Moät Vaøi Suy Nghó Lieân Quan Ñeán
Giaùo Duïc Phoå Thoâng ÔÛ Vieät Nam Hieän Nay
Prepared for Internet by Radio Veritas Asia, Philippines
Moät Vaøi Suy Nghó Lieân Quan Ñeán Giaùo Duïc Phoå Thoâng ÔÛ Vieät Nam Hieän Nay.
Nguyeãn Ñình Quyeàn
1. Baøi Toaùn Giaùo Duïc Phoå Thoâng
Khoâng caàn noùi nhieàu thì chaéc haún moãi moät ngöôøi trong chuùng ta, ai ai cuõng ñeàu nhaän thöùc ñöôïc taàm quan troïng cuûa giaùo duïc vaø ñaøo taïo trong quaù trình xaây döïng vaø phaùt trieån cuûa nhaân loaïi. Moãi moät khu vöïc, moãi moät quoác gia, hay coäng ñoàng ñeàu chæ coù theå phaùt trieån ñi leân neáu nhö hoï xaùc ñònh ñuùng vai troø cuûa coâng taùc giaùo duïc vaø ñaøo taïo, vaø trieån khai chuùng hôïp lyù döïa treân caùc ñaëc tröng töï nhieân, vaên hoaù, xaõ hoäi, vaø lòch söû cuûa töøng daân toäc, cuûa con ngöôøi ôû nôi ñoù.
Vôùi muïc tieâu xaây döïng ñaát nöôùc ta ngaøy caøng giaøu ñeïp, vaên minh, vaø hieän ñaïi; nhieäm vuï chieán löôïc veà giaùo duïc vaø ñaøo taïo ôû Vieät Nam ngay baây giôø caàn phaûi ñöôïc nhöõng ngöôøi laøm coâng taùc giaùo duïc vaø ñaøo taïo taùi khaúng ñònh hôn bao giôø heát. Vaø ñieàu naøy ñaõ ñöôïc theå hieän roõ qua phieân chaát vaán cuûa quoác hoäi khoaù XI vaø boä tröôûng Boä Giaùo duïc vaø Ñaøo taïo dieãn ra vaøo cuoái thaùng ba vöøa qua ôû Haø Noäi.
Ñöùng döôùi goùc nhìn cuûa moät ngöôøi laøm chuyeân moân nghieân cöùu vaø giaûng daïy ôû tröôøng ñaïi hoïc, nhöng ñoàng thôøi laïi laø ngöôøi hoïc taäp vaø trao ñoåi veà chuyeân ñeà "Lyù luaän daïy hoïc ñaïi hoïc," (1) toâi muoán trình baøy trong baøi vieát naøy moät soá suy nghó, döïa treân nhöõng hieåu bieát vaø kinh nghieäm nhoû nhoi cuûa mình, veà moät vaán ñeà khaù noåi coäm lieân quan ñeán tình hình giaùo duïc ñaøo taïo ôû nöôùc ta hieän nay, ñoù laø - maø theo toâi laø - "baøi toaùn giaùo duïc phoå thoâng".
Hieän nay, moät trong nhöõng quan taâm haøng ñaàu maø baát cöù moät ngöôøi daân Vieät Nam naøo khi ñeà caäp ñeán giaùo duïc thì theo toâi tröôùc tieân ñeàu seõ laø giaùo duïc phoå thoâng. Giaùo duïc phoå thoâng gaàn nhö gaén lieàn cuoäc soáng cuûa moïi ngöôøi daân, cho moïi taàng lôùp lao ñoäng, taïi moïi vò trí ñòa lyù,... cuõng nhö moïi yeáu toá kinh teá, vaên hoaù, xaõ hoäi khaùc nöõa. Tuøy thuoäc vaøo moái töông quan, kinh nghieäm, vaø nhaän thöùc khaùc nhau maø moãi ngöôøi trong chuùng ta seõ coù nhöõng nhaän ñònh vaø suy nghó khaùc nhau veà giaùo duïc phoå thoâng.
Vì theá, trong baøi vieát naøy toâi muoán neâu nhöõng suy nghó cuûa mình lieân quan ñeán vieäc giaùo duïc phoå thoâng trong moái lieân heä vôùi giaùo duïc ñaïi hoïc cho hoïc sinh sau naøy, vaø ít nhieàu döïa treân caùc yù töôûng lieân quan ñeán baøi vieát "40 naêm tröôùc: Hoïc sinh toát nghieäp phoå thoâng soáng ñöôïc ngoaøi ñôøi," do Phaïm Cöôøng thöïc hieän, ñaêng treân baùo ñieän töû Vietnamnet ngaøy 21/09/2006.
2.Moät Soá Vaán Ñeà Chính Trong Giaùo Duïc Phoå Thoâng Vieät Nam
Cuõng gioáng nhö lyù luaän veà daïy hoïc ñaïi hoïc, chuùng ta caàn nhìn veà giaùo duïc phoå thoâng theo quy luaät bieän chöùng veà söï vaän ñoäng vaø phaùt trieån cuûa noù, trong moái lieân heä giöõa nhaø tröôøng, hoïc sinh, vaø xaõ hoäi - nhö laø ba yeáu toá chung caáu thaønh giaùo duïc phoå thoâng. Tuy nhieân, vôùi phaïm vi cuûa baøi vieát, toâi khoâng trình baøy chi tieát töøng vaán ñeà, maø seõ ñi vaøo moät vaøi ñaëc ñieåm cuï theå lieân quan ñeán lyù luaän giaùo duïc phoå thoâng thoâng qua caùc quan saùt, sau ñoù ñöa ra suy nghó rieâng cuûa mình.
