Baøi thuyeát trình cuûa Ñöùc cha Phaoloâ Buøi Vaên Ñoïc
taïi Hoäi thaûo quoác teá veà Coâng baèng xaõ hoäi,
Traùch nhieäm Xaõ hoäi vaø Lieân Ñôùi Xaõ hoäi
Prepared for Internet by Radio Veritas Asia, Philippines
Baøi thuyeát trình cuûa Ñöùc cha Phaoloâ Buøi Vaên Ñoïc taïi Hoäi thaûo khoa hoïc quoác teá "Coâng baèng xaõ hoäi, Traùch nhieäm Xaõ hoäi vaø Lieân Ñôùi Xaõ hoäi" do toå chöùc Misereor cuûa Giaùo Hoäi Coâng giaùo Ñöùc cuøng vôùi Vieän Khoa Hoïc Xaõ Hoäi Vieät Nam (Vieän Trieát Hoïc) ñoàng toå chöùc, dieãn ra taïi Haø Noäi, trong hai ngaøy 15 vaø 16 thaùng 10 naêm 2007.
Xaây Döïng Xaõ Hoäi Coâng Baèng Theo Hoïc Thuyeát Xaõ Hoäi Coâng Giaùo
Daãn Nhaäp
Soáng trong thôøi ñaïi tin hoïc vaø toaøn caàu hoaù, moãi con ngöôøi, moãi toå chöùc xaõ hoäi, moãi ñaát nöôùc caøng coù nhieàu cô may ñeå gaëp gôõ nhau vaø caøng coù ñieàu kieän ñeå "noái voøng tay lôùn". Nhöõng chieác caàu noái lieân hai bôø soâng caû. Nhöõng con ñöôøng cao toác noái gaàn nhöõng mieàn ñaát xa xoâi. Nhöõng tuyeán bay daøi noái nhöõng phöông trôøi xa laï. Nhöõng hôïp ñoàng kinh teá noái keát ñôøi soáng caùc daân toäc. Nhöõng gaëp gôõ noái keát con ngöôøi. Nhöõng giao löu vaên hoaù noái keát caùc truyeàn thoáng. Nhöõng ñoái thoaïi toân giaùo noái keát nieàm tin. Moïi coá gaéng hôïp taùc vaø noái keát ñeàu nhaèm muïc ñích giuùp con ngöôøi xích laïi gaàn nhau vaø soáng chung vôùi nhau.
Chuû ñeà Hoäi thaûo khoa hoïc quoác teá "Coâng baèng xaõ hoäi, traùch nhieäm xaõ hoäi vaø ñoaøn keát xaõ hoäi" cuûa chuùng ta laø moät coá gaéng gaëp gôõ vaø noái keát nhöõng quan ñieåm veà xaây döïng xaõ hoäi con ngöôøi, töø ñoù môû ra cô hoäi hôïp taùc vôùi nhau nhaèm muïc ñích phuïc vuï con ngöôøi trong xaõ hoäi moät caùch höõu hieäu.
Ñöôïc vinh döï goùp phaàn trong cuoäc hoäi thaûo naøy, toâi xin ñöôïc giôùi haïn noäi dung baøi thuyeát trình vaøo cuïm töø thöù nhaát laø "coâng baèng xaõ hoäi". Vaø xaây döïng coâng baèng xaõ hoäi ôû ñaây ñöôïc trình baøy theo Hoïc Thuyeát Xaõ Hoäi Coâng Giaùo. Tuy nhieân, hoïc thuyeát naøy khoâng hieåu nhö laø moät yù thöùc heä, moät lyù thuyeát xaõ hoäi, moät döï aùn rieâng cho moät heä thoáng kinh teá hoaëc xaõ hoäi, cuõng khoâng phaûi laø moät lyù thuyeát luaân lyù tröøu töôïng cho caùc taäp theå con ngöôøi, nhöng laø suy tö cuûa Giaùo hoäi veà caùc thöïc taïi con ngöôøi vaø xaõ hoäi trong thôøi ñaïi chuùng ta nhôø lyù trí vaø caùc ngaønh khoa hoïc nhaân vaên, vaø döôùi aùnh saùng cuûa Phuùc AÂm, töø ñoù ñeà nghò nhöõng nguyeân taéc chæ daãn ñôøi soáng thöïc tieãn cho xaõ hoäi. Vì theá baøi thuyeát trình naøy ñöôïc traûi daøi trong ba phaàn cuï theå nhö sau:
I. Con ngöôøi vaø xaõ hoäi
II. Giaùo Hoäi vaø Nhaø Nöôùc
III. Caùc nguyeân taéc lôùn cuûa Hoïc Thuyeát Xaõ Hoäi Coâng Giaùo
I. Con Ngöôøi Vaø Xaõ Hoäi
I. 1. Quan nieäm ñuùng ñaén veà con ngöôøi ñöa tôùi quan nieäm ñuùng ñaén veà xaõ hoäi
Moät quan nieäm ñuùng ñaén veà con ngöôøi seõ ñöa ñeán moät quan nieäm ñuùng ñaén veà xaõ hoäi. Traùi laïi moät quan nieäm sai laïc veà con ngöôøi chaéc chaén seõ ñöa ñeán moät quan nieäm sai laïc veà xaõ hoäi. Ví duï coù thöù trieát hoïc (Nieztsche) cho raèng ñieàu cô baûn vaø quan troïng nhaát nôi con ngöôøi laø yù chí quyeàn löïc, con ngöôøi seõ thaønh coâng khi phaùt huy ñöôïc toái ña yù chí quyeàn löïc cuûa mình. Moät trieát hoïc nhö theá seõ daãn tôùi moät quan nieäm veà xaõ hoäi xaây döïng treân yù chí quyeàn löïc. Keû maïnh seõ thaéng vaø ngöôøi yeáu seõ phaûi phuïc tuøng.
Moät quan nieäm quaân baèng, côûi môû veà con ngöôøi, bieát nhaän ra yù nghóa ñích thöïc cuûa ñôøi soáng con ngöôøi, bieát roõ con ngöôøi laø ai, soáng ôû traàn gian ñeå laøm gì. Nhaän ra nhöõng giaù trò cao caû nhaát trong ñôøi soáng con ngöôøi nhö laø Tình yeâu, laø chaân lyù, laø caùi ñeïp; nhaän ra con ngöôøi laø nguoàn goác, laø nguyeân lyù vaø laø cöùu caùnh cuûa xaõ hoäi, seõ daãn ñeán moät quan nieäm ñuùng ñaén veà xaõ hoäi. Moät quan nieäm ñuùng ñaén veà xaõ hoäi, seõ giuùp raát nhieàu cho vieäc toå chöùc xaõ hoäi, vì noù laø moät neàn taûng lyù thuyeát caàn thieát ñeå ngöôøi ta döïa vaøo maø xaây döïng xaõ hoäi.
Khi döïa treân moät quan nieäm ñuùng ñaén veà con ngöôøi vaø xaõ hoäi, ngöôøi ta giaûm bôùt ñöôïc raát nhieàu truïc traëc cho xaõ hoäi, vaø nhaát laø nhöõng thieät haïi cho con ngöôøi, ngöôøi ta seõ phuïc vuï toát cho con ngöôøi vaø xaõ hoäi. Moät quan nieäm ñuùng ñaén veà xaõ hoäi seõ giuùp cho xaõ hoäi thöïc hieän ñöôïc chöùc naêng cuûa mình caùch toát ñeïp, vaø nhôø ñoù coù ñöôïc traät töï xaõ hoäi, nhöõng ích lôïi chung, söï phaân phoái hôïp lyù caùc ích lôïi chung ñoù, coù ñöôïc coâng baèng xaõ hoäi.
I. 2. Laøm theá naøo ñeå coù quan nieäm ñuùng ñaén veà con ngöôøi?
Laøm theá naøo ñeå coù moät quan nieäm thaät ñuùng ñaén veà con ngöôøi? Chính kho taøng veà söï khoân ngoan cuûa nhaân loaïi giuùp cho chuùng ta coù caâu traû lôøi veà con ngöôøi. Nhaân loaïi caàn phaûi hoïc hoûi vôùi nhau raát nhieàu, trao ñoåi vôùi nhau raát nhieàu, môùi coù theå hieåu saâu roäng veà con ngöôøi, giuùp nhau phaùt huy caùi phaåm chaát ngöôøi. Chuùng ta phaûi giuùp nhau laøm ngöôøi. Trong cô baûn, söï lieân ñôùi naèm trong chính baûn chaát ngöôøi cuûa chuùng ta.
Thöïc söï nhaân loaïi coù bieát veà mình khoâng? Chuùng ta laø ai? Con ngöôøi laø ai? Chuùng ta cöù phaûi traû lôøi cho caâu hoûi naøy maõi maõi, vì con ngöôøi vöøa bieát veà mình, vöøa khoâng bieát. Con ngöôøi caàn phaûi ñöôïc soi chieáu bôûi aùnh saùng beân treân ñeå coù theå giaùc ngoä, nhaän ra chaân töôùng cuûa mình. Nhöng con ngöôøi khoâng chæ nhìn leân treân, maø coøn phaûi nhìn ra chung quanh, ñeå khaùm phaù choã ñöùng cuûa mình.
Con ngöôøi khoâng laø moät höõu theå caù vò tuyeät ñoái (caù nhaân chuû nghóa), coù do chính mình vaø döïa treân chính mình, khoâng tuyø thuoäc vaøo ai khaùc, chæ tuyø thuoäc vaøo chính mình. Con ngöôøi cuõng khoâng gioáng moät teá baøo cuûa moät cô quan, moät boä phaän, ñöôïc cô quan aáy nhìn nhaän chöùc naêng vaø thöïc hieän chöùc naêng aáy noäi taïi trong heä thoáng hay guoàng maùy.
Nhöõng quan nieäm giaûn löôïc veà con ngöôøi raát nguy hieåm vaø coù haïi, vöøa cho con ngöôøi, vöøa cho xaõ hoäi. Chuùng ta haõy luoân höôùng tôùi chaân lyù toaøn veïn veà con ngöôøi, ñeå khoûi laøm thieät haïi cho baûn thaân, cho tha nhaân vaø cho xaõ hoäi. Haõy hoïc hoûi nôi moïi ngöôøi: nhöõng gì toát thì giöõ laáy, nhöõng gì xaáu thì traùnh cho xa (1 Tx. 5, 21).
Moãi ngöôøi sinh ra ôû ñôøi ñeàu coù traùch nhieäm veà chính mình vaø veà tha nhaân, coù nghóa vuï tìm cho ra leõ soáng, ñeå soáng xöùng ñaùng laø con ngöôøi, coù boån phaän ñi tìm chaân lyù toái haäu cuûa ñôøi ngöôøi.
I. 3. Quan nieäm kitoâ giaùo veà con ngöôøi
Theo nieàm tin kitoâ giaùo, Chuùa Gieâsu xuoáng theá laøm ngöôøi, ñeå daïy cho loaøi ngöôøi bieát Thieân Chuùa laø ai, vaø con ngöôøi laø ai, bôûi ñaâu vaø ñi veà ñaâu. Theo giaùo huaán cuûa Chuùa Gieâsu, thì moïi ngöôøi trong nhaân loaïi, sinh ra baát cöù ôû ñaâu, baát cöù thôøi ñaïi naøo, khoâng phaân bieät maøu da hay tieáng noùi, khoâng phaân bieät daân toäc hay vaên hoaù, khoâng phaân bieät giaøu hay ngheøo, sang hay heøn... ñeàu laø con cuûa moät Cha treân trôøi. Taát caû ñeàu laø anh chò em, taát caû ñeàu bình ñaúng vôùi nhau. Chuùa Gieâsu ñaõ daïy ñöøng coù goïi ai döôùi ñaát laø cha, ñöøng ñoøi hoûi ai goïi mình laø thaày hay laø ngöôøi chæ ñaïo. Taát caû moïi ngöôøi laøm thaønh moät gia ñình nhaân loaïi duy nhaát coù chung moät ngöôøi Cha laø Thieân Chuùa. Chuùa Gieâsu laø Con Thieân Chuùa, nhöng cuõng laø con ngöôøi, trong tö caùch laø ngöôøi, ngaøi laø Anh Caû cuûa chuùng ta.
Khoâng ai töï mình maø coù, nhöng ñeàu do Thieân Chuùa saùng taïo töø hö voâ, vì tröôùc ñoù khoâng coù, vaø ñöôïc Thieân Chuùa laøm cho coù. Moïi ngöôøi ñöôïc taïo döïng theo hình aûnh cuûa Thieân Chuùa, gioáng Thieân Chuùa (St 1, 26-27). Thieân Chuùa taïo döïng con ngöôøi coù nam coù nöõ. Adam vaø Eva laø ñoâi nam nöõ ñaàu tieân, laø gia ñình ñaàu tieân, laø xaõ hoäi ñaàu tieân theo hình aûnh cuûa Thieân Chuùa. Vì gioáng Thieân Chuùa, neân moãi ngöôøi ñeàu laø moät ngoâi vò, moät ngaõ vò coù yù thöùc vaø töï do, trong töông quan vôùi Thieân Chuùa vaø nhöõng ngöôøi khaùc. Con ngöôøi chæ thöïc söï trieån nôû, lôùn leân vaø ñöôïc haïnh phuùc trong töông quan vôùi Thieân Chuùa vaø tha nhaân.
Ñaùng leõ ra moïi söï nôi con ngöôøi ñeàu toát, vì Thieân Chuùa taïo döïng moïi söï toát laønh, nhaát laø con ngöôøi. Nhöng con ngöôøi ñaõ phaïm toäi töø thuôû ban ñaàu, vì bò thaàn döõ caùm doã maø baát tuaân vôùi Thieân Chuùa. Toäi loãi aáy ñaõ ñeå laïi haäu quaû ñen toái trong nhaân loaïi, trong töøng ngöôøi, neân nôi moãi ngöôøi chuùng ta, ñeàu coù söï nghieâng chieàu veà söï döõ. Chính vì theá, muoán neân toát con ngöôøi phaûi ñöôïc goät röûa khoûi toäi loãi vaø khoâng ngöøng chieán ñaáu choáng laïi ñieàu aùc, choáng laïi söï döõ nôi baûn thaân mình vaø nôi moâi tröôøng xaõ hoäi.
