Nhöõng Ñeà Nghò Veà Caùch Vieát
Teân Rieâng Tieáng Nöôùc Ngoaøi
Vaø Kyù Hieäu Caùc Saùch Thaùnh Kinh
Prepared for Internet by Radio Veritas Asia, Philippines
Nhöõng Ñeà Nghò Veà Caùch Vieát Teân Rieâng Tieáng Nöôùc Ngoaøi Vaø Kyù Hieäu Caùc Saùch Thaùnh Kinh.
(Saigon, Vieät Nam 26/07/2006) - Töø nhieàu naêm nay, khi thöïc hieän caùc theå loaïi veà saùch, lòch Coâng giaùo, nhieàu ngöôøi chuùng ta coù leõ ñaõ baên khoaên khoâng ít veà vaán ñeà teân rieâng tieáng nöôùc ngoaøi vaø kyù hieäu caùc saùch Kinh Thaùnh. Laàn naøy, khi Vaên phoøng Thö kyù Hoäi ñoàng Giaùm muïc Vieät Nam (VPTK-HÑGMVN) nhaän traùch nhieäm bieân soaïn Lòch Block Coâng giaùo cho coäng ñoàng tín höõu Vieät Nam, chuùng toâi laïi phaûi ñoái maët vôùi nhöõng vaán ñeà nan giaûi naøy. Vì ñaây laø laàn ñaàu tieân bieân soaïn nhöõng tôø lòch xeù haèng ngaøy coù taùc ñoäng nhieàu ñeán quaàn chuùng neân chuùng toâi heát söùc caån troïng.
Sau khi caàu nguyeän vaø suy nghó raát laâu veà vaán ñeà teá nhò ñaõ gaây nhieàu tranh caõi thuoäc lónh vöïc ngoân ngöõ hoïc caû trong Giaùo hoäi Vieät Nam laãn ngoaøi xaõ hoäi, chuùng toâi mong muoán ñöôïc chia seû nhöõng baên khoaên cuõng nhö ñeà nghò veà caùc vaán ñeà xoay quanh vieäc vieát teân rieâng tieáng nöôùc ngoaøi vaø kyù hieäu caùc saùch Thaùnh Kinh. Hy voïng ñeå baïn ñoïc vaø caùc toå chöùc quan taâm seõ ñoùng goùp yù kieán, baûo ñaûm ñöôïc tính nhaát thoáng trong caùch vieát theo nhöõng chæ daãn cuûa Giaùo Hoäi vaø phuø hôïp vôùi nhöõng khaùm phaù môùi cuûa ngoân ngöõ hoïc treân theá giôùi.
Chuùng toâi xin ñöôïc trình baøy vaán ñeà theo maáy ñeà muïc sau ñaây:
- Nhöõng böôùc tieán gaàn ñaây veà caùch vieát teân rieâng tieáng nöôùc ngoaøi.
- Moät vaøi khoù khaên coøn toàn taïi vaø nguyeân nhaân gaây ra khoù khaên naøy.
- Ñöôøng höôùng ñöôïc ñeà nghò ñeå giaûi quyeát nhöõng khoù khaên ñoù.
1. Nhöõng böôùc tieán gaàn ñaây veà caùch vieát teân rieâng tieáng nöôùc ngoaøi
Trong khoaûng 10 naêm gaàn ñaây (töø 1995 ñeán nay), vieäc vieát teân rieâng tieáng nöôùc ngoaøi ñaõ coù nhieàu tieán boä roõ reät nhôø vaøo caùc lyù do sau ñaây:
1.1. Caùc lyù do taïo neân tieán boä
- Nhöõng khaùm phaù môùi cuûa ngoân ngöõ hoïc ñeå hoaøn chænh boä chöõ caùi tieáng Vieät goàm 33 chöõ trong baûng chöõ caùi Latinh, nhaát laø vieäc boå sung 4 chöõ caùi thoâng duïng: F, J, W, Z vaø nhöõng quyeát ñònh veà vieäc vieát caùc aâm i, y, cuõng nhö vieäc ñaùnh daáu gioïng treân moät soá nguyeân aâm nhö oa, oe, ueâ, uô, uy.
- Trình ñoä vaên hoaù cuûa ngöôøi daân ñöôïc naâng cao qua vieäc söû duïng caùc phöông tieän truyeàn thoâng xaõ hoäi nhö saùch baùo, truyeàn thanh, truyeàn hình, internet... Ngöôøi daân quen vôùi nhöõng teân rieâng tieáng nöôùc ngoaøi qua maët chöõ vaø caùch ñoïc. Vì theá, treân caùc phöông tieän truyeàn thoâng hieän nay ngöôøi ta vieát vaø ñoïc tröïc tieáp theo nguyeân ngöõ teân rieâng caùc nhaân vaät cuõng nhö teân caùc ñòa phöông (Bush, Clinton, Israel, Jerusalem...). Chuùng ta hieän coù hôn 24 trieäu hoïc sinh vaø sinh vieân moãi naêm hoïc ngoaïi ngöõ, nhaát laø Anh ngöõ, ngay töø lôùp moät, luùc 5,6 tuoåi. Do ñoù, hoïc sinh ñaõ quen vôùi vieäc phaùt aâm caùc teân rieâng tieáng nöôùc ngoaøi.
- Vieäc hoäi nhaäp vaøo neàn vaên hoaù vaø vaên minh theá giôùi ñaõ thuùc ñaåy ngöôøi Vieät Nam hoïc hoûi nhöõng kinh nghieäm hoäi nhaäp cuûa caùc daân toäc veà nhöõng vaán ñeà lieân quan, khoâng chæ trong lónh vöïc kinh teá-xaõ hoäi maø coøn caû nhöõng vaàn ñeà thuoäc lónh vöïc ngoân ngöõ. Nhieàu daân toäc cuõng ñaõ töøng phieân aâm caùc teân rieâng tieáng nöôùc ngoaøi theo ngoân ngöõ cuûa mình, nhöng kinh nghieäm daïy cho caùc daân toäc aáy phaûi toân troïng neàn vaên minh vaø vaên hoaù chung cuûa nhaân loaïi. Thí duï cuï theå nhaát laø haøng ngaøn, haøng vaïn töø khoa hoïc trong caùc lónh vöïc y döôïc hoïc, sinh lyù hoïc, vaät lyù hoïc# vaãn vieát baèng tieáng Latinh maø caùc sinh vieân treân toaøn theá giôùi duø muoán duø khoâng cuõng phaûi hoïc.
- Nhöõng quy ñònh cuï theå cuûa caùc toå chöùc höõu quan nhö Quy ñònh 240 QÑ, ngaøy 5.3.1984 cuûa Boä Tröôûng Boä Giaùo duïc veà chính taû tieáng Vieät, Quy ñònh soá 09/1998QÑ-VPCP, ngaøy 25.11.1998 cuûa Vaên phoøng Chính phuû veà caùch vieát hoa caùc teân rieâng, caùc boä Töø ñieån tieáng Vieät môùi nhaát cuûa Vieän Ngoân ngöõ hoïc, nhaát laø boä Töø ñieån Baùch khoa Vieät Nam goàm 4 taäp do Hoäi ñoàng Quoác gia bieân soaïn töø 1995-2005 cuõng noùi roõ veà caùch vieát phieân aâm caùc teân rieâng tieáng nöôùc ngoaøi (x. Hoäi ñoàng Quoác gia..., Töï ñieån Baùch khoa Vieät Nam, Muïc Chính taû, Phieân chuyeån tieáng nöôùc ngoaøi, NXB Töø ñieån Baùch khoa, Haø Noäi 2005, tr. 8-9) ñaõ phaûn aùnh phaàn naøo nhöõng tieán boä veà lónh vöïc naøy.
