Tác Hại Của Nghiện Thuốc
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
Hậu quả của nghiện thuốc (bao gồm cả Ma Túy, rượu) vô cùng lớn lao. Những tai hại không chỉ gồm mất mát tiền bạc, mà còn là những thiệt hại về nhân sinh: gia đình bất hòa, vợ chồng tan vỡ, bỏ bê con cái, khốn khổ bất hạnh, khó khăn tài chính, bị tù, tai nạn xe cộ, cướp của giết người, nhiễm HIV và những bệnh khó trị, giảm hay mất khả năng lao động và thất nghiệp. Danh sách những tai họa vì nghiện còn dài nữa kể ra không hết, chỉ vì người ta đã sử dụng những loại thuốc gây nghiện có tác động trên tâm trí.
Nghiện thuốc nói chung, hay nghiện Ma Túy nói riêng là một thảm họa cho cá nhân người nghiện, cho gia đình họ cũng như cho xã hội, hơn nữa nó là một vấn đề toàn cầu không riêng cho một dân tộc, một nền văn hóa hay một sắc dân nào, một nền kinh tế nào. Ðó là một vấn đề khủng khiếp có hậu quả lan tỏa trên nhiều khía cạnh cá nhân, gia đình, xã hội, quốc gia.
Sử dụng Ma Túy là yếu tố chính gây ra tội ác, là nguồn lây lan những bệnh HIV / AIDS, Lao, Viêm gan, bệnh qua đường tình dục. Nghiện Ma Túy làm cho một người sáng suốt trở thành u mê tăm tối, khỏe mạnh trở nên bệnh tật, một người con ngoan trong gia đình trở nên hư hỏng ngoan cố, một công dân tốt trong xã hội trở nên đối tượng của luật pháp.
Ðiều trị nghiện Ma Túy không nhanh chóng và dễ dàng, bởi vì quá trình nghiện đã bao gồm quá trình tái nghiện. Trong y học, người ta định nghĩa nghiện là một sự lệ thuộc thuốc gây nghiện cùng với quá trình tái nghiện sau khi rời bỏ nó. Bởi vậy, những nỗ lực điều trị bệnh nghiện sẽ khó khăn nếu như người nghiện không có động cơ nội tại, tự thân muốn rời bỏ thuốc gây nghiện và không có sự hỗ trợ về phía gia đình cùng xã hội.
Mỗi loại thuốc gây nghiện đều có những cách tàn phá bộ óc khác nhau nhưng đều đưa đến một hậu quả chung là: bộ óc bị thay đổi từ căn bản, làm cho người nghiện không còn khả năng tự bỏ được thuốc gây nghiện. Luôn luôn anh ta phải được tư vấn để có động cơ tự thân muốn rời bỏ Ma Túy thực sự, và còn kèm theo một cơ cấu gia đình xã hội giúp đỡ hỗ trợ cho anh ta. Ðầy đủ những yếu tố trên, việc điều trị đã là dai dẳng khó khăn, đòi hỏi sự kiên trì. Thiếu một trong những yếu tố trên, việc điều trị sẽ trở nên bất khả thi.
Trên quan điểm này, sử dụng rồi nghiện Ma Túy là một hành vi có thể ngăn ngừa được, cũng như bệnh nghiện là một bệnh có thể chữa khỏi được. Tình hình hiện nay cho thấy ít nhất có 2 nhóm người sử dụng Ma Túy, hầu hết đều trong lứa tuổi trẻ:
Một là những người ưa thích đi tìm cảm giác lạ, sau khi nghiện rồi sẽ đi rủ rê những người khác theo mình. Thuốc lá (nicotine), cần sa, Heroin, Cocain, Hồng phiến, Ecstasy khi sử dụng vào cơ thể sẽ làm tăng một chất dẫn truyền thần kinh gọi là Dopamine. Vi chất này có nhiệm vụ kiểm soát kinh nghiệm về khoái lạc. Hậu quả là hệ thống cảm nhận khoái lạc bình thường của bộ não cũng như hệ thống động lực của cơ thể đã bị vượt qua, đưa người sử dụng vào một tình trạng gọi là "phê", người nghiện biến thành "tiên". Từ đó, việc sử dụng thuốc là ưu tiên cao nhất trong cuộc sống cá nhân hàng ngày, vượt qua tất cả mọi động cơ khác.