Vì theá, trong muïc naøy, ôû phaàn ñaàu tieân (phaàn a) toâi xin pheùp baøn veà yù nghóa vaø nhieäm vuï cuûa giaùo duïc phoå thoâng, xem nhö laø ñieàu kieän caàn vaø cô baûn cho vieäc ñöa ra nhöõng suy nghó, nhaän ñònh cuûa mình ôû caùc phaàn sau: noäi dung vaø chöông trình ñaøo taïo ôû baäc phoå thoâng (phaàn b), yeáu toá con ngöôøi trong giaùo duïc phoå thoâng (phaàn c), vaø moâi tröôøng, phöông tieän vaø phöông phaùp giaùo duïc trong giaùo duïc phoå thoâng, trong ñoù coù vaán ñeà thi cöû vaø ñaùnh giaù hoïc taäp (phaàn d).
a. YÙ nghóa vaø nhieäm vuï cuûa giaùo duïc phoå thoâng
Tröôùc heát, chuùng ta cuøng nhau xaùc ñònh yù nghóa vaø muïc ñích cuûa giaùo duïc phoå thoâng. Ñeå ñôn giaûn, toâi xin ñaët ra caâu hoûi: "Keát quaû cuûa giaùo duïc phoå thoâng laø gì? Coù phaûi ñeå - noùi nhö baøi vieát cuûa Phaïm Cöôøng - 'hoïc sinh sau khi toát nghieäp phoå thoâng soáng ñöôïc ngoaøi ñôøi'?" Hay noùi moät caùch noâm na, "giaùo duïc phoå thoâng giuùp gì cho ngöôøi hoïc sinh sau naøy?"
Ñeå traû lôøi, chuùng ta caàn phaân tích caùc yeáu toá cuûa con ngöôøi, maø trong ñoù quan troïng nhaát laø yeáu toá vaên hoùa xaõ hoäi vaø kinh teá xaõ hoäi. Vôùi taàm phaùt trieån veà khoa hoïc vaø coâng ngheä hieän nay, theo toâi, muïc ñích cuûa giaùo duïc phoå thoâng khoâng phaûi laø ñaøo taïo neân nhöõng con ngöôøi coù khaû naêng laøm vieäc - moät caùch troïn veïn - ngoaøi ñôøi. Bôûi troïng taâm giaùo duïc phoå thoâng laø giuùp ngöôøi hoïc naém vöõng caùc tri thöùc phoå thoâng cô baûn [1, trang 80], nhöng khoâng phaûi laø ñaøo taïo neân nhöõng ngöôøi coù khaû naêng laøm vieäc theo kieåu "naêng löïc tö duy (thinking manpower) hay coù khaû naêng taïo nghieäp (entrepreneurial manpower)" [1, trang 11-12].
Ñaáy cuõng chính laø caùch nhìn cuûa haàu heát moïi ngöôøi daân Vieät Nam. Tuy nhieân, hình nhö coù caùi gì ñoù sai laïc trong "caùch nhìn" ñoù veà giaùo duïc phoå thoâng cuûa nhieàu ngöôøi hieän nay. Neáu thöû ñi khaûo saùt xem muïc tieâu vieäc hoïc cuûa hoïc sinh phoå thoâng, nhaát laø hoïc sinh caáp III, caâu traû lôøi ña phaàn laø ñeå "thi ñaäu ñaïi hoïc"?!? Theá nhöng, nhö toâi vöøa trích töø taøi lieäu cuûa TS Löu Xuaân Môùi, caùi coát loõi cuûa giaùo duïc phoå thoâng khoâng phaûi laø ñeå thi ñaäu ñaïi hoïc, maø laø giuùp ngöôøi hoïc "naém vöõng caùc tri thöùc phoå thoâng cô baûn" maø thoâi.
Trong lyù luaän daïy hoïc ñaïi hoïc, quaù trình daïy hoïc laø quaù trình maø giaùo vieân giuùp cho sinh vieân töï taïo neân nhöõng kieán thöùc caàn thieát cho coâng vieäc sau naøy cuûa hoï, thì trong lyù luaän giaùo duïc phoå thoâng, chuùng ta cuõng caàn laøm sao giuùp hoïc sinh hieåu hoï caàn hoïc caùc moân hoïc ñeå laøm gì; taïi sao hoï caàn hoïc Vaên, taïi sao hoï phaûi hoïc Toaùn, taïi sao hoï phaûi hoïc theå duïc, v.v...? Neáu hieåu ñöôïc nhö theá, hôn nöõa luoân luoân quaùn trieät trong tö töôûng nhö theá, giaùo vieân seõ khoâng leänh "con ñöôøng" giaûng daïy cuûa mình vaø hoïc sinh seõ khoâng bò leäch ñi "con ñöôøng" hoïc taäp cuûa mình. Vaø theo toâi, ñoù laø moät nhieäm vuï quan troïng cuûa coâng taùc giaùo duïc phoå thoâng, beân caïnh nhieäm vuï xaây döïng chöông trình hoïc vaø truyeàn ñaït nhöõng noäi dung baøi hoïc cuï theå ôû nhaø tröôøng.
b. Noäi dung vaø chöông trình hoïc caàn nhö theá naøo?