1.2. Nhöõng tieán boä cuï theå veà caùch vieát teân rieâng tieáng nöôùc ngoaøi
Chuùng ta coù theå toùm taét nhöõng keát quaû ñaït ñöôïc trong lónh vöïc ngoân ngöõ hoïc veà vaán ñeà naøy nhö sau:
- Caùc teân rieâng tieáng nöôùc ngoaøi ñöôïc vieát theo maãu töï Latinh, vieát lieàn caùc aâm tieát vaø khoâng ñaùnh daáu gioïng. Ví duï: Aurelius, Washington, Israel, Jerusalem... Ñoái vôùi ngoân ngöõ khoâng duøng baûng chöõ caùi Latinh (nhö tieáng Araäp, Nhaät Baûn, AÁn Ñoä...) neáu chöa phieân aâm ñöôïc baèng caùch ñoïc tröïc tieáp thì vieát qua daïng Latinh hoaù. Ví duï: Araphat, Judo, Nehru. Ñoái vôùi tieáng Nga, boû qua troïng aâm vaø coù chuù thích chuyeån töï qua daïng Latinh. Ví duï: Loâmoânoâxoâp M.V. (M.V. Lomonosov). Ñoái vôùi tieáng Haùn, phieân theo aâm Haùn Vieät, coù chuù thích chuyeån töï daïng Latinh. Ví duï: Baéc Kinh (Beijing) (x. Töï ñieån Baùch khoa Vieät Nam).
- Caùc teân goác Latinh ñöôïc ñeå ôû danh caùch theo soá (ít hay nhieàu) vaø gioáng (ñöïc, caùi, trung). Haøng ngaøn töø khoa hoïc trong boä Töø ñieån Baùch khoa Vieät Nam vieát nhö theá. Ví duï: Teâ Giaùc Moät Söøng (Rhinoceros sondaicus): thuoäc hoï teâ giaùc (Rhinocerotidae); Thaïch Xöông Boà (Acorus gramineus): caây thaûo laâu naêm, hoï Raùy (Araceae); Truøng Soát Reùt (Plasmodium): thuoäc boä Truøng baøo töû maùu (Haemosporidia)... (x. Töï ñieån Baùch khoa Vieät Nam).
- Caùc teân rieâng vieát theo nguyeân ngöõ cuûa moãi daân toäc, caùc töø vôùi chöõ F, J, W, Z ñöôïc giöõ nguyeân. Caùc nguyeân ngöõ naøy ñöôïc ñaët trong ngoaëc ñôn ñi sau teân rieâng vieát theo caùch phieân aâm tieáng Vieät. Ví duï: Fo (Ford); Floâbe (Flaubert); Foiebaêc (Feuerbach); Focnô (Faulkner); Fo-Ñô-Fraêng-Xô (Fort de France); Jeâricoâ (Jericho); Website; Zimbabueâ (Zimbabwe)... (x. Töï ñieån Baùch khoa Vieät Nam).
- Caùc teân rieâng vieát theo caùch phieân aâm tieáng Vieät döïa vaøo caùch ñoïc cuûa nguyeân ngöõ coù theå bieát ñöôïc vaø ñaõ ñöôïc chuyeån ñoåi ñeå deã phaùt aâm. Ví duï chöõ D ñöôïc vieát thaønh Ñ: Ñeâcac R. (Descartes), Ñeâmoâxten (Demostheøneøs); chöõ S ñöôïc vieát thaønh Z: Zuyxô E. (Suess) ngöôøi AÙo, Zeâghec A. (Seghers) ngöôøi Ñöùc; chöõ S ôû cuoái töø ñöôïc chuyeån thaønh T: Froâbeâniut L. (Frobenius), chöõ C ñöôïc chuyeån thaønh X: Xeâda (Caesar)... (x. Töï ñieån Baùch khoa Vieät Nam).
Taát caû nhöõng keát quaû naøy ñaõ ñöôïc phaûn aùnh trong boä Töï ñieån Baùch khoa Vieät Nam do Hoäi ñoàng Quoác gia bieân soaïn vaø phaùt haønh, trong ñoù taäp 4 vöøa ñöôïc in naêm 2005 vaø taäp 1 in naêm 1995 vöøa ñöôïc taùi baûn vôùi nhieàu söûa chöõa trong naêm 2005.
Nhöõng keát quaû treân ñaõ taïo neân moät soá thuaän lôïi cô baûn giuùp cho ngöôøi Vieät deã tieáp caän vôùi neàn vaên minh kyõ thuaät vaø vaên hoïc cuûa caùc nöôùc phaùt trieån. Tuy nhieân chuùng ta vaãn thaáy toàn taïi moät soá nhöõng khoù khaên maø chuùng ta coù theå taïm lieät keâ sau ñaây.
2. Moät vaøi khoù khaên coøn toàn taïi vaø nguyeân nhaân gaây ra khoù khaên naøy
Khoù khaên lôùn nhaát laø vieäc vieát caùc teân rieâng tieáng nöôùc ngoaøi theo nhöõng caùch phieân aâm khaùc nhau, phieân aâm khoâng ñuùng hay khoâng troïn veïn ñaõ gaây neân nhöõng xaùo troän veà maët ngoân ngöõ khieán cho nhöõng ngöôøi söû duïng ngoân ngöõ qua caùc phöông tieän truyeàn thoâng xaõ hoäi bò aûnh höôûng. Chuùng ta coù theå lieät keâ moät soá nhöõng khoù khaên vaø xaùo troän ñang coù trong xaõ hoäi vaø Giaùo hoäi Vieät Nam.
2.1. Nhöõng khoù khaên trong xaõ hoäi
- Khi vieát teân rieâng tieáng nöôùc ngoaøi theo caùch phieân aâm cuûa ngöôøi Vieät, nhieàu teân goác bò bieán ñoåi vaø ngöôøi ta khoâng coøn nhaän ra ñöôïc nguyeân daïng cuûa chuùng. Ví duï: Xeâda (teân goác laø Caesar); Zuyxô (teân goác laø Suess) (x. Töï ñieån Baùch khoa Vieät Nam).
- Vieäc phieân aâm coøn tuyø thuoäc vaøo khaû naêng cuûa ngöôøi bieát ngoaïi ngöõ, cuøng moät teân rieâng maø coù theå phieân aâm nhieàu caùch khaùc nhau, neân neáu chæ caên cöù vaøo teân phieân aâm ngöôøi ta khoù vieát ra ñöôïc teân goác. Ví duï: Töø teân goác Clinton coù theå vieát theo phieân aâm thaønh Côlintôn hoaëc Klintaân.
- Vieäc phieân aâm coù theå laøm thay ñoåi teân goác do caùch ñoïc cuûa ngöôøi Vieät. Ví duï: töø LU-I (Louis) cuûa tieáng Phaùp. Ñeå traùnh ñoïc sai teân naøy, ngöôøi ta ñaõ phaûi theâm gaïch noái giöõa hai aâm tieát trong khi haàu heát caùc teân rieâng khaùc ñeàu vieát khoâng coù gaïch noái (x. Töï ñieån Baùch khoa Vieät Nam).
