Cheát EÂm
Hôïp Phaùp Hay Khoâng?
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
Ñaët Vaán Ñeà:
Ngöôøi Coâng Giaùo tin raèng söï soáng söï cheát laø do Thieân Chuùa, Ñaáng taïo thaønh trôøi ñaát, caàm naém moïi söï trong quyeàn pheùp Ngöôøi. Ngöôøi khoâng cho ai laøm chuû söï vieäc naøy. Nhöng trong thöïc teá, ñaõ coù nhöõng ngöôøi ñoøi laøm chuû vieäc sinh saûn vaø gieát cheát tröôùc thôøi gian Thieân Chuùa ñònh ñoaït. Ñoù laø nhöõng caùi cheát khoâng töï nhieân nhö “phaù thai vaø cheát eâm”, vì trong caû hai tröôøng hôïp naïn nhaân bò coi nhö gaùnh naëng veà kinh teá cho gia ñình, xaõ hoäi theo yù nghó cuûa moät soá ngöôøi.
Xeùt veà phöông dieän ñaïo ñöùc, phaù thai do ngöôøi meï hay cheát eâm do ngöôøi nhaø chæ vì gia ñình khoâng chaáp nhaän thuoäc laõnh vöïc ñaïo ñöùc. Cheát eâm, tieáng Anh Myõ goïi laø Euthanasia, dòch sang tieáng Vieät coù theå laø ñeå cho cheát eâm, cho cheát eâm, laøm cho eâm aùi, hay goïi qua danh töø Haùn Vieät laø Trôï Töû. Trong baøi naøy toâi duøng chöõ “Cheát eâm” nghe cuõng deã hieåu, vaø khoâng caàu kyø nho nhe. Döôùi ñaây, chuùng ta seõ tìm hieåu Cheát eâm laø theá naøo?
Ñoái vôùi ñoäc giaû ngöôøi Vieät, nghe tôùi vieäc Cheát eâm nhö moät vaán ñeà môùi, xa laï, khoâng caàn baøn tôùi. Thöïc ra, trong thôøi buoåi naøy, khoâng theå khoâng neân bieát.
Nhieàu ngöôøi ñaõ bieát tôùi baùc só Jack Kevorkian, vieân baùc só giuùp cheát eâm taïi tieåu bang Michigan hieän giôø ñang ngoài tuø töø 10 tôùi 25 naêm.
Hieän nay Tieåu bang Oregon coù luaät cho pheùp baùc só tieâm thuoác giuùp cho beänh nhaân cheát eâm. Nhieàu nôi cuõng tranh ñaáu nhöng chöa ñöôïc. Nhieàu ngöôøi ñoøi quyeàn ñöôïc cheát. Hoï cho ñoù laø quyeàn cuûa hoï chöù khoâng phaûi cuûa ai caû maø phaûi caám ñoaùn.
Ta seõ tìm hieåu nhöõng ñieåm sau:
(1) Cheát eâm laø gì?
(2) Ngöôøi beânh, ngöôøi choáng Cheát eâm?
(3) Giaùo hoäi Coâng giaùo vôùi vaán ñeà Cheát eâm.
(4) Nguyeân taéc thöïc haønh theo Giaùo lyù Coâng giaùo.
(5) Muïc vuï saên soùc beänh nhaân.
1. Cheát eâm laø gì?
Danh töø Cheát eâm (Euthanasia hay mercy killing) phaùt xuaát töø tieáng Hy laïp: “Eu” laø khoûe, toát, eâm aùi, ngay; “thanatos” laø cheát, cheát ngay, cheát deã daøng, cheát khoâng ñau ñôùn.
Cheát eâm laø khi beänh tình cuûa beänh nhaân khoâng coøn hy voïng chöõa trò, neáu ñeå soáng laâu thì ñau ñôùn cho ngöôøi beänh, toán keùm cho ngöôøi nhaø, cho xaõ hoäi, neân vôùi söï ñoàng yù cuûa beänh nhaân hoaëc ngöôøi thay maët hôïp phaùp cuûa beänh nhaân, hoaëc caû khi khoâng coù söï ñoàng yù cuûa hoï, baùc só, y taù, hoaëc ai ñoù laøm cho hoï cheát sôùm hôn caùi cheát töï nhieân cuûa hoï.