Nhö theá, vieäc giaùo duïc vaø ñaøo taïo ôû baäc phoå thoâng ñöôïc ñaët treân phöông chaâm chính laø "moãi goùc caïnh cuûa cuoäc soáng ñeàu mang tính giaùo duïc" - (trích lôøi giaûng cuûa PGS Ñoaøn Vaên Ñieàu) - nghóa laø giaùo duïc phoå thoâng khoâng chæ ñeå giuùp phaùt trieån nhöõng kieán thöùc veà khoa hoïc töï nhieân hay khoa hoïc xaõ hoäi - nhaân vaên, maø coøn laø ñeå phaùt trieån veà tình caûm, yù chí, theå löïc,... ôû möùc ñoä neàn taûng cô baûn cho ngöôøi hoïc, theo caùc caáp ñoä khaùc nhau.
Toâi vaãn nhôù roõ nhöõng caâu chuyeän thaày keå treân lôùp veà vieäc taïi sao caàn daïy caùc troø chôi cho treû con, nhöõng caâu chuyeän veà caùc troø chôi daân gian maø oâng baø ta ñaõ ñuùc keát vaø truyeàn ñaït laïi cho con chaùu, hoaëc ví duï veà coâng vieäc giaùo duïc theå chaát cho hoïc sinh thieåu naêng trong caùc tröôøng hoïc ñaëc bieät. Taát caû ñeàu nhaèm muïc ñích, nhö toâi vöøa noùi, giuùp hoïc sinh phaùt trieån daàn caùc khaû naêng cô baûn cuûa mình ôû caùc caáp ñoä khaùc nhau.
Suy nghó ñoù cuûa toâi coù leõ ñaõ laø moät trong nhöõng troïng taâm maø nhöõng ngöôøi coù traùch nhieäm veà giaùo duïc phoå thoâng ôû nöôùc ta bieát vaø ñaõ luoân coá gaéng theå hieän vaø aùp duïng vaøo thöïc teá cuûa neàn giaùo duïc nöôùc nhaø. Vì theá, toâi khoâng daùm baøn luaän vaø ñöa ra nhieàu yù töôûng veà vieäc thay ñoåi chöông trình hoïc vaø noäi dung hoïc ôû baäc phoå thoâng hieän nay, maø chæ trình baøy moät soá "vaán naïn" maø toâi caûm nhaän ñöôïc, lieân quan ñeán:
-Thöù nhaát laø vieäc phaân chia chöông trình hoïc.
-Thöù hai laø veà quy trình trieån khai noäi dung daïy - hoïc.
-Vaø cuoái cuøng laø phöông phaùp vaø thaùi ñoä giaùo duïc trong giaùo duïc phoå thoâng.
Veà chöông trình hoïc, ñeå ñaït ñöôïc muïc tieâu cung caáp kieán thöùc vaø tri thöùc cô baûn giuùp phaùt trieån toaøn dieän cho hoïc sinh ôû möùc ñoä cô baûn, chuùng ta caàn xaây döïng moät chöông trình hoïc chung, ñoàng ñeàu vaø roäng ñuû. Chuùng ta ñaõ laøm ñöôïc ñieàu naøy khi ñöa ñaày ñuû caùc moân hoïc khaùc nhau vaøo chöông trình giaùo duïc phoå thoâng, theo caùc caáp hoïc khaùc nhau. Tuy nhieân, ñieåm haïn cheá laø chuùng ta ñöa ra chöông trình hoïc aáy sau nhöõng phaân tích vaø ñaùnh giaù cuûa ngöôøi laøm coâng taùc xaây döïng chöông trình hoïc, nhöng laïi khoâng trieån khai hôïp lyù vaøo ñieàu kieän cuï theå cuûa nhaø tröôøng phoå thoâng.
Vì theá, vieäc xaây döïng chöông trình phaân ban, chöông trình höôùng nghieäp, vaø vieäc ñöa chuùng vaøo trieån khai thöïc teá döôùi daïng caùc tröôøng phoå thoâng trung hoïc phaân ban, phoå thoâng trung hoïc höôùng nghieäp,... beân caïnh caùc tröôøng phoå thoâng trung hoïc thoâng thöôøng laø khoâng thaät söï hôïp lyù.