-Ñeå phaùt aâm ñöôïc deã daøng, ngöôøi ta ñaõ chuyeån ñoåi moät soá aâm. Ví duï: /s/ sang /t/ nhö Froâbeâniut (teân goác: Frobenius), aâm /s/ sang aâm /x/ vaø /l/ sang /n/ nhö Ixraen (teân goác: Israel)... Tuy nhieân, laøm nhö theá laø laøm bieán daïng töø goác (x. Töï ñieån Baùch khoa Vieät Nam).
2.2. Nhöõng khoù khaên trong Giaùo hoäi Vieät Nam
Giaùo hoäi Vieät Nam töø maáy chuïc naêm nay ñaõ gaëp raát nhieàu khoù khaên veà caùch vieát teân rieâng tieáng nöôùc ngoaøi maø chuùng toâi ñaõ nhaéc ñeán khi vieát baøi Vaán ñeà Caùch vieát teân rieâng tieáng nöôùc ngoaøi trong saùch baùo Coâng giaùo (x. HÑGMVN, Baûn tin Hieäp Thoâng, soá 9, naêm 2000, tr. 261-309). Chuùng toâi nhaän thaáy raèng nhöõng tieán boä ñaït ñöôïc trong lónh vöïc ngoân ngöõ hoïc veà caùch vieát teân rieâng tieáng nöôùc ngoaøi môùi chæ ñöôïc öùng duïng trong moät soá raát ít caùc saùch baùo Coâng giaùo Vieät Nam hieän nay.
Nhieàu saùch baùo Coâng giaùo vaãn coøn ñaùnh sai daáu gioïng treân caùc nguyeân aâm oa, oe, ue, uô, uy, vaãn vieát teân rieâng theo caùch phieân aâm tieáng Vieät rôøi töøng aâm tieát vaø ñaùnh daáu thanh ñieäu. Ví duï: Ao-reâ-li-uùt, Boát-coâ, Maùc-coâ, Cô-la-ra... baát chaáp nhöõng quy ñònh chính thöùc cuûa Nhaø Nöôùc.
Rieâng veà teân caùc vò thaùnh trong nieân lòch phuïng vuï, chuùng ta vaãn chöa thaáy coù moät quy ñònh chính thöùc naøo, daãn ñeán söï hoãn ñoän trong caùch vieát caùc teân rieâng. Ví duï: Teân thaùnh Dominicus theo lòch Ordo chính thöùc cuûa Toaø Thaùnh ñöôïc caùc saùch baùo Coâng giaùo Vieät Nam vieát thaønh Ñoâminicoâ, Ñoâ-mi-ni-coâ, Ñoâminicut, Ña Minh, Ñaminh.
Hoäi ñoàng Giaùm muïc Vieät Nam (HÑGMVN) qua thö ñeà ngaøy 12.7.1997 cuûa ñöùc cha Emmanuel Leâ Phong Thuaän vaø thö ñeà ngaøy 24.2.2000 cuûa ñöùc cha Gioan Baotixita Phaïm Minh Maãn, laøm Chuû tòch Uyû ban Phuïng töï (UBPT) vaøo thôøi ñieåm ñoù, göûi cha Toång Thö kyù cuûa UBPT chæ xaùc ñònh moät nguyeân taéc chung: "... vieát theo tieáng Latinh taát caû caùc teân rieâng Thaùnh Kinh caên cöù vaøo baûn Nova Vulgata, vaø seõ söûa laïi caùc teân trong caùc saùch phuïng vuï khaùc khi in laïi". Tuy nhieân cho ñeán nay UBPT cuõng chöa coâng boá caùch vieát caùc teân rieâng Thaùnh Kinh nhö theá naøo.
Chuùng toâi coù nhaän ñöôïc taäp Phieân dòch caùc Teân Rieâng duøng trong Phuïng vuï do linh muïc Vinh Sôn Nguyeãn Theá Thuû bieân soaïn, daøy 155 trang, khoå A5, coù neâu khoaûng 3,000 teân rieâng theo tieáng Latinh, Phaùp, Anh, Vieät. Ñaây laø moät coá gaéng lôùn cuûa caùc anh em trong nhoùm dòch thuaät caùc baøi ñoïc Kinh Thaùnh duøng trong thaùnh leã cuûa UBPT nhaèm goùp phaàn thoáng nhaát caùch vieát teân rieâng. Nhoùm ñaõ ñöa ra moät vaøi nguyeân taéc sau ñaây:
- Theâm daáu muõ (^) vaøo caùc aâm e hay o cuûa töø Latinh cho deã ñoïc. Ví duï: Töø goác: Adonia (Vieät: Añoânia); töø goác: Aenea (Vieät: EÂneâa)... Thay theá J baèng Gi (Justinus (Giustinoâ); Z baèng D (Nazareth (Nadareùt); aâm H caâm khoâng vieát khi phieân aâm tieáng Vieät ñeå traùnh vieäc ñoïc laãn loän aâm TH vaø H (Marthae (Marta); aâm CH hay C ñoïc laø K thì phieân aâm Vieät ngöõ laø K. Ví duï: Achim (Akim), Achis (Akis); aâm US cuoái töø chuyeån thaønh OÂ: Antiochus (Antioâcoâ), Marcus (Marcoâ); aâm B cuoái töø ñoåi thaønh P: Jacob (Giacoùp), Achab (Akaùp); aâm D cuoái töø ñoåi thaønh T: David ( Ñavít). Chuùng ta neân löu yù vieäc thay ñoåi coù theå laøm sai laïc yù nghóa trong caáu truùc cuûa teân rieâng. Ví duï: Khi ta phieân aâm töø Abraham thaønh AÙp-ra-ham laø chuùng ta ñaõ ñaùnh maát yù nghóa cuûa töø Abba (Cha) vaø Ami (Caùc daân toäc).
- Giöõ nguyeân caùch vieát moät soá teân rieâng theo thoùi quen. Ví duï: Anreâ, Antilibaêng (thay vì Antilibanoâ), Giacoâbeâ (thay vì Giacoâboâ), Gieâsu, Giuña, Giuse, Phaoloâ, Pheâroâ, Philippheâ (thay vì Philippoâ), Síp (thay vì Cyproâ),...
- Ñoái vôùi caùc teân rieâng Latinh baét ñaàu baèng vaàn I coù nguyeân aâm ngay sau, taäp Phieân dòch naøy chuyeån thaønh vaàn Gi trong khi caùc ngoân ngöõ khaùc nhö tieáng Anh, Phaùp... chuyeån thaønh vaàn J hay Y. Ví duï: Iabes (Giabes); Iacob (Giacoùp); Iacobus (Giacoâbeâ), trong khi vaãn giöõ aâm I ôû caùc töø coù phuï aâm ñöùng ngay sau I nhö Iconium (Icoânioâ); Isaia (Isaia); Isod (Isoát);...
- Trong cuoán Töø ñieån Ñöùc tin Coâng giaùo Phaùp - Vieät, do Uyû ban Töø ñieån cuûa Ñaïi chuûng vieän Sao Bieån, Nha Trang, xuaát baûn naêm 1999, ngöôøi ta cuõng khoâng lyù giaûi ñöôïc taïi sao khi vieát caùc teân rieâng ôû vaàn J thì nhöõng teân quen thuoäc phaûi phieân aâm thaønh Gi trong khi caùc teân khaùc laïi giöõ nguyeân vaàn J. Cuøng laø goác J nhöng coù 63 teân vieát J vaø 32 teân vieát Gi. Ví duï: Jacques vieát thaønh Giacoâbeâ trong khi Jacques de Tella, Jacques de Saroug vaãn giöõ nguyeân goác. Hoaëc Jean vieát thaønh Gioan nhö Gioan Taåy Giaû, Gioan Avila, Gioan Bosco trong khi laïi vieát laø Jean de Ceùsareùe, Jean de Climaque.
