Coâng Baèng, Traùch Nhieäm vaø Lieân Ñôùi
Trong Vieäc Daán Thaân Xaõ Hoäi Cuûa Giaùo Hoäi
Prepared for Internet by Radio Veritas Asia, Philippines
Coâng Baèng, Traùch Nhieäm vaø Lieân Ñôùi Trong Vieäc Daán Thaân Xaõ Hoäi Cuûa Giaùo Hoäi.
Baøi thuyeát trình cuûa Ñöùc Hoàng Y Keith Patrick O'Brien taïi Hoâi Nghò quoác teá ôû Haø Noäi, Vieät Nam, ngaøy 16/10/2007.
(Traàn Duy Nhieân chuyeån dòch Vieät ngöõ)
Nhaäp Ñeà
Thaät laø moät vinh döï lôùn lao ñöôïc hieän dieän nôi ñaây hoâm nay, vaø cuõng laø moät nieàm vui lôùn ñöôïc trình baøy nhöõng suy tö ngaén goïn veà ba chuû ñeà lôùn trong giaùo huaán xaõ hoäi cuûa Giaùo Hoäi Coâng Giaùo, aáy laø caùc chuû ñeà coâng baèng, traùch nhieäm vaø lieân ñôùi.
Quaû thöïc khoâng khoù khaên gì ñeå bieát phaûi baét ñaàu trình baøy caùc vaán ñeà naøy töø ñaâu. Toâi seõ khôûi haønh töø moät ngöôøi ñoàng baøo cuûa anh chò em ôû ñaây, taïi Vieät Nam naøy, moät ngöôøi vó ñaïi cuûa Giaùo hoäi trong nhöõng naêm gaàn ñaây. Dó nhieân, toâi muoán nhaéc ñeán Ñöùc Hoàng y Phanxicoâ Xavieâ Nguyeãn Vaên Thuaän, ngöôøi maø, vôùi tö caùch laø Chuû Tòch Hoäi Ñoàng Giaùo Hoaøng Coâng Lyù vaø Hoøa Bình, ñaõ chòu traùch nhieäm phoå bieán cuoán "The Social Agenda - a collection of magisterials texts" (Chöông trình xaõ hoäi - Tuyeån Taäp caùc vaên kieän cuûa Huaán quyeàn). Taäp saùch naøy ñaõ tuyeån moät caùch höõu ích nhöõng trích ñoaïn caùc giaùo huaán xaõ hoäi cuûa caùc Giaùo hoaøng vaø Coâng ñoàng, vaø cuûa Giaùo lyù Giaùo hoäi Coâng giaùo, vaø toâi heát loøng giôùi thieäu taäp saùch aáy nhö laø moät tö lieäu toái öu ñeå bieát roõ hôn veà truyeàn thoáng phong phuù naøy cuûa giaùo huaán Giaùo hoäi.
Coâng Baèng
Toâi raát vui möøng khi thaáy trong phaàn INDEX cuûa cuoán The Social Agenda, döôùi haïn töø 'coâng baèng' chæ ghi 'xem Coâng baèng xaõ hoäi'. Nhö vaäy laø ñaët coâng baèng vaøo ñuùng vò trí cuûa noù, vaø vò trí aáy mang tính töông quan. Thaät laø voâ nghóa neáu noùi ñeán coâng baèng ôû beân ngoaøi laõnh vöïc caùc moái quan heä. Coâng baèng lieân quan ñeán caùch chuùng ta soáng giôùi raên cuûa Ñöùc Kitoâ, aáy laø yeâu thöông Thieân Chuùa vaø yeâu thöông ñoàng loaïi, giôùi raên cao troïng nhaát maø chính ñöùc Gieâ-su ñaõ daïy. Thöïc vaäy, Ngöôøi daïy raèng giôùi raên yeâu thöông ñoàng loaïi gaén lieàn vôùi giôùi raên yeâu meán Thieân Chuùa ñeán ñoä maø hai giôùi raên aáy töông ñöông vôùi nhau. Chuùng ta thaáy ñöôïc giôùi raên naøy thoâng qua giôùi raên kia. Chuùng ta thaáy Chuùa trong ñoàng loaïi vaø theå hieän tình yeâu ñoái vôùi Chuùa qua caùch chuùng ta yeâu thöông ñoàng loaïi.
