Veà baøi baùo vu khoáng vaø phæ baùng cha Ñaéc Loä
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
Veà baøi baùo vu khoáng vaø phæ baùng cha Ñaéc Loä
(Nguyeät san Coâng Giaùo Vaø Daân Toäc soá 145 thaùng 1.2007)
Trong baùo Ngöôøi Lao Ñoäng chuû nhaät ra ngaøy 7.1.2007 nôi trang 23, coù ñaêng baøi "Ñi tìm nguoàn goác chöõ quoác ngöõ" cuûa Gs - Ts. Phaïm Vaên Höôøng. Noäi dung baøi baùo vu khoáng vaø phæ baùng Alexandre de Rhodes (ta phieân aâm laø A Lòch Sôn Ñaéc Loä, thöôøng goïi taét laø Ñaéc Loä) boán ñieàu: 1) Ñaïo vaên, laáy coâng trình cuûa Amaral vaø Barbosa ñem xuaát baûn Töø ñieån Vieät Boà La vôùi teân mình. - 2) Ñaõ ñaïo vaên laïi "töï yù gheùp teân mình theâm chöõ de keäch côõm" khi ra töø ñieån aáy. - 3) "Khoâng bieát leã chuû nhaät naèm ñaàu tuaàn hay cuoái tuaàn neân Rhodes sinh yù Pheùp giaûng taùm ngaøy". 4) Khoâng ñöôïc pheùp trôû laïi Ñoâng Nam AÙ, "Alexandre troâi daït vaøo Iran... keát thuùc moät ñôøi tu haønh gian traù".
Toâi xin ñính chính:
1) Rhodes coù ñaïo vaên hay khoâng?
Rhodes ñaõ vieát trong lôøi noùi ñaàu Cuøng ñoäc giaû cuûa Töø ñieån Vieät Boà La: Tieáng An Nam "khoâng nhöõng thuoäc hai vöông quoác khaù roäng lôùn laø Ñaøng Ngoaøi vaø Ñaøng Trong, theâm vaøo ñoù vöông quoác thöù ba laø Cao Baèng (töùc Ñaøng Treân cuûa nhaø Maïc, NÑÑ) cuõng söû duïng cuøng moät phöông ngöõ aáy; maø laïi tieáng ñoù coøn thoâng duïng ôû nhöõng vöông quoác laân caän nhö Chaøm, Cam Boát, Laøo vaø Xieâm...
"Tuy nhieân trong coâng vieäc naøy, ngoaøi nhöõng ñieàu maø toâi ñaõ hoïc ñöôïc nhôø chính ngöôøi baûn xöù trong suoát gaàn 12 naêm maø toâi löu truù taïi hai xöù Ñaøng Trong vaø Ñaøng Ngoaøi, thì ngay töø ñaàu toâi ñaõ hoïc vôùi cha Francisco de Pina ngöôøi Boà Ñaøo, thuoäc Hoäi doøng Teân (Gieâsu) raát nhoû beù chuùng toâi, laø thaày daïy tieáng, ngöôøi thöù nhaát trong chuùng toâi raát am töôøng tieáng naøy vaø cuõng laø ngöôøi thöù nhaát baét ñaàu giaûng thuyeát baèng phöông ngöõ ñoù maø khoâng duøng thoâng ngoân, toâi cuõng söû duïng nhöõng coâng trình cuûa nhieàu cha khaùc cuøng moät Hoäi doøng, nhaát laø cuûa cha Gaspar de Amaral vaø cha Antonio Barbosa, caû hai oâng ñeàu ñaõ bieân soaïn moãi oâng moät cuoán töø ñieån: oâng tröôùc baét ñaàu baèng tieáng An Nam, oâng sau baèng tieáng Boà Ñaøo, nhöng caû hai oâng ñeàu ñaõ cheát sôùm. Söû duïng coâng khoù cuûa hai oâng, toâi coøn theâm tieáng Latinh theo leänh caùc vò Hoàng y ñaùng kính" (1).
Nhö vaäy thaät roõ raøng: Rhodes coù "söû duïng nhöõng coâng trình cuûa nhieàu cha khaùc..., nhaát laø cuûa cha Gaspar de Amaral (töø ñieån An Nam - Boà) vaø cuûa cha Antonio Barbosa (töø ñieån Boà- An Nam)". Phaàn Latinh laø cuûa Rhodes.
