Nhöõng ñieàu neân bieát veà
beänh THAN (Anthrax)
Prepared for internet by Vietnamese Missionaries in Asia
Nhöõng ñieàu neân bieát veà beänh THAN (Anthrax) tröôùc nguy cô chieán tranh sinh hoïc.
1. Hoûi: Beänh Than (Anthrax) laø beänh gì?
Ñaùp: Beänh Anthrax tieáng Vieät goïi laø beänh Than laø moät beänh nhieãm truøng caáp tính gaây neân bôûi caùc haït maàm (spores) chöùa ñöïng vi truøng Bacillus Anthracis. Beänh than thöôøng xaåy ra cho caùc ñoäng vaät coù vuù nhö traâu, boø, cöøu, deâ, laïc ñaø, höôu cao coå... nhöng beänh than cuõng coù theå xaåy ra cho ngöôøi neáu hoï bò tieáp xuùc vôùi caùc ñoäng vaät bò nhieãm truøng hoaëc vôùi caùc teá baøo cuûa caùc ñoäng vaät bò nhieãm truøng.
2. Hoûi: Beänh than coù phaûi laø beänh thoâng thöôøng deã maéc phaûi khoâng vaø ai coù theå maéc phaûi beänh naøy?
Ñaùp: Beänh than thöôøng xaûy ra ôû nhöõng vuøng noâng traïi, troàng tæa vaø chaên nuoâi ôû ñoù deã coù nhöõng thuù vaät bò nhieãm truøng beänh than vaø nhöõng ngöôøi laøm vieäc veà canh noâng, chaên nuoâi coù theå bò maéc beänh than khi hoï tieáp xuùc vôùi caùc thuù vaät bò beänh hoaëc caùc saûn phaåm do caùc thuù vaät naøy thaûi ra. Ngoaøi ra, nhöõng ngöôøi laøm vieäc vôùi xaùc caùc thuù vaät cheát nhaäp caûng töø caùc nöôùc keùm môû mang cuõng coù theå maéc beänh naøy (Nhöõng ngöôøi laøm ngheà thuoäc da, laøm aùo loâng...). Gaàn ñaây, laàn ñaàu tieân trong lòch söû loaøi ngöôøi ôû Myõ ñaõ maéc phaûi beänh than vì caàm phaûi hay hít phaûi nhöõng thö töø coù chöùa vi truøng beänh than do boïn khuûng boá gaây ra.
3. Hoûi: Beänh than truyeàn beänh nhö theá naøo?
Ñaùp: Beänh than coù theå truyeàn beänh döôùi ba hình thöùc: Nhieãm truøng ngoaøi da (beänh than da), qua ñöôøng hoâ haáp (beänh than phoåi) hoaëc qua ñöôøng tieâu hoùa (beänh than tieâu hoùa).
Nhöõng haït maàm chöùa ñöïng vi truøng than (spores) coù theå soáng ôû döôùi ñaát soûi haøng traêm naêm, khi suùc vaät aên hoaëc hít phaûi caùc haït maàm naøy seõ bò nhieãm beänh vaø nhöõng ngöôøi tieáp xuùc vôùi caùc suùc vaät hoaëc saûn phaåm cuûa caùc suùc vaät bò beänh naøy seõ coù theå bò laây beänh than. AÊn nhöõng thòt khoâng naáu chính ñuû cuûa nhöõng suùc vaät bò beänh cuõng coù theå maéc beänh. Neân löu yù laø trong caû ba tröôøng hôïp, caùc haït maàm (spores) caàn coù moät moâi tröôøng aåm vaø aám nhö trong cô theå suùc vaät hoaëc cô theå con ngöôøi môùi coù theå sinh soâi naåy nôû vaø gaây beänh ñöôïc.
4. Hoûi: Trieäu chöùng cuûa beänh than nhö theá naøo?
Ñaùp: Trieäu chöùng cuûa beänh than thay ñoåi tuøy theo hình thöùc truyeàn beänh vaø trieäu chöùng thöôøng xaûy ra trong baûy ngaøy sau khi vi truøng vaøo cô theå:
+ Beänh truyeàn baèng ñöôøng ngoaøi da thöôøng baét ñaàu baèng nhöõng veát noåi ngöùa treân da gioáng nhö bò caùc coân truøng ñoát hoaëc ong ñoát, nhöõng veát noåi ngöùa naøy seõ nhanh choùng bieán thaønh nhöõng veát lôû ñöôøng kính khoaûng töø 1 tôùi 3cm khoâng ñau (painless ulcers) vôùi veát ñen ñaäm ôû chính giöõa vaø vì vaäy coù danh töø beänh than da. 95% nhöõng ngöôøi maéc beänh than laø do vi truøng xaâm nhaäp vaøo caùc veát raùch hoaëc veát traày treân da trong khi hoï tieáp xuùc vôùi da, loâng... cuûa caùc thuù vaät maéc beänh. 20% nhöõng ngöôøi maéc beänh than da coù theå bò cheát neáu khoâng ñöôïc chöõa chaïy.