Ñieàu caàn nhaán maïnh laø con ngöôøi, duø ñaõ sa ngaõ phaïm toäi vaø khoâng coøn gioáng Thieân Chuùa, nhöng trong caùi nhìn cuûa Thieân Chuùa, vaãn laø choùp ñænh cuûa vuõ truï, vaãn laø thuï taïo ñaùng yeâu nhaát, vaãn laø hình aûnh cuûa Thieân Chuùa, neân khoâng bao giôø trôû thaønh phöông tieän cho baát cöù ai, baát cöù chöông trình hay keá hoaïch naøo, maø luoân laø muïc ñích phaûi nhaém tôùi. Thieân Chuùa saùng taïo muoân loaøi vì con ngöôøi vaø cho con ngöôøi.
Con ngöôøi laø moät nhaân vò coù yù thöùc vaø töï do, ñöôïc saùng taïo vì chính mình, khoâng vì ai khaùc. Thieân Chuùa khoâng caàn con ngöôøi ñeå ñöôïc vinh danh, maëc duø Ngaøi vui söôùng khi laøm baïn vôùi con ngöôøi. Con ngöôøi sinh ra ôû ñôøi ñeå ñöôïc haïnh phuùc ngay ôû traàn gian naøy. Nhöng haïnh phuùc cuoái cuøng vaø troïn veïn nhaát cuûa con ngöôøi laø ñöôïc trôû veà Coäi Nguoàn, trôû veà vôùi Thieân Chuùa. Vaän meänh cuoái cuøng cuûa con ngöôøi laø ñöôïc phuïc sinh vinh quang cuøng vôùi Chuùa Kitoâ trong ngaøy hoaøn taát lòch söû.
I. 4. Con ngöôøi laø höõu theå töông quan
Con ngöôøi laø moät höõu theå töông quan. Ñôøi soáng con ngöôøi deät baèng caùc töông quan. Con ngöôøi lôùn leân nhôø caùc töông quan vaø trong caùc töông quan (trong gia ñình, ngoaøi xaõ hoäi, treân bình dieän quoác gia vaø quoác teá). Con ngöôøi laø ngaõ vò trong töông quan vôùi caùc ngaõ vò khaùc. Cuï theå con ngöôøi laø toâi, laø anh, laø chò, laø baïn, laø ngöôøi yeâu, laø vôï, laø cha, laø meï, laø oâng, laø baø, laø ñoàng nghieäp, laø ñoàng moân. Moïi ngaõ vò ñeàu laø lieân ngaõ vò. Khoâng ai laø moät hoøn ñaûo.
Trong thaàn hoïc kitoâ giaùo, chuùng toâi thöôøng phaân bieät hai loaïi töông quan, vaø hai thöù töông quan naøy khoâng loaïi tröø nhau, nhöng naâng ñôõ nhau vaø cuûng coá cho nhau, ñoù laø caùc loaïi töông quan chieàu ñöùng (töông quan vôùi Thieân Chuùa, vôùi theá giôùi voâ hình), vaø caùc loaïi töông quan chieàu ngang (töông quan vôùi tha nhaân, vôùi theá giôùi höõu hình).
Xin ra moät ví duï: yeâu Chuùa laø töông quan chieàu ñöùng, yeâu tha nhaân laø töông quan chieàu ngang. Chính vieäc yeâu Chuùa laøm cho chuùng toâi yeâu ngöôøi khaùc, nhaát laø nhöõng ngöôøi hoaïn naïn khoå ñau, nhöõng con ngöôøi ngheøo khoù vaø baát haïnh. Vì yeâu Chuùa, chuùng toâi muoán gioáng Chuùa, maø baûn chaát cuûa Thieân Chuùa laø yeâu thöông. Ñaûo ngöôïc laïi, nhôø yeâu ngöôøi khaùc, yeâu tha nhaân, maø tình yeâu cuûa chuùng toâi daønh cho Chuùa môùi laø chaân thaät, nhö nhaø thaàn hoïc Gioan ñaõ vieát: "Neáu ai noùi; toâi yeâu meán Thieân Chuùa, maø laïi gheùt anh em mình, ngöôøi aáy laø keû noùi doái; vì ai khoâng yeâu thöông ngöôøi anh em maø hoï troâng thaáy, thì khoâng theå yeâu meán Thieân Chuùa maø hoï khoâng troâng thaáy" (1 Ga 4, 20).
Ñoái vôùi chuùng toâi, töông quan chieàu ñöùng laø töông quan toân giaùo, vaø töông quan chieàu ngang laø töông quan xaõ hoäi. Khoâng theå loaïi tröø moät trong hai loaïi töông quan, maø phaûi duy trì vaø phaùt trieån caû hai.
Khoa tu ñöùc hay linh ñaïo kitoâ giaùo ngaøy nay nhaán maïnh nhieàu ñeán töông quan, thay vì quaù löu taâm ñeán noäi taâm cuûa caù nhaân. Baûn chaát cuûa ñôøi soáng thieâng lieâng hay ñôøi soáng ñaïo cuûa ngöôøi kitoâ höõu chính laø soáng toát ba thöù töông quan: töông quan sieâu vò (transpersonal relationship: vôùi Chuùa), töông quan lieân vò (interpersonal relationship: vôùi tha nhaân), töông quan baûn vò (intrapersonal relationship: vôùi chính mình). Neân thaùnh laø yeâu Chuùa vaø yeâu ngöôøi, vaø laø yeâu cho ñeán cuøng (usque ad finem), yeâu ñeán möùc töï hieán chính mình, hy sinh chính mình cho Ñaáng mình yeâu, cho nhöõng ngöôøi mình yeâu. Tình yeâu laø ñieàu cao ñeïp nhaát nôi con ngöôøi, laïi laø moät töông quan. Caùc haønh vi nhaân linh (haønh vi coù yù thöùc vaø töï do) cuûa con ngöôøi ñeàu theå hieän trong töông quan vaø taïo ra töông quan.
Chính caùc töông quan deät neân ñôøi soáng xaõ hoäi, ñoàng thôøi xaõ hoäi cuõng taïo ñieàu kieän cho ngöôøi ta coù töông quan vôùi nhau, xaõ hoäi laø boái caûnh cuûa caùc töông quan giöõa caù nhaân vôùi nhau, giöõa caù nhaân vaø taäp theå, giöõa taäp theå vôùi taäp theå.
I. 5. Baûn chaát xaõ hoäi cuûa con ngöôøi
Vì con ngöôøi laø moät höõu theå töông quan, neân laø moät höõu theå xaõ hoäi. Neáu muoán döïa vaøo ngoân ngöõ tieáng Vieät ñeå suy tö trieát hoïc veà con ngöôøi, thì caùc chöõ ngöôøi ñôøi vaø ñôøi ngöôøi, laø nhöõng töø ngöõ raát saâu saéc giuùp cho chuùng ta suy nghó veà yù nghóa cuûa con ngöôøi vaø xaõ hoäi, veà töông quan höõu cô giöõa con ngöôøì vaø xaõ hoäi.
Khoâng coù con ngöôøi naøo, maø khoâng laø ngöôøi ñôøi, duø laø tu só hay linh muïc, giaùm muïc. Moïi ngöôøi ñeàu sinh ra ôû ñôøi, gaén boù vôùi ñôøi, hieän höõu ôû ñôøi. Ñaûo ngöôïc laïi ñeå nhìn cuoäc ñôøi, thì ta cuõng nhaän thaáy ñôøi ñích thöïc phaûi laø ñôøi ngöôøi. Ñôøi phaûi coù boä maët ngöôøi, xaõ hoäi phaûi coù boä maët ngöôøi. Neáu xaõ hoäi khoâng coù boä maët ngöôøi ñuùng nghóa thì xaõ hoäi khoâng coøn laø xaõ hoäi con ngöôøi maø laø ñòa nguïc traàn gian.
Theo giaùo lyù coâng giaùo, thì con ngöôøi töï baûn chaát laø moät höõu theå xaõ hoäi, vì ñöôïc Thieân Chuùa saùng taïo theo hình aûnh cuûa Ngöôøi. Maø Thieân Chuùa, tuy laø Thieân Chuùa Duy nhaát, khoâng laø moät vò Thieân Chuùa coâ ñôn, leû loi moät mình, nhöng laø Thieân Chuùa Tam vò; Chuùa Cha, Chuùa Con vaø Chuùa Thaùnh Thaàn. Töø muoân thuôû ñaõ coù Tình Yeâu giöõa caùc ngoâi vò Thieân Chuùa (In the beginning is communion). Töø muoân thuôû ñaõ coù yeâu thöông nhau, gaén boù vôùi nhau, keát hôïp vôùi nhau, vaø neân moät vôùi nhau. Tình yeâu ñoù laø nguoàn goác cuûa moïi loaøi thuï taïo.
Nhöng chæ coù con ngöôøi môùi laø hình aûnh cuûa Thieân Chuùa, chæ con ngöôøi môùi coù tình yeâu nhö Thieân Chuùa. Chính vì theá Tình Yeâu laø ñieàu ñeïp nhaát, cao caû nhaát nôi con ngöôøi. Coù moät söï töông ñoàng naøo ñoù giöõa söï Duy nhaát giöõa Ba Ngoâi Thieân Chuùa vaø tình huynh ñeä maø loaøi ngöôøi phaûi kieán taïo cho nhau trong tình yeâu vaø chaân lyù (x. GLHTCG, soá 1878).
Töø khôûi thuyû loaøi ngöôøi ñaõ soáng thaønh taäp theå, hoaëc laø taäp theå nhoû nhö gia ñình huyeát toäc, hay laø taäp theå lôùn hôn nhö laøng xoùm, taäp theå lôùn hôn nöõa nhö queâ höông ñaát nöôùc. Con ngöôøi khoâng nhöõng soáng chung vôùi nhau thaønh taäp theå, maø coøn chung soáng trong gia ñình, ngoaøi xaõ hoäi, trong cuøng moät quoác gia. Chung soáng laø cuøng nhau chia seû cuûa caûi vaät chaát, chia seû nhöõng giaù trò tinh thaàn, nhöõng tình töï queâ höông, cuøng nhau xaây döïng ñôøi soáng chung. Vaø ñoù laø ñôøi soáng xaõ hoäi.
Con ngöôøi caàn ñeán ñôøi soáng xaõ hoäi. Ñôøi soáng naøy khoâng phaûi laø moät caùi gì theâm vaøo nhöng laø moät ñoøi hoûi cuûa baûn tính con ngöôøi. Nhôø trao ñoåi vôùi ngöôøi khaùc, nhôø phuïc vuï laãn nhau vaø nhôø ñoái thoaïi vôùi anh em, con ngöôøi phaùt trieån caùc tieàm naêng; nhôø ñoù hoï ñaùp traû laïi ôn goïi laøm ngöôøi (x.GLHTCG soá 1879).
Xaõ hoäi laø moät coäng ñoàng vöøa höõu hình, vöøa thieâng lieâng, toàn taïi trong thôøi gian; tieáp nhaän quaù khöù vaø chuaån bò töông lai. Moãi ngöôøi ñeàu laø thöøa töï, nhöng phaûi ñoùng goùp cho coäng ñoàng maø mình laø thaønh vieân, vaø phaûi toân troïng caùc ngöôøi caàm quyeàn coù traùch nhieäm möu caàu coâng ích (x. GLHTCG, soá 1880).
Moãi coäng ñoàng ñöôïc ñònh nghóa bôûi muïc ñích cuûa noù; do ñoù phaûi tuaân theo nhöõng quy luaät ñaëc thuø, nhöng nhaân vò chính laø vaø phaûi laø nguyeân lyù, laø chuû theå vaø laø cöùu caùnh cuûa moïi toå chöùc xaõ hoäi (x. GLHTCG, soá 1881).
Coù nhöõng thöïc theå xaõ hoäi, nhö gia ñình vaø ñaát nöôùc, phuø hôïp töùc thôøi vôùi baûn tính cuûa con ngöôøi. Nhöõng thöïc theå aáy caàn thieát cho con ngöôøi. Nhöõng toå chöùc xaõ hoäi khaùc coù theå raát höõu ích cho con ngöôøi, ñeå giuùp con ngöôøi ñaït nhöõng muïc tieâu maø töï söùc mình khoâng theå ñaït ñöôïc. Nhöng cuõng coù nhöõng toå chöùc xaõ hoäi coù nhöõng muïc tieâu xaáu, traùi vôùi luaät luaân lyù vaø gaây thieät haïi cho con ngöôøi. Ngöôøi coâng giaùo khoâng ñöôïc pheùp tham gia nhöõng toå chöùc xaõ hoäi ñen.
I. 6. Vai troø cuûa Coäng ñoàng chính trò
Khi ñaõ soáng coäng ñoaøn vôùi nhau, thì caù nhaân, gia ñình cuõng nhö caùc thöù taäp theå, ñeàu nhaän thaáy raèng: moät mình khoâng ñuû söùc ñeå theå hieän ñôøi soáng con ngöôøi cho thaät ñaày ñuû. Hoï thaáy caàn coù moät coäng ñoaøn roäng lôùn hôn, ñeå thöôøng xuyeân phoái hôïp noã löïc cuûa moãi ngöôøi, nhaèm möu caàu coâng ích ngaøy caøng hoaøn haûo hôn.
Chính vì nhöõng lyù do ñoù maø hoï laäp neân nhöõng coäng ñoàng chính trò döôùi nhieàu hình thöùc khaùc nhau. Coäng ñoàng chính trò laø ñeå phuïc vuï coâng ích. Coâng ích laø lyù do toàn taïi, laø yù höôùng vaø laø caên baûn phaùp lyù cuûa coäng ñoàng chính trò.