Taát caû nhöõng caùch vieát theo phieân aâm naøy ñaõ daãn ñeán nhöõng caùch vieát teân thaùnh trong phuïng vuï cuõng nhö caùc teân Thaùnh Kinh khaùc nhau. Ví duï: Teân thaùnh Ioannes ñöôïc phieân thaønh Gioan, Yoan, Joan. Töø ñoù ngöôøi ta cuõng thaáy söï baát ñoàng veà kyù hieäu caùc saùch Kinh Thaùnh giöõa caùc nhoùm phieân dòch nhö Caùc Giôø Kinh Phuïng Vuï (CGKPV) (duøng kyù hieäu G, Ga, Gc, Gñ, Gñt, Ge), Uyû Ban Phuïng Vuï 1971 (duøng kyù hieäu Job, Joan, Jac, Jud, Judith, Joel), linh muïc Nguyeãn Theá Thuaán (duøng Yb, Yn, Yc, Yñ, Yñt, Yoâ), Giaùo hoaøng Hoïc vieän Ñaø Laït (duøng Gb, Gio, Giac, Gña, Gñt, Gl)...
2.3. Nguyeân nhaân gaây ra nhöõng khoù khaên naøy
2.3.1. Chuùng ta coù theå deã daøng thaáy nguyeân nhaân lôùn nhaát gaây neân nhöõng khoù khaên naøy laø ngöôøi ta khoâng phaân bieät ñöôïc giöõa caùch vieát teân rieâng theo goác chöõ Latinh hoaëc nguyeân ngöõ cuûa caùc tieáng khaùc vaø vieäc vieát caùc teân rieâng theo phieân aâm tieáng Vieät.
Neáu tìm veà nguoàn cuûa caùc ngoân ngöõ Taây Phöông nhö tieáng Anh, Phaùp, Ñöùc, YÙ, Nga... ta phaûi ñi ngöôïc doøng lòch söû ñeå trôû veà vôùi tieáng Latinh cuûa ngöôøi Roma khi hoï ñaùnh thaéng ngöôøi Hy Laïp vaø laäp neân ñeá quoác huøng maïnh töø theá kyû thöù III tröôùc Coâng nguyeân (B.C.). Baét chöôùc ngöôøi Hy Laïp, hoï cuõng baét caùc daân toäc leä thuoäc phaûi hoïc chöõ Latinh vaø chöõ naøy trôû thaønh ngoân ngöõ chính thöùc ñeå phoå bieán neàn vaên hoaù vaø vaên minh Roma. Maõi cho ñeán ñaàu theá kyû XIX, caùc ñaïi hoïc treân theá giôùi vaãn laáy tieáng Latinh laø ngoân ngöõ baùc hoïc chính thöùc. Do ñoù teân ngöôøi, teân mieàn, teân vaät, teân thuù, teân caây... trong caùc khoa hoïc töï nhieân vaø sieâu nhieân nhö trong caùc moân thaàn hoïc toân giaùo ñeàu vieát baèng tieáng Latinh, roài nhôø ñoù caû theá giôùi ñeàu hieåu nhö nhau.
Thaät ra, neáu muoán tìm veà nguoàn ngoân ngöõ coù leõ ngöôøi ta phaûi trôû veà vôùi tieáng Hy Laïp coù tröôùc tieáng Latinh (vaøo naêm 403), nhaát laø ñoái vôùi moät soá teân trong Thaùnh Kinh Taân Öôùc. Coøn neáu muoán tìm xa hôn nöõa, ta phaûi trôû veà nguoàn goác tieáng Pheânixi laø heä thoáng kyù hieäu ngoân ngöõ theo aâm vò ñaàu tieân cuûa theá giôùi, xuaát hieän vaøo khoaûng theá kyû XV B.C. roài daàn hình thaønh neân ngoân ngöõ Kinh Thaùnh vôùi 23 kyù hieäu (phuï aâm, nhö aleph, beth...) maø ngöôøi Hy Laïp ñaõ choïn vaø ñöa theâm 5 nguyeân aâm, hình thaønh neân baûng chöõ caùi (alphabet) ñeå vöôït qua nhöõng kieåu chöõ töôïng hình, töôïng thanh cuûa Ai Caäp, Trung Quoác (x. Ngöôøi ñöa tin UNESCO, Nguoàn goác chöõ vieát, soá 4, 1995).
Ta choïn tieáng Latinh khoâng phaûi vì chuùng laø nguoàn xa nhaát, nhöng vì laø thöù tieáng phoå thoâng cuûa gia ñình nhaân loaïi ñaõ duøng trong moät thôøi gian raát daøi ñeå deã daøng hieåu ñöôïc nhau. Ví duï: Saùch tieân tri Aggaeus (vôùi kyù hieäu Ag) thay vì vieát Haggai hay Khaùc-gai (goác chöõ Pheânixi). Caùc anh chò em trong Nhoùm Phieân dòch caùc Giôø kinh Phuïng vuï ñaõ raát ñuùng khi tìm veà nguoàn xa hôn ñeå phieân aâm caùc teân rieâng trong Thaùnh Kinh. Tuy nhieân coá gaéng naøy coù leõ caàn ñöôïc nhìn laïi trong hoaøn caûnh hieän nay ñeå ñaùp öùng vôùi nhöõng tieán boä cuûa tieáng Vieät vaø yeâu caàu hoäi nhaäp vôùi theá giôùi cuûa daân toäc.
Tuy nhieân, chuùng ta neân löu yù ñeán söï phaùt trieån cuûa baûng chöõ caùi Latinh trong doøng lòch söû ñeå tìm ra söï hoãn ñoän trong caùch vieát phieân aâm tieáng Vieät. Khôûi ñaàu baûng naøy chæ coù 23 chöõ caùi. Vaøo khoaûng naêm 1000 sau Coâng nguyeân (A.D.), chöõ U vaø chöõ V ñöôïc taùch ra vaø theâm chöõ W cho moät soá ngoân ngöõ khaùc. Vaøo khoaûng naêm 1500 A.D., chöõ J môùi ñöôïc taùch ra khoûi chöõ I vaø hình thaønh neân boä chöõ caùi cuûa nhieàu nöôùc (x. Ngöôøi ñöa tin UNESCO, Nguoàn goác chöõ vieát, soá 4, 1995). Vì theá, khi vieát caùc töø baét ñaàu baèng chöõ I, ngöôøi ta ñaõ phaân bieät aâm I hay J trong caùc ngoân ngöõ AÂu Myõ. Ví duï: Iesus, Iacob, Israel, Isaac ñöôïc vieát thaønh Jesus, Jacob, Israel, Isaac. Khi vieát caùc töø baét ñaàu baèng V, ngöôøi ta ñaõ phaân bieät aâm V hay aâm W. Ví duï: Tieáng Latinh: Vincentius ñöôïc vieát thaønh Vincent (Phaùp), Vincent (Anh), nhöng Venceslaus (Latinh) laïi vieát thaønh Venceslas (Phaùp), Wenceslaus (Anh). Coøn tieáng Vieät seõ vieát nhö theá naøo?
