Vaøi neùt veà caùc Giaùo Hoäi Ñoâng Phöông
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
Trong thaäp nieân vöøa qua, khi theo doõi tình hình theá söï chuùng ta chaéc cuõng ñaõ coù laàn naøo nghe noùi tôùi nhöõng traän chieán tranh khoác lieät ñaõ xaûy ra trong caùc nöôùc Li-ban, I-ran, I-rak. Rieâng cuoäc chieán giöõa khoái AÛ-raäp vaø Do thaùi ñöa chuùng ta laøm quen vôùi nöôùc Sy-rie, Ai-caäp vaø daân khoâng ñaát laø Palestine. Vaø gaàn ñaây hôn nöõa, traän ñoäng ñaát kinh khuûng laïi xaûy ra taïi Thoå Nhó Kyø (Turquie). Taát caû nhöõng nöôùc vöøa neâu treân vì moät leõ lyù do khoán khoå hay ñau thöông naøo ñoù ñaõ trôû neân thôøi söï cho chuùng ta ñöôïc bieát tôùi. Theá nhöng, ít ai laïi ñeå yù tôùi ñeå bieát raèng trong caùc nöôùc naøy cuõng coù moät thieåu soá ngöôøi Kitoâ giaùo thöôøng ñöôïc goïi laø ngöôøi Kitoâ höõu Ñoâng Phöông.
Caùc Giaùo Hoäi Ñoâng Phöông laø nhöõng coäng ñoaøn Kitoâ höõu ñöôïc hình thaønh naèm ôû phía Ñoâng cuûa ñeá quoác La-maõ. Phaàn lôùn daân vuøng naøy theo vaên hoùa Hy-laïp nhöng ñöôïc troän laãn vaøo ñoù nhöõng neàn vaên hoùa ñòa phöông nhö A-ra-meâ vaø Ai-caäp. Giaùo Hoäi Ñoâng Phöông vì theá raát xöa cuõ, vaø ta coù theå noùi lòch söû cuûa hoï baét ñaàu töø nhöõng theá kyû ñaàu cuûa Kitoâ giaùo. Thaät vaäy, taát caû ñeàu ra töø moät suoái nguoàn Tin Möøng cuûa Ñöùc Gieâsu rao giaûng taïi Palestine, vaø sau ñoù ñöôïc chính caùc Toâng ñoà ñem ñi truyeàn rao ñeán khaép cuøng coõi theá giôùi. Töø ñoù cho ñeán luùc Kitoâ giaùo bò ly khai ra thaønh hai nhaùnh "Coâng Giaùo" vaø "Chính Thoáng" thì caùc Giaùo Hoäi Ñoâng Phöông cuõng daàn daø thaønh hình xuaát phaùt töø hai nhaùnh ñoù. Tieáp noái theo 20 theá kyû doøng lòch söû, khi caùc nöôùc naøy bò nhieàu bieán coá neân daân cö cuõng bò di chuyeån neân ngaøy nay haàu heát chuùng ta thaáy caùc Giaùo hoäi Ñoâng Phöông ñeàu coù maët phaàn lôùn ôû mieàn Trung Ñoâng.