Quyeàn bính, Coâng ích vaø Traùch nhieäm tham gia cuûa moïi ngöôøi daân laø nhöõng yeáu toá cô baûn laøm neân Coäng ñoàng chính trò.
- Quyeàn bính:
Xaõ hoäi loaøi ngöôøi seõ khoâng coù traät töï vaø phoàn vinh, neáu thieáu nhöõng ngöôøi caàm quyeàn hôïp phaùp ñeå baûo toàn caùc ñònh cheá vaø phuïc vuï coâng ích caùch ñaày ñuû.
Quyeàn bính chæ phaåm caùch cuûa nhöõng con ngöôøi hay ñònh cheá, nhôø ñoù hoï ban haønh leà luaät vaø meänh leänh cho con ngöôøi, vaø buoäc phaûi tuaân phuïc.
Moïi coäng ñoàng nhaân loaïi ñeàu caàn coù moät quyeàn bính ñeå quaûn trò. Quyeàn bính ñaët neàn taûng treân baûn tính con ngöôøi. Quyeàn bính caàn thieát ñeå taïo ra söï thoáng nhaát cho coäng ñoàng. Vai troø cuûa noù laø baûo ñaûm cho coâng ích xaõ hoäi. Quyeàn bính ñích thöïc quy höôùng moïi noã löïc cuûa con ngöôøi veà vôùi coâng ích.
Coù quyeàn bính laø do Thieân Chuùa an baøi, nhöng vieäc ñònh ñoaït nhöõng theå cheá chính trò hay caét cöû ngöôøi caàm quyeàn, vaãn laø quyeàn töï do cuûa moïi coâng daân.
Veà maët luaân lyù, khoâng phaûi ngöôøi caàm quyeàn laøm gì cuõng hôïp phaùp. Hoï khoâng ñöôïc xöû söï caùch chuyeân cheá, nhöng phaûi haønh ñoäng cho coâng ích vì quyeàn bính laø moät söùc maïnh tinh thaàn ñaët neàn taûng treân töï do vaø yù thöùc traùch nhieäm: "luaät phaùp cuûa loaøi ngöôøi chæ laø luaät khi phuø hôïp vôùi leõ phaûi" (Toâma Aquinoâ, I. II, 93, 3.2).
Toát nhaát moïi quyeàn löïc ñeàu giöõ quaân baèng cho nhau trong nhöõng giôùi haïn chính ñaùng. Ñoù laø nguyeân taéc Nhaø Nöôùc phaùp quyeàn; theo ñoù luaät phaùp chi phoái taát caû, chöù khoâng phaûi yù muoán ñoäc ñoaùn cuûa moät soá ngöôøi (x. GLHTCG, caùc soá 1897-1904).
- Coâng ích:
Con ngöôøi coù tính xaõ hoäi, neân lôïi ích caù nhaân phaûi ñaët trong töông quan vôùi lôïi ích chung. Phaûi hieåu coâng ích laø toaøn boä nhöõng ñieàu kieän cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi caàn thieát cho caùc taäp theå cuõng nhö caù nhaân coù theå phaùt trieån ñaày ñuû vaø deã daøng hôn (x. GS soá 26). Coâng ích ngaøy hoâm nay khoâng chæ döøng laïi treân bình dieän quoác gia, maø phaûi hieåu treân caû bình dieän quoác teá. Coâng ích lieân quan tôùi ñôøi soáng cuûa moïi ngöôøi, ñoøi hoûi moãi ngöôøi phaûi thaän troïng, nhaát laø nhöõng ai ñang caàm quyeàn (x. GLHTCG, soá 1906).
Duø moãi coäng ñoàng xaõ hoäi nhaèm moät lôïi ích chung ñeå theå hieän chính mình, chæ trong coäng ñoàng chính trò, coâng ích môùi ñöôïc theå hieän troïn veïn nhaát. Nhaø Nöôùc coù nhieäm vuï baûo veä vaø thaêng tieán coâng ích cuûa xaõ hoäi daân söï, cuûa caùc coâng daân vaø caùc taäp theå nhoû hôn.
Con ngöôøi treân ñòa caàu ngaøy caøng leä thuoäc laãn nhau. Gia ñình nhaân loaïi goàm nhöõng con ngöôøi coù phaåm giaù bình ñaúng, ñoøi phaûi coù moät neàn coâng ích toaøn caàu. Neàn coâng ích naøy ñoøi hoûi phaûi coù nhöõng toå chöùc quoác teá lieân keát nhieàu quoác gia, ñeå coù khaû naêng ñaùp öùng nhöõng nhu caàu muoân maët cuûa con ngöôøi trong xaõ hoäi.
Coâng ích höôùng tôùi vieäc thaêng tieán con ngöôøi; "traät töï cuûa muoân vaät phaûi leä thuoäc vaøo traät töï cuûa caùc nhaân vò chöù khoâng ngöôïc laïi". Traät töï naøy ñaët neàn taûng treân chaân lyù, ñöôïc thieát laäp trong coâng baèng, ñöôïc sinh ñoäng bôûi tình yeâu (x. GLHTCG, caùc soá 1910-1912).
- Traùch nhieäm vaø tham gia:
Taát caû moïi ngöôøi phaûi tham gia, tuyø theo ñòa vò vaø vai troø cuûa mình, ñeå möu caàu coâng ích. Boån phaän naøy gaén vôùi phaåm giaù con ngöôøi.
Con ngöôøi tham gia baèng caùch laøm troøn traùch nhieäm caù nhaân cuûa mình: khi chaêm lo giaùo duïc gia ñình vaø laøm vieäc coù löông taâm, con ngöôøi goùp phaàn möu ích cho tha nhaân vaø xaõ hoäi.
Caùc coâng daân phaûi tích cöïc tham gia caøng nhieàu caøng toát vaøo ñôøi soáng xaõ hoäi. Caùc phöông thöùc tham gia co theå thay ñoåi tuyø töøng Nöôùc, töøng neàn vaên hoaù.
Thaät laø phuø hôïp vôùi baûn tính con ngöôøi, neáu coù ñöôïc nhöõng cô caáu chính trò vaø phaùp lyù giuùp cho moïi coâng daân, khoâng phaân bieät ai, coù theå moãi ngaøy moät coù cô hoäi tham gia caùch töï do vaø tích cöïc vaøo ñôøi soáng cuûa coäng ñoàng chính trò. Tham gia vaøo vieäc thieát laäp neàn taûng phaùp lyù cho coäng ñoàng, cuõng nhö vieäc ñieàu haønh quoác gia.
Nhöõng ai ñeå taâm lo vieäc Nöôùc vaø vì coâng ích, laõnh laáy traùch nhieäm ñeå phuïc vuï con ngöôøi, thì ñoù laø nhöõng hoaït ñoäng maø chuùng ta haèng khuyeán khích vaø quyù troïng.
Cuõng nhö moïi boån phaän luaân lyù khaùc, vieäc moïi ngöôøi tham gia vaøo coâng trình coâng ích, cuõng ñoøi caùc thaønh vieân cuûa xaõ hoäi hoaùn caûi khoâng ngöøng. Phaûi keát aùn nghieâm khaéc nhöõng thuû ñoaïn duøng ñeå traùnh neù luaät phaùp vaø traùnh neù traùch nhieäm ñoái vôùi xaõ hoäi, vì chuùng traùi vôùi ñoøi hoûi cuûa coâng baèng.
Boån phaän cuûa coâng daân laø phaûi nuoâi döôõng loøng yeâu queâ höông, vôùi moät taâm hoàn ñaïi löôïng vaø trung kieân maø khoâng heïp hoøi. Laøm sao ñeå ñoàng thôøi vaãn yeâu chuoäng ñöôïc lôïi ích cuûa toaøn theå gia ñình nhaân loaïi bao goàm nhieàu gioáng noøi, daân toäc vaø quoác gia.
Nhöõng ngöôøi caàm quyeàn coù boån phaän cuûng coá caùc giaù trò ñem laïi söï tín nhieäm nôi caùc thaønh vieân trong coäng ñoàng vaø khuyeán khích hoï tham gia phuïc vuï ñoàng baøo. Cuõng caàn phaûi chaêm lo phaùt trieån nhöõng ñònh cheá nhaèm caûi thieän ñieàu kieän sinh soáng cuûa con ngöôøi (x. GLHTCG, caùc soá 1913 - 1917; GS, caùc soá 73-75).
II. Giaùo Hoäi Vaø Nhaø Nöôùc
II. 1. Giaùo hoäi vaø Coäng ñoàng chính trò
Töông quan giöõa Ñaïo vaø Ñôøi, Toân giaùo vaø Chính Trò, Thaàn quyeàn vaø Theá quyeàn, Giaùo hoäi vaø Nhaø nöôùc töø tröôùc ñeán nay vaãn laø moät vaán ñeà raát teá nhò, nhaïy caûm. Trong lòch söû theá giôùi, cuõng nhö lòch söû caùc toân giaùo, taùc ñoäng qua laïi giöõa hai beân coù nhöõng luùc raát tích cöïc, nhöng cuõng nhöõng giai ñoaïn ñen toái.
Nhöõng khoù khaên thöôøng phaùt xuaát töø söï laãn loän hai laõnh vöïc toân giaùo vaø chính trò, söï giaãm chaân leân nhau giöõa thaàn quyeàn vaø theá quyeàn, söï lôïi duïng laãn nhau vì ích lôïi cuûa moãi beân. Tieán trình theá tuïc hoaù ñaõ goùp phaàn giaûi thieâng nhieàu laõnh vöïc traàn theá, maø tröôùc ñaây ngöôøi ta cöù laàm töôûng laø cuûa toân giaùo.
"Haõy traû cho Ceùsar nhöõng gì cuûa Ceùsar, vaø cho Thieân Chuùa nhöõng gì cuûa Thieân Chuùa" laø caâu noùi thôøi danh cuûa Chuùa Gieâsu, phaûi luoân laø kim chæ nam cho laäp tröôøng vaø ñöôøng loái cuûa Giaùo hoäi trong töông quan vôùi Nhaø nöôùc. Töø caâu noùi ñoù cuûa Chuùa Gieâsu, chuùng ta coù theå suy ra raèng khoâng ñöôïc laãn loän Giaùo hoäi vôùi baát cöù coäng ñoàng chính trò naøo vaø khoâng ñöôïc troùi coät Giaùo hoäi vaøo baát cöù heä thoáng chính trò naøo. Coäng ñoàng chính trò vaø Giaùo hoäi laø hai thöïc theå töï trò vaø ñoäc laäp vôùi nhau trong laõnh vöïc rieâng cuûa mình. Khi coù söï phaân bieät giöõa toân giaùo vaø chính trò, thì môùi coù töï do toân giaùo (TYHTXHCG, soá 50).
Taïi moät soá quoác gia treân theá giôùi, vì khoâng coù söï phaân bieät giöõa toân giaùo vaø chính trò, neân chöa coù töï do toân giaùo, nhaát laø ñoái vôùi nhöõng toân giaùo thuoäc thaønh phaàn thieåu soá. Töø Coâng ñoàng Vatican II trôû ñi, Giaùo hoäi Coâng giaùo luoân khaúng ñònh roõ reät quyeàn töï do toân giaùo laø quyeàn cô baûn nhaát cuûa con ngöôøi, vaø khoâng ngaàn ngaïi ñaáu tranh cho töï do toân giaùo. Quyeàn töï do toân giaùo trôû thaønh tieâu chuaån quan troïng nhaát ñeå cho nhaân loaïi ñaùnh giaù veà söï töï do ñích thöïc cuûa ngöôøi coâng daân treân moät ñaát nöôùc.
Caøng ngaøy Giaùo hoäi caøng yù thöùc moät caùch roõ reät coâng vieäc cuûa Giaùo hoäi laø Coâng vieäc Muïc vuï, chöù khoâng phaûi laø laøm chính trò. Giaùo hoäi khoâng muoán xen vaøo noäi boä cuûa baát cöù moät quoác gia naøo. Giaùo hoäi ñöôïc toå chöùc theo nhöõng caùch thöùc coù theå ñaùp öùng caùc nhu caàu taâm linh cuûa caùc tín höõu, coøn caùc coäng ñoàng chính trò taïo ra caùc quan heä vaø cô cheá nhaèm phuïc vuï nhöõng gì coù lieân quan tôùi coâng ích treân traàn gian.
Vì toân troïng töï do toân giaùo, coäng ñoàng chính trò phaûi baûo ñaûm cho toân giaùo coù ñuû khoâng gian caàn thieát ñeå thi haønh söù maïng cuûa mình. Veà phaàn mình, Giaùo hoäi khoâng coù thaåm quyeàn chuyeân moân naøo ñoái vôùi caùc cô cheá cuûa coäng ñoàng chính trò: Giaùo hoäi toân troïng söï töï trò chính ñaùng cuûa traät töï daân chuû vaø khoâng coù tö caùch naøo ñeå uûng hoä öu tieân cho giaûi phaùp naøy hay giaûi phaùp kia, lieân quan tôùi ñònh cheá hay hieán phaùp (Gioan Phaoloâ II, Centesimus Annus, soá 47).
Söï töï trò cuûa Giaùo hoäi vaø Coäng ñoàng chính trò khoâng coù nghóa hai beân khai tröø nhau, khoâng hôïp taùc. Duø vôùi danh nghóa khaùc nhau, nhöng caû hai beân ñeàu phuïc vuï thieân chöùc con ngöôøi vöøa mang tính caù nhaân, vöøa mang tính xaõ hoäi. Giaùo hoäi vaø coäng ñoàng chính trò bieåu hieän chính mình qua caùc cô cheá coù toå chöùc; caùc cô cheá naøy töï chuùng khoâng phaûi laø muïc ñích, maø nhaèm phuïc vuï con ngöôøi, giuùp con ngöôøi thi haønh caùc quyeàn cuûa mình caùch troïn veïn, nhöõng quyeàn naèm trong chính con ngöôøi vöøa laø coâng daân cuûa moät nöôùc, vöøa laø kitoâ höõu (x. TYHTXHCG, soá 424 - 425).