Cheát eâm cuõng phaân bieät tröïc tieáp hay giaùn tieáp, chuû ñoäng hay thuï ñoäng.
Cheát eâm coù theå laø tröïc tieáp neáu ñöôïc tieâm thuoác (lethal injection) vaøo laøm cho cheát mau leï. Cheát eâm laø giaùn tieáp neáu bò ruùt oáng tieáp teá khí thôû, ñoà aên, thuoác chöõa...
Cheát eâm coù theå laø chuû ñoäng do ñöông söï hay ngöôøi thay maët hôïp phaùp xin, hoaëc thuï ñoäng khi cöôõng eùp, khi baét buoäc phaûi cheát.
2. Ngöôøi beânh, ngöôøi choáng Cheát eâm.
Nhieàu ngöôøi trong xaõ hoäi, nhaát laø xaõ hoäi Myõ ngaøy nay, vieän côù “töï do”. Hoï noùi raèng “söï soáng cuûa toâi laø cuûa toâi”, vaø hoï cuõng noùi raèng “söï cheát cuûa toâi laø cuûa toâi”, toâi coù quyeàn löïa choïn, ñònh ñoaït, khoâng ai coù quyeàn ngaên caûn söï töï do cuûa toâi.
Ngaøy 8-9 thaùng 4 naêm 1988, hôn 300 ngöôøi thuoäc Lieân Hoäi Theá Giôùi daønh quyeàn ñöôïc cheát ñaõ tham döï cuoäc hoäi thaûo baøn veà vaán ñeà cheát eâm hôïp phaùp do Tieåu bang California vaø Hoøa Lan ñeà xöôùng. Haàu heát caùc tham döï vieân thuoäc Hoa Kyø, soá coøn laïi thuoäc 16 quoác gia khaùc. Coù tôùi 2 phaàn 3 tham döï vieân ñaõ uûng hoä caùi “Cheát eâm tröïc tieáp”. Chuû tòch Dereck Humphrey tuyeân boá: “Ñaây laø nguyeân taéc, laø luaät cuûa phong traøo chuùng toâi: YÙ kieán uûng hoä caùi cheát eâm caùch chuû ñoäng hay thuï ñoäng cuõng ñeàu laø yù kieán cuûa hoäi vieân caû, khoâng neân chæ trích nhau”. Hoäi Hemlock vaø hoäi Ngöôøi Myõ Choáng ñau khoå ñeàu uûng hoä vaán ñeà cheát eâm.
Cuõng vaøo thaùng Tö naêm 1988, Hoäi treân ñaõ xin ñöôïc 256 ngaøn chöõ kyù trong toång soá ít nhaát phaûi coù vaøo haïn choùt (ngaøy 9 thaùng Naêm naêm 1988) laø 372 ngaøn chöõ kyù ñaõ uûng hoä ñeå ñöôïc hôïp phaùp. Hoï noùi, neáu naêm nay khoâng xin ñuû chöõ kyù, hoï seõ tieáp tuïc xin theâm nöõa cho tôùi ñuû môùi thoâi. Ngöôøi daân Hoa Kyø noùi chung, theo moät baûn thaêm doø, coù tôùi 60 phaàn traêm uûng hoä cheát eâm (Taøi lieäu Ethics and Medics, April 1990).
Hieän nay soá ngöôøi uûng hoä cheát eâm ñaõ leân cao.
Goïi laø cheát eâm, nhöng thöïc ra cheát khoâng eâm. Theo cuoäc khaûo cöùu môùi ñaây cuûa taïp chí New England Journal of Medicine cho bieát caùc vuï giuùp Cheát eâm thöôøng ñöa ñeán ñau ñôùn cho beänh nhaân nhieàu hôn. Taïi Hoøa Lan, coù tôùi 16% giuùp Cheát eâm theo toa baùc só cho, ñaõ khoâng coù keát quaû toát. Baùc só Sherwin Nuland cuûa ñaïi hoïc Y Khoa Yale cho bieát: Nhieàu ngöôøi khoâng bao giôø nghó raèng giuùp Cheát eâm laïi laøm cho beänh nhaân ñau ñôùn hôn.