Nhóm kia dùng Ma Túy do nội tâm buồn phiền, hay hoàn cảnh, gia đình môi trường sống có rối loạn nào đó, họ có động lực xui khiến dùng Ma Túy. Nơi nhóm người này luôn tìm thấy có tình trạng tâm thần hay tâm trạng rối loạn cảm xúc kín đáo hoặc rõ ràng. Nơi đây có quan niệm về những yếu tố nguy cơ và những yếu tố bảo vệ. Những yếu tố nguy cơ là những yếu tố làm cho một người khi gặp vấn đề, sẽ dễ sa vào Ma Túy hơn người bình thường. Và những yếu tố bảo vệ là những yếu tố làm cho người đó dẫu có gặp vấn đề, khó sa vào Ma Túy như người khác.
Bởi vì thuốc gây nghiện đều là những thuốc tác động lên tâm trí, cho nên dẫu động cơ tìm đến Ma Túy có khác nhau, nhưng hậu quả của Ma Túy trên cơ thể, gia đình và xã hội đều giống nhau. Những thay đổi của não và hành vi của người nghiện vẫn còn tồn tại lâu dài sau khi họ đã ngưng sử dụng thuốc gây nghiện, một số tổn thương tỏ ra không hồi phục được khiến cho việc điều trị phải có biện pháp đặc biệt.
Theo Công Báo Tâm Thần Hoa Kỳ số tháng 4.2001, những người sử dụng thuốc kích thích hồng phiến (Methamphetamine) tuy bỏ thuốc trên 11 tháng nhưng trí nhớ vẫn không hồi phục hoàn toàn, và những vận động phối hợp của cơ thể vẫn còn rối loạn.
Thực trạng của điều trị cai nghiện như vậy cho thấy không thể đơn giản một lĩnh vực nào có thể đối trị với vấn đề. Nhiều bậc cha mẹ cho rằng chỉ cắt cơn xong, quản lý chặt là đủ. Những lần thất bại trong quá khứ làm nản lòng những người kiên nhẫn, người nghiện càng tin rằng họ không thể bỏ Ma Túy được. Sự thử thách của chúng ta trên lĩnh vực điều trị phục hồi người nghiện Ma Túy chỉ có thể giải quyết được qua phối hợp tư vấn điều trị tâm lý, điều trị hành vi, giáo dục, lao động, y khoa và guồng máy vừa trấn áp vừa hỗ trợ của xã hội. Và người nghiện sẽ vấp ngã nhiều lần cho đến khi có được kết quả sau cùng.
Nghiện Ma Túy Trên Những Nhóm Cư Dân
Ngày nay con số người nghiện chúng ta chưa biết được chính xác, chỉ biết là qua các thống kê chính thức. Người nghiện cũ chưa kịp khỏi, đã rủ rê thêm người nghiện mới. Nghiện Ma Túy hiện đang lan tràn trong cộng đồng, tấn công nhắm vào giới trẻ. Những biểu hiện và cơ hội điều trị sẽ thay đổi tùy theo nhóm cư dân.
Hiện nay đa số người nghiện đều ở lứa tuổi 15 - 25. Khi một thiếu niên bắt đầu hút thuốc lá, uống rượu, nhất là khi còn trong lứa tuổi 13 - 15, thì đó là dấu chứng báo trước những vấn đề về sau, em sẽ có nguy cơ đi xa hơn việc hút thuốc uống rượu. Chúng ta không thể kết luận rằng hễ còn trẻ đã hút thuốc uống rượu, đương nhiên khi lớn lên sẽ sử dụng Ma Túy, nhưng thống kê của Hội Nghiên Cứu Sử Dụng Thuốc Hoa Kỳ (NIDA) đã công bố trẻ em hút thuốc lá uống rượu có nguy cơ sử dụng cần sa 65 lần cao hơn trẻ không hút thuốc lá, và trẻ sử dụng cần sa sẽ có nguy cơ sử dụng heroin 104 lần cao hơn trẻ không hút cần sa.
Sử dụng thuốc gây nghiện là một quá trình dài, trong thời gian đó có nhiều dấu hiệu báo trước sự sa ngã mà nếu không được phát hiện ngăn ngừa, em sẽ đi hết quá trình hư hỏng với hành vi cuối cùng là sử dụng Ma Túy. Thông thường, các thiếu niên bắt đầu bằng hành vi hút thuốc lá rồi chuyển qua cần sa khi có cơ hội, sau đó qua những loại thuốc tổng hợp khác có thể mua được trên thị trường.