Soá 295, trong cuoán "The Social Agenda", trích daãn söù ñieäp Ngaøy hoøa bình theá giôùi naêm 1998 cuûa Giaùo Hoaøng Gioan Phaoloâ II, ñaõ ghi laïi moät ñoaïn raát hay: "Coâng baèng taïo neân toång theå; noù khoâng heà phaù huûy; noù daãn ñeán hoøa giaûi chöù khoâng phaûi ñeán traû thuø. Xeùt cho cuøng, trong chieàu kích saâu xa nhaát, noù caém reã trong tình yeâu, moät tình yeâu tìm thaáy bieåu hieän yù nghóa nhaát cuûa mình nôi loøng thöông xoùt. Theá neân neáu coâng baèng thoaùt ly khoûi tình thöông xoùt, thì noù seõ trôû thaønh laïnh luøng vaø gaây thöông ñau."
Ñieàu naøy giaûi thích vì sao Giaùo hoäi khoâng bao giôø ñöa ra nhöõng bieän phaùp tröøng phaït mang tính traû thuø; nhö theá giôùi töøng thaáy roõ thaùi ñoä ñoù trong nhöõng naêm thaùng vöøa qua. Giaùo hoäi luoân ñöa ra baøn tay thöông xoùt, nhö Ñöùc Gieâ-su töøng laøm, vaø hieåu raèng coâng baèng thì roäng hôn nhieàu chöù khoâng chæ laø tröøng phaït moät ñieàu sai quaáy. Soá 297 laïi trích daãn lôøi cuûa Giaùo hoaøng Gioan Phaoloâ II trong Thoâng ñieäp Dives in Misericordia: "Coù theå noùi, loøng thöông xoùt ñích thöïc laø nguoàn maïch saâu xa nhaát cuûa coâng baèng".
Giaùo Huaán xaõ hoäi hieän nay cuûa Coâng giaùo ñöôïc khai sinh khi Ñöùc Giaùo hoaøng Leo XIII vieát thoâng ñieäp Rerum Novarum (Taân Söï) naêm 1891. Vaên kieän naøy ñeà caäp ñeán laõnh vöïc lao ñoäng, vaø taát caû nhöõng gì gaén lieàn vôùi lao ñoäng - tieàn löông, ñieàu kieän lao ñoäng, giaù trò cuûa lao ñoäng, vaân vaân. Khi chuùng ta nghó ñeán coâng baèng cuûa ngaøy hoâm nay vaø cuûa thôøi ñaïi naøy, thì coâng baèng trong theá giôùi cuûa lao ñoäng vaãn chieám moät vò trí heát söùc ñaëc bieät trong giaùo huaán cuûa (Giaùo Hoäi) chuùng toâi. Chuùng toâi noùi ñeán "ñoàng löông coâng bình" vaø khoâng ñöôïc nghæ ngôi cho ñeán khi ñieàu naøy trôû thaønh hieän thöïc treân toaøn theå ñòa caàu.