+ Trong tröôøng hôïp beänh truyeàn baèng ñöôøng hoâ haáp (inhalation) thì khôûi ñaàu beänh nhaân thöôøng coù nhöõng trieäu chöùng cuûa beänh caûm cuùm nhö meät moûi, ñau nhöùc, ho, soå muõi... nhöng beänh seõ trôû naëng raát mau laøm beänh nhaân bò söng phoåi (Pneumonia) hoaëc söng maøng oùc (Meningitis) vaø cuoái cuøng vi truøng xaâm nhaäp vaøo trong maùu laøm nhieãm truøng maùu (septicemia) ñöa ñeán bò kích suùc (shock) maø cheát. Beänh than phoåi neáu khoâng ñöôïc chöõa chaïy ñuùng caùch 90% beänh nhaân seõ bò cheát. Ñaây laø tröôøng hôïp cuûa 2 nhaân vieân böu ñieän ôû Washington DC ñaõ bò cheát.
+ Vi truøng beänh than cuõng coù theå xaâm nhaäp baèng ñöôøng tieâu hoùa (gastrointestinal anthrax) khi chuùng ta aên phaûi thòt caùc suùc vaät bò beänh than. Nhöng trieäu chöùng ñaàu tieân thöôøng laø buoàn oùi, aên maát ngon, oùi möûa, soát noùng tieáp theo laø ñau buïng oùi ra maùu vaø tieâu chaûy. Khoaûng 25 ñeán 60% beänh than tieâu hoùa seõ bò cheát neáu khoâng ñöôïc chöõa chaïy sôùm.
5. Hoûi: Vi truøng beänh than coù theû truyeàn töø ngöôøi naøy sang ngöôøi kia khoâng?
Ñaùp: Ñieàu ñaùng möøng laø beänh than khoâng ñöôïc coi laø beänh hay laây (not contagious). Tröïc tieáp truyeàn beänh töø ngöôøi naøy qua ngöôøi kia haàu nhö khoâng coù ôû beänh than phoåi vaø beänh than tieâu hoùa. Coøn veà beänh than da cuõng raát hieám coù tröôøng hôïp truyeàn beänh töø ngöôøi naøy sang ngöôøi khaùc ñöôïc töôøng trình.
6. Hoûi: Baùc só noùi theá coù nghóa laø neáu moät ngöôøi trong gia ñình maéc beänh than nhöõng ngöôøi khaùc trong gia ñình khoâng caàn kieâng cöû gì caû vaø vaãn coù theå gaàn guõi ngöôøi beänh?
Ñaùp: Vaâng, chuùng ta khoâng caàn ñeå ngöôøi beänh ôû moät phoøng rieâng, khi noùi chuyeän vôùi ngöôøi beänh khoâng caàn phaûi ñeo khaåu trang, nhöng chuùng ta caàn baêng kín nhöõng veát traày hoaëc veát raùch ngoaøi da neáu coù vaø khi saên soùc veát lôû than da cho ngöôøi beänh caàn phaûi ñeo bao tay vaø röûa saïch tay baèng saø boâng vaø nöôùc laõ.
7. Hoûi: Coù caùch chöõa beänh than hay khoâng?
Ñaùp: Beänh than coù theå chöõa baèng caùc loaïi truï sinh nhö penicillin, tetracyline vaø nhaát laø baèng ciprofloxacin (Cipro). Nhöng muoán coù keát quaû toát caàn phaûi cho beänh nhaân duøng truï sinh ngay khi beänh môùi chôùm phaùt. Neáu khoâng chöõa chaïy hoaëc chöõa chaïy treã beänh nhaân coù theå bò nguy hieåm ñeán tính maïng. Vì vaäy nhöõng ngöôøi bò tieáp xuùc vôùi vi truøng beänh than vaø coù nguy cô coù theå maéc beänh ñöôïc khuyeân neân uoáng truï sinh Cipro 500mg ngay, ngaøy 2 laàn trong 10 ngaøy trong khi chôø ñôïi thöû nghieäm.