II. 2. Giaùo hoäi vaø Nhaø nöôùc tröôùc vaán ñeà Coâng baèng xaõ hoäi
Giaùo hoäi luoân quan taâm tôùi con ngöôøi, vì xaùc tín raèng Thieân Chuùa ñaõ taïo döïng con ngöôøi theo hình aûnh cuûa Ngaøi vaø thöïc söï muoán cho con ngöôøi ñöôïc haïnh phuùc. Thieân Chuùa yeâu thöông con ngöôøi ñeán noãi ñaõ hy sinh Ngöôøi Con Moät ñeå cöùu chuoäc con ngöôøi khoûi toäi loãi vaø söï cheát. Chính vì theá Giaùo hoäi luoân traân troïng moïi ngöôøi, ñaëc bieät laø nhöõng ngöôøi ngheøo khoå, khoâng phaûi ñeå duy trì söï ngheøo khoå, nhöng ñeå thaêng tieán hoï, ñeå xoaù ñoùi giaûm ngheøo, theo kieåu noùi thöôøng xuyeân cuûa xaõ hoäi chuùng ta.
Caùc coâng vieäc baùc aùi töø thieän cuûa Giaùo hoäi khoâng nhaèm duy trì nhöõng cô cheá baát coâng nhö trong quaù khöù ñaõ bò ngoä nhaän. Thaùnh giaùo phuï Gioan Kim Khaåu, töø cuoái theá kyû IV, ñaõ noùi raèng "boá thí, giuùp ñôõ ngöôøi ngheøo ñuùng luùc, chöa ñuû, caàn phaûi taïo ra moät cô cheá môùi, moät maãu xaõ hoäi môùi". Vì yeâu thöông con ngöôøi, Giaùo hoäi luoân ñaû phaù nhöõng baát coâng choáng laïi con ngöôøi.
Thaät ra Baùc aùi khoâng loaïi boû söï Coâng baèng, nhöng nhaèm cöùu giuùp nhöõng con ngöôøi gaëp hoaïn naïn khoå ñau. Baùc aùi kitoâ giaùo coøn giuùp ngöôøi ta khaùm phaù ra nhöõng gì laø coâng baèng, vì coâng baèng laø toân troïng nhöõng quyeàn lôïi chính ñaùng cuûa ngöôøi khaùc. Tình yeâu tha nhaân giuùp cho con ngöôøi khaùm phaù caùc nhu caàu, caùc quyeàn lôïi cuûa tha nhaân ñeå coù theå toân troïng. Veà phöông dieän naøy, phaûi coâng nhaän tính xuùc taùc cuûa baùc aùi kitoâ giaùo ñoái vôùi nhöõng khaùm phaù môùi meû vaø ñuùng ñaén veà coâng baèng. Tình yeâu chaân thöïc cho chuùng ta "ñoâi maét saùng" ñeå nhaän ra ñoøi hoûi cuûa phaåm giaù con ngöôøi, nhaát laø nôi nhöõng ngöôøi ngheøo.
Coù ngöôøi noùi raèng: Ñieàu gì hoâm qua laø baùc aùi, hoâm nay laø coâng baèng, vaø ñieàu gì hoâm nay laø baùc aùi, seõ laø coâng baèng ñoái vôùi nhöõng theá heä mai sau. Khaúng ñònh naøy coù veû quaù ñaùng, nhöng thaät ra coù moät yù nghóa raát saâu saéc. Nhöõng caûi caùch ñích thöïc trong xaõ hoäi ñeàu tuaân theo quy luaät naøy, duø ñoâi khi ngöôøi ta khoâng minh nhieân yù thöùc. Laõnh vöïc coâng baèng moãi ngaøy moät nôùi roäng, vaø ngaøy hoâm nay hôn bao giôø heát, khi ñeà caäp ñeán coâng baèng, ngöôøi ta phaûi noùi tôùi coâng baèng xaõ hoäi.
Ngaøy tröôùc, ngöôøi ta quan nieäm "cuûa ai traû cho ngöôøi ñoù" laø coâng baèng. Ñieàu naøy ñuùng nhöng chöa ñuû. Ngaøy nay, ngöôøi ta khaúng ñònh "moãi ngöôøi phaûi coù phaàn cuûa mình trong xaõ hoäi", ñeå soáng xöùng ñaùng laø con ngöôøi. Xaõ hoäi phaûi ñöôïc toå chöùc caùch naøo ñeå baûo ñaûm cho con ngöôøi quyeàn sinh toàn vaø phaùt trieån.
Thaàn hoïc luaân lyù phaân bieät coâng baèng giao hoaùn vaø coâng baèng phaân phoái. Hai thöù coâng baèng naøy phaûi ñi ñoâi, khoâng theå tuyeät ñoái hoaù moät thöù vaø taùch rôøi khoûi thöù coâng baèng kia. Tuyeät ñoái hoaù coâng baèng giao hoaùn, maø khoâng löu taâm taâm ñeán hoaøn caûnh ngheøo ñoùi cuûa ngöôøi khaùc laø xuùc phaïm coâng baèng. Tuyeät ñoái hoaù coâng baèng phaân phoái vaø coi thöôøng coâng baèng giao hoaùn cuõng laø baát coâng, vì khuyeán khích söï löôøi bieáng, do ñoù laøm cho con ngöôøi vaø xaõ hoäi chaäm phaùt trieån.
Trong thoâng ñieäp "Thieân Chuùa laø Tình yeâu", phaàn baøn veà töông quan giöõa Coâng baèng vaø Baùc aùi, Ñöùc Thaùnh cha Beâneâñictoâ XVI khaúng ñònh raát roõ raøng vaø döùt khoaùt raèng Traät töï coâng baèng cuûa xaõ hoäi vaø Nhaø nöôùc laø nhieäm vuï chuû yeáu cuûa chính trò (x. TÑ/TCLTY, 28).
Coâng baèng laø muïc ñích vaø töø ñoù cuõng laø tieâu chuaån noäi taïi cuûa chính trò. Chính trò khoâng ñôn thuaàn laø moät kyõ thuaät saép xeáp traät töï coâng coäng: nguoàn goác vaø muïc ñích cuûa chính trò laø coâng lyù, laø söï coâng baèng, vaø coâng baèng thuoäc baûn chaát ñaïo ñöùc. Do ñoù ngöôøi laøm chính trò phaûi coù ñaïo ñöùc. Nhaø nöôùc luoân phaûi ñoái dieän vôùi caâu hoûi: trong thöïc teá phaûi theå hieän coâng baèng nhö theá naøo? Nhöng caâu hoûi naøy giaû thieát moät caâu hoûi khaùc cô baûn hôn: coâng baèng laø gì? Ñaây laø moät vaán ñeà thuoäc lyù trí thöïc tieãn. Nhöng ñeå coù theå haønh ñoäng caùch ñuùng ñaén, lyù trí thöïc tieãn caàn phaûi ñöôïc thanh luyeän khoâng ngöøng, vì noù coù theå trôû thaønh muø quaùng veà maët ñaïo ñöùc, do nhöõng caùm doã veà lôïi nhuaän vaø quyeàn löïc.
Veà ñieåm naøy, chính trò vaø ñöùc tin (Coâng giaùo) gaëp nhau. Ñöùc tin hay ñaïo ñöùc toân giaùo laø moät söùc maïnh tinh thaàn giuùp thanh luyeän lyù trí. Ñöùc tin giuùp lyù trí thöïc tieãn coù khaû naêng thöïc hieän coâng vieäc cuûa mình toát hôn. Chính ñaây laø choã ñöùng cuûa hoïc thuyeát xaõ hoäi coâng giaùo. Theo lôøi cuûa Ñöùc Thaùnh Cha, hoïc thuyeát naøy khoâng nhaèm taïo cho Giaùo hoäi moät quyeàn löïc beân treân Nhaø nöôùc; cuõng khoâng muoán aùp ñaët cho nhöõng ngöôøi khoâng cuøng moät nieàm tin nhöõng quan ñieåm vaø nhöõng caùch thöùc rieâng cuûa Giaùo hoäi; nhöng chæ muoán ñoùng goùp vaøo vieäc thanh luyeän lyù trí vaø giuùp lyù trí nhaän ra ñieàu gì laø coâng baèng trong cuï theå.
Hoïc thuyeát xaõ hoäi cuûa Giaùo hoäi laäp luaän döïa treân lyù trí vaø luaät töï nhieân , coù nghóa laø töø nhöõng gì thích hôïp vôùi baûn tính con ngöôøi. Giaùo hoäi khoâng muoán aùp ñaët hoïc thuyeát xaõ hoäi naøy baèng chính trò, chæ muoán phuïc vuï vaø giuùp ñôõ vieäc giaùo duïc löông taâm trong chính trò, giuùp nhaän thöùc roõ raøng nhöõng ñoøi hoûi ñích thöïc cuûa coâng baèng.
Giaùo hoäi khoâng theå vaø cuõng khoâng ñöôïc pheùp daønh quyeàn ñaáu tranh chính trò ñeå thöïc hieän moät xaõ hoäi coâng baèng nhaát. Giaùo hoäi khoâng theå vaø khoâng ñöôïc pheùp thay theá vò trí cuûa Nhaø nöôùc. Nhöng cuõng khoâng theå vaø khoâng ñöôïc pheùp ñöùng beân ngoaøi cuoäc ñaáu tranh cho coâng baèng. Giaùo hoäi phaûi daán thaân vaøo cuoäc ñaáu tranh naøy baèng con ñöôøng lyù luaän döïa treân lyù trí vaø phaûi ñaùnh thöùc nhöõng söùc maïnh tinh thaàn, maø neáu khoâng coù thì söï coâng baèng, voán luoân ñoøi hoûi nhöõng hy sinh töø boû, seõ khoâng ñöôïc thöïc thi vaø phaùt trieån. Xaõ hoäi coâng baèng khoâng theå laø coâng trình cuûa Giaùo hoäi, nhöng laø coâng vieäc cuûa chính trò (x. TÑ/TCLTY, 28).
Tuy raát thöïc teá vaø khieâm toán, Ñöùc Thaùnh Cha Beâneâñictoâ XVI vaãn maïnh daïn giôùi thieäu hoïc thuyeát xaõ hoäi coâng giaùo cho theá giôùi, vì ñoù cuõng laø moät phaàn quan troïng cuûa Tin möøng Chuùa Gieâsu, laø khía caïnh xaõ hoäi cuûa Tin möøng. Ñöùc Thaùnh Cha vieát: "Trong hoaøn caûnh khoù khaên maø chuùng ta ñang soáng vì vieäc toaøn caàu hoaù kinh teá, hoïc thuyeát xaõ hoäi cuûa Giaùo hoäi seõ trôû thaønh ñieåm quy chieáu caên baûn, ñeà nghò caùc ñònh höôùng coù giaù trò vöôït quaù ranh giôùi cuûa Giaùo hoäi. Ñoái dieän vôùi söï phaùt trieån caøng ngaøy caøng nhanh, caùc ñònh höôùng naøy caàn ñöôïc trao ñoåi vôùi nhöõng ngöôøi thöïc söï quan taâm ñeán con ngöôøi vaø theá giôùi (x. TÑ/TCLTY, 27).
Traùch nhieäm tröïc tieáp hoaït ñoäng cho moät traät töï coâng baèng trong xaõ hoäi laø ñieàu ñaëc thuø cuûa ngöôøi giaùo daân. Laø coâng daân hoï ñöôïc keâu goïi tham gia caùch caù nhaân vaøo ñôøi soáng coäng ñoàng. Hoï khoâng ñöôïc pheùp töø choái tham gia vaøo "nhöõng saùng kieán ña daïng vaø khaùc nhau treân nhöõng bình dieän kinh teá, xaõ hoäi, luaät phaùp, haønh chính vaø vaên hoaù, taát caû caùc bình dieän naøy ñeàu phuïc vuï cho vieäc thöïc thi coâng ích coù toå chöùc vaø cô cheá.
Giaùo hoäi khoâng phaûi laø cô cheá tröïc tieáp hoaït ñoäng cho coâng baèng xaõ hoäi. Nhöng cô cheá ñeå thöïc hieän coâng vieäc baùc aùi töø thieän thì Giaùo hoäi phaûi coù, vì noù laø daáu chæ höõu hình cho Tình yeâu cuûa Thieân Chuùa maø Giaùo hoäi muoán rao giaûng vaø laøm chöùng.
Ñöùc Thaùnh cha vieát: "Tình yeâu vaãn luoân caàn thieát, ngay caû trong xaõ hoäi coâng baèng nhaát. Khoâng coù moät traät töï coâng baèng naøo cuûa Nhaø nöôùc coù theå xem coâng taùc baùc aùi laø thöøa thaõi. Ai muoán loaïi boû tình yeâu thì ñoàng thôøi khoâng xem con ngöôøi laø con ngöôøi nöõa. Vaãn luoân coù khoå ñau caàn ñeán söï an uûi vaø trôï giuùp. Vaãn luoân luoân coøn coù söï coâ ñôn. Vaãn luoân coøn coù nhöõng tröôøng hôïp thieáu thoán vaät chaát, nôi maø söï trôï giuùp theo nghóa theå hieän tình yeâu tha nhaân laø caàn thieát" (x. TÑ/TCLTY, 28).
III. Caùc Nguyeân Taéc Lôùn Cuûa Hoïc Thuyeát Xaõ Hoäi Coâng Giaùo
Hoïc thuyeát xaõ hoäi coâng giaùo laø moät toaøn boä, khoâng theå taùch ra töøng maûng, hoaëc ñeà caäp ñeán moät vaøi nguyeân taéc rieâng leû, vaø töø ñoù pheâ phaùn moät caùch rieâng leû, hoaëc lôïi duïng moät vaøi nguyeân taéc vaø ñöa ñeán caùc chuû tröông cöïc ñoan. Traùi laïi caàn phaûi nhaán maïnh caùc ñaëc tính: thoáng nhaát vaø lieân tuïc, chöù khoâng ñöùt ñoaïn hoaëc maâu thuaãn nhau, luoân côûi môû vaø löu taâm tôùi caùc vaán ñeà thôøi ñaïi, nhöõng ñieàu môùi meû.