Qua nhöõng chuyeán vieáng thaêm cuûa toâi taïi nhieàu nôi treân theá giôùi, toâi bieát quaù roõ raèng coøn nhieàu ngöôøi lao ñoäng naëng nhoïc nhöng ñöôïc traû coâng quaù ít vaø khoâng nhaän ñöôïc ñoàng löông coâng bình. Phaåm giaù con ngöôøi, neàn taûng cuûa giaùo huaán veà xaõ hoäi cuûa Coâng giaùo, ñoøi hoûi coâng bình. Moät laàn nöõa toâi toû loøng bieát ôn Ñöùc Hoàng Y Nguyeãn Vaên Thuaän ñaõ cho thaáy, trong soá 263, ñieàu maø saùch Giaùo lyù cuûa Giaùo hoäi ñaõ noùi veà vaán ñeà naøy: "Ñoàng löông coâng bình laø thaønh quaû chính ñaùng cuûa lao ñoäng. Phuû nhaän hay töôùc ñoaït noù coù theå laø moät baát coâng traàm troïng." Hôn nöõa, lao ñoäng khoâng chæ ñôn giaûn laø laøm vieäc vaø laõnh löông. Lao ñoäng keát noái chuùng ta ñuùng theo caùch maø Ñaáng Taïo Döïng ñaõ haønh ñoäng. Lieân quan ñeán thoâng ñieäp maïnh meõ cuûa Giaùo hoaøng Phaoloâ VI, thoâng ñieäp Populorum Progressio, maø naêm nay laø kyû nieäm thöù 40, soá 273 gôïi laïi: "Duø con ngöôøi laø ngheä nhaân hay thôï thuû coâng, duø daán thaân trong quaûn lyù, coâng nghieäp hay noâng nghieäp, heã ai laøm vieäc thì ngöôøi ñoù laø moät ngöôøi saùng taïo". Ñieàu naøy tieáp tuïc nhaéc nhôû chuùng ta raèng: "Khi coâng vieäc ñöôïc cuøng nhau tieán haønh, khi hy voïng, ñau khoå, khaùt khao vaø nieàm vui ñöôïc chia seû, chuùng seõ qui tuï vaø hieäp nhaát chaët cheõ yù muoán, trí tueä vaø con tim cuûa taát caû moïi ngöôøi trong cuoäc: trong khi chu toaøn coâng vieäc, moïi ngöôøi seõ nhaän ra mình laø anh chò em vôùi nhau."
Traùch Nhieäm
Toâi coù theå noùi nhieàu hôn nöõa veà coâng baèng, nhöng giôø ñaây toâi seõ chuyeån sang chuû ñeà thöù hai maø hoäi thaûo yeâu caàu, ñoù laø vaán ñeà traùch nhieäm.
Toâi sung söôùng vì vaán ñeà ñöôïc ñaët ra cho toâi nhö theá, chöù khoâng phaûi döôùi daïng 'quyeàn lôïi'. Xin ñöøng hieåu laàm, toâi hoaøn toaøn uûng hoä "quyeàn lôïi"! Quyeàn lôïi chieám vò trí trung taâm trong giaùo huaán xaõ hoäi cuûa Giaùo hoäi. Nhöng muoán toân troïng quyeàn lôïi thì nhöõng nghóa vuï töông öùng hay traùch nhieäm - nhö chuùng ta ñang ñeà caäp taïi ñaây - phaûi ñöôïc thöïc thi. Traùch nhieäm ñi ñoâi vôùi quyeàn lôïi, vaø theo toâi nghó, ta coù moät ngoân ngöõ ñeå dieãn ñaït veà quyeàn lôïi nhöng laïi thieáu moät ngoân ngöõ töông öùng ñeå dieãn ñaït veà traùch nhieäm. ÔÛ chaâu AÂu chuùng toâi coù moät ngoân ngöõ phaùt trieån dieãn ñaït veà nhaân quyeàn, nhöng vaãn chöa coù ngoân töø phaùt trieån nhö theá ñeå dieãn ñaït veà traùch nhieäm. Toâi sung söôùng noùi raèng, daãu vaäy, giaùo huaán veà xaõ hoäi cuûa Giaùo hoäi ñaõ coù ñöôïc ngoân ngöõ ñoù, vaø qua ñoù chuùng toâi coù chuùt gì ñeå ñoùng goùp cho theá giôùi.