Laáy ñôn cöû veà chöông trình phaân ban, hieän nay hoïc sinh khoái A phaûi hoïc raát nhieàu veà Toaùn - Lyù - Hoaù, nhö laø nhöõng moân hoïc quan troïng cho vieäc hoïc ñaïi hoïc caùc khoái ngaønh töï nhieân, kyõ thuaät sau naøy, nhöng laïi quaù xem nheï caùc moân hoïc khaùc, nhö laø caùc moân Vaên - Söû - Ñòa thuoäc khoái C. Chính ñieàu naøy ñaõ taïo neân loã hoång khaù lôùn cho nhöõng sinh vieân hoïc caùc ngaønh töï nhieân, kyõ thuaät sau naøy, bôûi raát nhieàu sinh vieân khi hoïc taäp, nghieân cöùu, vaø ra laøm vieäc sau khi toát nghieäp ñaõ gaëp phaûi raát nhieàu khoù khaên veà khaû naêng trình baøy caùc baøi vieát, baøi luaän, khaû naêng dieãn ñaït, giao tieáp xaõ hoäi,... Ñaáy laø chöa noùi ñeán vieäc caùc moân hoïc ñeàu coù moái lieân heä hoã töông laãn nhau trong vieäc hình thaønh tö duy vaø phaùt trieån cuûa ngöôøi hoïc ôû baäc phoå thoâng.
Ñeå giaûi quyeát vaán naïn ñoù, raát nhieàu tröôøng ñaõ trieån khai thay ñoåi phöông thöùc ñaøo taïo - theo ñònh höôùng cuûa Boä Giaùo duïc vaø Ñaøo taïo (?). Chuùng ta ñaõ ñi töø vieäc chuyeån töø caùc chöông trình hoïc khoâng phaân ban sang phaân ban, roài laïi töø phaân ban veà laïi khoâng phaân ban ôû nhieàu tröôøng trung hoïc phoå thoâng; hay laø chuùng ta ñaõ xaây döïng leân moâ hình caùc tröôøng phoå thoâng chuyeân, roài boû chuyeân, roài laïi chuyeân,... Cöù theá, hình nhö chuùng ta vaãn ñang laãn quaån vôùi caùc moâ hình vaø phöông phaùp ñaøo taïo.
Nhö vaäy, chuùng ta ñang töï thí ñieåm treân moät ñoái töôïng quaù quan troïng cuûa xaõ hoäi, chuùng ta ñang thí ñieåm treân chính söùc soáng vaø töông lai chuùng ta, vaø haäu quaû hieän nay laø khaù traàm troïng: Caùc hoïc sinh khi böôùc vaøo moâi tröôøng ñaïi hoïc gaëp khaù nhieàu khoù khaên, hoaëc hoïc sinh toát nghieäp phoå thoâng ra ngoaøi ñôøi khoâng laøm vieäc ñöôïc (taát nhieân coù keøm caû yeáu toá veà cô sôû vaät chaát, trình ñoä khoa hoïc kyõ thuaät vaø neàn kinh teá cuûa chuùng ta). Hôn nöõa, theo caùi nhìn chung cuûa khaù nhieàu ngöôøi, vaán naïn thi vaøo ñaïi hoïc - nhö toâi neâu ra trong phaàn yù nghóa vaø nhieäm vuï ôû treân - ñaõ khieán cho caùc tröôøng khi aùp duïng moâ hình ñaøo taïo phoå thoâng thoâng thöôøng laïi coù quan ñieåm cuûa daïy vaø hoïc theo kieåu "phaân ban".
Höôùng giaûi quyeát theá naøo toâi khoâng daùm baøn, chæ thieát nghó chuùng ta caàn "caäp nhaät" laïi tö töôûng cuûa moãi ngöôøi daân, trong chuû tröông chung cuûa giaùo duïc vaø ñaøo taïo cuûa caû nöôùc, vaø thích nghi daàn daàn vaøo xu theá vaø taàm tri thöùc cuûa nhaân loaïi.
Noùi ñeán ñaây, toâi nghó ñeán giaùo duïc phoå thoâng ôû Coäng Hoøa Lieân Bang Ñöùc, moät neàn giaùo duïc phaùt trieån, tieân tieán treân theá giôùi. Khi toâi hoïc taäp ôû Ñöùc, ñieàu laøm toâi thaät söï ngaïc nhieân laø caùch phaân chia caùc chöông trình hoïc vaø khaû naêng cuõng nhö thaùi ñoä hoïc ñaïi hoïc vaø sau ñaïi hoïc cuûa hoï. Khi hoûi veà giaùo duïc phoå thoâng, toâi caøng ngaïc nhieân vaø sau ñoù môùi vôõ leõ hôn nöõa vieäc maø chuùng ta cuõng na naù laøm laø phaân ban, laø höôùng nghieäp ôû phoå thoâng - hay nhö laø moâ hình Tröôøng trung hoïc kieåu maãu Thuû Ñöùc cuûa TS Döông Thieäu Toáng [2].
Chöông trình hoïc phoå thoâng ôû Ñöùc cuõng khaù gioáng ôû Vieät Nam, thoâng thöôøng hoïc sinh phaûi hoïc töø 12 ñeán 13 naêm. ÔÛ ñoù, caùc hoïc sinh ñöôïc tieáp caän vaø hoïc theo moät quy trình khaù ñaëc bieät ñeå laøm sao sau khi toát nghieäp phoå thoâng hoï naém ñöôïc nhöõng kieán thöùc chung, phaùt trieån ñöôïc khaû naêng cô baûn vôùi nhöõng kieán thöùc cô baûn nhaát, vaø ñònh höôùng roõ raøng cho vieäc hoïc leân cao cuõng nhö chuyeân moân töông lai cuûa mình sau naøy.