Hoïc thuyeát xaõ hoäi cuûa Giaùo hoäi laø moät tri thöùc ñöôïc soi saùng bôûi ñöùc tin: caùc nguyeân taéc cô baûn cuûa noù ñöôïc ruùt ra töø nhöõng suy tö vöøa döïa treân lyù trí, vöøa döïa treân maïc khaûi thaùnh kinh vaø truyeàn thoáng cuûa Giaùo hoäi. Ñoái töôïng vaø noäi dung cuûa suy tö naøy laø ñôøi soáng con ngöôøi trong xaõ hoäi, caùc töông quan giöõa con ngöôøi vaø xaõ hoäi. Veà laõnh vöïc naøy, coù raát nhieàu ñieàu thieát thöïc ñeå suy nghó. Do ñoù nhöõng nguyeân taéc lôùn cuûa hoïc thuyeát xaõ hoäi coâng giaùo khoâng chæ naèm treân bình dieän lyù thuyeát suoâng, nhöng chuùng nhaèm höôùng daãn ñôøi soáng thöïc teá cuûa con ngöôøi vaø xaõ hoäi.
III. 1. Nguyeân taéc nhaân vò vaø coâng baèng xaõ hoäi
Nguyeân taéc ñaàu tieân vaø cô baûn nhaát laø nguyeân taéc nhaân vò. Con ngöôøi chính laø troïng taâm vaø linh hoàn cuûa tö duy xaõ hoäi coâng giaùo. Toaøn boä hoïc thuyeát xaõ hoäi coâng giaùo chaúng qua chæ laø söï trieån khai nguyeân taéc: con ngöôøi coù phaåm giaù baát khaû xaâm phaïm. Giaùo hoäi luoân coá gaéng beânh vöïc phaåm giaù con ngöôøi moãi khi coù toan tính xaùc ñònh laïi hay boùp meùo hình aûnh cuûa phaåm giaù aáy (x. TYHTXHCG, soá 107).
Ngöôøi nam vaø ngöôøi nöõ coù cuøng moät phaåm giaù vaø ngang baèng nhau. Töøng ngöôøi vaø cuøng nhau hoï laø hình aûnh cuûa Thieân Chuùa. Ngöôøi nam vaø ngöôøi nöõ quan heä vôùi ngöôøi khaùc tröôùc heát nhö nhöõng ngöôøi chòu traùch nhieäm veà söï soáng cuûa ngöôøi khaùc: "Ta seõ ñoøi ngöôi tính soå veà maùu cuûa anh em mình" (St 9, 5). Ngöôøi nam vaø ngöôøi nöõ cuõng ñaët mình ñoái dieän vôùi caùc loaøi thuï taïo khaùc, döïa vaøo chính ôn goïi phaûi soáng cuûa mình, hoï coù quyeàn vaø boån phaän söû duïng chuùng ñeå phuïc vuï mình. Nhöng vieäc con ngöôøi laøm chuû vuõ truï cuõng ñoøi hoûi traùch nhieäm, chöù khoâng ñöôïc quyeàn tuyø tieän vaø khai thaùc caùch ích kyû (x. ibid. soá 111 - 113).
Con ngöôøi ñöôïc Thieân Chuùa taïo döïng thaønh moät theå thoáng nhaát goàm xaùc vaø hoàn. Nhaân vò con ngöôøi bao goàm caû thaân xaùc, ñöôïc trao phoù troïn veïn cho chính con ngöôøi. Vaø con ngöôøi vôùi caû hoàn laãn xaùc laø chuû theå chòu traùch nhieäm veà caùc haønh vi luaân lyù cuûa mình. Thoâng qua thaân xaùc, con ngöôøi thoáng nhaát nôi mình caùc yeáu toá cuûa theá giôùi vaät chaát. Coøn thoâng qua söï linh thieâng cuûa mình, con ngöôøi vöôït leân treân theá giôùi caùc söï vaät vaø ñi vaøo nôi saâu thaúm nhaát cuûa thöïc taïi. Bôûi ñoù con ngöôøi coù hai ñaëc ñieåm khaùc nhau: laø höõu theå vaät chaát coù lieân quan vôùi theá giôùi naøy qua thaân xaùc mình, vaø laø höõu theå thieâng lieâng, môû ra vôùi sieâu vieät.
Con ngöôøi môû ra vôùi Ñaáng Voâ bieân vaø vôùi toaøn theå caùc thuï taïo, môû ra vôùi söï höõu vieân maõn, vôùi chaân trôøi voâ bieân cuûa söï höõu. Con ngöôøi hieän höõu nhö moät höõu theå ñoäc ñaùo vaø khoâng theå sao cheùp, nhö moät caùi "toâi' coù khaû naêng hieåu chính mình, laøm chuû chính mình vaø töï quyeát veà mình. Con ngöôøi hieän höõu tröôùc heát nhö moät thöïc theå laøm chuû theå, nhö moät trung taâm cuûa yù thöùc vaø töï do.
Moät xaõ hoäi coâng baèng chæ trôû thaønh hieän thöïc khi ñöôïc xaây döïng treân vieäc toân troïng phaåm giaù sieâu vieät cuûa con ngöôøi. Con ngöôøi laø muïc tieâu toái haäu cuûa xaõ hoäi; xaõ hoäi ñöôïc toå chöùc laø nhaém tôùi con ngöôøi. Bôûi ñoù khoâng bao giôø ngöôøi ta ñöôïc leøo laùi con ngöôøi vaøo nhöõng muïc tieâu xa laï vôùi söï phaùt trieån cuûa chính con ngöôøi. Khoâng theå laáy con ngöôøi laøm phöông tieän ñeå thöïc hieän nhöõng döï aùn kinh teá, xaõ hoäi hay chính trò.
Töï do ñích thöïc khoâng phaûi laø "muoán laøm gì thì laøm', khoâng caàn ñeå yù tôùi ai, khoâng löu taâm tôùi ñieàu gì khaùc. Muoán thöïc haønh ñuùng ñaén 'töï do caù nhaân", ñoøi hoûi phaûi coù nhöõng ñieàu kieän ñaëc thuø lieân quan tôùi traät töï kinh teá, xaõ hoäi, luaät phaùp, chính trò vaø vaên hoaù. Thöïc thi töï do, con ngöôøi laøm nhöõng haønh vi toát veà maët luaân lyù, coù giaù trò xaây döïng con ngöôøi vaø xaõ hoäi, neáu con ngöôøi bieát tuaân theo söï thaät. Ngöôøi ta nhaän ra söï thaät lieân quan ñeán ñieàu toát xaáu moät caùch heát söùc cuï theå döïa vaøo phaùn ñoaùn cuûa löông taâm khieán con ngöôøi saün saøng chòu traùch nhieäm veà ñieàu toát vaø ñieàu xaáu ñaõ laøm.
Khi thöïc thi söï töï do, chuùng ta giaùn tieáp lieân heä ñeán luaät luaân lyù töï nhieân, coù tính phoå quaùt, ñi tröôùc vaø lieân keát moïi quyeàn lôïi vaø nghóa vuï cuûa con ngöôøi. Luaät töï nhieân "chaúng laø gì khaùc hôn chính aùnh saùng cuûa trí khoân ñöôïc Thieân Chuùa doïi vaøo loøng chuùng ta. Nhôø ñoù chuùng ta bieát phaûi laøm ñieàu gì vaø traùnh ñieàu gì. Trong tình traïng coù nhieàu neàn vaên hoaù khaùc nhau, luaät töï nhieân chính laø ñieåm lieân keát moïi daân toäc, thoáng nhaát caùc nguyeân taéc chung (x. ibid. caùc soá 129 - 141).
Thieân Chuùa khoâng thieân vò ai, vì moïi ngöôøi ñeàu coù cuøng phaåm giaù cuûa nhöõng thuï taïo ñöôïc taïo döïng theo hình aûnh Thieân Chuùa vaø gioáng Thieân Chuùa. Phaåm giaù cuûa moãi ngöôøi tröôùc maët Thieân Chuùa chính laø neàn taûng ñem laïi phaåm giaù cuûa con ngöôøi tröôùc maët ngöôøi khaùc.Vaø ñoù cuõng laø neàn taûng toái haäu ñöa tôùi söï bình ñaúng vaø tình huynh ñeä caên baûn giöõa moïi ngöôøi, baát keå chuûng toäc, giôùi tính, nguoàn goác, vaên hoaù hay giai caáp.
Chæ khi naøo phaåm giaù con ngöôøi ñöôïc nhìn nhaän môùi coù theå coù söï phaùt trieån rieâng vaø chung cuûa moïi ngöôøi (Gc 2, 1-9). Ñeå khuyeán khích söï phaùt trieån naøy, caàn ñaëc bieät giuùp ñôõ nhöõng ngöôøi keùm nhaát, baûo ñaûm cho caû nam laãn nöõ coù nhöõng ñieàu kieän phaùt trieån ñoàng ñeàu, cuõng nhö söï bình ñaúng khaùch quan giöõa caùc giai caáp xaõ hoäi khaùc nhau tröôùc maët luaät phaùp.
Trong caùc quan heä giöõa caùc daân toäc vaø caùc quoác gia, cuõng caàn phaûi coù nhöõng ñieàu kieän bình ñaúng vaø gioáng nhau thì coäng ñoàng quoác teá môùi phaùt trieån ñích thöïc (x. ibid. caùc soá 143-145).
ÖÙng duïng nguyeân taéc nhaân vò vaøo ñôøi soáng xaõ hoäi ñöa tôùi ñoøi hoûi khoâng theå thoaùi thaùc, laø moïi ngöôøi phaûi toân troïng quyeàn laøm ngöôøi cuûa nhau, xaõ hoäi vaø coäng ñoàng chính trò phaûi toân troïng quyeàn con ngöôøi. Giaùo hoäi coâng giaùo ñaùnh giaù raát cao baûn tuyeân ngoân nhaân quyeàn cuûa Lieân hieäp quoác, ñöôïc coâng boá ngaøy 10 thaùng 12 naêm 1948. Thaät ra, nguoàn goác cuûa caùc quyeàn con ngöôøi naèm trong chính phaåm giaù cuûa moãi moät con ngöôøi. Nhöng nguoàn goác toái haäu cuûa chuùng khoâng ôû trong yù muoán thuaàn tuyù cuûa con ngöôøi, trong thöïc theå quoác gia hay chính quyeàn, nhöng laø trong chính baûn thaân con ngöôøi vaø trong Thieân Chuùa, Ñaáng taïo döïng con ngöôøi.
Phaûi baûo veä caùc quyeàn con ngöôøi khoâng chæ moät caùch rieâng leû maø coøn nhö moät toång theå: baûo veä chæ moät phaàn caùc quyeàn naøy thoâi laø moät caùch khoâng coâng nhaän chuùng. Caùc quyeàn aáy töông öùng vôùi phaåm giaù con ngöôøi, vaø treân heát chuùng ñaùp öùng caùc nhu caàu caên baûn cuûa con ngöôøi, vaät chaát cuõng nhö tinh thaàn cuûa con ngöôøi. Nhöõng quyeàn naøy aùp duïng cho moïi giai ñoaïn cuûa cuoäc soáng, moïi hoaøn caûnh chính trò, xaõ hoäi, kinh teá vaø vaên hoaù.
Thoâng ñieäp Baùch chu nieân (Centesimus annus) cuûa Ñöùc Thaùnh cha Gioan Phaoloâ II lieät keâ moät soá quyeàn raát cuï theå: "Quyeàn ñöôïc soáng", vaø phaàn boå sung cuûa quyeàn aáy laø quyeàn cuûa thai nhi ñöôïc lôùn leân trong buïng meï töø luùc thuï thai; quyeàn ñöôïc soáng trong moät gia ñình hôïp nhaát vaø trong moät moâi tröôøng luaân lyù giuùp phaùt trieån nhaân caùch cuûa ñöùa treû; quyeàn ñöôïc phaùt huy trí khoân, ñöôïc tìm bieát chaân lyù; quyeàn ñöôïc chia seû coâng aên vieäc laøm, ñöôïc söû duïng caùc thaønh quaû ruùt ra töø ñoù ñeå lo cho baûn thaân vaø nhöõng ngöôøi thaân; quyeàn ñöôïc töï do thaønh laäp gia ñình, quyeàn coù con hoaëc hoaõn laïi baèng vieäc sinh ñeû coù traùch nhieäm. Theo moät nghóa naøo ñoù, nguoàn goác vaø toång hôïp caùc thöù quyeàn aáy laø quyeàn töï do toân giaùo, ñöôïc hieåu nhö laø quyeàn soáng trong chaân lyù ñöùc tin cuûa mình vaø phuø hôïp vôùi phaåm giaù sieâu vieät cuûa moät nhaân vò" (Gioan Phaoloâ II, CA, soá 47).
Lieân keát heát söùc chaët cheõ vôùi ñeà taøi quyeàn lôïi laø vaán ñeà nghóa vuï cuûa con ngöôøi. Trong xaõ hoäi loaøi ngöôøi, quyeàn cuûa ngöôøi naøy laø nghóa vuï cho heát moïi ngöôøi khaùc: cuï theå laø quyeàn phaûi nhìn nhaän vaø toân troïng caùc quyeàn aáy. Khi khaúng ñònh caùc quyeàn lôïi maø khoâng nhìn nhaän caùc traùch nhieäm töông öùng laø moät söï maâu thuaãn noäi taïi.
