoâ Thaêng Long, ñöôïc xaây caát töø naêm 1057 döôùi thôøi vua Lyù Thaùnh Toâng. Phaät giaùo Vieät Nam, moät toân giaùo luoân luoân ñoàng haønh vôùi daân toäc qua nhöõng thaêng traàm cuûa vaän nöôùc, duø vôùi tö caùch laø moät Giaùo hoäi hay laø moät boä phaän lôùn nhaát cuûa coäng ñoàng daân toäc, ñaõ lieân tuïc laø sôû höõu chuû cuûa cô sôû naøy trong 825 naêm cho ñeán naêm 1883 khi bò chính quyeàn thöïc daân Phaùp cöôõng chieám roài giao cho Thieân Chuùa giaùo, cuï theå laø Giaùm muïc Puginier söû duïng.
Chuøa Baùo Thieân, moät di saûn vaên hoùa ñoà soä vaøo baäc nhaát nöôùc ta toïa laïc treân khu ñaát roäng vaøi ngaøn meùt vuoâng, ñaõ bò ñaäp phaù roài xaây döïng Nhaø thôø Lôùn Haø Noäi vaø Toøa Khaâm söù leân treân ñoù.
Vöøa qua, moät soá ngöôøi leân tieáng ñoøi Chính phuû giao traû Toøa Khaâm söù cuõ aáy cho Thieân Chuùa giaùo, gaây nhieàu xoân xao trong quaàn chuùng nhaân daân. Chuùng toâi ñeà nghò Thuû töôùng neân xem Giaùo hoäi Phaät giaùo Vieät Nam laø moät trong nhöõng thaønh phaàn chuû yeáu ñeå tham khaûo tröôùc khi coù quyeát ñònh cuï theå lieân heä ñeán söï vieäc treân.
Traân troïng kính chaøo Cuï Thuû töôùng.
Kính thö
T.U.N. Ban Thöôøng Tröïc HÑTS GHPGVN
Tröôûng Ban Vaên Hoùa Trung Öông
(ñaõ kyù)
Hoøa thöôïng Thích Trung Haäu
[2]- Boä Daân Luaät Phaùp: Le deùlai de prescription en droit français est de 30 ans comme l'eùnonce l'article 2262 du code civil. " Toutes les actions, tant reùelles que personnelles, sont prescrites par trente ans, sans que celui qui alleøgue cette prescription soit obligeù d'en rapporter un titre ou qu'on puisse lui opposer l'exception deùduite de la mauvaise foi." Folleville, Daniel de.
Consideùrations geùneùrales sur l'acquisition ou la libeùration par l'effet du temps. Essai sur le titre de la prescription. Paris: E. Thorin, 1869. 155 p.; 24 cm.
- Boä Daân Luaât Queùbec, Canada: caùc ñieàu luaät: töø 2875-2933 CVQ.
- Thôøi haïn haønh söû toá quyeàn taïi Australie, Canada vaø Hoa Kyø: Handford, Peter R., Limitation of actions: he Australian law / by Peter Handford., Pyrmont, N.S.W.: Thomson Legal & Regulatory Group, 2004.
Joffe, Hal, Federal limitation periods: a handbook of limitation periods and other statutory time limits / prepared by Hal Joffe, Susan Ditta, Heather Crisp., Toronto: Butterworths, c1978-1986, v. (feuillets mobiles).
Baudry-Lacantinerie, Gabriel, 1837-1913. Prescription, traiteù theùorique et pratique de droit civil, vol. xxviii, nos. 1-815 (4th ed. 1924) / Baudry-Lacantinerie & Tissier; Chapter 4: of the different manners in which actions are extinguished or become ineffective, and especially of prescription, Droit civil français vol. xii, 770-776 bis (6th ed. 1958, by Paul Esmein) / Aubry & Rau; Notes on liberative prescription, 50 revue trimestrielle de droit civil, 171-181 (1952) / Jean C. Carbonnier. An english translation by the Louisiana States Law Institute.
Ls Traàn Leâ Nguyeân