Ngay töø khi hoïc caáp I (Grundschule), caùc hoïc sinh tieåu hoïc ôû Ñöùc ñaõ ñöôïc kieåm tra khaùch quan ñeå chuyeån vaøo caùc heä ñaøo taïo khaùc nhau, tuy nhieân vieäc phaân hoaïch hoaù caùc nhoùm hoïc sinh laø khoâng thaät söï roõ reät, hoï gaàn nhö coù chöông trình ñaøo taïo chung cho giai ñoaïn naøy. Tuy nhieân, coù moät ñieåm ñaëc bieät laø hoï caên cöù treân caùch hoïc, khaû naêng hoïc cuûa hoïc sinh, döôùi söï höôùng daãn (ñoùng vai troø heát söùc quan troïng, vì laø giaùo duïc tieåu hoïc) cuûa giaùo vieân ñeå daàn daàn xaùc ñònh ra caùc nhoùm hoïc sinh vôùi caùc khaû naêng khaùc nhau.
Khi vaøo caáp II (Hauptschule), tuyø theo keát quaû hoïc taäp - xeùt treân toång theå nhieàu yeáu toá theo chöông trình ñaøo taïo tieåu hoïc - hoï chuyeån hoïc sinh vaøo caùc tröôøng, heä ñaøo taïo khaùc nhau, maø ôû ñaây toâi chæ ñöa ra hai nhoùm chính, ñoù laø nhoùm trung hoïc cô sôû höôùng khoa hoïc vaø nhoùm trung hoïc cô sôû höôùng nghieäp. ÔÛ caû hai nhoùm hoïc, kieán thöùc neàn taûng ñeàu nhö nhau, nhöng beân caïnh ñoù, caùc hoïc sinh höôùng khoa hoïc ñöôïc cung caáp theâm khaû naêng veà tö duy khoa hoïc, trong khi caùc hoïc sinh höôùng nghieäp baét ñaàu ñöôïc laøm quen nhieàu hôn vôùi vieäc hoïc thöïc haønh, ñoàng thôøi ñöôïc giôùi thieäu cô baûn moät soá höôùng ngaønh cuï theå. Quy trình naøy ñöôïc thöïc hieän theo höôùng tieáp caän phuï thuoäc hoïc sinh; nghóa laø chuyeån höôùng cho hoïc sinh vaøo caùc lôùp hoïc cuï theå sau moãi töøng naêm hoïc neáu thaáy khaû naêng cuûa hoïc sinh laø khoâng phuø hôïp vôùi caùch ñang ñöôïc giaùo duïc.
Leân caáp III, hoïc sinh laïi ñöôïc moät laàn nöõa phaân hoaïch roõ raøng hôn, vaø ôû caáp ñoä naøy, hoï ñöôïc ñaøo taïo theo 3 nhoùm: tröôøng ñaøo taïo chung (Gesamtschule vaø Realschule), tröôøng ñaøo taïo höôùng khoa hoïc (Gymnasium) hoaëc höôùng nghieäp (Berufsschule), taïo tieàn ñeà cho vieäc hoïc sau phoå thoâng sau naøy. Luùc naøy, chöông trình hoïc ñaõ khaùc nhau nhieàu, neân vieäc toát nghieäp cuõng khaùc nhau, vaø vieäc chuyeån vaøo hoïc ñaïi hoïc laø ñôn giaûn, phuø hôïp chöù khoâng nhö thi ñaïi hoïc ôû Vieät Nam (toâi seõ nhaéc laïi trong phaàn veà thi cöû, ñaùnh giaù hoïc taäp sau): chæ nhöõng hoïc sinh toát nghieäp phoå thoâng töø heä höôùng khoa hoïc (goïi laø toát nghieäp Abitur) môùi ñöôïc ñaêng kyù vaøo caùc tröôøng ñaïi hoïc (Universitat), coøn caùc hoïc sinh hoïc höôùng nghieäp thì theo hoïc chuyeân moân taïi caùc tröôøng ñaïi hoïc öùng duïng (Fachhochschule, tieáng Anh laø University of Applied Science).
Vieäc phaân ñònh nhö vaäy, döïa treân khaû naêng cuûa hoïc sinh, theo ñònh höôùng vaø kieåu maãu chung vaø ñaëc ñieåm vaên hoaù vaø kinh teá cuûa xaõ hoäi seõ giuùp ñaøo taïo neân nhöõng con ngöôøi thaät söï trieån nôû cho xaõ hoäi. Khi ñoù, chuùng ta seõ giaûm ñi chuyeän quaù taûi cho hoïc sinh, giaûm ñi beänh thaønh tích, giaûm ñi nhöõng haïn cheá sau naøy cuûa sinh vieân (chaúng haïn vieäc hoïc ñaïi hoïc seõ ñuùng nghóa hôn ñoái vôùi sinh vieân chöù khoâng phaûi laø nhö hoïc sinh hoïc "lôùp 13"). Vaø cuõng nhôø ñoù, vieäc ñöa caùc moân hoïc chung, moân höôùng nghieäp, moân hoïc hoã trôï (chaúng haïn ngoaïi ngöõ) vaøo chöông trình ñaøo taïo, cuõng nhö vieäc giaùo duïc ñaïo ñöùc, thaùi ñoä hoïc taäp trong nhaø tröôøng phoå thoâng seõ thaät söï dieãn ra nhö muïc tieâu vaø nhieäm vuï cuûa giaùo duïc phoå thoâng.