Thaäm chí tröôùc khi coù Giaùo huaán Coâng giaùo duy nhaát naøy, thì chuùng toâi ñaõ coù söùc maïnh cuûa Kinh Thaùnh ñeå maø döïa vaøo. Khi trao cho chuùng ta "Luaät Vaøng", Ñöùc Gieâ-su ñaõ noùi raát roõ raèng chuùng ta phaûi laøm cho ngöôøi khaùc nhöõng ñieàu maø chuùng ta muoán ñöôïc laøm cho chính mình. Ñaây laø coát loõi cuûa tinh thaàn traùch nhieäm. Coù traùch nhieäm ñoái vôùi ngöôøi laân caän vaø quan taâm cho hoï coù ñuû nhöõng gì caàn thieát. Vaâng, quan taâm cho moïi quyeàn lôïi cuûa hoï ñöôïc ñaùp öùng, nhöng quan taâm ñeán hoï thì coøn nhieàu ñieàu hôn theá nöõa.
Thaät thuù vò khi thaáy raèng taát caû moïi toân giaùo lôùn, keå caû Phaät giaùo, ñeàu coù 'luaät vaøng' töông töï. Ñoù laø giaùo huaán caên baûn cuûa con ngöôøi, vaø do vaäy, dó nhieân luaät aáy cuõng coù trong giaùo huaán xaõ hoäi cuûa Coâng giaùo.
Giaùo hoaøng Gioan XXIII, trong Pacem in Terris, ñaõ ñeà caäp raát roõ raøng: "Ai ñoøi hoûi quyeàn lôïi cho rieâng mình, maø laïi queân hoaëc lôø khoâng thöïc hieän nghóa vuï ñöôïc giao, ngöôøi aáy laø keû tay naøy xaây döïng tay kia phaù huûy". Quaû thöïc, ñaây laø nhöõng lôøi leõ thaät naëng, nhöng theå hieän söùc maïnh vaø tinh thaàn nghieâm tuùc khi Giaùo hoäi Coâng giaùo tieáp caän chuû ñeà traùch nhieäm. Taát caû chuùng ta coù traùch nhieäm ñoái vôùi haïnh phuùc vaø söï taêng tröôûng cuûa ñoàng loaïi bao nhieâu, thì chuùng ta laø nhöõng ngöôøi quaûn gia cuûa taát caû anh chò em mình baáy nhieâu. Toân troïng quyeàn lôïi cuûa ngöôøi khaùc baèng caùch chuù yù ñeán traùch nhieäm cuûa mình laø phaûi chaêm soùc hoï, ñaáy laø tuyeät ñænh cuûa toân troïng.
Cuõng neân nhôù laïi moät ñoaïn khaùc cuûa Pacem in Terris ñöôïc trích daãn ôû soá 66 trong The Social Agenda; ñoaïn naøy neâu leân ñích danh caùc quyeàn lôïi. Ñoaïn aáy ghi theá naøy: "Moïi ngöôøi ñeàu coù quyeàn soáng, quyeàn baûo toaøn thaân xaùc, quyeàn coù nhöõng phöông tieän thích hôïp ñeå phaùt trieån xöùng ñaùng ñôøi soáng; chuû yeáu laø caùc quyeàn veà aên, maëc, ôû, nghæ ngôi, ñöôïc chaêm soùc söùc khoûe... vaø höôûng nhöõng dòch vuï xaõ hoäi caàn thieát". Khi ñaët öu tieân cho söï soáng, The Social Agenda thöøa nhaän vò trí caên baûn vaø öu tieân cuûa phaåm giaù con ngöôøi, bôûi leõ vaên kieän naøy taùi khaúng ñònh raèng moïi ngöôøi ñöôïc taïo döïng theo hình aûnh cuûa Thieân Chuùa vaø gioáng Thieân Chuùa.