Chöõ quoác ngöõ ta ñang duøng voán laø caùch kyù aâm tieáng Vieät baèng chöõ caùi Latinh nhôø caùc linh muïc doøng Teân goác Boà Ñaøo Nha nhö Joaõo Ruiz, Gaspar Luis, Cristoforo Borri, Alexandre de Rhodes (Ñaéc Loä), Gaspar d'Amaral vaø moät soá ngöôøi Vieät nhö Igesico Vaên Tín, Bento Thieän saùng taïo ra trong nhöõng naêm 1620-1659. Caùc nhaø saùng taïo ñaàu tieân naøy ñaõ duøng maãu töï Latinh döïa vaøo moät phaàn tieáng YÙ vaø tieáng Boà Ñaøo Nha ñeå phieân aâm ngoân ngöõ ngöôøi Vieät thôøi ñoù (x. Ñoã Quang Chính, Lòch söû chöõ quoác ngöõ, 1620-1659, Tuû saùch Ra Khôi, Saøi Goøn-1972). Vôùi 24 chöõ caùi (theâm chöõ Ñ vaøo 23 chöõ caùi goác cuûa maãu töï Latinh), ngöôøi ta ñaõ phieân aâm haàu heát caùc tieáng nöôùc ngoaøi cho ñeán giöõa theá kyû XX. Khi gaëp caùc aâm khoù nhö F, J, W, Z ngöôøi ta vieát thaønh Ph, Gi, Oa, D. Ví duï: Franciscus (Phanxicoâ), Jesus (Gieâsu), Washington (Oasinhtôn), Zacaria (Dacaria). Chöõ D cuûa tieáng Latinh vieát thaønh Ñ cuûa tieáng Vieät. Ví duï: Daniel (Ñanien), Debora (Ñeâbora), Damas (Ñamaùt).
Khi caùc nhaø ngoân ngöõ quyeát ñònh ñöa theâm 4 chöõ F, J, W, Z vaøo baûng chöõ caùi tieáng Vieät ñeå vieát ñöôïc caùc tieáng nöôùc ngoaøi theo ñuùng nguyeân ngöõ cuûa chuùng, thì chuùng ta thaáy coù söï truøng laëp moät soá aâm vaø taïo neân söï hoãn ñoän trong caùch vieát teân rieâng tieáng nöôùc ngoaøi. Ví duï: chöõ F baây giôø coù theå vieát thaønh F hay Ph, chöõ J coù theå vieát thaønh I, Y, J hay Gi (thí duï nhö Iesus, Yesus, Jesus hay Gieâsu), chöõ W coù theå vieát thaønh V hay W, vaø chöõ Z coù theå vieát thaønh Z hay D.
Taát caû nhöõng söï hoãn ñoän naøy coù theå giaûi quyeát neáu chuùng ta can ñaûm tìm veà nguoàn cuûa caùc ngoân ngöõ ñeå vieát ñuùng töø goác cuûa chuùng vôùi moät soá nhöõng phaân bieät ñeå toân troïng neùt ñaëc tröng cuûa moãi loaïi ngoân ngöõ.
2.3.2. Nguyeân nhaân thöù hai gaây neân nhöõng hoãn ñoän laø ngöôøi ta khoâng hieåu ñöôïc giaù trò quyeát ñònh cuûa teân rieâng. Moãi ngöôøi ñeàu coù quyeàn coù teân rieâng theo söï löïa choïn cuûa chính mình vaø moät khi ñaõ ñöôïc chính thöùc coâng nhaän thì khoâng ai coù quyeàn thay ñoåi, neáu khoâng coù lyù do chính ñaùng.
Chuùng ta neân löu yù raèng haàu heát caùc thaùnh nhaân töø theá kyû XIX trôû veà tröôùc ñeàu mang teân thaùnh Latinh neân ta duøng teân thaùnh ñoù laø leõ töï nhieân vaø hôïp vôùi caùc ngaøi. Ví duï thaùnh Dominicus (Tk XIII). Sau naøy vì yù thöùc daân toäc, ngöôøi Phaùp ñoåi thaønh Dominique, ngöôøi Anh, Myõ ñoåi thaønh Dominic, ngöôøi Vieät ñoåi thaønh Ñoâminicoâ, Ña Minh... Nhöng neáu ta toân troïng teân rieâng cuûa moät ngöôøi ñaõ mang teân ñoù thaät söï trong suoát ñôøi mình coù leõ ta phaûi duøng ñuùng teân Dominicus. Teân caùc Thaùnh Töû ñaïo Vieät Nam coù leõ cuõng phaûi ghi ñuùng nhö vaäy. Nhöõng teân danh nhaân nhö Paulus Huyønh Tònh Cuûa, Petrus Tröông Vónh Kyù khoâng phaûi laø nhöõng tröôøng hôïp caù bieät nhöng laø daáu chæ cho thaáy nhöõng ngöôøi cuøng thôøi vôùi hoï ñaõ mang nhöõng teân naøy vaø muoán ñöôïc goïi nhö vaäy. Chuùng ta khoâng theå nhaân danh tính hôïp thôøi, thaäm chí tính daân toäc, ñeå ñoåi teân cuûa toå tieân oâng baø vì laøm nhö vaäy laø xuùc phaïm ñeán chính nhöõng ngöôøi mang teân ñoù. Vì theá, nhöõng caùch vieát chuyeån töø US sang OÂ, töø S sang T,... coù theå laïi trôû thaønh söï xuùc phaïm ñeán nhöõng ngöôøi ñaõ soáng trong lòch söû.
Ñieåm yeáu keùm trong boä Töø ñieån Baùch khoa Vieät Nam veà vaán ñeà naøy coù theå laø ngöôøi ta khoâng nhaän ra giaù trò öu vieät cuûa teân rieâng so vôùi teân phieân aâm theo tieáng Vieät. Ngöôøi ta ñaõ neâu lyù do teân phieân aâm laø ngoân ngöõ daân toäc ñeå ñöa noù leân tröôùc teân goác theo nguyeân ngöõ. Ví duï: Teân phieân aâm cuûa nhaø baùc hoïc ngöôøi Phaùp laø Giun laïi ñaët tröôùc teân goác Joules, hay teân phieân aâm cuûa vò hoaøng ñeá Roma laø Xeâda laïi ñaët tröôùc teân goác Caesar... Theo söï nhaän ñònh cuûa chuùng toâi, caùch saép ñaët naøy khoâng hôïp lyù, khoâng toân troïng teân rieâng vaø laøm bieán daïng chöõ goác khieán ngöôøi ñoïc khoù tra cöùu. Neáu ngöôøi ta saép ngöôïc laïi ñeå teân goác leân tröôùc teân phieân aâm, nhöõng baát lôïi treân khoâng coøn nöõa vaø giaù trò boä töø ñieån môùi thaät söï ñöôïc naâng leân theo ñuùng ngoân ngöõ hoïc theá giôùi.