Do vậy, thuốc lá, rượu, thường là bước khởi đầu, sau đó lười học, cãi cha mẹ, bướng bỉnh là những biểu hiện thông thường. Các em không ý thức được những nguy hiểm đang đến với mình, không quan tâm đến những hậu quả lâu dài về sau. Trong cuộc sống, các em có nhiều biểu hiện thoát dần ảnh hưởng của gia đình, và khi đã nghiện Ma Túy rồi, việc đưa các em trở lại quĩ đạo của gia đình là việc khó khăn.
Có rất nhiều yếu tố nguy cơ dẫn dắt một người đến tình trạng nghiện thuốc, cũng như có nhiều yếu tố bảo vệ giúp cho một người khó bị Ma Túy tấn công. Một thiếu niên bình thường sẽ chịu tác động của 4 lĩnh vực: quan hệ gia đình, quan hệ bạn bè, môi trường học đường và môi trường cộng đồng, nhưng gia đình là cơ sở chính cho thiếu niên sinh sống, lớn lên và phát triển tâm lý xã hội, chính gia đình là nơi chứa đựng những yếu tố bảo vệ cũng như nguy cơ nhiều hơn cả.
Một số yếu tố nguy cơ hình thành sớm từ trong gia đình như:
1. Gia đình hỗn loạn, cãi cọ, gia đình kém kỷ cương, đặc biệt là gia đình có cha mẹ nghiện hay bệnh tâm thần;
2. Cha mẹ bất lực trong giáo dục, nhất là với những trẻ có tính khí bất thường hoặc khó dậy dỗ;
3. Các thành viên trong gia đình thiếu sự liên kết hoặc kém nuôi dưỡng.
4. Cha mẹ ly thân hay quá bận rộn, sự săn sóc và quan tâm đến con cái chưa đủ, ảnh hưởng trên con cái chưa đúng mức
Một số yếu tố nguy cơ khác có nguồn gốc từ những hoạt động tương tác của trẻ với xã hội như trường học, bạn bè, cộng đồng như:
1. Có thái độ rụt rè nhút nhát quá, hoặc có thái độ hung hăng quá trong lớp học;
2. Thất bại trong học tập;
3. Khó hòa mình trong tập thể;
4. Nhập bọn với bạn xấu hoặc thích chơi với bạn vô đạo đức;
5. Ngầm đồng tình với những hành vi xấu, như việc sử dụng thuốc trong trường lớp, trong nhóm bạn bè, trong cộng đồng;
6. Kỷ luật trường ốc có sơ hở với những học sinh bất hảo;
7. Môi trường dễ kiếm thuốc.
Những yếu tố bảo vệ bạn trẻ không phải luôn luôn đối nghịch với những yếu tố nguy cơ, và sự tác động của chúng trên trẻ em cũng thay đổi theo từng giai đoạn phát triển, không phải luôn luôn đều hiệu quả như nhau. Một số yếu tố đáng kể như sau:
1. Quan hệ gia đình khắng khít;
2. Cha mẹ giáo dục con trong gia đình với những qui định nghiêm và có ảnh hưởng trên cuộc sống con cái;
3. Sự thành công trong lớp học;
4. Có sự ràng buộc chặt chẽ với thầy cô trong trường học, với các Linh Mục, tu sĩ trong tôn giáo của gia đình, với các cấp trưởng trong đoàn thể xã hội;
5. Ý thức đồng tình với kỷ luật nhà trường, với qui định của đoàn thể, với luật pháp xã hội.
6. Có sự hiểu biết về tác hại của Ma Túy trên bản thân, gia đình và xã hội.
Ðối với đa số thanh thiếu niên, giai đoạn các em chịu nhiều nguy cơ nhất là những thời gian chuyển tiếp từ một thời kỳ phát triển này sang một thời kỳ phát triển khác. Nếu thực sự nói là nguy cơ, thì các em đã chịu nguy cơ từ khi nằm trong bụng mẹ. Nhiều phụ nữ mang thai đã uống thuốc bổ hay thuốc bịnh quá mức cần thiết, và nhiều loại thuốc chỉ được biết đến tai hại của chúng sau nhiều chục năm.