Veà ñieåm nhaán maïnh ñeán söï soáng, toâi laïi nhôù laïi ñieàu maø caùc Giaùo só Scotland ñaõ noùi caùch ñaây vaøi naêm, naêm 2001, khi chuùng toâi ñeà ra nhöõng höôùng daãn cho ngöôøi daân Scotland chuaån bò cuoäc baàu cöû. Chuùng toâi nhaán maïnh ñeán söï daán thaân cuûa Giaùo hoäi Coâng giaùo vaøo ñôøi soáng, nhöng chuùng toâi muoán laøm roõ ñieàu ñoù coù nghóa laø gì. Ñoù khoâng phaûi moät caùi gì haïn heïp, maø laø moät caùi gì roäng lôùn vaø bao quaùt taát caû. Chuùng toâi noùi raèng: "Chuùng toâi tin töôûng vaøo moät ñaïo ñöùc phuø hôïp lieân quan ñeán söï soáng. Chuùng toâi phoø-söï-soáng theo nghóa troïn veïn nhaát cuûa thuaät ngöõ naøy. Coù nghóa laø:
- Chuùng ta phaûi baûo veä thai nhi duø chuùng ñöôïc thoï thai nhö theá naøo ñi nöõa, chuùng coù theå bò ngöôøi ta khoâng mong muoán hay xem laø ñieàu baát tieän, nhöng ngay töø luùc töôïng thai, chuùng ñaõ ñöôïc taëng moùn quaø söï soáng.
- Chuùng ta khaúng ñònh laïi raèng phaù thai, thöû nghieäm treân phoâi ngöôøi, taïo sinh voâ tính (cloning), trôï töû (euthanasia), taát caû ñeàu sai traùi treân bình dieän ñaïo ñöùc vì chuùng taán coâng vaøo chính söï soáng con ngöôøi; maø quyeàn soáng laø quyeàn neàn taûng nhaát ñeå moïi quyeàn khaùc ñöôïc ñaët leân.
- Chuùng ta phaûi leân tieáng ñeå baûo ñaûm raèng vieäc trôï töû khoâng bao giôø hoaønh haønh treân ñaát nöôùc mình.
- Chuùng ta khoâng theå laøm ngô tröôùc soá phaän cuûa nhöõng ngöôøi ngheøo khoå vaø thieáu thoán, chæ vì hoï thieáu khaû naêng kinh teá hay bò xem laø gaùnh naëng; chuùng ta cuõng khoâng boû maëc ngöôøi khaùch laï ñeán vôùi mình vôùi tö caùch laø ngöôøi tò naïn hay ngöôøi di cö.
- Chieán tranh, hoïa dieät chuûng vaø naïn ñoùi ñe doïa söï soáng cuûa haøng trieäu ngöôøi treân khaép theá giôùi; vaø nhö theá cuõng lieân quan ñeán vaán ñeà phoø-söï-soáng. Giaùo hoäi khoâng ngöøng caàu nguyeän vaø hoaït ñoäng vì hoøa bình giöõa caùc daân toäc, vaø luoân nhaéc nhôû chuùng ta raèng vieäc tröïc tieáp hay giaùn tieáp taán coâng vaøo caùc thöôøng daân laø moät ñieàu khoâng theå chaáp nhaän ñöôïc treân bình dieän ñaïo ñöùc.
- Chuùng ta toân troïng söï soáng cuõng coù nghóa laø chuùng ta khoâng ngöøng phaûn ñoái söï hieän dieän lieân tuïc cuûa caùc vuõ khí huûy dieät haøng loaït trong moâi tröôøng chuùng ta, vaø keâu goïi phaân phoái laïi moät soá nguoàn taøi nguyeân duøng ñeå baûo veä caùc cöôøng quoác haàu duøng ñeå baûo veä ngöôøi beänh taät, ngöôøi coâ theá vaø ngöôøi ngheøo khoå.
Taát caû nhöõng ñieàu ñoù laø nhöõng vaán ñeà heát söùc quan troïng taïi Scotland, vaø toâi maïnh daïn ñoaùn raèng nhöõng vaán ñeà naøy cuõng raát quan troïng taïi Vieät Nam.