Ñoái vôùi caùc teân rieâng, Toaø Thaùnh Vatican tröôùc ñaây ñaõ töøng coù khuynh höôùng Latinh hoaù caùc ngoân ngöõ khaùc gioáng nhö khuynh höôùng Vieät hoaù caùc tieáng nöôùc ngoaøi. Ví duï: Vietnammensis thay vì Vieät Nam, Saigonnensis thay vì Sai Gon. Tuy nhieân trong moät vaøi chuïc naêm gaàn ñaây Toaø Thaùnh ñaõ aùp duïng nhöõng tieán boä cuûa khoa ngoân ngöõ hoïc ñeå vieát caùc teân rieâng theo ñuùng ngoân ngöõ cuûa moãi quoác gia. Trong cuoán Annuario Pontificio 2006, nieân giaùm chính thöùc cuûa Toaø Thaùnh, do Nhaø Xuaát Baûn Vatican phaùt haønh naêm 2006, chuùng ta thaáy ghi caùc teân rieâng theo nguyeân ngöõ. Ví duï: Nguyeân Minh Nhaât, Turmenistan, Vieät-Nam, Washington, Warszawa, Xuaân Loâc... Trong cuoán lòch phuïng vuï chính thöùc Ordo 2006-2007 baèng tieáng Latinh, chuùng ta cuõng thaáy vieát teân caùc vò thaùnh theo nguyeân ngöõ vöøa toân troïng teân goác Latinh, vöøa toân troïng tính daân toäc cuûa moãi vò. Ví duï: Raimuldus Penyafort, Sarbelius Makhluõf, Louis Maria Guignion de Montfort, Carolus Lwanga... Vì theá khi HÑGMVN quyeát ñònh vieát caùc teân rieâng theo goác Latinh, chuùng toâi thieát nghó vieát teân rieâng theo caùch thöùc cuûa Toaø Thaùnh treân ñaây laø thích hôïp vaø ñuùng ñaén hôn caû, vì vaãn giöõ ñöôïc tính hoäi nhaäp vôùi theá giôùi, vöøa baûo toàn ñöôïc baûn saéc daân toäc cuûa moãi quoác gia.
2.3.3. Nguyeân nhaân thöù ba taïo neân söï hoãn ñoän laø ngöôøi ta hieåu laàm tính chính xaùc cuûa teân goác vôùi söï deã daõi phaùt aâm tieáng Vieät khi nghó raèng ngöôøi Vieät khoâng theå ñoïc ñöôïc nhöõng aâm keùp nhö Bl, Cl,#... hoaëc nhöõng aâm khoù ôû cuoái aâm tieát nhö s, l,... ñeå roài phaûi taùch aâm hay ñoåi aâm cho deã ñoïc. Ví duï: teân Clara ñöôïc phieân thaønh Cô-la-ra hay Israel ñöôïc phieân thaønh Ít-ra-en. Thaät söï ngöôøi Vieät töø xöa vaãn coù theå ñoïc nhöõng aâm keùp nhö cha Ñaéc Loä ñaõ ghi nhaän trong cuoán Pheùp Giaûng Taùm Ngaøy qua chöõ "Chuùa Blôøi"... Ngaøy nay caùc hoïc sinh ñaõ laøm quen vôùi ngoaïi ngöõ ngay töø nhoû neân khoâng theå naïi lyù do taïo söï deã daõi trong phaùt aâm ñeå bieán ñoåi teân goác cuûa ngöôøi khaùc. Caùch phieân aâm naøy nhö muoán noùi ñeán söï non keùm, queâ muøa vaø sai laàm trong caùch phaùt aâm cuûa ngöôøi Vieät maø moät ít daân ñòa phöông coøn ñang giöõ cho ñeán ngaøy nay. Trôû veà vôùi nguyeân ngöõ cuûa teân rieâng ñeå ñoïc theo ñuùng moãi ngoân ngöõ laø chuùng ta chöùng toû khaû naêng phaùt aâm cuûa ngöôøi Vieät cuõng nhö khaû naêng hoäi nhaäp cuûa tieáng Vieät vaøo neàn vaên hoaù cuûa theá giôùi.
Tuy nhieân chuùng ta cuõng phaûi ghi nhaän raèng, trong maáy chuïc naêm qua nhieàu ngöôøi Coâng giaùo ñaõ quen vôùi caùch phaùt aâm vaø caùch vieát phieân aâm naøy, nhaát laø ñoái vôùi caùc linh muïc, tu só vaø moät ít giaùo daân khi hoï söû duïng baûn dòch Kinh Thaùnh vaø saùch Phuïng vuï caùc Giôø kinh cuûa Nhoùm Phieân dòch CGKPV cuõng nhö Saùch Leã Roma naêm 1992 cuûa Uyû ban Phuïng töï. Moät khi thoùi quen ñaõ hình thaønh, ngöôøi ta seõ khoù chaáp nhaän caùch vieát vaø caùch ñoïc ñuùng caùc teân rieâng theo nguyeân ngöõ. Raát nhieàu lyù do ñaõ ñöôïc ñöa ra ñeå baûo veä tính hôïp lyù cuûa thoùi quen naøy nhö noù noùi leân söï hoäi nhaäp vaøo neàn vaên hoaù daân toäc, taïo söï phaùt aâm deã daøng cho ngöôøi bình daân, giuùp cho vieäc saùng taùc caùc baûn thaùnh ca deã daøng hôn vôùi caùc aâm môû taän cuøng baèng a, oâ, eâ thay vì aâm ñoùng nhö us, is, el,... Coù ngöôøi coøn vieän daãn quyeát ñònh cuûa Coâng ñoàng caùc Giaùm muïc Ñoâng Döông, naêm 1924 veà vieäc söûa caùc kinh ñoïc haèng ngaøy ñeå baûo veä caùch phieân aâm naøy. Tuy nhieân ngöôøi Coâng giaùo Vieät Nam chuùng ta khoâng theå choái boû nhöõng tieán boä cuûa khoa ngoân ngöõ hoïc gaàn ñaây cuõng nhö 6 trieäu ngöôøi tín höõu Vieät Nam khoâng theå taùch rôøi khoûi coäng ñoàng daân toäc ñeå taïo moät caùch vieát teân rieâng khaùc laï vaø baét ngöôøi khaùc phaûi theo mình. Chuùng ta caøng khoâng queân tính caùch khai phaù vaø môû ñöôøng cuûa ngöôøi Coâng giaùo Vieät Nam trong vieäc phaùt minh chöõ quoác ngöõ ñeå coù nhöõng höôùng ñi ñuùng ñaén, phuø hôïp vôùi söï phaùt trieån cuûa khoa ngoân ngöõ hoïc treân theá giôùi.
Chuùng toâi coøn nhôù nhöõng phieân hoïp caêng thaúng cuûa UBPT trong hai ngaøy 22 vaø 23 thaùng 8 naêm 1996, baøn veà vaán ñeà naøy, khi Ñöùc cha Em. Leâ Phong Thuaän laøm chuû tòch uyû ban. Khi ñoù chuùng toâi ñeà nghò caùch vieát teân rieâng theo caùc tieán boä cuûa ngoân ngöõ hoïc nhöng haàu heát caùc thaønh vieân ñeàu boû phieáu cho caùch vieát cuõ theo phieân aâm tieáng Vieät, taùch rôøi töøng aâm vôùi daáu noái vaø daáu gioïng. Trong buoåi hoïp, tieán só Cao Xuaân Haïo vaø tieán só Phaïm Höõu Lai, doøng Teân, laø caùc nhaø ngoân ngöõ hoïc ñöôïc môøi trình baøy quan ñieåm cuûa mình. Tieán só Haïo cuõng ñeà nghò ngöôøi Coâng giaùo neân suy nghó veà vieäc vieát caùc teân Latinh ôû danh caùch. Chính caùc nhaø khoa hoïc naøy ñaõ giuùp HÑGMVN quyeát ñònh veà caùch vieát teân rieâng theo ñuùng baûn Nova Vulgata vaøo thaùng 9.1996 vaø thaùng 10.1997 trong caùc hoäi nghò thöôøng nieân. Nhöõng gì maø nhieàu thaønh vieân uyû ban töø choái thì möôøi naêm sau (2006), Hoäi ñoàng Quoác gia Chæ ñaïo Bieân soaïn Töø ñieån Baùch khoa Vieät Nam ñaõ theå hieän cuï theå trong boä töø ñieån naøy. Nhaéc laïi chuyeän cuõ khoâng phaûi ñeå phieàn traùch ai, nhöng chuùng toâi chæ muoán gôïi yù raèng tieán boä khoa hoïc vaø söï hoäi nhaäp vôùi daân toäc nhö ñang môøi goïi chuùng ta môû roäng taâm trí ñeå ñoùn nhaän nhöõng ñieàu môùi meû vaø daùm thay ñoåi cho kòp vôùi thôøi ñaïi, roài coøn daùm ñi böôùc tröôùc trong vai troø ngöôøi phaùt minh vaø xaây döïng chöõ Quoác ngöõ nhö toå tieân anh duõng cuûa chuùng ta.