Phaïm vi nhaân quyeàn ñöôïc môû roäng ra ñeå bao goàm caû quyeàn lôïi cuûa caùc daân toäc vaø caùc quoác gia. Luaät quoác teá döïa treân nguyeân taéc phaûi toân troïng moät caùch bình ñaúng ñoái vôùi caùc quoác gia, ñoái vôùi quyeàn töï quyeát cuûa moãi daân toäc vaø ñoái vôùi söï hôïp taùc töï do nhaèm ñaït ñöôïc coâng ích cao ôn cho caû nhaân loaïi. Hoaø bình ñöôïc xaây döïng khoâng chæ döïa treân quyeàn con ngöôøi, maø coøn treân söï toân troïng caùc quyeàn cuûa caùc daân toäc, nhaát laø quyeàn ñoäc laäp (x. ibid. caùc soá 152-157).
III. 2. Nguyeân taéc coâng ích vaø coâng baèng xaõ hoäi
Nguyeân taéc coâng ích laø moät nguyeân taéc maø moïi khía caïnh trong ñôøi soáng xaõ hoäi ñeàu coù lieân quan ñeå coù yù nghóa troïn veïn, xuaát phaùt töø chính phaåm giaù, söï duy nhaát vaø bình ñaúng giöõa heát moïi ngöôøi.
Coâng ích khoâng chæ ñôn giaûn laø toång coäng caùc cuûa caûi rieâng (vaät chaát vaø tinh thaàn) cuûa moãi ngöôøi trong xaõ hoäi. Duø laø cuûa moïi ngöôøi vaø cuûa moãi ngöôøi, coâng ích vaãn laø ích lôïi chung, vì noù khoâng theå phaân chia ñöôïc vaø vì phaûi goäp chung nhö theá môùi coù ñöôïc, phaùt trieån vaø baûo veä ñöôïc caùch höõu hieäu, ñoàng thôøi höôùng veà töông lai.
Moät xaõ hoäi muoán vaø coù yù ñònh tieáp tuïc phuïc vuï con ngöôøi ôû moïi caáp ñoä laø moät xaõ hoäi phaûi laáy coâng ích - töùc laø lôïi ích cuûa heát moïi ngöôøi vaø cuûa con ngöôøi toaøn dieän - laøm muïc tieâu tieân quyeát cuûa mình. Con ngöôøi khoâng theå tìm ñöôïc söï phaùt trieån myõ maõn chæ nôi baûn thaân mình, neáu boû qua söï kieän con ngöôøi hieän höõu vôùi ngöôøi khaùc vaø cho ngöôøi khaùc.
Nhöõng ñoøi hoûi cuûa coâng ích tuyø thuoäc vaøo nhöõng ñieàu kieän xaõ hoäi cuûa moãi giai ñoaïn lòch söû vaø coù lieân quan chaët cheõ vôùi vieäc toân troïng vaø thaêng tieán con ngöôøi toaøn dieän cuõng nhö caùc quyeàn caên baûn cuûa con ngöôøi. Nhöõng ñoøi hoûi naøy tröôùc heát bao goàm vieäc daán thaân xaây döïng hoaø bình, toå chöùc caùc cô sôû quyeàn löïc cuûa quoác gia, xaây döïng moät heä thoáng tö phaùp laønh maïnh, baûo veä moâi tröôøng vaø cung caáp caùc dòch vuï thieát yeáu cho heát moïi ngöôøi.
Coâng ích coù lieân quan tôùi moïi thaønh phaàn trong xaõ hoäi, khoâng ai ñöôïc mieãn coäng taùc vaøo vieäc thöïc hieän vaø phaùt huy coâng ích, tuyø theo khaû naêng cuûa moãi ngöôøi. Moãi ngöôøi cuõng coù quyeàn höôûng nhöõng ñieàu kieän cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi do coâng ích ñem laïi. Ngaøy nay taøi saûn cuûa theá giôùi ñang ñöôïc phaân phoái döôùi aûnh höôûng cuûa nhöõng teä ñoan naëng neà xuaát phaùt töø choã coù söï cheânh leäch khoång loà giöõa moät thieåu soá giaøu coù quaù möùc vaø voâ soá ngöôøi khoâng coù taøi saûn. Caàn phaûi toå chöùc laïi söï phaân phoái aáy caùch hieäu quaû vaø phuø hôïp vôùi caùc chuaån möïc veà coâng ích, töùc laø coâng baèng xaõ hoäi.
Traùch nhieäm ñaït tôùi coâng ích khoâng nhöõng thuoäc veà caùc caù nhaân, maø laø traùch nhieäm cuûa Nhaø nöôùc, vì coâng ích laø lyù do toàn taïi cuûa quyeàn bính chính trò. Nhaø nöôùc phaûi baûo ñaûm cho xaõ hoäi daân söï ñöôïc traät töï, thoáng nhaát vaø coù toå chöùc, ñeå coâng ích ñöôïc theå hieän vôùi söï coäng taùc cuûa moãi coâng daân. Ñeå baûo ñaûm coâng ích, chính phuû moãi nöôùc coù nghóa vuï ñaëc bieät laø laøm haøi hoaø caùc quyeàn lôïi khaùc nhau cuûa caùc thaønh phaàn xaõ hoäi vôùi caùc ñoøi hoûi cuûa coâng lyù. Ñieàu hoaø caùch thích hôïp caùc lôïi ích cuûa caùc taäp theå vôùi caùc lôïi ích cuûa caù nhaân laø moät trong nhöõng nhieäm vuï teá nhò nhaát cuûa chính quyeàn.
Coâng ích xaõ hoäi khoâng phaûi laø moät muïc tieâu töï thaân; noù chæ coù giaù trò khi coù lieân quan tôùi vieäc thöïc hieän caùc muïc tieâu toái haäu cuûa con ngöôøi vaø ích lôïi chung cuûa toaøn theå thuï taïo (x. ibid. caùc soá 164 - 170).
III. 3. Nguyeân taéc muïc tieâu phoå quaùt cuûa cuûa caûi vaø coâng baèng xaõ hoäi
- Nguoàn goác vaø yù nghóa cuûa nguyeân taéc muïc tieâu phoå quaùt cuûa cuûa caûi:
Trong soá nhöõng ñieàu bao haøm trong nguyeân taéc coâng ích, quan troïng nhaát laø nguyeân taéc cuûa caûi coù muïc tieâu phoå quaùt. Thieân Chuùa ñaõ tieàn ñònh cho traùi ñaát vaø taát caû nhöõng gì chöùa ñöïng trong ñoù ñeàu daønh cho moïi ngöôøi vaø moïi daân toäc, ngoõ haàu moïi söï vaät ñöôïc taïo thaønh ñöôïc chia seû caùch toát ñeïp cho heát moïi ngöôøi döïa vaøo söï coâng baèng ñöôïc ñieàu tieát bôûi ñöùc aùi (Vat. II, GS, soá 69).
Quyeàn söû duïng cuûa caûi treân traùi ñaát laø quyeàn döïa treân nguyeân taéc "muïc tieâu phoå quaùt" cuûa cuûa caûi. Moãi ngöôøi phaûi ñaït ñöôïc möùc an sinh caàn thieát ñeå coù theå phaùt trieån troïn veïn. Quyeàn söû duïng chung caùc cuûa caûi laø "nguyeân taéc ñaàu tieân cuûa toaøn boä traät töï ñaïo ñöùc vaø xaõ hoäi" vaø laø nguyeân taéc tieâu bieåu cuûa hoïc thuyeát xaõ hoäi coâng giaùo. Tröôùc heát ñoù laø moät quyeàn töï nhieân, ñöôïc khaéc ghi nôi baûn tính con ngöôøi, chöù khoâng phaûi laø moät quyeàn do xaõ hoäi thieát ñònh. Ñoù laø moät quyeàn baåm sinh nôi moãi ngöôøi... coù tröôùc baát cöù heä thoáng phaùp luaät naøo lieân quan ñeán vaán ñeà naøy, coù tröôùc baát cöù heä thoáng kinh teá hay xaõ hoäi naøo.
Nguyeân taéc muïc tieâu phoå quaùt cuûa cuûa caûi chính laø moät lôøi môøi goïi chuùng ta haõy trieån khai moät nhaõn quan kinh teá, gôïi höùng töø caùc giaù trò luaân lyù, laøm cho con ngöôøi luoân nhìn thaáy nguoàn goác vaø muïc tieâu cuûa cuûa caûi, ñeå töø ñoù taïo ra moät theá giôùi coâng baèng vaø lieân ñôùi (x. TYHTXHCG, caùc soá 1171 - 175).
Muoán thöïc hieän muïc tieâu phoå quaùt cuûa cuûa caûi, caàn phaûi coù noã löïc chung haàu taïo cho moãi ngöôøi vaø moïi daân toäc nhöõng ñieàu kieän caàn thieát ñeå phaùt trieån toaøn dieän, haàu ai ai cuõng coù theå goùp phaàn laøm cho theá giôùi nhaân baûn hôn. "Trong theá giôùi aáy moãi caù nhaân coù theå cho vaø nhaän, söï tieán boä cuûa ngöôøi naøy khoâng caûn trôû söï phaùt trieån cuûa nhöõng ngöôøi khaùc..." (Thaùnh boä giaùo lyù ñöùc tin, Libertatis conscientia, soá 90, naêm 1987).
- Muïc tieâu phoå quaùt cuûa taøi saûn vaø quyeàn tö höõu:
Nhôø lao ñoäng vaø nhôø taän duïng khaû naêng trí tueä, ngöôøi ta coù theå laøm chuû traùi ñaát vaø bieán noù thaønh moät nôi ôû thích hôïp, con ngöôøi bieán moät phaàn traùi ñaát thaønh cuûa mình; ñaây chính laø nguoàn goác cuûa tö höõu. Nhôø tö höõu vaø caùc hình thaùi khaùc nhau trong vieäc laøm chuû cuûa caûi caùch caù nhaân, con ngöôøi baûo ñaûm cho mình coù moät khoâng gian heát söùc caàn thieát ñeå thöïc hieän söï ñoäc laäp cuûa caù nhaân vaø gia ñình, coù theå coi ñoù laø söï noái daøi cuûa töï do... thuùc giuïc con ngöôøi thi haønh traùch nhieäm, vaø laø moät trong nhöõng ñieàu kieän ñeå coù ñöôïc söï töï do daân söï (x. GS, soá 71).
Hoïc thuyeát xaõ hoäi coâng giaùo ñoøi vieäc laøm chuû cuûa caûi phaûi ñöôïc môû ra moät caùch ñoàng ñeàu cho heát moïi ngöôøi, ñeå moïi ngöôøi ñeàu coù theå trôû thaønh chuû nhaân, ít laø trong moät chöøng möïc naøo ñoù, vaø traùnh tình traïng phaûi chaáp nhaän nhöõng hình thöùc "laøm chuû moät caùch chung chaï vaø hoãn ñoän".
Truyeàn thoáng kitoâ giaùo chöa bao giôø coâng nhaän quyeàn tö höõu laø quyeàn tuyeät ñoái, khoâng ñöôïc pheùp ñuïng chaïm. Ngöôïc laïi, truyeàn thoáng aáy luoân luoân hieåu quyeàn naøy trong khuoân khoå roäng lôùn hôn laø quyeàn cuûa heát moïi ngöôøi ñöôïc söû duïng taøi nguyeân cuûa toaøn theå vuõ truï (Gioan Phaoloâ II, Laborem exercens, soá 14).
Hoïc thuyeát xaõ hoäi coâng giaùo coøn keâu goïi nhìn nhaän vai troø xaõ hoäi cuûa quyeàn tö höõu döôùi baát cöù hình thöùc naøo, ñoù laø moät caùch nhaéc tôùi töông quan taát yeáu giöõa tö höõu vôùi coâng ích. Khoâng ñöôïc ñeå taøi saûn mình ñang giöõ hoaù thaønh voâ ích, nhöng phaûi laøm sao höôùng chuùng ñi vaøo hoaït ñoäng saûn xuaát, thaäm chí coøn giao caùc taøi saûn aáy cho nhöõng ngöôøi naøo coù öôùc muoán vaø khaû naêng ñöa chuùng vaøo saûn xuaát.
Giai ñoaïn lòch söû hieän nay xeáp ñaêt cho xaõ hoäi söû duïng nhieàu thöù cuûa caûi môùi meû vaø tröôùc ñaây chöa töøng ñöôïc bieát ñeán. Tình hình naøy baét chuùng ta ñoïc laïi nguyeân taéc muïc tieâu phoå quaùt cuûa taøi saûn moät caùch môùi meû vaø caàn phaûi môû roäng nguyeân taéc aáy cho noù bao goàm caû nhöõng söï phaùt trieån môùi nhaát do caùc tieán boä kinh teá vaø coâng ngheä mang laïi. Phaûi ñaët caùc hieåu bieát môùi meû veà coâng ngheä vaø khoa hoïc phuïc vuï caùc nhu caàu caên baûn cuûa con ngöôøi, laøm cho gia saûn chung cuûa nhaân loaïi caøng ngaøy caøng taêng leân.
Caàn phaûi phaù caùc haøng raøo vaø caùc toå chöùc ñoäc quyeàn, ñaõ khieán cho nhieàu nöôùc phaûi ñöùng beân leà chöông trình phaùt trieån, phaûi cung caáp cho caùc caù nhaân vaø quoác gia caùc ñieàu kieän caên baûn, giuùp hoï tham gia vaøo söï phaùt trieån (Gioan Phaoloâ II, CA, soá 35).
Ñöôïc thi haønh quyeàn laøm chuû döôùi nhieàu hình thöùc khaùc nhau seõ giuùp cho caùc chuû theå, caù nhaân hay coäng ñoàng, höôûng theâm nhieàu lôïi ích khaùch quan nhö ñieàu kieän soáng toát hôn, töông lai an toaøn hôn, vaø khaû naêng ñeå löïa choïn coù nhieàu hôn. Nhöng cuûa caûi cuõng coù theå mang laïi nhieàu höùa heïn haõo huyeàn, nguoàn goác cuûa nhieàu caùm doã. Nhöõng ngöôøi naøo vaø xaõ hoäi naøo ñi xa ñeán möùc tuyeät ñoái hoaù vai troø cuûa cuûa caûi khoâng sôùm thì muoän seõ kinh nghieäm theá naøo laø bò noâ leä moät caùch cay ñaéng nhaát (x. TYHTXHCG, caùc soá 176 - 181).