1. Boái caûnh lòch söû vaø nguoàn goác ly khai
Gieârusalem laø ñieåm khôûi ñaàu Giaùo Hoäi ñöôïc hình thaønh sau bieán coá Hieän Xuoáng, nhöng Gieârusalem chæ laø moät thaønh phoá nhoû, vaø Tin Möøng chæ ñoùng khung trong nhoùm nhoû ngöôøi Do thaùi. Lôøi Chuùa khoâng chæ daønh rieâng cho ngöôøi Do thaùi, vì vaäy theo saùch Coâng vuï caùc Toâng ñoà thì raát nhanh sau ñoù Tin Möøng ñöôïc göûi ñeán daân ngoaïi vaø thaønh Antioche sôùm trôû thaønh trung taâm truyeàn giaùo ra phía Ñoâng phöông (Cv chöông 13). Thaønh Antioche laø thaønh phoá thöù ba cuûa ñeá quoác La-maõ töùc laø ñöùng sau thaønh Roâma vaø thaønh Alexandrie. Ñaây cuõng laø nôi ñaàu tieân ngöôøi tín höõu ñöôïc goïi laø Kitoâ höõu. Taïi ñaây thaùnh Phaoloâ vaø thaùnh Barnabeâ ñeán rao giaûng cho daân ngoaïi maø khoâng baét hoï phaûi caét bì nhö luaät Moâ-seâ. Thaønh Gieârusalem cuõng maát daàn aûnh höôûng, nhaát laø sau hai cuoäc noåi daäy cuûa ngöôøi Do thaùi ôû naêm 70 vaø naêm 135. Thaùng 7 naêm 70, töôùng La-maõ Titus taán coâng chieám thaønh Gieârusalem vaø thaùng 9/70, oâng thieâu huûy thaønh phoá vaø Ñeàn thôø. Sau naøy, ngöôøi Do thaùi laïi noåi daäy choáng quaân chieám ñoùng La-maõ, nhöng vaøo naêm 135 cuoäc noåi daäy hoaøn toaøn thaát baïi, vaø Ñeàn thôø bò san baèng thaønh bình ñòa. Töø ñoù Gieârusalem khoâng coøn ñöôïc coi laø trung taâm ñieåm nöõa. Maët khaùc, beân Ai-caäp thaønh Alexandrie laø moät thaønh phoá lôùn, nôi ñöôïc coi laø trung taâm trí thöùc cuûa thôøi ñoù. Theo truyeàn thoáng thì chính thaùnh Maùc-coâ ñaõ ñeán rao giaûng Tin Möøng taïi Alexandrie, roài töø ñoù nôi ñaây baét ñaàu trôû thaønh trung taâm qui tuï ngöôøi Kitoâ höõu phöông Ñoâng, nhö Kinh thaønh Roâma cuûa ngöôøi Kitoâ höõu ôû AÂu Taây. Sau naøy Roâma chieám öu theá vì hai khuoân maët lôùn cuûa Giaùo Hoäi laø thaùnh Pheâroâ vaø thaùnh Phaoloâ ñaõ töû ñaïo taïi ñoù.
Giaùo Hoäi ñaõ ñi ra khoûi maûnh ñaát Palestine vaø phaùt trieån maïnh meõ veà hai phía Ñoâng vaø Taây: phía Taây töùc laø nhöõng daân toäc theo bôø bieån Ñòa Trung haûi cuõng nhö nhöõng quoác gia thuoäc ñeá quoác La-maõ theo hai truyeàn thoáng vaên hoùa La tinh vaø Hy laïp; phía Ñoâng töùc laø nhöõng nöôùc thuoäc naõo traïng Seâ-mít nhö Sy-rie vaø Irak.
Khi Ñeá quoác La maõ daàn tan raõ töø luùc hoaøng ñeá Theùodose I (346-395) baêng haø vaøo naêm 395. Suoát thôøi kyø naøy ñieàu ñaùng ghi laø ñeá quoác La maõ bò saéc daân goïi laø "Man di" xaâm laêng. Naêm 476, hoaøng ñeá cuoái cuøng beân Taây phöông bò töôùng man daân Odoacre truaát pheá. Töø ñoù, ñeá quoác La maõ Taây phöông hoaøn toaøn bieán maát. Beân Ñoâng phöông, ñeá quoác coøn caàm cöï ñöôïc theâm moät thôøi gian, nhöng thaønh Byzance trôû neân quan troïng ñöôïc coi nhö laø thuû ñoâ cuûa ñeá quoác môùi vaø ñöôïc ñoåi teân thaønh Constantinople töùc laø thaønh Roâma thöù hai. Ñaây laø vaán ñeà nghieâm troïng, vì tröôùc ñaây coâng ñoàng Niceùe (325) ñaõ aán ñònh ba toøa thöôïng phuï laø Roâma, Alexandrie vaø Antioche. Cho neân vaán ñeà ñöa Constantinople leân haøng thöù hai hieån nhieân Alexandrie bò keùo xuoáng vaø Antioche cuõng bò maát daàn aûnh höôûng. Taát caû nhöõng tranh chaáp naøy cuõng seõ aûnh höôûng ít nhieàu trong caùc cuoäc tranh luaän veà giaùo thuyeát ôû suoát theá kyû nhö coâng ñoàng EÂpheâsoâ (431) vaø Chalceùdoine (451). Laèn ranh giôùi phaân chia Ñoâng phöông theo daàn nghi thöùc Hy laïp vaø Taây phöông theo nghi thöùc La-tinh moãi ngaøy caøng roõ reät hôn. Hai coâng ñoàng ôû theá kyû thöù 5 nhoùm hoïp ñeå giaûi quyeát vaán ñeà tín lyù nhöng laïi laø cô hoäi cho nhöõng ly khai ñaàu tieân trong giaùo Hoäi.