8. Hoûi: Coù neân uoáng tröôùc truï sinh hoaëc chöùa saün truï sinh chöõa beänh than ôû trong nhaø khoâng?
Ñaùp: Nhö ñaõ trình baøy ôû treân chæ nhöõng ngöôøi coù tieáp xuùc voùi vi truøng beänh than vaø coù nguy cô maéc beänh hoaëc ñaõ maéc beänh roài môùi neân duøng truï sinh coøn nhöõng ngöôøi ñang khoeû maïnh duøng truï sinh tröôùc ñeå ngöøa beänh than seõ khoâng coù hieäu quaû gì maø coøn taïo neân tình traïng lôøn thuoác khi maéc beänh thaät thì seõ raát khoù chöõa. Theo Trung Taâm Kieåm Soaùt vaø Phoøng Ngöøa Beänh Taät ôû Atlanta loan baùo môùi ñaây thì hieän nöôùc Myõ coù thuoác truï sinh döï tröõ ñuû ñeå chöõa beänh than cho 2 trieäu daân Myõ trong 60 ngaøy vaø trong vaøi tuaàn tôùi soá thuoác döï tröõ seõ ñuû duøng cho 12 trieäu ngöôøi. Chuùng ta khoâng neân ñua nhau ñi mua thuoác döï tröõ ñeå taïo neân tröôøng hôïp khan hieám giaû taïo chæ coù lôïi cho caùc coâng ty döôïc phaåm.
9. Hoûi: Lieäu coù caùch gì ñeå phoøng ngöøa maéc phaûi beänh than khoâng?
Ñaùp: Beänh than thöôøng xaûy ôû nhöõng nöôùc chaäm tieán chuyeân veà canh noâng maø söï chuûng ngöøa suùc vaät khoâng ñöôïc löu yù. ÔÛ nhöõng vuøng naøy neân traùnh ñuïng chaïm vaøo gia suùc, vaø traùnh aên thòt khoâng ñöôïc kieåm soaùt bôûi thuù y vaø thòt phaûi ñöôïc naáu chín. Neân nhôù caùc haït maàm chöùa ñöïng beänh than (spores) coù theå röûa saïch baèng saø boâng vaø nöôùc laõ vì vaäy khi bò nghi ngôø laø coù ñuïng chaïm tieáp xuùc vôùi vi truøng beänh than (anthrax) caàn phaûi taém röûa saïch seõ ngay hoaëc ít nhaát röûa saïch tay vaø maët. Ngoaøi ra, chuûng ngöøa choáng vi truøng anthrax cho nhöõng ngöôøi coù nguy cô deã maéc beänh than cuõng laø phöông thöùc phoøng ngöøa toát. Tröôùc tình traïng boïn khuûng boá reo raéc beänh than qua thö töø, caàn traùnh môû nhöõng thö cuûa nhöõng ngöôøi xa laï, ñòa chæ khoâng quen, nhöõng böùc thö coù dính boät hoaëc nöôùc, hoaëc caêng phoàng quaù ñaùng... vaø phaûi ñeo gaêng hoaëc röûa saïch tay baèng saø boâng vaø nöôùc laõ sau khi boùc thö.
10. Hoûi: Ai neân chuûng ngöøa choáng beänh than?
Ñaùp: Theo söï coá vaán cuûa uûy ban chuûng ngöøa taïi Trung Taâm Kieåm Soaùt vaø Phoøng Ngöøa Beänh Taät ôû Atlanta (Centers for disease control and prevention in Atlanta) thì nhöõng ngöôøi lieät keâ döôùi ñaây neân ñöôïc chuûng ngöøa:
+ Nhöõng ngöôøi laøm vieäc tröïc tieáp vôùi loaïi vi truøng naøy trong caùc phoøng thí nghieäm.
+ Nhöõng ngöôøi laøm vieäc vôùi caùc loaïi da hoaëc loâng thuù nhaäp caûng töø ngoaïi quoác nhaát laø töø nhöõng vuøng keùm môû mang khoâng ñuû phöông tieän ñeå kieåm soaùt beänh than.
+ Nhöõng thuù y só hoaëc caùc chuyeân vieân canh noâng phaûi saên soùc vaø tieáp xuùc vôùi caùc thuù vaät.
+ Caùc binh só ñoàn truù taïi caùc vuøng coù nhieàu nguy cô (high risk) tieáp xuùc vôùi loaïi vi truøng naøy hoaëc nguy cô ñoái phoù vôùi chieán tranh sinh hoïc (Biological warfare weapon).
+ Ñaøn baø chæ neân chuûng ngöøa trong tröôøng hôïp toái caàn thieát.
Coù leõ tröôùc nguy cô boïn phaù hoaïi khuûng boá duøng vuõ khí vi truøng, vaán ñeà chuûng ngöøa cho moïi ngöôøi, moïi giôùi seõ ñöôïc chính phuû khuyeán caùo.
Neáu muoán bieát theâm chi tieát veà thuoác chuûng ngöøa beänh than (Anthrax vaccine) coù theå lieân laïc US Army General Office 1-877-438-8222 hoaëc http://www.anthrax.osd.mil
October 30, 2001
Baùc Só Nguyeãn Quoác Quaân
Chuû Tòch Hoäi Y Teá Vieät Nam mieàn Ñoâng Baéc Hoa Kyø.