3. Giaùo hoäi Coâng giaùo vôùi vaán ñeà Cheát eâm.
Giaùo hoäi Coâng giaùo ñöôïc Thieân Chuùa trao quyeàn gìn giöõ kho taøng ñöùc tin vaø phong hoùa luoân luoân toân troïng nguyeân taéc hôïp vôùi töï nhieân, nghóa laø Giaùo hoäi chuû tröông:
“From the womb to the tomb”: Töø loøng meï tôùi loøng ñaát”, noùi caùch khaùc: Giaùo hoäi chuû tröông toân troïng maïng soáng con ngöôøi töø khi thaønh thai trong loøng meï cho tôùi khi cheát töï nhieân ñöôïc ñem choân trong loøng ñaát. Giaùo hoäi khoâng chaáp nhaän ngöøa thai, ngöôïc töï nhieân, phaù thai, giao hôïp traùnh sinh con, mang thai möôùn,... vaø baét cheát hay ñeå cho cheát khi chöa ñeán giôø Chuùa goïi ra khoûi ñôøi naøy.
Thaùnh Phaoloâ quaû quyeát: “Neáu ta soáng, ta coù traùch nhieäm vôùi Chuùa, neáu ta cheát, ta cuõng coù traùch nhieäm vôùi Chuùa. Caû khi ta soáng, caû khi ta cheát, ta thuoäc veà Chuùa” (Thö Roma 14,18).
Toân troïng Thieân Chuùa laø Ñaáng ñònh ñoaït söï soáng vaø söï cheát cuûa con ngöôøi, Giaùo hoäi Coâng giaùo luoân luoân vaø maïnh meõ choáng laïi moïi hình thöùc cheát eâm duø tröïc tieáp hay giaùn tieáp, chuû ñoäng hay thuï ñoäng, duø beänh nhaân xin hay khoâng xin.
Caùc Hoäi ñoàng Giaùm muïc treân theá giôùi ñeàu nhaát loaït chuû tröông toân troïng tieán trình thieân nhieân cuûa maïng soáng:
- Naêm 1943, töø laâu tröôùc Coâng ñoàng Vatican II, Ñöùc Thaùnh Cha Pioâ XII ñaõ vieát nhö sau:
“Taát caû nhöõng gì ñi ngöôïc vôùi chính söï soáng, nhö gieát ngöôøi döôùi baát cöù hình thöùc naøo, dieät chuûng, phaù thai, gieát cheát caùch eâm dòu, hoaëc töï töû tröïc tieáp... Taát caû nhöõng ñieàu noùi treân vaø nhöõng ñieàu töông töï, ñeàu thöïc söï oâ nhuïc, laøm thoái naùt neàn vaên minh nhaân loaïi, boâi nhoï nhöõng keû chuû ñoäng, xuùc phaïm naëng neà ñeán danh döï Ñaáng Taïo Hoùa...” (Hieán cheá Muïc vuï soá 27)
- Thaùng 5 naêm 1980, Tuyeân Ngoân cuûa Boä Ñöùc Tin cuõng laëp laïi laäp tröôøng töông töï nhö Ñöùc Thaùnh Cha Pioâ XII treân.
- Ngaøy 22 thaùng Tö naêm 1988, caùc Ñöùc Giaùm muïc California ñaõ tuyeân boá choáng laïi ñeà nghò xin hôïp phaùp caùi cheát eâm cuûa moät vaøi toå chöùc. Caùc Giaùm Muïc noùi: “Gieát ngöôøi voâ toäi, duø theo lôøi hoï xin ñi nöõa, cuõng laø cöôùp maát quyeàn töï do cuûa con ngöôøi ngaøy nay vaø mai naøy treân traàn theá”.