2. Coâng ñoàng Epheâsoâ (431) vaø söï khai sinh ly giaùo Nestoârioâ
Coâng ñoàng Niceùe (325) khaúng ñònh Ñöùc Gieâsu laø Thieân Chuùa, nhöng vaán ñeà ñaët ra laø phaûi hieåu Ñöùc Gieâsu cuõng laø moät con ngöôøi theá naøo. Giaùm muïc Apollinaire thaønh Laodiceùe tìm caùch giaûi quyeát cho raèng linh hoàn nôi Ñöùc Gieâsu ñöôïc Ngoâi Lôøi ñaûm nhieäm, töùc laø Ngaøi khoâng hoaøn toaøn laø moät con ngöôøi. Lyù thuyeát naøy bò leân aùn naëng neà nhaát laø nhöõng Kitoâ höõu Syriaque nhìn nhaän Ñöùc Gieâsu mang baûn tính Thieân Chuùa vaø baûn tính loaøi ngöôøi nhö nhau. Naêm 428, moät ñan só ôû thaønh Antioche teân Nestorioâ ñöôïc baàu leân laøm thöôïng phuï thaønh Constantinople. OÂng chuû tröông goïi Ñöùc Maria laø meï Chuùa Kitoâ vaø caám caùc tín höõu khaån caàu Ñöùc Maria nhö Meï Thieân Chuùa (Theotokos). Ñöùc Maria chæ laø meï nhaân vaät Gieâsu. Ñöùc Gieâsu chæ laø moät ngöôøi maëc laáy thieân tính vaø thaân theå ngaøi trôû neân ñeàn thôø cuûa Ngoâi Lôøi. Ñöùc Gieâsu mang hai ngoâi vò vì Nestorioâ phaân taùch Ngoâi Lôøi ra khoûi Ñöùc Kitoâ. Thuyeát cuûa thöôïng phuï Nestorioâ gaây tai tieáng trong daân chuùng. Thaùnh Cyrille thaønh Alexandrie lieàn vieát thö cho Ñöùc Giaùo hoaøng Celestin I keát aùn Nestorioâ. OÂng Nestoârioâ cuõng vieát thö cho Ñöùc Celestin I. Cuoái cuøng moät coâng ñoàng ñöôïc trieäu taäp nhoùm hoïp taïi thaønh EÂpheâsoâ vaøo naêm 431. Chæ trong moät ngaøy, coâng ñoàng truaát chöùc Nestorioâ vaø taùi khaúng ñònh tín ñieàu Meï Thieân Chuùa. Nestorioâ bò löu ñaøy vaø cheát naêm 440 treân moät oác ñaûo xöù Libye, nhöng nhoùm ngöôøi theo oâng vaãn coøn vaø hoï hieån nhieân ly khai vôùi Giaùo Hoäi. Laàn ly khai naøy maëc nhieân coù nhöõng yù töôûng tranh chaáp chính trò giöõa thaønh Alexandrie vaø Constantinople, vaø söï khaùc bieät giaùo thuyeát ñaõ caét ñöùt haún giöõa hai nhoùm. Töø ñoù xuaát hieän Giaùo Hoäi Nestorioâ hoaëc Giaùo Hoäi Assyroâ. Ngaøy nay caùc Giaùo Hoäi xuaát töø nguoàn goác Assyroâ goàm coù:
(1) Giaùo Hoäi Chaldeùe coù maët nhieàu nhaát taïi xöù Irak. Hoï veà hieäp nhaát vôùi Roâma vaøo naêm 1551, ñöôïc keát thaønh Toøa Thöôïng phuï vaøo naêm 1830. Hieän thôøi coù khoaûng 410.000 tín ñoà. Toøa Thöôïng phuï ñaët taïi thaønh phoá Bagdad (Irak) mang töôùc hieäu Babylone.