- Muïc tieâu phoå quaùt cuûa taøi saûn vaø söï löïa choïn öu tieân daønh cho ngöôøi ngheøo:
Nguyeân taéc cuûa caûi voán coù muïc tieâu phoå quaùt baét chuùng ta phaûi coi ngöôøi ngheøo, ngöôøi bò gaït ra beân leà vaø ngöôøi bò ngaên caûn khoâng phaùt trieån ñöôïc do caùc ñieàu kieän soáng cuûa hoï, laø nhöõng tieâu ñieåm caàn quan taâm ñaëc bieät. Muoán vaäy caàn phaûi taùi xaùc nhaän caùch maïnh meõ söï löïa choïn öu tieân daønh cho ngöôøi ngheøo. Ñaây laø moät söï löïa choïn hay laø moät hình thöùc öu tieân trong khi thi haønh ñöùc aùi kitoâ giaùo, nhö toaøn boä truyeàn thoáng Giaùo hoäi ñaõ laøm chöùng.
Hôn theá nöõa, hieän nay, vôùi chieàu kích toaøn caàu maø caùc vaán ñeà xaõ hoäi ñeàu coù, tình yeâu öu tieân daønh cho ngöôøi ngheøo vaø caùc quyeát ñònh ruùt ra töø ñoù chaéc chaén bao truøm voâ soá ngöôøi ñoùi khaùt, tuùng thieáu, khoâng nhaø ôû, ngöôøi khoâng ñöôïc chaêm soùc y teá vaø treân heát, ngöôøi khoâng hy voïng, seõ coù moät töông lai toát ñeïp hôn (Gioan Phaoloâ II, SRS, soá 42).
Loøng yeâu thöông maø Giaùo hoäi daønh cho ngöôøi ngheøo ñöôïc caûm höùng töø Tin möøng Taùm moái phuùc, töø ñôøi soáng khoù ngheøo cuûa Chuùa Gieâsu vaø töø söï quan taâm cuûa Ngöôøi ñoái vôùi ngöôøi ngheøo. Loøng yeâu thöông naøy khoâng nhöõng lieân quan tôùi söï khoù ngheøo vaät chaát, maø coøn lieân quan tôùi nhieàu hình thöùc khaùc nhau cuûa söï ngheøo naøn veà vaên hoaù vaø toân giaùo (x. TYHTXHCG, caùc soá 182 - 184).
Trong giaùo huaán cuûa mình, Giaùo hoäi thöôøng xuyeân nhaéc tôùi moái töông quan giöõa loøng baùc aùi vaø söï coâng baèng: "Khi chuùng ta chaêm lo caùc nhu caàu cuûa nhöõng ngöôøi ñang caàn laø chuùng ta traû laïi cho hoï caùi cuûa hoï, chöù khoâng phaûi cuûa chuùng ta. Chuùng ta khoâng chæ laøm caùc vieäc baøy toû loøng thöông xoùt maø laø ñang traû moät moùn nôï coâng baèng" (Thaùnh Greâgoârioâ Caû, Regula pastoralis, 3,21).
III. 4. Nguyeân taéc boå trôï (principle of subsidiarity)
Nguyeân taéc boå trôï laø moät trong nhöõng ñònh höôùng beàn vöõng vaø ñaëc thuø nhaát cuûa hoïc thuyeát xaõ hoäi coâng giaùo, ñaõ coù maët trong hoïc thuyeát aáy ngay töø vaên kieän xaõ hoäi ñaàu tieân (Leâoâ XIII, Rerum novarum).
Ñeå phaùt huy phaåm giaù con ngöôøi caàn phaûi quan taâm tôùi gia ñình, caùc taäp theå, caùc hieäp hoäi, caùc thöïc theå ñòa phöông, phaûi quan taâm tôùi toaøn boä caùc bieåu hieän kinh teá, xaõ hoäi, vaên hoaù, theå thao, giaûi trí, ngheà nghieäp# maø daân chuùng ñaõ töï ñoäng taïo ra, vì chuùng giuùp hoï theå hieän vieäc taêng tröôûng xaõ hoäi caùch coù hieäu quaû. Ñoù chính laø laõnh vöïc cuûa xaõ hoäi daân söï, coù theå hieåu laø toång soá caùc moái quan heä giöõa caùc caù nhaân vôùi caùc taäp theå xaõ hoäi trung gian. Nhôø maïng löôùi caùc quan heä aáy, cô caáu xaõ hoäi môùi vöõng maïnh vaø coäng ñoàng caùc nhaân vò môùi coù neàn taûng.
Giaùo hoäi töøng nhaán maïnh tôùi nhu caàu caàn baûo veä vaø phaùt huy caùc bieåu hieän nguyeân thuyû cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi (x. Quadragesimo Anno). Giaùo hoäi cuõng cho thaáy nguyeân taéc boå trôï laø nguyeân taéc quan troïng nhaát cuûa trieát hoïc xaõ hoäi.
Thaät laø moät sai laàm traàm troïng khi ruùt khoûi tay caùc caù nhaân nhöõng gì hoï coù theå laøm ñöôïc döïa vaøo saùng kieán vaø söï chuyeân caàn cuûa mình, ñeå trao cho coäng ñoàng; cuõng vaäy thaät laø baát coâng vaø tai haïi nghieâm troïng, laøm traät töï ñuùng ñaén bò xaùo troän, khi giao cho moät toå chöùc cao hôn vaø lôùn hôn nhöõng gì maø toå chöùc nhoû hôn vaø caáp döôùi coù theå laøm ñöôïc.
Döïa treân nguyeân taéc naøy, moïi xaõ hoäi thuoäc traät töï cao hôn phaûi coù thaùi ñoä giuùp ñôõ - töùc laø hoã trôï, ñaåy maïnh, phaùt trieån - caùc xaõ hoäi thuoäc traät töï thaáp hôn. Nhôø nguyeân taéc boå trôï daân chuùng coù theå ñöôïc baûo ñaûm khoûi nhöõng söï laïm quyeàn cuûa chính quyeàn caáp cao hôn vaø chính quyeàn naøy cuõng ñöôïc môøi goïi giuùp ñôõ caùc caù nhaân, caùc gia ñình vaø caùc taäp theå trung gian chu toaøn nghóa vuï. Nguyeân taéc naøy laø boù buoäc, vì moãi con ngöôøi, moãi gia ñình vaø taäp theå trung gian ñeàu coù moät ñieàu gì ñoäc ñaùo coù theå ñoùng goùp cho coäng ñoàng.
Nguyeân taéc boå trôï choáng laïi moät soá hình thöùc trung öông taäp quyeàn, quan lieâu giaáy tôø, cuõng nhö söï can thieäp voâ lyù vaø thaùi quaù cuûa Nhaø nöôùc trong guoàng maùy coâng coäng. Ñeå aùp duïng nguyeân taéc boå trôï trong thöïc teá, coù moät nhu caàu töông öùng caàn thoaû maõn: ñoù laø toân troïng vaø thaêng tieán con ngöôøi vaø gia ñình; traân troïng ngaøy caøng nhieàu hôn caùc hieäp hoäi vaø caùc toå chöùc trung gian trong nhöõng löïa choïn caên baûn cuûa hoï; coå voõ caùc toå chöùc tö nhaân sao cho baát cöù ñôn vò xaõ hoäi naøo cuõng phuïc vuï coâng ích, moãi toå chöùc vôùi neùt rieâng cuûa mình.
Moät soá tröôøng hôïp cuï theå coù theå khieán Nhaø nöôùc hoã trôï thöïc hieän moät vaøi chöùc naêng. Coù nhöõng tình huoáng maø trong ñoù Nhaø nöôùc caàn phaûi ñích thaân ñöùng ra khôûi ñoäng neàn kinh teá vì xaõ hoäi daân söï nôi ñoù khoâng ñuû söùc hoã trôï caùc saùng kieán kinh doanh. Cuõng coù theå coù tröôøng hôïp vì tình traïng maát caân ñoái xaõ hoäi hay baát coâng xaõ hoäi quaù nghieâm troïng maø chính quyeàn caàn can thieäp ñeå taïo ra nhöõng ñieàu kieän bình ñaúng hôn, ñeå coù coâng lyù vaø hoaø bình. Tuy nhieân, theo nguyeân taéc boå trôï, söï thay theá mang tính cô cheá naøy khoâng ñöôïc tieáp tuïc khi khoâng thöïc söï caàn thieát nöõa.
Moät heä luaän ñieån hình cuûa nguyeân taéc boå trôï laø söï tham gia, ñöôïc thöïc hieän chuû yeáu qua moät loaït hoaït ñoäng maø nhôø ñoù caùc coâng daân - trong tö caùch caù nhaân hay lieân keát vôùi ngöôøi khaùc - goùp phaàn vaøo ñôøi soáng vaên hoaù, kinh teá, chính trò vaø xaõ hoäi cuûa coäng ñoàng daân söï maø mình laø thaønh vieân. Tham gia laø nghóa vuï maø moïi ngöôøi phaûi chu toaøn moät caùch yù thöùc, vôùi tinh thaàn traùch nhieäm vaø nhaém tôùi coâng ích.
III. 5. Nguyeân taéc lieân ñôùi (principle of solidarity)
Nguyeân taéc lieân ñôùi laø nguyeân taéc hieän nay ñöôïc nhaán maïnh nhieàu nhaát trong hoïc thuyeát xaõ hoäi coâng giaùo, vaø cuõng laø nguyeân taéc ñöôïc ñöa vaøo öùng duïng thöïc teá nhieàu nhaát treân bình dieän quoác gia cuõng nhö quoác teá.
- YÙ nghóa cuûa söï lieân ñôùi:
Lieân ñôùi khoâng chæ laø moät ñoàng caûm mô hoà hay xuùc ñoäng hôøi hôït tröôùc nhöõng ñau khoå cuûa bao ngöôøi xa gaàn. Nhöng ñoù laø quyeát taâm chaéc chaén vaø beàn vöõng lo cho coâng ích, nghóa laø cho lôïi ích cuûa taát caû vaø cuûa töøng ngöôøi, bôûi vì taát caû chuùng ta thöïc söï ñeàu coù traùch nhieäm veà moïi ngöôøi. Ñaây laø moät thaùi ñoä hoaøn toaøn coù tính chaát phuùc aâm: daán thaân lo cho ích lôïi cuûa tha nhaân, saün saøng nhö Tin möøng noùi, "cheát ñi" cho ngöôøi khaùc, thay vì boùc loät hoï, "phuïc vuï" ngöôøi khaùc thay vì ñaøn aùp hoï ñeå möu lôïi ích rieâng (x. Mt 10, 40 - 42; Mc 10, 42 - 45; Lc 22, 25 - 27).
Vieäc thöïc thi tình lieân ñôùi trong moïi xaõ hoäi seõ ñaït ñöôïc giaù trò troïn veïn cuûa noù, khi moïi ngöôøi bieát nhìn nhaän nhau nhö laø nhöõng con ngöôøi. Nhöõng ai coù khaû naêng hôn vì coù nhieàu cuûa caûi vaø höôûng nhieàu dòch vuï chung hôn, phaûi caûm thaáy coù traùch nhieäm ñoái vôùi nhöõng ngöôøi yeáu keùm hôn, vaø phaûi saün saøng chia seû cho hoï nhöõng gì mình coù. Veà phaàn mình, nhöõng ngöôøi yeáu keùm hôn, trong cuøng moät höôùng lieân ñôùi, khoâng neân coù moät thaùi ñoä thuaàn tuyù tieâu cöïc hoaëc phaù hoaïi xaõ hoäi, nhöng haõy laøm nhöõng gì thuoäc veà phaàn mình nhaèm ích lôïi cho moïi ngöôøi, trong khi vaãn beânh vöïc nhöõng quyeàn chính ñaùng cuûa mình (x. SRS, caùc soá 38 - 39).
Söï lieân ñôùi laøm noåi baät caùch heát söùc ñaëc bieät baûn chaát xaõ hoäi cuûa con ngöôøi, söï bình ñaúng cuûa moïi ngöôøi veà phaåm giaù vaø quyeàn lôïi, cuõng nhö con ñöôøng chung cho caùc caù nhaân vaø caùc daân toäc böôùc vaøo ñeå tieán tôùi söï thoáng nhaát vôùi moät yù thöùc caøng ngaøy caøng cao hôn.
Ngaøy nay hôn bao giôø heát, coù moät söï nhaän thöùc phoå bieán roäng raõi veà söï leä thuoäc laãn nhau (interdependence) giöõa caùc caù nhaân vaø caùc daân toäc. Söï tieán boä nhanh choùng veà phöông tieän truyeàn thoâng, veà coâng ngheä ñieän toaùn, söï gia taêng cuûa khoái löôïng thöông maïi vaø thoâng tin, ñaõ bieán theá giôùi trôû thaønh nhö moät ngoâi laøng. Maëc duø ngöôøi ta ôû caùch nhau raát xa vaø coù khi khoâng quen bieát nhau, ngöôøi ta vaãn coù theå noùi tôùi moät ngoâi laøng theá giôùi.