Chuùng toâi ñaõ ñoïc caùc baûn dòch Thaùnh Kinh chuaån bò cho saùch baøi ñoïc môùi cuûa UBPT vaø mong öôùc nhöõng teân rieâng ñöôïc söûa ñoåi theo höôùng giaûi phaùp troïn veïn maø chuùng toâi seõ giôùi thieäu sau ñaây. Tuy nhieân, phaûi nhaän raèng baûn dòch Thaùnh Kinh cuûa Nhoùm Phieân dòch CGKPV cho ñeán nay vaãn laø baûn toát hôn caû. Hôn nöõa, Nhoùm cuõng ñaõ thöïc hieän thaønh saùch baøi ñoïc duøng trong thaùnh leã. Neáu quyeát taâm thöïc hieän saùch baøi ñoïc, ta chæ caàn xem laïi moät soá ñieåm cho hôïp vôùi baûn Nova Vulgata vaø coù theå hoaøn thaønh sôùm moät coâng trình maø töø maáy chuïc naêm qua chuùng ta ñaõ boû bieát bao coâng söùc, moà hoâi vaø caû nöôùc maét maø vaãn chöa ñaït ñöôïc keát quaû nhö loøng ngöôøi mong öôùc. Taän thaâm taâm, chuùng toâi tha thieát caàu nguyeän cho söï hôïp taùc cuûa UBPT vaø Nhoùm Phieân dòch CGKPV. Neáu caùc teân rieâng trong baûn dòch Thaùnh Kinh cuûa caùc anh em trong nhoùm ñöôïc ñoåi môùi theo ñöôøng höôùng maø chuùng toâi maïo muoäi ñeà nghò vaø ñeå anh em quyeát ñònh choïn löïa, chuùng toâi tin töôûng raèng Giaùo hoäi Vieät Nam seõ coù nhöõng baûn vaên Thaùnh Kinh toát nhaát duøng trong thaùnh leã cuõng nhö trong ñôøi thöôøng. Vaø chuùng toâi ñeâm ngaøy caàu nguyeän cho söï hôïp taùc naøy.
3. Ñeà nghò vaøi Ñöôøng höôùng ñeå giaûi quyeát nhöõng khoù khaên
Tröôùc khi choïn löïa giaûi phaùp haønh ñoäng, coù leõ chuùng ta neân xaùc ñònh moät soá ñöôøng höôùng ñeå giaûi quyeát vaán ñeà. Chuùng ta coù theå choïn löïa giaûi phaùp deã daõi, hoãn hôïp hay troïn veïn tuyø theo caùc ñöôøng höôùng sau ñaây:
3.1. Giaûi phaùp deã daõi
Ñöôøng höôùng: An thaân, "dó hoaø vi quyù", chaáp nhaän nhöõng thöïc teá ñang coù vôùi nhöõng khaùc bieät vaø hoãn ñoän trong nhöõng caùch vieát theo phieân aâm, baát chaáp nhöõng tieán boä khoa hoïc, nhöõng quy ñònh chính thöùc cuûa Nhaø Nöôùc, coi thöôøng trình ñoä daân trí vaø khoâng caàn hoäi nhaäp vôùi daân toäc cuõng nhö theá giôùi.
Giaûi phaùp: Giöõ nguyeân nhö cuõ nhöõng caùch vieát teân rieâng hieän nay.
3.2. Giaûi phaùp hoãn hôïp
Ñöôøng höôùng:
- Chaáp nhaän moät soá tieán boä trong khoa ngoân ngöõ hoïc ñeå ñoåi môùi caùch vieát teân rieâng.
- Toân troïng moät soá quy ñònh cuûa Nhaø Nöôùc vaø caùc toå chöùc höõu quan.
- Muoán hoäi nhaäp vaøo ngoân ngöõ chung cuûa caùc nöôùc treân theá giôùi.
- Tin töôûng vaøo trình ñoä vaên hoaù vaø khaû naêng phaùt aâm cuûa ngöôøi Vieät.
- Tuy nhieân, ñeå traùnh xaùo troän vaø thay ñoåi nhieàu, nhöõng ngöôøi choïn giaûi phaùp naøy ñeà nghò giöõ laïi moät soá teân rieâng ñaõ quaù quen thuoäc hoaëc ñoåi moät soá chöõ theo caùch phieân aâm cuûa ngöôøi Vieät.
Giaûi phaùp:
+ Caùc teân rieâng tieáng nöôùc ngoaøi goác Latinh ñöôïc vieát theo baûn Nova Vulgata, vieát lieàn caùc aâm tieát, khoâng ñaùnh daáu gioïng vaø ñeå ôû danh caùch.
+ Caùc teân rieâng ñöôïc vieát ñuùng theo ngoân ngöõ cuûa moãi quoác gia. Caùc töø vôùi chöõ F, J, W, Z ñöôïc giöõ nguyeân, tröø moät soá teân ôû vaàn J ñöôïc chuyeån thaønh Gi nhö Gieâsu, Gioan,...
+ Giöõ laïi caùch vieát quaù quen ñoái vôùi teân Chuùa Gieâsu, caùc thaùnh toâng ñoà, caùc thaùnh söû, moät soá nhaân vaät gaàn guõi, vaø moät ít ñòa danh trong Thaùnh Kinh (Gieâsu, Pheâroâ, Phaoloâ, Anreâ, Gioan, Giacoâbeâ, Giuña, Bartoâloâmeâoâ, Philippheâ, Toâma, Barnabeâ, Matthia, Mattheâu, Marcoâ, Luca, Giuse, Gioan Phaoloâ II, Phongxioâ Philatoâ, Giuñeâ, Gioñan, Gieârusalem,...
+ Giöõ laïi caùc teân ñaõ ñöôïc Vieät hoaù thoâng duïng nhö Phaùp, Ñöùc, YÙ, Myõ... caùc teân thaùnh nhö Ñaminh, Phan Sinh, Bieån Ñöùc,...
+ Caùc vaàn us ñöôïc chuyeån thaønh oâ hay eâ. Ví duï: Benedictus (Beâneâñictoâ), Philippus (Philippheâ),...
+ Caùc vaàn d trong tieáng Latinh vaø nhieàu tieáng khaùc ñöôïc vieát thaønh ñ, aâm ch ñöôïc vieát thaønh k theo caùch phieân aâm tieáng Vieät. Ví duï: Achim (Akim).
3.3. Giaûi phaùp toaøn dieän
Ñöôøng höôùng:
- Toân troïng lòch söû vaø toân troïng con ngöôøi ñeå vieát ñuùng teân rieâng theo ngoân ngöõ ñaõ töøng coù trong lòch söû.