- Ngaøy 8 thaùng Chín naêm 1988, Ñöùc Giaùo Hoaøng Gioan Phaoloâ II cuõng ñaõ löu yù caùc nhaân vieân thuoäc Hieäp Hoäi Ñaùnh Thuoác Meâ (Anesthetist) AÂu Chaâu veà hoïp taïi Roâma nhö sau:
“Moät soá ngöôøi ñöông thôøi chuùng ta ñang coå voõ chaám döùt maïng soáng con ngöôøi baèng caùi Cheát eâm nhö laø giaûi phaùp thoâng caûm söï ñau khoå nhaân loaïi, nhöng: Cheát eâm laø moät haønh ñoäng saùt nhaân luoân luoân ñaùng phaûi loaïi boû. Phaûi loaïi boû ngay caû khi beänh nhaân yeâu caàu ñöôïc cheát caùch ñoù.”
“Ñoâi khi lôøi keâu van cuûa beänh nhaân xin ñöôïc cheát, phaûi ñöôïc hieåu raèng, hoï khoâng coù yù xin Cheát eâm cho baèng xin ñöôïc Giuùp Ñôõ vaø Yeâu Thöông hoï trong noãi thoáng khoå.” Ngaøi noùi tieáp:
“Khoå sôû vaø ñau ñôùn laø phaàn khoâng theå traùnh ñöôïc cuûa kinh nghieäm con ngöôøi. Nhöõng ngöôøi coù nhieäm vuï veà thuoác caàn phaûi töø boû lôøi bieän hoä cuûa nhöõng ai coi Cheát eâm nhö moät giaûi phaùp thoâng caûm.”
Cuoái cuøng Ñöùc Thaùnh Cha nhaán maïnh:
“Khoâng baùc só, khoâng y taù, khoâng chuyeân vieân thuoác, khoâng baát cöù ai laø troïng taøi cuoái cuøng cuûa söï soáng con ngöôøi, keå caû söï soáng cuûa mình vaø söï soáng ngöôøi khaùc.”
“Thieân Chuùa laø Ñaáng Chaên Chieân laønh, trong chöông trình cuûa Ngaøi, khi baét buoäc phaûi göûi ñau khoå ñeå thanh luyeän con caùi, Ngaøi cho pheùp ñöôïc chöõa trò, Ngaøi cuõng ban ôn ñeå con caùi chòu ñöïng, laäp coâng, ñeàn toäi. Soáng cheát luùc naøo laø tuøy quyeàn Ngaøi.”
“Söï soáng con ngöôøi, laø quaø taëng Chuùa ban, laø thieâng lieâng vaø khoâng theå xaâm phaïm. Vì vaäy, khoâng theå chaáp nhaän phaù thai vaø laøm cho Cheát eâm. Khoâng nhöõng khoâng ñöôïc caát maïng soáng, maø coøn phaûi quan taâm caùch yeâu thöông ñeå baûo veä noù. Xaõ hoäi phaûi toân troïng, baûo veä, vaø ñeà cao nhaân phaåm cuûa moïi ngöôøi, moïi luùc, vaø moïi ñieàu kieän cuûa ñôøi soáng con ngöôøi.”
Nguyeân taéc luaân lyù ñaïo ñöùc:
“Luaân lyù Coâng giaùo khoâng chaáp nhaän tröïc tieáp hay giaùn tieáp ñeå cheát eâm, do chính beänh nhaân xin hay do ngöôøi höõu traùch xin ñeå chaám döùt ñau khoå cho beänh nhaân.”
4. Nguyeân taéc thöïc haønh theo Giaùo lyù Coâng giaùo veà vaán ñeà Cheát eâm:
Saùch Giaùo lyù Coâng giaùo 1992 (naêm ban haønh) vieát:
GLCG soá 2276:
“Nhöõng ngöôøi coù söï soáng bò suy giaûm hoaëc bò yeáu ñi, ñoøi hoûi moät söï toân troïng ñaëc bieät. Nhöõng beänh nhaân vaø nhöõng ngöôøi bò khuyeát taät caàn phaûi ñöôïc naâng ñôõ ñeå coù theå soáng moät cuoäc ñôøi bình thöôøng theo möùc ñoä coù theå”.
GLCG soá 2277 vieát:
“Duø vôùi lyù do naøo vaø vôùi phöông tieän naøo maëc loøng, söï tröïc tieáp laøm cho cheát eâm aùi cuõng chæ laø chaám döùt cuoäc ñôøi cuûa nhöõng ngöôøi bò khuyeát taät, ñau yeáu hoaëc ñang cheát daàn cheát moøn. Veà luaân lyù, caùch laøm naøy khoâng theå chaáp nhaän ñöôïc.”