Thực vậy, thật khó hiểu khi những thành viên trong gia đình đều ngoan ngoãn, lại có một thành viên từ bé đã khó trị. Về phương diện di truyền như thế nào thì chưa kết luận được, nhưng tốt hơn cả là người mẹ khi mang thai nên giới hạn việc uống thuốc.
Nếu không kể đến nguy cơ ban đầu trên, thì giai đoạn có nguy cơ lớn nhất đầu tiên là khi trẻ rời khỏi nơi an toàn của em (gia đình) để đến trường học. Khi học xong tiểu học và lên trung học sơ cấp, các em bước đầu đã có kinh nghiệm về những thách thức xã hội, chẳng hạn làm sao để thích hợp với tập thể, với những loại bạn bè khác nhau, thành phần kinh tế khác nhau. Chính trong giai đoạn này, cá tính và nhân cách từng bước hình thành, mà nếu gia đình phó thác cho các em tự phát "như một bông hoa tự nở", thì giai đoạn thiếu niên sớm này các em thường chạm trán với lần sử dụng thuốc lá, cần sa hay Ma Túy đầu tiên trong đời.
Sử dụng lần đầu thì chưa bao giờ nghiện cả. Các em còn phải đi qua giai đoạn lạm dụng trước khi đến tình trạng lệ thuộc thực sự. Và đó là một quá trình dài với những dấu chứng rõ rệt có thể nhận biết và ngăn chặn.
Khi em bước lên trung học cao cấp, bắt đầu chuẩn bị cho tương lai, chàng (hay nàng) tuổi trẻ phải đối mặt với những thách đố xã hội, tâm lý và giáo dục. Hoặc chàng ham chơi tìm cảm giác lạ, hoặc chàng/nàng đầu hàng những thách đố trên, chàng / nàng có thể sử dụng thuốc lá, rượu, hay những loại thuốc tác động tâm trí khác. Vai trò của gia đình vào thời điểm này có thể không mạnh như trước đây, nhưng vai trò của đoàn thể, xã hội vẫn còn giá trị của nó.
Khi thanh niên bước vào đại học, lập gia đình hay đến sở làm, chàng vẫn luôn luôn phải đối phó với những cạm bẫy và nguy cơ của môi trường dành cho người trưởng thành, những thú vui ăn chơi, lạm dụng tình dục, sử dụng Ma Túy, nhậu nhẹt hàng ngày sau giờ tan sở... nếu như gia đình, đoàn thể không còn ảnh hưởng được đến chàng.
Những nguy cơ sử dụng thuốc gây nghiện không chỉ giới hạn ở tuổi trẻ, thanh niên, trung niên, mà còn xảy ra đối với tuổi già. Bởi người già thường đau đớn mãn tính nhiều nơi trong cơ thể, các cụ thường hay sử dụng thuốc có nguy cơ gây nghiện cao như thuốc ngủ, an thần hay chống đau. Thêm nữa, tuổi già dễ bị nghiện cũng như tuổi trẻ. Các cụ hay buồn, giận hờn vì lệ thuộc con cái, tâm trạng thất vọng, cô đơn vì rất nhiều lý do nhân sinh kèm theo suy giảm mắt, tai, sức sống, các cụ dễ nghiện rượu và thuốc an thần. Khác với tuổi trẻ, tình trạng nghiện của các cụ hay bị bỏ sót, vì những tính nết bất thường, những hành vi quái lạ, những trục trặc cơ thể thường bị đổ thừa cho tuổi tác hay bệnh tật.
Trong tình trạng của chúng ta hiện nay, những yếu tố nguy cơ rất nhiều cho mọi lứa tuổi, mà những yếu tố bảo vệ chưa phát huy được tác dụng tối đa vì chưa phối hợp chặt chẽ các biện pháp đa dạng trên nhiều lĩnh vực cá nhân-gia đình-đoàn thể / xã hội. Nghiện thì dễ, mà điều trị cai nghiện phục hồi thì khó, nhân viên chuyên trách thiếu nhiều.
Khi Sử Dụng ma Túy Rồi Sẽ Ra Sao?