Coù leõ taùc giaû chöa ñoïc nguyeân baûn hoaëc baûn dòch Töø ñieån Vieät Boà La - ñaëc bieät lôøi noùi ñaàu Cuøng ñoäc giaû nhö vöøa trích daãn - neân ñaõ vieát: "Hai giaùo só do Amaral vaø Barbosa tröôùc khi maát coù ñeå laïi trong nhaø thôø San Pauli ôû Macau nhöõng quyeån töø ñieån Vieät - Boà - Latinh (sic) maø hoï ñaõ saùng taïo. Alexandro Rhodes laø ngöôøi mang töø ñieån ñoù veà AÂu chaâu. Naêm 1651 ngöôøi ta thaáy coù quyeån töø ñieån Vieät - Boà - Latinh xuaát baûn Roma vôùi teân taùc giaû laø Alexandro de Rhodes".
Ts - Gs hoï Phaïm noùi theá nghóa laø Rhodes ñaõ ñaïo coâng trình cuûa Amaral vaø Barbosa, cheùp laïi nguyeân xi Töø ñieån Vieät Boà La (sic). Vöùt boû teân Amaral vaø Barbosa ñi, roài ñöa xuaát baûn vôùi teân mình laø taùc giaû.
Ñoù laø vu khoáng traéng trôïn, laøm gì coù "quyeån töø ñieån Vieät - Boà - Latinh", chæ coù töø ñieån Vieät Boà cuûa Amaral vaø töø ñieån Boà Vieät cuûa Barbosa maø thoâi. Muoán laøm töø ñieån Vieät Boà La, Rhodes phaûi ñuùc keát hai töø ñieån ñoù vaø theâm tieáng Latinh vaøo môùi thaønh. Hôn nöõa, Rhodes coù daáu nheïm hai teân Amaral vaø Barbosa ñi ñaâu! Traùi laïi, oâng ñaõ trang troïng ghi trong lôøi Cuøng ñoäc giaû laø "coù söû duïng nhöõng coâng trình cuûa... Gaspar de Amaral vaø Antonio Barbosa". Tuy nhieân, chöa ai bieát Rhodes ñaõ söû duïng coâng trình cuûa Amaral vaø Barbosa tôùi möùc naøo, vì hai töø ñieån noùi treân thaát laïc ñaâu maát.
Töø ñieån Vieät Boà La khoâng chæ laø töø ñieån ngoân ngöõ - dòch töø tieáng Vieät ra Boà vaø La ngöõ - maø coøn laø moät töø ñieån baùch khoa giaûi thích caû veà ñòa lyù, lòch söû, vaên hoùa, tín ngöôõng, phong tuïc taäp quaùn, ca dao ngaïn ngöõ... ñaëc thuø cuûa ngöôøi Vieät ñöông thôøi. Neáu khoâng coù söï ñoùng goùp cuûa ngöôøi baûn xöù, Rhodes khoâng theå thöïc hieän ñöôïc coâng trình ñeå ñôøi naøy.
Ngoaøi ra, Rhodes coøn vieát moät chöông ngöõ phaùp tieáng Vieät ñaët ôû ñaàu saùch vaø veõ moät baûn ñoà vöông quoác An Nam ñeå ôû cuoái saùch. Hai muïc ngöõ phaùp vaø baûn ñoà cuõng ñaõ ñaùng keå laø coâng trình raát lôùn cuûa Rhodes.
Hoïc giaû Nguyeãn Khaéc Xuyeân (Tieán só thöù thieät nhöng khoâng bao giôø gheùp vaøo teân mình kyù hieäu TS) ñeå caû ñôøi chuyeân nghieân cöùu lòch söû hình thaønh chöõ quoác ngöõ Latinh. OÂng ñaõ tröôùc taùc nhieàu coâng trình thaät giaù trò, trong ñoù coù cuoán Ngöõ phaùp tieáng Vieät cuûa Ñaéc Loä 1651 daøy 234 trang, ñöôïc ñaùnh giaù laø: "Rieâng veà giaùo só Ñaéc Loä, töôûng khoâng coù ai nghieân cöùu töôøng taän baèng Nguyeãn Khaéc Xuyeân, nhaát laø treân khía caïnh moái lieân heä giöõa Ñaéc Loä vaø chöõ quoác ngöõ. Taùc phaåm Ngöõ phaùp tieáng Vieät cuûa Ñaéc Loä laø moät baèng chöùng cuï theå cho nhaän ñònh treân" (2).
Coøn baûn ñoà Vöông quoác An Nam (Regnu Annam) cuûa Ñaéc Loä veõ coù leõ phoûng theo baûn ñoà An Nam quoác ñôøi Hoàng Ñöùc (1490) ôû ñöôøng neùt chính yeáu vaø ñaët phía taây leân treân. Tuy nhieân, Ñaéc Loä ghi theâm ñoä soá vó tuyeán - kinh tuyeán vaø chuù thích caùc ñòa danh baèng chöõ quoác ngöõ coå chöa boû daáu. Baûn ñoà naøy coù giaù trò khoa hoïc ñòa lyù nhaát ñöông thôøi.
