Toøa Thaùnh chính thöùc chaáp nhaän ñôn xin veà höu
cuûa Ñöùc Cha Giuse Nguyeãn Vaên Yeán
nguyeân Giaùm Muïc giaùo phaän Phaùt Dieäm
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
Toøa Thaùnh chính thöùc chaáp nhaän ñôn xin veà höu cuûa Ñöùc Cha Giuse Nguyeãn Vaên Yeán, nguyeân Giaùm Muïc giaùo phaän Phaùt Dieäm.
Tin Vatican (Vat 14/04/2007) - Toøa Thaùnh Vatican cho bieát, vaøo ngaøy 14 thaùng 4 naêm 2007, ÑTC Beneñitoâ XVI ñaõ chaáp nhaän ñôn xin veà höu cuûa Ñöùc Cha Giuse Nguyeãn Vaên Yeán, nguyeân giaùm muïc giaùo phaän Phaùt Dieäm, chieáu theo khoaûn luaät 401, ñoaïn 2, Luaät Giaùo Hoäi.
Ñöùc Cha Giuse Nguyeãn Vaên Yeán, sinh ngaøy 26/12/1942 taïi Vónh Trì, Phaùt Dieäm. Thuï phong Linh Muïc ngaøy 26/06/1977. Ngaøy 14/11/1988 ñöôïc Ñöùc Thaùnh Cha Gioan Phaoloâ II boå nhieäm laøm Giaùm Muïc Phoù Giaùo Phaän Phaùt Dieäm vaø ñöôïc thuï phong Giaùm Muïc ngaøy 16/12/1988. Sau khi Ñöùc Cha Phaoloâ Buøi Chu Taïo, nguyeân Giaùm Muïc chính toøa Giaùo Phaän Phaùt Dieäm, ñöôïc Ñöùc Thaùnh Cha Gioan Phaoloâ II chaáp thuaän ñôn veà höu ngaøy 3/11/1998, Ñöùc Cha Giuse Nguyeãn Vaên Yeán leân keá nhieäm chöùc vuï Giaùm Muïc Chính Toøa Giaùo Phaän Phaùt Dieäm cho ñeán ngaøy 14/04/2007 nghæ höu.
Giaùo Phaän Phaùt Dieäm ñöôïc baét ñaàu truyeàn giaùo bôûi cha P. Marques vaø cha Alexandre de Rhodes (Ñaéc Loä) trong nhöõng thôøi gian khôûi ñaàu truyeàn giaùo cuûa Giaùo Hoäi Vieät Nam. Hai cha ñaõ giôùi thieäu Tin Möøng Ñöùc Kitoâ cho ngöôøi daân ôû Thaàn Phuø (Haûo Nho) vaøo cuoái thaùng 5 ñeán giöõa thaùng 6-1627, ñaët khôûi ñieåm cho vieäc rao giaûng vaø soáng Tin Möøng taïi vuøng Phaùt Dieäm. Töø naêm 1631, caùc cha doøng Teân thay nhau coi soùc, naêm 1670 coù theâm caùc cha thuoäc Hoäi Thöøa Sai Paris.
Töø naêm 1659, Toøa Thaùnh thaønh laäp giaùo phaän Ñaøng Ngoaøi, naêm 1679 laäp theâm giaùo phaän Ñoâng vaø Taây, vuøng ñaát giaùo phaän Phaùt Dieäm ngaøy nay thuoäc giaùo phaän Taây Ñaøng Ngoaøi do Ñöùc cha Jacques de Bourges coi soùc. Khi ñoù Phaùt Dieäm coù ñoâng giaùo höõu taïi caùc cö sôû, giaùo xöù do caùc cha doøng Teân vaø Hoäi Thöøa Sai Paris phuïc vuï. Coâng ñoàng Baéc Haø hoïp laàn ñaàu tieân taïi Phoá Hieán 14-2-1670, ñöôïc Ñöùc Clemens X pheâ chuaån ngaøy 14-12-1673, ñieàu thöù ba ghi laïi: "Thaày caû Philipheâ Nhieâu seõ laøm phuùc xöù Thanh Hoùa Thöôïng" (moät phaàn ñaát thuoäc Phaùt Dieäm ngaøy nay).
Theo baùo caùo cuûa Ñöùc cha Bourges, naêm 1707-1712, caùc cha doøng Teân phuc vuï taïi vuøng Phaùt Dieäm laø 34 nhaø thôø vaø nhaø nguyeän vôùi 4,540 giaùo höõu.
Ngaøy 27-3-1846, Ñöùc Gregorius XVI kyù saéc leänh phaân chia giaùo phaän Taây Ñaøng Ngoaøi thaønh 2 giaùo phaän, moät vaãn giöõ teân cuõ giaùo phaän Taây vaø giaùo phaän môùi teân Nam. Vuøng ñaát Phaùt Dieäm (coù 4 xöù vôùi soá giaùo höõu: Phuùc Nhaïc 10,600, Yeân Vaân 1,598, Baïch Baùt 3,482, vaø Ñoàng Chöa 4,000), thuoäc giaùo phaän Taây do Ñöùc cha P.A. Retord Lieâu coi soùc.