Nguyên nhân nghiện có thể tìm hiểu và đôi khi giải quyết được. Trong mọi trường hợp sử dụng Ma Túy đều có một hay nhiều nguyên nhân sinh học, di truyền, tâm lý hay xã hội pha lẫn vào nhau. Khi đã lệ thuộc, người nghiện từ đó đổi đời, có "tuần trăng mật" với Ma Túy, đến giai đoạn tiêu cực và cuối cùng là bế tắc.
Trong tuần trăng mật, người nghiện chưa va vấp nhiều với bản thân, gia đình, xã hội, chưa có mâu thuẫn và vấn đề phát sinh. Anh / chị ta chưa túng quẫn về tiền bạc, cảm giác Ma Túy mới mẻ làm vui vẻ, hưng phấn và sảng khoái (giả tạo).
Khi những vấn đề bắt đầu xuất hiện, người nghiện phải đối phó với những khó khăn để tiếp tục duy trì tình trạng nghiện của mình. Giai đoạn tiêu cực bắt đầu với những tha hóa về nhân cách, cá tính, sức khỏe và công việc thường ngày.
Giai đoạn bế tắc xảy ra khi giai đoạn tiêu cực đến tận cùng của nó. Người nghiện đánh mất tất cả trong cuộc sống.
Trước Nghiện Tuần Trăng Mật Giai Ðoạn Bế Tắc
Ghi Chú: Thời gian từ khi bắt đầu nghiện đến giai đoạn bế tắc lâu hay mau tùy theo hoàn cảnh người nghiện và những vấn đề xảy ra với đương sự.
Một thanh thiếu niên có thể tò mò hay vô tình sử dụng Ma Túy lần đầu tiên trong đời. Nhưng từ lần đầu tiên ấy cho đến lần thứ hai, ba... cho đến khi lệ thuộc nặng là một quá trình tương đối dài, ít nhất là đã có sự cố tình chủ động của người sử dụng, không bao giờ có sự "vô tư" từ người bình thường biến qua người nghiện trong một thời gian ngắn vài tuần hay vài tháng.
Rất nhiều biện pháp phòng chống sử dụng và tái sử dụng Ma Túy được áp dụng thành công trong giai đoạn này, bởi vì khi đã nghiện rồi thì chỉ một biện pháp duy nhất là đi cai mà thôi. Khi trong cơ thể có sự hiện diện của thuốc tác động tâm thần, người nghiện không còn khả năng tiếp thu giáo dục. Việc cắt cơn là động tác ban đầu của quá trình điều trị phục hồi dài hạn. Nếu chỉ cắt cơn rồi ngưng tại đó, việc tái nghiện là đương nhiên.
Bởi việc sử dụng cũng như tái sử dụng Ma Túy là một quá trình, những biện pháp điều trị sẽ được tác động vào quá trình đó mà không tác động khi đang nghiện. Những cơ sở chỉ cắt cơn nghiện thì chưa đủ gọi là điều trị phục hồi nghiện Ma Túy. Người nghiện được cắt cơn rồi trở về nhà không được áp dụng biện pháp chi nữa, chỉ có gia đình tự lo lắng cho họ thì điều trị trở nên vô cùng khó khăn.
Nghiện Ma Túy là một sự kiện mà biết được nguyên nhân nghiện, giải quyết được nguyên nhân đó, không đồng nghĩa với việc giải quyết được hậu quả. Trong thời gian nghiện, người sử dụng thuốc đã gây ra những tai họa khôn lường trên cơ thể, trong gia đình và xã hội làm cho việc giải quyết hậu quả việc mình đã gây ra trở nên vô cùng khó khăn, ví dụ những mất mát về tình cảm, những bệnh tật trầm trọng, niềm tin và uy tín.
Nếu không bình thường hóa cuộc sống được, người nghiện sẽ quay trở về với Ma Túy. Người nghiện phải có một nghị lực rất cao để vượt qua những vấn đề trên, được tư vấn để có sự hiểu biết, được giúp đỡ về phía gia đình, đoàn thể và xã hội để có được cuộc sống thăng bằng. Không nghi ngờ gì nữa, điều trị phục hồi người nghiện Ma Túy là một thách thức cho cả người nghiện lẫn chúng ta.
Bác sĩ Ðỗ Kim Quang 10.6.2001
(Trích dẫn từ Ephata Việt Nam số 21, năm 2001)