“Bôûi vaäy, moät haønh ñoäng hoaëc söï boû qua moät haønh ñoäng, töï noù hoaëc do chuû yù cuûa ta, mang laïi caùi cheát cho moät ngöôøi haàu chaám döùt ñau khoå, seõ laø moät toäi saùt nhaân, nghòch laïi caùch traàm troïng vôùi phaåm giaù con ngöôøi vaø vôùi söï toân kính maø ta phaûi coù ñoái vôùi Thieân Chuùa haèng soáng, Ñaáng Taïo Thaønh con ngöôøi. Söï ngöôøi ta coù theå phaùn ñoaùn sai laàm vì loøng ngay, seõ thay ñoåi tính chaát cuûa haønh vi saùt nhaân naøy, moät haønh vi caàn phaûi luoân baøi tröø vaø caám chæ.”
GLCG soá 2278 vieát:
“Coøn nhö ngöng nhöõng phöông thuoác y khoa quaù toán keùm, nguy hieåm, dò thöôøng hoaëc khoâng xöùng vôùi nhöõng keát quaû mong muoán, thì laø moät vieäc laøm hôïp phaùp. Ñaây laø söï töø choái “nhöõng söï trò lieäu kòch lieät”: nhö vaäy, ñaây khoâng phaûi laø muoán laøm cho cheát, nhöng chæ laø chaáp nhaän raèng khoâng theå caûn ngaên caùi cheát. Nhöng quyeát ñònh phaûi do chính beänh nhaân laøm laáy, neáu ngöôøi ñoù coù thaåm quyeàn vaø coù khaû naêng, neáu khoâng seõ phaûi do nhöõng ngöôøi höôûng quyeàn tröôùc phaùp luaät, nhöng bao giôø cuõng phaûi toân troïng yù muoán hôïp lyù vaø nhöõng lôïi ích hôïp phaùp cuûa beänh nhaân.”
GLCG soá 2279 vieát:
“Duø caùi cheát ñöôïc coi laø ñaõ gaàn keà, nhöõng söï saên soùc thöôøng daønh cho moät beänh nhaân, seõ khoâng ñöôïc ngöng caùch chính ñaùng. Vieäc söû duïng caùc thuoác teâ ñeå giaûm ñau cho beänh nhaân ñaõ haáp hoái, duø coù nguy cô giaûm ngaøy soáng cuûa ngöôøi ñoù, thì coù theå ñöôïc coi laø phuø hôïp vôùi phaåm giaù con ngöôøi veà phöông dieän luaân lyù, neáu ngöôøi ta khoâng chuû yù tìm caùi cheát, duø nhö laø muïc ñích, duø nhö laø phöông tieän, nhöng caùi cheát chæ ñöôïc tieân lieäu vaø ñöôïc chaáp nhaän nhö laø khoâng theå traùnh ñöôïc. Nhöõng thöù giaûm ñau laø moät hình thöùc raát toát cuûa ñöùc baùc aùi voâ vò lôïi: theo danh nghóa naøy, chuùng ta phaûi ñöôïc khuyeán khích”.
5. Muïc vuï saên soùc beänh nhaân:
Töø nhöõng nguyeân taéc höôùng daãn cuûa Giaùo lyù Coâng giaùo, ta ruùt ra ñöôïc nhöõng thöïc haønh sau:
(1) Trong ñöùc aùi, caàn phaûi toân troïng vaø naâng ñôõ nhöõng ngöôøi giaø caû, ngöôøi beänh taät kinh nieân, ngöôøi khuyeát taät caùch ñaëc bieät.
(2) Khoâng theå chaáp nhaän vôùi baát cöù lyù do naøo, phöông tieän naøo, vieäc cho Cheát eâm tröïc tieáp hay giaùn tieáp nhöõng ngöôøi noùi treân.
Lm. Ñoaøn Quang, CMC
(Trích daãn töø nguyeät San Traùi Tim Ñöùc Meï soá 269 thaùng 5 naêm 2000)