c. Yeáu toá con ngöôøi trong giaùo duïc phoå thoâng
Nhöõng vaán ñeà maø toâi vöøa trình baøy, nhaát laø vaán ñeà thaùi ñoä vaø ñaïo ñöùc giaùo duïc, neáu xeùt ôû möùc ñoä chi tieát hôn seõ gaén lieàn vôùi yeáu toá con ngöôøi. Nhieäm vuï cuûa giaùo duïc phoå thoâng ñöôïc ñaët ra, noäi dung caàn baøn thaûo seõ khoâng coù neáu nhö ta khoâng quy veà yeáu toá con ngöôøi. Tuy nhieân, trong baøi thu hoaïch naøy, caùc vaán ñeà khaùc vaán ñeà veà noäi dung giaùo duïc phoå thoâng - theo yeâu caàu cuûa baøi luaän - seõ khoâng ñöôïc trao ñoåi nhieàu, vì theá toâi chæ löôïc qua nhö sau.
Nhaø tröôøng vaø taát caû nhöõng gì dieãn ra trong nhaø tröôøng laø quaù trình vaän ñoäng phaùt trieån döïa treân caùc ñoái töôïng ñoäng laø ngöôøi daïy (giaùo vieân) - ngöôøi hoïc (hoïc sinh) - vaø ngöôøi quaûn lyù (nhaø tröôøng). Vì theá, ñeå giaùo duïc phoå thoâng phaùt trieån theo ñuùng yeâu caàu vaø nhieäm vuï cuûa noù, chuùng ta caàn quan taâm ñeán nhöõng ñaëc tröng xaõ hoäi - nhaân vaên cuûa con ngöôøi, bao goàm:
- Taâm sinh lyù con ngöôøi trong giaùo duïc phoå thoâng.
- Töông quan kinh teá trong giaùo duïc phoå thoâng.
- Ñaïo ñöùc vaø caùc giaù trò trong giaùo duïc phoå thoâng.
- Lòch söû vaø vaên hoaù xaõ hoäi cuûa giaùo duïc phoå thoâng.
cuøng nhöõng yeáu toá lieân quan khaùc nöõa.
Neáu xeùt veà yeáu toá ngöôøi daïy, toâi nhôù coù moät laàn ngoài noùi chuyeän vôùi moät thaày hieäu phoù hoài toâi hoïc caáp III, khi chuùng toâi ñeà caäp ñeán vieäc hoïc sinh khoâng tieáp thu ñöôïc kieán thöùc truyeàn ñaït cuûa moät soá giaùo vieân, thaày giaùo toâi ñaõ noùi: "Thaät söï ñaáy cuõng laø traên trôû chung cuûa toâi vaø cuûa nhöõng ngöôøi laøm coâng taùc giaùo duïc phoå thoâng. Laøm ngöôøi thaày ai cuõng muoán daïy toát, cuõng muoán truyeàn ñaït kieán thöùc vaø kinh nghieäm soáng cuûa mình cho hoïc sinh, nhöng ñieàu ñoù khoâng phaûi deã khi maø khaû naêng hoï khoâng ñaùp öùng ñuû. Maø taïi sao, moät phaàn laø nhöõng yeáu toá xaõ hoäi...," thaày ngöng laïi roài tieáp, "trong soá caùc baïn, sau naøy coù bao nhieâu ngöôøi choïn öu tieân ñaàu tieân thi vaøo sö phaïm ñeå daïy hoïc ôû phoå thoâng, ôû caáp I, II, III, hay laø choïn löïa nhöõng ngheà nghieäp veà kinh teá, xaõ hoäi khaùc."
Nhöõng vaán ñeà nhö theá veà vieäc taïo ra ñoäi nguõ thaày giaùo ôû baäc phoå thoâng, veà vieäc ñaøo taïo chuyeân moân cho hoï, veà vieäc naâng cao chuyeân moân nghieäp vuï,... cuõng caàn phaûi xem xeùt, ñeå laøm sao chuùng ta ít nhaát laø ñöôïc nhö tröôùc ñaây, chaúng haïn tröôùc naêm 1975, ngaønh sö phaïm ñöôïc xem nhö laø moät trong nhöõng ngaønh ñoøi hoûi xeùt tuyeån ñaàu vaøo kyõ nhaát, vaø ñaøo taïo ôû baäc caøng thaáp, nhaát laø giaùo duïc maàu giaùo, caøng thaät quan troïng.