(2) Giaùo Hoäi Syrie-Malabar (Coâng giaùo) taïi tieåu bang Kerala beân AÁn Ñoä. Nhöõng ngöôøi trong Giaùo hoäi naøy thuoäc nguoàn goác Nestorioâ nhöng vaøo theá kyû thöù 16, ña soá trôû veà nhaäp laïi vôùi Giaùo Hoäi Coâng giaùo. Hoï vaãn giöõ leã nghi Chaldeùe.
(3) Giaùo Hoäi Syrie Mar Thoma de Malabar (Chính Thoáng giaùo): Taïi AÁn Ñoä coù khoaûng 2 trieäu tín ñoà, theo leã nghi Chaldeùe duøng ngoân ngöõ Syriaque vaø ngoân ngöõ ñòa phöông.
3. Coâng ñoàng Chalceùdoine (451) vaø ly giaùo Ñöùc Kitoâ chæ moät Thieân tính
Nestorioâ bò keát aùn nhöng vaãn khoâng vöøa loøng nhöõng thaønh phaàn cöïc ñoan giöõa hai phe Alexandrie vaø Constantinople. Vieän phuï Eutycheøs ôû Constantinople leân tieáng giaûng raèng nôi Ñöùc Kitoâ, thieân tính bao truøm nhaân tính ñeán ñoä chæ coøn baûn tính duy nhaát laø Thieân tính (monophysite). Cuoäc tranh chaáp giöõa hai phe choáng ñoái vaø theo Eutycheøs laïi noåi leân. Cuoái cuøng hoaøng ñeá Marcianus laïi trieäu taäp moät coâng ñoàng taïi Chalceùdoine naêm 451. Coâng ñoàng khaúng ñònh Ñöùc Kitoâ mang moät ngoâi vò vaø hai baûn tính. Eutycheøs vaø thuyeát Ñöùc Kitoâ chæ moät thieân tính bò keát aùn. Coâng ñoàng Chalceùdoine laïi ñöa ñeán nhöõng ly khai khaùc. Ngöôøi Kitoâ höõu Ai-caäp phuû nhaän nhöõng khaúng ñònh cuûa coâng ñoàøng, cuõng nhö moät soá ñoâng Kitoâ höõu goác mieàn Taây Syrie vaø nhaát laø nhöõng Kitoâ höõu thuoäc mieàn Armeùnie. Töø ñoù khai sinh:
(1) Giaùo Hoäi Copte (Chính Thoáng Giaùo) hay Giaùo Hoäi Ai-caäp: Liban, AÂu chaâu, Myõ chaâu vaø UÙc chaâu daønh cho nhöõng di daân Ai-caäp theo truyeàn thoáng Copte. Ngaøy nay Giaùo hoäi Copte coù khoaûng 8 trieäu tín ñoà.
(2) Giaùo Hoäi Syrie hay laø Jacobite do ñan só Jacques Baradeùe phuïc höng: Giaùo hoäi naøy moät thôøi bò ngöôøi Hoài giaùo ñaùnh phaù neân ngaøy nay chæ coøn khoaûng 150.000 tín ñoà ôû Thoå Nhó Kyø, Liban, Irak vaø Syrie, Hoa Kyø. Hoï theo leã nghi Syrie, giöõ ngoân ngöõ Syriaque vaø AÛ-raäp. Toøa Thöôïng phuï ôû Damas (Syrie).
(3) Giaùo Hoäi Armeùnie: Xöù Armeùnie trôû laïi ñaïo khoaûng naêm 295. Naêm 374 hoï töï ñoøi töï trò vaø cuoái cuøng ñi theo beø phaùi nhìn nhaän Ñöùc Kitoâ chæ moät Thieân Tính. Ngaøy nay hoï coù khoaûng 6 trieäu tín ñoà soáng raûi raùc ôû Liban, Armeùnie
(4) Giaùo Hoäi Ethiopie do thaùnh Frumentius vaø Aedesius thaønh laäp theá kyû thöù 4, tröïc thuoäc vaø theo Giaùo thuyeát Alexandrie.