2) Ñaõ ñaïo vaên laïi "töï yù gheùp teân mình theâm chöõ de keäch côõm" khi Rhodes trôû veà AÂu chaâu cho ra töø ñieån aáy?
Nhö vöøa noùi, taùc giaû ho Phaïm khoâng ñoïc hoaëc coù ñoïc maø khoâng hieåu noäi dung Töø ñieån Vieät Boà La, neân cho laø Rhodes coù haønh vi ñaïo coâng trình cuûa ngöôøi khaùc vaø "ñaõ keøm theâm teân de quyù phaùi... keäch côõm khi ra quyeån töø ñieån lòch söû" aáy? Thieån nghó taùc giaû hoï Phaïm ñaõ khoâng ñoïc tieåu söû cuûa Rhodes vaø cuõng khoâng hieåu caùch ñaët teân raát thoâng thöôøng trong thôøi phong haàu kieán aáp ôû AÂu chaâu trung coå. Chöõ de (hay do hoaëc da tuøy theo ngoân ngöõ moãi nöôùc) chæ coù yù noùi laø ôû laâu ñaøi kieán aáp hay ôû laøng xoùm naøo maø thoâi. Cuõng thöôøng khi chaúng phaûi phong haàu kieán aáp gì, nhieàu doøng hoï cuõng laáy teân ñòa hình töï nhieân maø ñaët, nhö Rivieøre laø ôû gaàn soâng, Montagne gaàn nuùi, Dubois gaàn röøng, Dupont gaàn caàu, Rousseau gaàn suoái, Fontaine gaàn voøi nöôùc, Desmoulins gaàn coái xay, Ducheâne gaàn caây soài,.. Laâu ngaøy ñòa danh trôû thaønh toäc danh vaø ngöôøi ta boû haún chöõ de. Caùch ñaët teân hoï ôû Phaùp raát khaùc vôùi Vieät Nam. Trong khi Vieät Nam chæ coù treân döôùi 150 toäc danh, coøn ôû Phaùp thì coù haøng vaïn teân. Chöõ de thöïc khoâng coù gì laø keäch côõm! Ngay trong baøi cuûa taùc giaû coù teân 4 ngöôøi thì 3 ngöôøi ñaõ coù chöõ de. Vaø hoaøn toaøn khoâng coù söï kieän: "Khi rôøi AÙ Ñoâng trôû veà AÂu chaâu, oâng naøy (Rhodes) ñaõ keøm theâm teân de quyù phaùi". Taùc giaû ñaõ döïng ñöùng söï kieän aáy!
3) "Khoâng bieát leã chuû nhaät naèm ôû ñaàu tuaàn hay cuoái tuaàn neân Rhodes sinh yù Pheùp giaûng taùm ngaøy"!
Taùc giaû hoï Phaïm cuõng khoâng ñoïc hay coù ñoïc taùc phaåm maø khoâng hieåu gì heát. Pheùp giaûng taùm ngaøy nguyeân teân ñaày ñuû laø Pheùp giaûng taùm ngaøy cho keû muoán chòu pheùp Röûa toäi maø vaøo ñaïo thaùnh Ñöùc Chuùa Trôøi (3). Ñaây laø saùch daïy giaùo lyù (Cathechismus) cho ngöôøi muoán toøng giaùo, maø Rhodes ñaõ bieân soaïn baèng tieáng Vieät vaø öùng duïng ôû xöù ta, roài cho xuaát baûn taïi Roma naêm 1651. Chöông trình daïy giaùo lyù naøy chia ra 8 phaàn vaø moãi ngaøy hoïc moät phaàn. Baét ñaàu hoïc "Ngaøy thöù nhít" (nhaát) vaøo ngaøy naøo trong tuaàn cuõng ñöôïc. Coøn coù nhöõng chöông trình daïy giaùo lyù khaùc cho ngöôøi muoán hoïc caû thaùng hay caû naêm, chöù khoâng nhaát thieát phaûi hoïc trong moät tuaàn leã 7 ngaøy!