Töông töï nhö vaäy, chuùng ta cuõng caàn xem xeùt vaø baøn veà nhöõng yeáu toá vaên hoaù, xaõ hoäi coù lieân quan ñeán ngöôøi quaûn lyù cuõng nhö ñeán hoïc sinh. Chaúng haïn toâi laáy ví duï nhö sau: Cuøng vôùi söï phaân hoaù veà kinh teá, caùc yeáu toá toàn taïi song song vôùi noù trong xaõ hoäi cuõng ñöôïc phaân hoaù theo. Caùc tröôøng hoïc, daãu ôû baäc phoå thoâng, ôû caùc vuøng thaønh thò khaùc haún ôû caùc vuøng noâng thoân, ôû caùc thaønh phoá lôùn khaùc caùc thaønh phoá nhoû,... Ñieàu naøy daãn ñeán vieäc hoïc sinh ôû caùc nôi khaùc nhau cuõng hoaøn toaøn khaùc nhau, vaø keùo theo nhieàu vaán naïn veà taâm lyù, ñaïo ñöùc xaõ hoäi khaùc nhau.
Nhöõng caâu hoûi nhö "Vì ñieàu kieän hoïc taäp, hoïc sinh coù neân ñi hoïc xa nhaø hay khoâng, ôû caùi giai ñoaïn maø vieäc phaùt trieån vaø hình thaønh neân con ngöôøi cuûa chuùng khoâng chæ laø kieán thöùc maø coøn laø nhöõng ñaëc tröng khaùc nhö taâm lyù tình caûm gia ñình?", "Coù neân cho con em chuùng ta ñi hoïc ôû nöôùc ngoaøi hay khoâng?", "Coù neân trang bò caùc trang thieát bò hieän ñaïi, chaúng haïn maùy tính, cho hoïc sinh phoå thoâng hay khoâng? Vaø neáu coù thì caàn quaûn lyù theá naøo?",... theo toâi laø nhöõng caâu hoûi maø chuùng ta luoân caàn xem xeùt keát hôïp khi xaõ hoäi hoaù giaùo duïc phoå thoâng trong tình hình hieän nay.
d. Phöông tieän vaø phöông phaùp giaùo duïc phoå thoâng vaø vaán ñeà thi cöû, ñaùnh giaù hoïc taäp
Trong phaàn cuoái lieân quan ñeán phaân tích giaùo duïc phoå thoâng ôû Vieät Nam hieän nay, toâi muoán ñöa ra nhöõng suy nghó lieân quan ñeán nhöõng caâu hoûi toâi vöøa ñaët ra ôû treân, veà vieäc laøm sao ñeå trieån khai giaùo duïc phoå thoâng cho caùc vuøng ñòa lyù khaùc nhau, vôùi caùc ñieàu kieän kinh teá vaø xaõ hoäi khaùc nhau, maø vaãn ñaûm baûo toát nhaát yù nghóa vaø muïc ñích cuûa giaùo duïc phoå thoâng.
Ñieàu ñaàu tieân theo toâi nghó phaûi laø taàm nhìn cuûa chuùng ta veà phöông phaùp daïy hoïc. Töø nhieäm vuï vaø muïc tieâu cuûa giaùo duïc phoå thoâng ñaõ phaân tích treân, vaø döïa treân khaû naêng chuyeân moân cuûa giaùo vieân phoå thoâng noùi chung, caùc nhaø laøm coâng taùc ñònh höôùng vaø trieån khai giaùo duïc phoå thoâng phaûi nghieân cöùu vaø ñöa ra caùc phöông phaùp giaùo duïc thích hôïp nhaát. Chaúng haïn trong tình hình hieän naøy, caàn trieån khai daàn "coâng ngheä daïy hoïc" döïa treân ñaëc tröng con ngöôøi, baèng caùch keát hôïp khoa hoïc, coâng ngheä hieän ñaïi vôùi caùc yeáu toá lòch söû, xaõ hoäi.
Khi ñoù chuùng ta seõ bieát xaây döïng phöông phaùp daïy - hoïc ôû baäc phoå thoâng nhö theá naøo. Ví duï vôùi vieäc hoïc sinh phoå thoâng ôû nöôùc ta gaàn nhö hoaøn toaøn bò ñoäng trong vieäc hoïc, vì theá ta phaûi thay ñoåi daàn quan ñieåm laáy vieäc hoïc laøm trung taâm thaønh vieäc laáy ngöôøi hoïc laøm trung taâm, nhöng ôû caáp ñoä khaùc hôn so vôùi lyù luaän ñoù trong giaùo duïc ñaïi hoïc; nghóa laø khoâng thuaàn tuyù laø coäng taùc, nhöng laø baùn coäng taùc, giöõa nhaø tröôøng vaø giaùo vieân vôùi hoïc sinh vaø gia ñình (phuï huynh).
Töông töï nhö theá, vaán ñeà thi cöû vaø ñaùnh giaù hoïc taäp cuõng caàn ñöôïc phaân tích nghieân cöùu vaø trieån khai tuøy theo ñaëc tröng noäi dung vaø chöông trình giaùo duïc ñaõ ñeà ra. Ví duï, vieäc toå chöùc thi cöû vaø thi ñua caàn trieån khai song song vôùi vieäc hoïc taäp nhö laø yeáu toá caàn thieát cho quaù trình phaùt trieån vaø ñònh höôùng phaùt trieån cuûa hoïc sinh phoå thoâng. Laøm sao cho hoïc sinh vaø xaõ hoäi hieåu chuyeän thi cöû laø quan troïng nhö theá naøo, vaø thi cöû laø ñeå coù ñieåm hay laø coù kieán thöùc vaø phaùt trieån nhaân caùch,...