Ngaøy nay, trong 4 Giaùo Hoäi ly khai treân, ñeàu coøn coù moät thieåu soá giöõ theo truyeàn thoáng Coâng giaùo. Giaùo Hoäi Copte theo truyeàn thoáng Coâng giaùo coù khoaûng 200.000 tín ñoà chia thaønh 7 giaùo phaän vaø moät Thöôïng phuï do Thöôïng Hoäi ñoàng vôùi 6 giaùm muïc baàu leân vôùi söï chaáp thuaän cuûa Toøa Thaùnh La-maõ. Giaùo Hoäi Syrie (Coâng giaùo) veà hieäp nhaát vôùi Roâma naêm 1662 coù khoaûng 96.000 giaùo daân, vaãn giöõ nghi leã Syriaque vaø Toøa Thöôïng phuï ñaët ôû thaønh Beyrouth (Liban). Giaùo Hoäi Armeùnie (Coâng giaùo) veà hieäp nhaát laïi vôùi Roâma vaøo naêm 1742, coù khoaûng 152.000 giaùo daân. Toøa Thöôïng phuï vôùi danh hieäu Cilicie ñaët taïi Beyrouth. Giaùo Hoäi Ethiopie (Coâng giaùo) noái laïi hieäp nhaát vôùi Roâma ôû theá kyû thöù 16, coù khoaûng 100.000 giaùo daân.
4. Giaùo Hoäi Maronite
Chuùng ta thaáy sau coâng ñoàng Chalceùdoine coù moät soá Kitoâ höõu mieàn Taây xöù Syrie boû ñi laäp Giaùo Hoäi khaùc, thì cuõng coøn laïi moät thieåu soá chaáp nhaän tín ñieàu cuûa Chalceùdoine. Nhöõng ngöôøi naøy keát hôïp laïi soáng chung quanh tu vieän thaùnh Maroun thuoäc thaønh Homs ôû Syrie. Hoï soáng töï trò suoát thôøi kyø vuøng ñaát Syrie bò quaân Hoài giaùo xaâm chieám. Sau naøy khi vuøng ñaát ñöôïc giaûi thoaùt do caùc ñaïo quaân thaùnh giaù, hoï lieân laïc laïi vôùi Roâma vaø chaáp nhaän vaøo hieäp thoâng vôùi Ñöùc giaùo hoaøng. Ñoù laø Giaùo Hoäi Maronite. Hieän nay coù khoaûng 5 trieäu tín ñoà treân theá giôùi vôùi 1,2 trieäu tín ñoà taïi Liban. Phuïng vuï baèng tieáng Syriaque vaø AÛ-raäp. Toøa thöôïng phuï vôùi töôùc hieäu Antioche.
5. Caùc Giaùo Hoäi Chính Thoáng giaùo
Hoá ngaên caùch giöõa hai Giaùo Hoäi Ñoâng phöông vaø Taây Phöông moãi ngaøy moät saâu ñaäm töø sau ñeá quoác La-maõ suïp ñoå. Maàm moáng phaân ly baét nguoàn töø hoài theá kyû thöù V, vaø nhöõng lyù do ñöa ñeán cuoäc ly giaùo naêm 1054 mang maøu saéc chính trò, vaên hoùa vaø tín lyù.
- Veà phöông dieän chính trò, Giaùo hoäi beân Ñoâng phöông gaén boù vaøo ñeá quoác Byzantin. Hoaøng ñeá laø ngöôøi caát chöùc hay ñaët ñeå caùc thöôïng phuï thaønh Constantinople. Beân Taây phöông, moät khi ñeá quoác ñöôïc taùi laäp treân laõnh thoå, caùc giaùo hoaøng thuoäc giaùo trieàu Roma cuõng taùch daàn ra khoûi aûnh höôûng cuûa ñeá quoác Byzantin.
- Veà phöông dieän vaên hoùa, caû hai giaùo hoäi caøng ngaøy caøng khoâng coøn hieåu nhau ñöôïc. Taây phöông duøng La tinh vaø Ñoâng phöông duøng tieáng Hy laïp.