Pheùp giaûng taùm ngaøy cuûa Rhodes khoâng lieân can gì ñeán tuaàn leã 7 ngaøy. Taùc giaû hoï Phaïm thaät lieàu lónh khi haï buùt: "Coù leõ tröôùc söï hoang mang, baùn tín baùn nghi, khoâng bieát leã chuû nhaät naèm ñaàu tuaàn hay cuoái tuaàn neân Rhodes sinh yù Pheùp giaûng taùm ngaøy". Moät giaùo só cuûa Doøng Teân thoâng thaùi maø khoâng bieát leã chuû nhaät (hay Chuùa nhaät) naèm ôû ñaàu tuaàn hay cuoái tuaàn sao! Caû tyû ngöôøi theo Kitoâ giaùo, Do Thaùi giaùo vaø nhieàu tyû ngöôøi treân theá giôùi chaáp nhaän döông lòch Coâng nguyeân ñeàu sinh hoaït theo tuaàn leã 7 ngaøy vaø "leã chuû nhaät" laø ngaøy ñaàu tuaàn. Haàu khaép theá giôùi nghæ ngaøy chuû nhaät. Gaàn ñaây nghæ theâm ngaøy thöù 7 thì goïi laø nghæ cuoái tuaàn (week-end hay fin de semaine).
4) "Alexandre troâi daït vaøo Iran cho ñeán moät ngaøy... cheát ôû Ispahan (in nhaàm laø Isfahan cuõng nhö bìa saùch Töø ñieån Vieät Boà La, in sai teân Annam thaønh Annnam)... keát thuùc moät ñôøi tu haønh gian traù".
Taùc giaû hoï Phaïm ñaùnh giaù Alexandre de Rhodes nhö treân chæ coù theå döïa vaøo nhöõng yù kieán xuyeân taïc - neáu khoâng noùi laø aùc yù - cuûa oâng ñoái vôùi ngöôøi coù coâng lôùn trong söï nghieäp saùng taïo ra chöõ Quoác ngöõ, maø Saøi Goøn ñaõ ñaët thaønh moät teân ñöôøng phoá ôû trung taâm. Treân 350 naêm nay (1651-2006) ñaõ coù haøng traêm haøng vaïn saùch baùo vieát veà Alexandre (coù khi vieát Alexandro hay Alexander) de Rhodes maø Vieät Nam phieân aâm thaønh A Lòch Sôn Ñaéc Loä vaø goïi taét laø Ñaéc Loä. Taát caû saùch baùo aáy - ôû Vieät Nam cuõng nhö treân khaép theá giôùi - ñeàu thöøa nhaän Ñaéc Loä coù coâng vôùi söï saùng taïo chöõ quoác ngöõ, maëc daàu coù nhöõng ñaùnh giaù cao thaáp khaùc nhau. Coù leõ chæ rieâng baøi cuûa taùc giaû hoï Phaïm laø quaù quaét vöøa phaûn khoa hoïc vöøa ñuïng chaïm ñeán leã nghi toân giaùo vaø thaúng tay keát aùn Ñaéc Loä laø ñaïo vaên laáy coâng trình cuûa ngöôøi laøm cuûa mình, töï theâm teân de quyù phaùi keäch côõm, khoâng hieåu leã Chuùa nhaät ôû ñaàu hay cuoái tuaàn vaø keát thuùc moät ñôøi tu haønh gian traù!
* * *
Toâi thöïc tình ngaïc nhieân khi thaáy Toøa soaïn Ngöôøi Lao Ñoäng raát coù uy tín laïi giôùi thieäu baøi baùo cuûa Gs. Ts Phaïm Vaên Höôøng laø "coù tính chaát nghieân cöùu khoa hoïc, moïi yù kieán phaûn bieän, tranh luaän, taùc giaû saün saøng laéng nghe...".
Toâi xin göûi Toøa soaïn Ngöôøi Lao Ñoäng moät soá baøi baùo cuûa Gs. Phan Huy Leâ, Minh Hieán, Th. V.. Taâm Chaùnh, Ñoã Quang Hanh, Hoaøng Ñònh... ñaõ ñaêng treân caùc baùo Lao Ñoäng, Theå Thao, Saøi Goøn Giaûi Phoùng, Tuoåi Treû... khoaûng töø (thaùng 11.1993 ñeán thaùng 9.1995, ñeå tham khaûo tröôùc khi quyeát ñònh coù neân môû ra cuoäc tranh luaän vôùi Gs. Ts. Phaïm Vaên Höôøng hay khoâng. Cho ñeán nay caùc giôùi chuyeân nghieân cöùu lòch söû chöõ Quoác ngöõ ôû Vieät Nam vaø Phaùp vaãn chöa bieát oâng aáy laø ai.
(Nguyeät san Coâng Giaùo Vaø Daân Toäc soá 145 thaùng 1.2007)
Nguyeãn Ñình Ñaàu