Ñeå keát laïi nhöõng suy nghó treân, toâi neâu laïi vaán ñeà ñang ñöôïc nhieàu ngöôøi baøn baïc baây giôø veà giaùo duïc phoå thoâng ôû Vieät Nam laø vaán ñeà thi ñaïi hoïc:
- Chuùng ta coù tieáp tuïc xaây döïng caùc chöông trình thi tuyeån sinh ñaïi hoïc hay khoâng? Neáu coù thì phaûi thi nhö theá naøo, ñaùnh giaù ra sao? Hình thöùc thi traéc nghieäm hieän ñang ñöôïc trieån khai laø coù hôïp lyù hay khoâng?
- Neáu khoâng thi tuyeån sinh ñaïi hoïc thì chuùng ta neân xeùt tuyeån töø phoå thoâng theá naøo? Moâ hình giaùo duïc phoå thoâng cuûa Coäng Hoøa Lieân Bang Ñöùc coù theå phuø hôïp cho chuùng ta hay khoâng? Neáu coù thì ta caàn baét ñaàu töø ñaâu?
- ...
3. Keát Luaän
Phaân tích vaø ñöa yù kieán veà nhöõng vaán ñeà quan troïng nhö laø vaán ñeà giaùo duïc phoå thoâng coù theå noùi laø ñieàu khoâng deã ñeå noùi bôûi moät vaøi caù nhaân, maø phaûi bôûi caû taäp theå, caû xaõ hoäi vôùi nhöõng nghieân cöùu vaø trieån khai baøi baûn. Bôûi theá, vôùi baøi vieát naøy, toâi chæ muoán trình baøy laïi nhöõng suy nghó töông ñoái chuû quan cuûa mình nhö moät caùch thöùc trao ñoåi quan ñieåm vôùi nhöõng ai quan taâm ñeán neàn giaùo duïc nöôùc nhaø. Beân caïnh ñoù, khôi gôïi laïi cho mình cuõng nhö nhöõng ai coù cuøng quan ñieåm nhöõng traên trôû khi baøn veà giaùo duïc phoå thoâng, vôùi nhöõng yù töôûng ít nhieàu lieân quan ñeán baøi vieát cuûa Phaïm Cöôøng [2].
Nhö ñaõ trình baøy, nhöõng vaán ñeà ñöôïc neâu ra trong baøi phoûng vaán TS Döông Thieäu Toáng ñeàu ít nhieàu ñöôïc ñeà caäp ñeán trong baøi vieát naøy, chaúng haïn nhö caâu hoûi veà nguoàn kinh phí cuûa moâ hình Tröôøng trung hoïc kieåu maãu Thuû Ñöùc seõ ñaâu ñoù lieân quan ñeán suy nghó cuûa toâi veà vaán ñeà kinh teá vaø ñaïo ñöùc con ngöôøi trong giaùo duïc phoå thoâng hieän nay, vôùi moät caáp ñoä khaùc; hoaëc nhö baøn luaän veà caáu truùc chöông trình ñaøo taïo so vôùi moâ hình giaùo duïc phoå thoâng ôû Ñöùc,...
Khi maø giaùo duïc phaûi gaén lieàn vôùi söï phaùt trieån cuûa xaõ hoäi, cuûa nhaân loaïi, thì nhöõng yeâu caàu caûi tieán giaùo duïc phoå thoâng cuõng nhö caùc baäc hoïc khaùc nöõa laø taát yeáu. Vaø theo quy luaät vaän ñoäng vaø phaùt trieån chung cuûa nhaân loaïi thì tröôùc sau gì noù cuõng xaûy ra theo chieàu kích toát ñeïp hôn. Tuy nhieân, quaù trình dieãn ra nhanh hay chaäm, deã daøng hay gaëp nhieàu caûn trôû, thaäm chí ñoâi khi phaûi bò thuït luøi, seõ ôû choã chuùng ta bieát nhìn nhaän vaø trieån khai chuùng nhö theá naøo baây giôø. Caâu traû lôøi laø ôû moãi chuùng ta vaø cuûa nhöõng ngöôøi laøm coâng taùc giaùo duïc vaø ñaøo taïo cuûa nöôùc nhaø.
4. Taøi Lieäu Tham Khaûo
[1] Löu Xuaân Môùi. Lyù luaän daïy hoïc ñaïi hoïc. Nhaø xuaát baûn giaùo duïc, 2000.
[2] Phaïm Cöôøng, "40 naêm tröôùc: Hoïc sinh toát nghieäp phoå thoâng soáng ñöôïc ngoaøi ñôøi," baøi vieát treân baùo ñieän töû Vietnamnet, 21/09/2006.
(1) Baøi vieát naøy cuõng chính laø baøi thu hoaïch cuûa taùc giaû veà chuyeân ñeà "Lyù luaän daïy hoïc ñaïi hoïc"- Ñaïi Hoïc Sö Phaïm Saigoøn, Thaùng 04/2007.
Saigoøn, thaùng 8 naêm 2007
Nguyeãn Ñình Quyeàn