- Veà phöông dieän tín lyù, caû hai giaùo hoäi cuõng mang maàm moáng khaùc bieät veà phuïng vuï vaø giaùo thuyeát. Theo ngöôøi Hy laïp, leã ñieån chính laø ñöùc tin ñöôïc dieãn ñaït ra baèng haønh ñoäng; vì vaäy thay leã ñieån laø thay ñoåi ñöùc tin. Ñoái vôùi ngöôøi Taây phöông, leã ñieån vaø giaùo thuyeát laø hai ñieàu hoaøn toaøn khaùc nhau. Ngoaøi ra, ngöôøi Hy laïp khoâng chaáp nhaän theâm vaøo kinh Tin Kính (Credo) ñaët thôøi Coâng ñoàng Niceùe - Constantinople, caâu noùi veà haønh ñoäng nhieäm xuaát cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn töø Chuùa Con maø ra (Le Filioque).
“Le Filioque“ laø nguoàn goác tranh chaáp tín lyù giöõa giaùo hoäi Ñoâng phöông vaø Taây phöông. Trong kinh Tin Kính (Credo) theo Coâng ñoàng Niceùe-Constantinople naêm 381 tuyeân xöng "Chuùa Thaùnh Thaàn bôûi Ngoâi Cha maø ra"; vaø khoâng noùi gì ñeán moái töông quan giöõa Chuùa Con vaø Chuùa Thaùnh Thaàn. Sau ñoù, moät soá nhaø thaàn hoïc beân Taây phöông döïa vaøo moät soá vaên baûn baûn Taân öôùc nhö Tin Möøng Gioan 16,13-15; thö thaùnh Phaoloâ göûi tín höõu Roâma 8,9; thö thaùnh Phaoloâ göûi tín höõu Galaùt 4,6, vaø hoï keát luaän "Chuùa Thaùnh Thaàn bôûi Chuùa Cha vaø Chuùa Con maø ra" (Filioque). Tö töôûng naøy ñöôïc theâm vaøo Kinh Tin Kính do quyeát ñònh cuûa Coâng ñoàng ñòa phöông ôû Toleøde naêm 589 beân Taây Ban Nha ñeå choáng laïi beø laïc giaùo A-ri-oâ thuoäc Man daân Wisigoth. Sau naøy, hoaøng ñeá Charlemagne aùp ñaët Kinh nguyeän naøy treân toaøn laõnh thoå hoài theá kyû thöù IX. Caùc Ñöùc giaùo hoaøng duø chaáp nhaän tö töôûng thaàn hoïc neâu ra ôû treân, nhöng cuõng khoâng ñöa vaøo Phuïng vuï cho tôùi theá kyû thöù XI ñeå khoâng muoán gaây theâm khoù khaên trong moái lieân laïc mong manh vôùi giaùo hoäi Ñoâng phöông. Thaät vaäy, giaùo hoäi Ñoâng phöông cho raèng "Filioque" laø moät tö töôûng laïc giaùo. Naêm 897, Ñöùc thöôïng phuï Constantinople, Phobius, ñaõ leân aùn giaùo hoäi Taây phöông khoâng hieåu laø Thieân Chuùa Cha laø nguoàn goác duy nhaát, vaø ngaøi caên cöù vaøo Kinh Thaùnh minh thò Chuùa Thaùnh Thaàn phaùt xuaát töø Thieân Chuùa Cha nhö ghi trong Tin Möøng Gioan 15,26).
Hoâm nay, Giaùo hoäi La tinh giöõ moät coâng thöùc keát hieäp roõ hôn yù töôûng cuûa hai beân trong caâu “Chuùa Thaùnh Thaàn phaùt xuaát töø Ngoâi Cha qua Ngoâi Con“. Loái suy dieãn naøy ñaõ ñöôïc caùc giaùo phuï mieàn Cappadoce neâu leân cho raèng: Ba ngoâi vò lieân keát vôùi nhau nhö voøng xích cuûa moät sôïi daây xích, vì vaäy maëc nhieân coù söï tuøy thuoäc qua Ngoâi Con.