Lieân Ñôùi
Ñeán ñaây toâi xin chuyeån sang chuû ñeà cuoái cuøng, chuû ñeà lieân ñôùi.
Toâi khoâng bieát neân baét ñaàu töø ñaâu. Ñaây laø moät vaán ñeà maø coá Giaùo Hoaøng cuûa chuùng toâi raát tha thieát, vaø laø ñeà taøi noåi baät treân moät trong nhöõng vaên kieän tuyeät vôøi nhaát cuûa Vatican II, ñoù laø thoâng ñieäp Gaudium et Spes (Vui Möøng vaø Hy Voïng). Vaø haún khoâng phaûi ngaïc nhieân gì khi moät trong caùc thaønh vieân cuûa uûy ban döï thaûo Gaudium et Spes laïi khoâng ai khaùc hôn laø Hoàng y Karol Wojtyla, ngöôøi ñaõ trôû thaønh Giaùo hoaøng Gioan Phaoloâ II.
Baøn tay cuûa Giaùo Hoaøng Gioan Phaoloâ II ñöôïc nhìn thaáy trong giaùo huaán hieän nay veà xaõ hoäi cuûa Giaùo hoäi, vaø Hoàng y Vaên Thuaän töøng ôû vaøo vò trí raát toát trong Hoäi ñoàng Giaùo hoaøng veà Coâng lyù vaø Hoøa bình ñeå thaáy ñöôïc baøn tay aáy daãn daét chuùng ta ñuùng ñaén ñeán ñoä naøo. Taïi soá 126 cuûa The Social Agenda, ngaøi ñaõ trình baøy raát xuaát saéc ñònh nghóa veà lieân ñôùi, trích töø Solicitudo Rei Socialis cuûa Giaùo hoaøng Gioan Phaoloâ II: "Vì theá, lieân ñôùi khoâng phaûi laø moät caûm xuùc traéc aån mô hoà hay caùi xoùt xa hôøi hôït tröôùc baát haïnh cuûa raát nhieàu ngöôøi gaàn xa. Ngöôïc laïi, ñoù laø quyeát taâm vöõng chaéc vaø kieân trì ñeå daán thaân phuïc vuï thieän ích chung, cuõng coù theå noùi laø phuïc vuï thieän ích cuûa moïi ngöôøi vaø cuûa töøng ngöôøi, væ taát caû chuùng ta thöïc söï chòu traùch nhieäm ñoái vôùi taát caû moïi ngöôøi."
Lieân ñôùi laø nguyeân taéc hieäp nhaát taát caû chuùng ta thaønh moät gia ñình nhaân loaïi. Lieân ñôùi laø ñieàu giuùp toâi thöïc hieän traùch nhieäm veà coâng baèng ñoái vôùi nhöõng ai ñang ñau khoå ôû xa nôi toâi ñang soáng - ôû chaâu Phi, chaâu Myõ La Tinh, ôû ngay Vieät Nam naøy vaø moät nôi naøo khaùc ôû chaâu AÙ.
Lieân ñôùi cuõng khaúng ñònh raèng taát caû chuùng ta laø anh chò em, vaø theo chieàu höôùng naøy, toâi heát loøng bieát ôn vaø khieâm nhöôøng ñöôïc ñoùn nhaän nhö laø moät ngöôøi anh em.
Keát Luaän
Toâi göûi ñeán quí vò nhöõng suy tö caên baûn cuûa mình veà ba chuû ñeà cuûa giaùo huaán veà xaõ hoäi cuûa Coâng giaùo. Chuùng ta haõy nguyeän xin cho taát caû chuùng ta thaêng tieán thaønh nhöõng ngöôøi daán thaân cho coâng baèng xaõ hoäi, traùch nhieäm xaõ hoäi vaø lieân ñôùi xaõ hoäi.
Ñöùc Hoàng Y Keith Patrick O'Brien