- Chaáp nhaän söï xaùo troän trong moät thôøi gian ngaén ñeå ñoåi môùi caùch vieát teân rieâng theo ñuùng tieán boä trong khoa ngoân ngöõ hoïc cuûa Vieät Nam vaø theá giôùi.
- Toân troïng caùc quy ñònh cuûa Nhaø Nöôùc vaø caùc toå chöùc höõu quan ñeå hoäi nhaäp vaøo neàn vaên hoaù daân toäc.
- Tích cöïc hoäi nhaäp vaøo ngoân ngöõ chung cuûa caùc nöôùc treân theá giôùi.
- Tin töôûng vaøo trình ñoä vaên hoaù vaø khaû naêng phaùt aâm cuûa ngöôøi Vieät. Ngöôøi Vieät Nam ñaõ quen vôùi tieáng Latinh töø laâu vaø caùc linh muïc, tu só chæ caàn toán chöøng moät vaøi phuùt ñeå daïy caùch phaùt aâm cho giaùo daân khi gaëp töø laï.
Giaûi phaùp:
+ Caùc teân rieâng tieáng nöôùc ngoaøi goác Latinh ñöôïc vieát theo baûn Nova Vulgata, vieát lieàn caùc aâm tieát, khoâng ñaùnh daáu gioïng vaø ñeå ôû danh caùch. Rieâng teân Gieâsu ñöôïc vieát thaønh Jesu thay vì Jesus ôû danh caùch (nominatif) cho hôïp vôùi lôøi caàu xin (laïy Chuùa Jesu) ôû hoâ caùch (vocatif), ôû döõ caùch (datif), ôû duïng caùch (ablatif) vì tieáng Vieät khoâng ñöôïc chia thaønh 6 caùch nhö tieáng Latinh. Moät töø khaùc naèm trong luaät tröø laø töø Kitoâ (Christus), chuùng toâi khoâng bieát neân choïn löïa theá naøo cho hôïp khi töø naøy ñi chung vôùi töø Jesu. Ngöôøi ta coù theå duøng töø Christoâ hay Kitoâ nhö ñaõ quen thuoäc.
+ Caùc teân rieâng ñöôïc vieát ñuùng theo ngoân ngöõ cuûa moãi quoác gia. Caùc töø vôùi chöõ F, J, W, Z ñöôïc giöõ nguyeân. Keå caû nhöõng teân quen thuoäc nhö Gieâsu, Gioan,#... cuõng vieát theo nguyeân ngöõ nhö Joannes, Joseph,...
+ Toân troïng caùc teân ñaõ ñöôïc Vieät hoaù thoâng duïng nhö Phaùp, Ñöùc, YÙ, Myõ... caùc teân thaùnh nhö Ñaminh, Phan Sinh, Bieån Ñöùc,... tuyø theo söï choïn löïa cuûa moãi caù nhaân. Nhöng khi nhaéc ñeán con ngöôøi lòch söû, ta neân vieát ñuùng teân goác Dominicus, Franciscus, Benedictus,...
+ Teân goác naøy laø teân chính. Vì theá phaûi ñaët tröôùc teân vieát theo phieân aâm tieáng Vieät, neáu coù. Hieän nay ngöôøi ta chæ vieát teân nguyeân ngöõ vaø hieåu ngaàm ngöôøi ñoïc phaûi bieát caùch phaùt aâm. Neáu khoâng bieát thì phaûi hoûi ngöôøi chuyeân moân hay tra cöùu trong caùc töø ñieån. Do ñoù, khi vieát caùc töø goác Latinh, khoâng caàn theâm daáu muõ (^) cho caùc aâm o hay e ñeå trôï giuùp caùch ñoïc. Ví duï: vieát Dominicus, Benedictus chöù khoâng vieát Ñoâminicus, Beâneâñictus,... UBPT coù theå phoái hôïp vôùi Uyû ban Giaùo lyù Ñöùc tin hay caùc toå chöùc vaên hoaù ñeå xuaát baûn caùc loaïi töø ñieån coù teân phieân aâm theo tieáng Vieät.
Keøm theo phaàn trình baøy naøy, chuùng toâi cuõng göûi ñeán ñoäc giaû baûng teân caùc thaùnh kính trong naêm, baûng Kyù hieäu caùc Saùch Kinh Thaùnh vaø baûng Phieân dòch caùc Teân Rieâng duøng trong Phuïng vuï ñöôïc ñeà nghò ñeå so saùnh caùch duøng khaùc nhau cuûa caùc nhoùm phieân dòch cuõng nhö caùc ngoân ngöõ khaùc. Do caùch vieát teân rieâng duøng khaùc maãu töï Latinh nhö trong baûn Nova Vulgata neân moät vaøi kyù hieäu ñöôïc ñeà nghò söûa ñoåi. Ví duï: caùc saùch baét ñaàu baèng vaàn Gi chuyeån thaønh vaàn J (Job, Joannes, Jacobus, Judas, Judith, Joel); vaàn D thaønh vaàn Z (Zacharias); vaàn X thaønh vaàn S (Sophonias); hay moät soá saùch nhö Osea thay vì Hosea, Aggaeus thay vì Khaùc-gai hay Haggai,...
Keát Luaän
Baøi vieát ñaõ khaù daøi, duø chuùng toâi chæ muoán noùi raát vaén goïn. Nhöng con ñöôøng hoäi nhaäp vaøo daân toäc vaø theá giôùi trong lónh vöïc naøy döôøng nhö coøn daøi vaø xa vôøi hôn, bôûi vì chuùng toâi ñaõ löôøng tröôùc nhöõng khoù khaên, vaát vaû vaø caû nhöõng thaùch thöùc cho nhöõng ngöôøi thieän chí. Tuy nhieân chuùng toâi vaãn traøn ñaày hy voïng ñeå vieát leân nhöõng suy tö vaø mô öôùc cuûa mình veà vieäc coù ñöôïc söï thoáng nhaát trong caùch vieát teân rieâng tieáng nöôùc ngoaøi vaø kyù hieäu caùc saùch Thaùnh Kinh. Luùc naøy ñaây, nhieàu nhaø xuaát baûn lòch block vaø lòch treo töôøng ñang thuùc giuïc chuùng toâi trao cho hoï baûn thaûo ñeå kòp in lòch cho naêm tôùi. Neáu thoáng nhaát ñöôïc teân caùc thaùnh, caùc kyù hieäu Thaùnh Kinh theo nhöõng tieâu chí môùi, chuùng ta seõ coù dòp giôùi thieäu hình aûnh töôi ñeïp cuûa Giaùo hoäi Vieät Nam ñi tieân phong trong lónh vöïc ngoân ngöõ hoïc, cuõng nhö tích cöïc hoäi nhaäp vaøo neàn vaên hoaù daân toäc vaø vaên minh theá giôùi.
Chuùng toâi raát mong quyù ñoäc giaû sôùm goùp yù cho chuùng toâi veà nhöõng giaûi phaùp ñeà nghò. Moïi lieân laïc xin göûi veà:
Vaên phoøng Thö kyù HÑGMVN
72/12 Traàn Quoác Toaûn, P.8, Q.3, TP.HCM
Ñt: (84) 8 8201829
Email: antnnson@hcm.vnn.vn
Xin chaân thaønh caùm ôn quyù ñoäc giaû. Caàu chuùc quyù vò an laønh vaø traøn ñaày ôn Chuùa.
Lm. Antoân Nguyeãn Ngoïc Sôn