Tröôùc khi ñi ñeán ly khai naêm 1054, Ñöùc giaùo hoaøng Leùon IX vaø Hoaøng ñeá Byzan-tin, Constantin Monomaque, ñaõ coá gaéng daøn xeáp hoøa giaûi. Theá nhöng vì söï thieáu khoân ngoan cuûa hoàng y Humbert laø söù giaû cuûa Roâma, vaø söï coá tình cuûa vò thöôïng phuï thaønh Constan-tinople Michel Cerulaire, ñaõ ñöa ñeán ly giaùo Chính Thoáng. Töø naêm 1054, giöõa hai giaùo hoäi ñaøo theâm moät hoá saâu ngaên caùch khoù hoøa giaûi.
Hoâm nay, Chính Thoáng giaùo coù khoaûng 150 trieäu tín ñoà vôùi ba toøa Thöôïng phuï chính laø: Giaùo Hoäi Chính Thoáng Hy-Laïp; Giaùo Hoäi Chính Thoáng Nga; Giaùo Hoäi Chính Thoáng Loã Ma Ni. Moät soá toøa Thöôïng phuï nhoû nhö Constantinople, Alexandrie, Antioche, Gieârusalem, Bulgarie, Serbie, Geùorgie. Ngoaøi ra coøn moät soá Giaùo Hoäi Chính Thoáng töï trò tìm thaáy taïi xöù Phaàn Lan, Ba Lan, Hung Gia Lôïi...
Trong ba toøa Thöôïng phuï Chính Thoáng Alexandrie, Antioche vaø Gieârusalem cuõng coù khoaûng 400.000 giaùo daân Coâng giaùo thöôøng ñöôïc goïi laø "Giaùo hoäi Hy Laïp Coâng giaùo Melkite". Hoï gom laïi döôùi quyeàn 1 toøa Thöôïng phuï Coâng giaùo ñaët taïi thuû ñoâ Damas vaø gaén boù vôùi Roâma naêm 1724.
Keát luaän
Ñoïc sô qua lòch söû hình thaønh, chuùng ta thaáy raèng caùc Giaùo Hoäi Ñoâng Phöông ñöôïc khai sinh cuøng vôùi nhöõng moân ñeä ñaàu tieân cuûa Ñöùc Kitoâ. Hoï cuõng ñöông thôøi vôùi thaùnh Phaoloâ vaø hoï ñaõ giöõ ñöôïc tieáng noùi vaø taäp quaùn. Hoâm nay, duø mang moät quaù khöù ly khai vôùi Giaùo Hoäi Coâng Giaùo, nhöng caùc Giaùo Hoäi Ñoâng Phöông cuõng coøn qui tuï khoaûng gaàn 10 trieäu tín ñoà vaø hoï ôû nhöõng nôi coøn tranh chaáp baïo ñoäng thöôøng xaûy ra.
Caùc nghò phuï Coâng ñoàng Vaticanoâ II ñaõ khoâng queân ñeán caùc Giaùo Hoäi cuøng nguoàn goác naøy, neân ngaøy 21 thaùng 11 naêm 1964 trong khoùa V ñaõ coâng boá moät saéc leänh veà caùc Giaùo Hoäi Ñoâng Phöông (Orientalium Ecclesiarum). Saéc leänh nhö lôøi môøi goïi chuùng ta caàn tìm hieåu roõ veà anh chò em Kitoâ höõu Ñoâng Phöông vì „Lòch söû, caùc truyeàn thoáng, vaø raát nhieàu theå cheá trong Giaùo Hoäi ñeàu chöùng minh roõ raøng caùc Giaùo Hoäi Ñoâng Phöông coù coâng bieát bao ñoái vôùi toaøn theå Giaùo Hoäi“ (soá 5). Vaø trong saéc leänh veà Hieäp Nhaát (Unitatis Redintegratio), coâng ñoàng Vaticanoâ II coøn ghi:
“Thaùnh Coâng Ñoàng hy voïng raèng, sau khi böùc töôøng ngaên caùch Giaùo Hoäi Ñoâng Taây bò phaù ñoå, seõ chæ coøn ngoâi nhaø duy nhaát ñöôïc cuûng coá treân ñaù goùc laø Chuùa Gieâsu Kitoâ, Ñaáng seõ laøm cho caû hai neân moät“ (soá 18).
Lm Theâophiloâ (10/05/2001)