Naêm 1875-1899, cuï Saùu Traàn Luïc vaø giaùo daân xaây döïng 10 coâng trình ñoà soä taïi khu vöïc nhaø thôø chính toøa ngaøy nay. Ñaây laø coâng trình kieán truùc AÙ Ñoâng ñoäc ñaùo nhaát cuûa Giaùo Hoäi Vieät Nam coøn toàn taïi. Quaàn theå naøy goàm 10 coâng trình nhaø thôø lôùn, caùc nhaø thôø nhoû, hang ñaù taùng xaùc... theo loái kieán truùc AÙ Ñoâng coå baèng ñaù raát ñoà soä vaø myõ thuaät.
Naêm 1895, Toøa Thaùnh chia giaùo phaän Taây thaønh 2 giaùo phaän, moät vaãn giöõ teân cuõ giaùo phaän Taây, giaùo phaän môùi laáy teân goïi giaùo phaän Ñoaøi (sau naøy laø Höng Hoùa). Phaàn ñaát giaùo phaän Phaùt Dieäm thuoäc giaùo phaän Taây do Ñöùc cha P.M. Gendreau Ñoâng coi soùc.
Ngaøy 2-4-1901, Ñöùc Leâoâ XIII, ban chieáu thö chia giaùo phaän Taây thaønh hai: giaùo phaän Taây sau naøy laø Haø Noäi, giaùo phaän môùi laáy teân goïi giaùo phaän Thanh goàm tænh Ninh Bình, Thanh Hoùa vaø Chaâu Laøo, do Ñöùc cha Alexandre J.P. Marcou Thaønh coi soùc. Khi môùi thaønh laäp, giaùo phaän goàm: 48 linh muïc Vieät, 21 thöøa sai Phaùp, 112 thaày giaûng, 18 ñaïi chuûng sinh, 145 tieåu chuûng sinh vaø 85,000 giaùo daân.
Ngaøy 3-12-1924, caùc giaùo phaän ñöôïc ñoåi teân theo ñòa baøn haønh chính, nôi ñaët toøa giaùm muïc, neân giaùo phaän Thanh ñoåi thaønh giaùo phaän toâng toøa Phaùt Dieäm.
Naêm 1932, xeùt thænh nguyeän cuûa Ñöùc cha Marcou Thaønh, Toøa Thaùnh laáy moät phaàn ñaát thuoäc giaùo phaän Phaùt Dieäm ñeå thaønh laäp giaùo phaän môùi laáy teân giaùo phaän Thanh Hoùa.
Ngaøy 11-6-1933, Ñöùc Pioâ XI ñaët Ñöùc cha G.B. Nguyeãn Baù Toøng laø giaùm muïc ngöôøi Vieät Nam ñaàu tieân coi soùc giaùo phaän toâng toøa Phaùt Dieäm, khôûi ñieåm cho Haøng Giaùo Phaåm Vieät Nam.
Ngaøy 24-11-1960, Saéc chæ Venerabilium Nostrorum thaønh laäp Haøng Giaùo Phaåm Vieät Nam, vaø naâng caùc giaùo phaän hieäu toøa ôû Vieät Nam leân haøng chính toøa. Giaùo phaän Phaùt Dieäm thuoäc giaùo tænh Haø Noäi, Ñöùc cha Phaoloâ Buøi Chu Taïo ñöôïc boå nhieäm laøm giaùm muïc chính toøa ñaàu tieân taïi Phaùt Dieäm. Ngaøi nghæ höu naêm 1998 vaø maát naêm 2001.
Giaùo phaän Phaùt Dieäm chuû yeáu naèm trong tænh Ninh Bình (64 giaùo xöù) vaø moät giaùo xöù thuoäc huyeän Laïc Thuûy vaø 2 hoï leû thuoäc huyeän Yeân Thuûy, tænh Hoøa Bình. Baéc giaùp giaùo phaän Haø Noäi, Ñoâng giaùp giaùo phaän Buøi Chu, Taây giaùp giaùo phaän Thanh Hoùa, Nam giaùp Bieån Ñoâng. Dieän tích giaùo phaän: 1,787 km2. Toång soá daân ñòa phöông laø 915,900 ngöôøi. Soá daân Coâng giaùo laø 146,335 ngöôøi. Daân chuùng ña soá laøm ngheà noâng. Nhöõng saéc toäc soáng trong vuøng: chæ coù daân toäc Möôøng.
Joseph Tröông
(tö lieäu: döïa theo Nieâm Giaùm naêm 2005 cuûa Giaùo Hoäi Coâng Giaùo Vieät Nam)