Ñöùng tröôùc hieän töôïng "leä thuoäc laãn nhau" caøng ngaøy caøng roäng lôùn, ôû moïi nôi ngöôøi ta ñeàu thaáy vaãn coøn söï baát bình ñaúng saâu saéc giöõa caùc nöôùc ñaõ phaùt trieån vaø caùc nöôùc ñang phaùt trieån, nhöõng söï baát bình ñaúng do caùc hình thöùc boùc loät, ñaøn aùp vaø tham oâ gaây ra, töøng gaây aûnh höôûng tieâu cöïc treân ñôøi soáng quoác noäi cuõng nhö quoác teá cuûa nhieàu nöôùc. Chính vì theá maø vieäc gia taêng caùc quan heä hoã töông giöõa caùc caù nhaân vaø caùc daân toäc caàn phaûi coù nhöõng noã löïc keøm theo veà phöông dieän ñaïo ñöùc xaõ hoäi, khaån tröông khoâng keùm (x. TYHTXHCG, soá 192).
- Lieân ñôùi laø moät nguyeân taéc xaõ hoäi vaø laø moät nhaân ñöùc luaân lyù:
Quan heä leä thuoäc laãn nhau giöõa caùc caù nhaân vaø caùc daân toäc, chính laø nhöõng hình thöùc lieân ñôùi trong thöïc teá, phaûi ñöôïc bieán thaønh nhöõng quan heä höôùng veà söï lieân ñôùi ñích thöïc treân bình dieän ñaïo ñöùc xaõ hoäi. Ñaây laø moät ñoøi hoûi luaân lyù tieàm taøng trong moïi quan heä con ngöôøi. Bôûi ñoù caàn phaûi nhìn söï lieân ñôùi döôùi hai khía caïnh boå sung cho nhau: lieân ñôùi laø moät nguyeân taéc xaõ hoäi, cuõng laø moät nhaân ñöùc luaân lyù.
Tröôùc heát phaûi nhìn söï lieân ñôøi trong giaù trò rieâng cuûa noù nhö laø moät nhaân ñöùc luaân lyù nhaèm xaùc ñònh traät töï cuûa caùc cô cheá. Khoâng phaûi cô cheá naøo cuõng toát, coù nhöõng cô cheá dung döôõng söï baát coâng vaø söï aùp böùc boùc loät, maø treân bình dieän thaàn hoïc, chuùng ta goïi laø "nhöõng cô cheá cuûa toäi". Caùc cô cheá aáy caàn ñöôïc thanh loïc vaø bieán thaønh "cô cheá lieân ñôùi". Lieân ñôùi laø moät "nhaân ñöùc xaõ hoäi" cô baûn, vì ñoù laø nhaân ñöùc naèm trong phaïm vi cuûa söï coâng baèng. Ñoù laø moät nhaân ñöùc öu tieân nhaém tôùi coâng ích vaø ñöôïc gaëp thaáy nôi nhöõng ngöôøi "daán thaân lo cho ích lôïi cuûa ngöôøi khaùc" (x. TYHTXHCG, soá 193).
Giaùo hoäi caûm thaáy ñöôïc môøi goïi ñöùng veà phía ñaùm ñoâng nhöõng ngöôøi ngheøo, coâng nhaän tính caùch chính ñaùng cuûa nhöõng yeâu saùch cuûa hoï, goùp phaàn thoaû maõn nhöõng yeâu saùch ñoù. Söï "tuyø thuoäc laãn nhau" phaûi bieán thaønh lieân ñôùi, döïa treân nguyeân taéc laø cuûa caûi ñöôïc taïo döïng daønh cho moïi ngöôøi: nhöõng gì maø coâng ngheä saûn xuaát baèng caùch bieán caûi caùc nguyeân lieäu vôùi söï ñoùng goùp cuûa lao ñoäng, cuõng phaûi ñöôïc ñeå cho moïi ngöôøi söû duïng (x. SRS, caùc soá 38 - 40).
Döôùi aùnh saùng ñöùc tin, söï lieân ñôùi khoâng chæ ñeå maø lieân ñôùi, nhöng coøn höôùng tôùi chieàu kích ñaëc thuø kitoâ giaùo, ñoù laø söï hoaøn toaøn voâ vò lôïi, söï tha thöù vaø hoaø giaûi. Luùc ñoù tha nhaân khoâng chæ laø moät ngöôøi coù nhöõng quyeàn lôïi vaø ñöôïc bình ñaúng vôùi moïi ngöôøi, nhöng coøn laø hình aûnh soáng ñoäng cuûa Thieân Chuùa laø Cha, ñöôïc maùu Chuùa Kitoâ cöùu chuoäc, vaø laø ñeàn thôø cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn. Do ñoù, tuy thuoäc phaïm vi "coâng baèng xaõ hoäi", lieân ñôùi coù nhieàu ñieåm töông ñoàng vôùi "baùc aùi kitoâ giaùo", maø ngaøy nay ngöôøi ta nhaán maïnh nhieàu ñeán khía caïnh xaõ hoäi (baùc aùi xaõ hoäi).
Ngöôøi coù nhaân ñöùc lieân ñôùi luoân höôùng tôùi coâng lyù vaø öôùc ao thieát laäp coâng lyù treân khaép maët ñòa caàu, vaø ñaëc bieät laø coâng lyù daønh cho nhöõng ngöôøi ngheøo khoå, khoâng tieàn baïc, khoâng ñòa vò, khoâng quyeàn löïc, khoâng tieáng noùi. Nôi söï lieân ñôùi, baùc aùi vaø coâng baèng gaëp gôõ nhau, vaø trôû thaønh hieän thöïc treân bình dieän xaõ hoäi. Daáu hieäu ñaùng möøng nhaát cuûa theá giôùi coøn ñaày daãy nhöõng baát coâng vaø tranh chaáp, chính laø hieän töôïng lieân ñôùi caøng ngaøy caøng lan roäng vaø thöïc söï trôû neân toaøn caàu.
- Lieân ñôùi vaø söï phaùt trieån chung cuûa nhaân loaïi :
Thoâng ñieäp cuûa hoïc thuyeát xaõ hoäi coâng giaùo veà söï lieân ñôùi cho thaáy roõ coù moät moái töông quan maät thieát giöõa lieân ñôùi vaø coâng ích, giöõa lieân ñôùi vaø muïc tieâu phoå quaùt cuûa taøi saûn, giöõa lieân ñôùi vôùi bình ñaúng, giöõa lieân ñôùi vôùi hoaø bình treân theá giôùi.
Thuaät ngöõ "lieân ñôùi" dieãn taû caùch toùm taét söï caàn thieát phaûi nhaän ra trong nhöõng moái giaây lieân keát con ngöôøi vôùi nhau, caùc taäp theå xaõ hoäi vôùi nhau coù caû moät khoâng gian cho con ngöôøi ñöôïc töï do xaây döïng söï phaùt trieån chung, trong ñoù ai ai cuõng coù phaàn vaø ai ai cuõng tham gia.
Nguyeân taéc lieân ñôùi ñoøi con ngöôøi hoâm nay phaûi ngaøy caøng nhaän thöùc roõ hôn raèng hoï chính laø nhöõng ngöôøi maéc nôï xaõ hoäi maø hoï ñang tham gia. Hoï laø nhöõng ngöôøi "maéc nôï" vì taát caû nhöõng ñieàu kieän ñaõ laøm cho cuoäc soáng cuûa hoï trôû neân ñaùng soáng, vaø vì nhöõng di saûn khoâng theå phaân chia nhöng raát caàn thieát do vaên hoaù, do söï hieåu bieát khoa hoïc vaø kyõ thuaät, do cuûa caûi vaät chaát vaø tinh thaàn mang laïi (x. UÛy ban Giaùo hoaøng veà Coâng lyù vaø Hoøa Bình, TYHTXHCG, caùc soá 194 - 195).
Söï lieân ñôùi laø con ñöôøng ñi tôùi hoaø bình, vaø ñoàng thôøi cuõng laø con ñöôøng ñi tôùi phaùt trieån. Muïc tieâu cuûa hoaø bình maø moïi ngöôøi haèng troâng ñôïi, chaéc chaén seõ ñaït ñöôïc nhôø vieäc thöïc thi coâng baèng xaõ hoäi treân bình dieän quoác gia vaø quoác teá, ñoàng thôøi cuõng nhôø vieäc thöïc thi caùc nhaân ñöùc ñeå khuyeán khích "chung soáng".
Söï quan taâm tích cöïc ñeán ngöôøi ngheøo phaûi ñöôïc theå hieän ôû moïi möùc ñoä, baèng nhöõng haønh vi cuï theå ñeå ñaït ñöôïc moät soá nhöõng caûi caùch caàn thieát. Tuyø theo töøng hoaøn caûnh, ngöôøi ta aán ñònh caùc caûi caùch caáp baùch nhaát, vaø nhöõng phöông tieän ñeå thöïc hieän. Treân bình dieän quoác teá, thoâng ñieäp Quan taâm ñeán vaán ñeà xaõ hoäi cuûa Ñöùc Thaùnh Cha Gioan Phaoloâ II nhaán maïnh ñeán nhöõng caûi caùch sau ñaây caàn phaûi coù: - caûi caùch heä thoáng thöông maïi quoác teá; - caûi caùch heä thoáng tieàn teä quoác teá; - löu taâm nhieàu hôn ñeán vieäc trao ñoåi kieán thöùc kyõ thuaät; - xeùt laïi cô caáu cuûa caùc toå chöùc quoác teá hieän höõu (x. SRS, caùc soá 41 - 45).
Keát Luaän
Xaây döïng xaõ hoäi coâng baèng theo Hoïc Thuyeát Xaõ Hoäi Coâng Giaùo khoâng gì khaùc hôn laø nhìn nhaän, toân troïng vaø thaêng hoa phaåm giaù cuûa con ngöôøi, bôûi vì "Con ngöôøi laø con ñöôøng cuûa Giaùo Hoäi" (x. RH, soá 14).
Muïc ñích chung cuûa taát caû chuùng ta laø con ngöôøi, khaùt voïng chung cuûa chuùng ta laø mong muoán ñieàu toát nhaát cho moãi con ngöôøi vaø moïi con ngöôøi trong xaõ hoäi Vieät Nam hoâm nay. Toâi tin raèng ñònh höôùng naøy cuûa chuùng ta laø thaät. Vaø ñaây laø moät cô may cho taát caû chuùng ta ñeå môû ra vôùi vieãn töôïng hôïp taùc vaø phaùt trieån beàn vöõng ôû hieän taïi vaø trong töông lai.
Vaán ñeà ñaët ra coù theå laø söï khaùc bieät giöõa chuùng ta trong caùch nhìn veà con ngöôøi. Quan nieäm roõ raøng vaø toaøn veïn veà con ngöôøi laø hình aûnh Thieân Chuùa theo kitoâ giaùo laøm bieán ñoåi moïi khía caïnh cuûa ñôøi soáng caù nhaân vaø xaõ hoäi cuûa con ngöôøi. Vaø ñoù laø ñoäng löïc giuùp chuùng toâi daán thaân phuïc vuï con ngöôøi trong xaõ hoäi qua vieäc ñoái thoaïi vôùi neàn vaên hoaù vaø xaõ hoäi Vieät Nam hoâm nay.
Ñoái thoaïi laø teân goïi môùi cuûa nieàm hy voïng. Chuùng toâi xaùc tín raèng chæ coù ñoái thoaïi môùi môû ñöôøng cho con ngöôøi, cho xaõ hoäi, cho ñaát nöôùc, cho Giaùo hoäi höôùng tôùi moät töông lai töôi saùng hôn, coâng baèng hôn. Chuùng toâi ñaët neàn taûng cuûa ñoái thoaïi treân tình yeâu vaø chaân lyù: tình thöông daønh cho con ngöôøi vaø söï thaät veà con ngöôøi toaøn veïn. Ñoù laø nieàn hy voïng cuûa chuùng toâi.
Nieàm hy voïng cuûa chuùng toâi cuõng laø nieàm hy voïng muoán chia seû vôùi taát caû nhöõng ngöôøi thieän chí muoán goùp phaàn xaây döïng xaõ hoäi coâng baèng hôn vaø vaên minh hôn. Nieàm hy voïng ñoù thuùc ñaåy chuùng toâi ñoái thoaïi vaø hôïp taùc cuøng vôùi moïi ngöôøi nhaèm tìm ra höôùng ñi ñuùng ñaén cho xaõ hoäi vaø ñoàng haønh vôùi moïi ngöôøi ñeå xaây döïng xaõ hoäi.
Ñeå ñoái thoaïi chuùng ta caàn laéng nghe nhau. Chuùng toâi xin caùm ôn vì yù nghóa cuûa vieäc xaây döïng xaõ hoäi coâng baèng theo Hoïc Thuyeát Xaõ Hoäi Coâng Giaùo ñöôïc laéng nghe trong Hoäi thaûo naøy.
Nhöõng Chöõ Veát Taét
CA : Centesimus Annus
Thoâng ñieäp "Naêm thöù 100" cuûa ÑGH Gioan Phaoloâ II
GLHTCG : Giaùo Lyù Hoäi Thaùnh Coâng Giaùo
GS : Gaudium et Spes
Hieán cheá veà muïc vuï "Vui möøng vaø hy voïng" cuûa Coâng ñoàng Vatican II
LE : Laborem exercens
Thoâng ñieäp "Lao ñoäng cuûa con ngöôøi" cuûa ÑGH Gioan Phaoloâ II
QR : Quadragesimo Anno
Thoâng ñieäp "Töù thaäp nieân" cuûa ÑGH Pioâ XI
RH : Redemptor Hominis
Thoâng ñieäp "Ñaáng Cöùu Chuoäc con ngöôøi" cuûa ÑGH Gioan Phaoloâ II
RN : Rerum Novarum
Thoâng ñieäp "Taân söï" cuûa ÑGH Leo XIII
SRS : Sollicitudo rei socialis
Thoâng ñieäp "Quan taâm ñeán vaán ñeà xaõ hoäi" cuûa ÑGH Gioan Phaoloâ II
TÑ/TCLTY : Thoâng ñieäp "Thieân Chuùa laø Tình Yeâu" cuûa ÑGH Beâneâñíctoâ XVI
TYHTXHCG :Toaùt Yeáu Hoïc Thuyeát Xaõ Hoäi Coâng Giaùo
+ Giaùm Muïc Buøi Vaên Ñoïc