Nói Với Giới Trẻ
(Những Loạt Bài Nói Chuyện Với Giới Trẻ
của Nữ Tu Mai An thực hiện
trong chương trình Phát Thanh
của Ðài Chân Lý Á Châu năm 1995)
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
- 14 -
Ðặc Ðiểm Của Con Người
Ca dao người Madagasca, một hòn đảo lớn nằm ở miền đông nam Phi Châu, có câu: "Chết không phải là một tội trạng, sống cũng chưa hẳn là công phúc". Thật vậy, sống là thực tại của bất cứ ai, của hàng triệu người trên mặt đất này. Từ những con vật khổng lồ cho đến các vi khuẩn li ty cũng đều sống. Thế nhưng điều quan trọng là sống với một ý nghĩa, một lý tưởng. Biết chọn hay không cho mình một lý tưởng sống, đó mới chính là yếu tố phân biệt giữa con người có lý trí và loài vật vô lý trí. Loài vật sống theo định luật tự nhiên đã phú bẩm sẵn cho nó: sinh ra, lớn lên, sinh sản rồi chết đi. Loài vật không biết hoạch định chương trình sống cho mình. Chúng chỉ biết tìm lương thực sống qua ngày. Loài kiến biết cần cù hơn tích trữ thức ăn vào kho lẫm. Loài chó đem chôn dấu thức ăn còn dư dưới đất để khi đói tìm lại mà ăn. Loài ong tích trữ mật vào các ngăn trong tổ ong để có đủ lương thực khi mùa đông tới. Thế nhưng chúng không có thể nghĩ đến những phương pháp kiếm ăn khác mới mẻ hơn, tinh vi hơn. Phải nói cho đúng là loài vật không sinh sống, nhưng chỉ mọc lên, lớn lên và sinh trưởng. Chỉ có loài người mới có ơn gọi sống thực sự.
Biết tìm ra lý tưởng sống, biết đặt định mục đích cho các hành động và sinh hoạt của mình, đó chính là đặc điểm của những thụ tạo có tự do, là con cái của Thiên Chúa, được tạo dựng giống hình ảnh của Ngài. Loài vật không thể giải thích hành động của mình, cũng không biết chọn lựa hoặc lòng ích kỷ, hoặc tình thương, cũng không thể chọn lựa giữa lòng trung tín và việc thất trung. Tự do chọn lựa, tự do quyết định là năng chức duy nhất được dành cho con người mà thôi.
Con người máy "robot", hoặc con vật đã được huấn luyện kỹ càng có thể làm được nhiều công việc cách nhanh chóng như con người. Nhưng chỉ có con người mới có thể làm việc với phẩm chất nhân loại, tức là đặt nó vào đó một lý tưởng cao siêu, và làm cho nó thấm nhuần tình thương. Một cái lồng kiếng dưỡng nhi có thể cung cấp sữa đúng giờ hẹn cho đứa trẻ, nhưng chỉ người mẹ mới biết cho con bú với những cái nhìn trìu mến và những cử chỉ mơn trớn đầy tình thương âu yếm.
Mỗi người chúng ta được ban tặng sự sống phần xác, nhưng mỗi người phải biết chọn cho mình một ý nghĩa, một lý tưởng để sống. Platon, một triết gia người Hy Lạp, từ bao thế kỷ trước đã tuyên bố rằng: "Tự do của con người căn cứ trên khả năng làm chủ chính mình". Quyền tự do ấy được thể hiện khi người ta biết vạch chỉ một hướng đi cho đời mình, có đủ khả năng thực hiện điều mình mong muốn mà không bị chướng ngại vật bên trong hoặc áp lực bên ngoài ngăn cản, cưỡng bách. Người chưa định được hướng đi cho đời mình, chưa biết mình muốn gì, chưa phải là người đạt tới tự do nội tâm thực sự. Tuy không hẳn là bị trói buộc, nhưng họ luôn cảm thấy sự trống rỗng trong tâm hồn, một sự bất an nào đó. Chính vì lý do đó mà tự do của trẻ em là thứ tự do còn ở trạng thái phôi thai, còn cần được huấn luyện và tăng trưởng thêm hơn. Người có tự do nội tâm thực là người biết mình đang đi về đâu. Vả lại thiếu ý nghĩa của cuộc sống hẳn là điều thiếu vắng lớn lao và có lẽ là sự bần cùng nghèo túng nguy hại hơn cả trong đời sống con người. Bẩm sinh phải nói rằng, con người là kẻ sưu tầm ý nghĩa sống của mình.
Allport, một nhà tâm lý học rất nổi tiếng vào những thế kỷ trước đây đã khám phá ra 6 đặc điểm nòng cốt của một người có nhân vị trưởng thành. Ông khẳng định rằng một trong 6 đặc điểm đó là tìm thấy mục đích của đời mình, là bám víu vào một lý do nào đó để sống, để chiến đấu, là nhận ra ánh sáng giá trị nào đó làm điểm quy chiếu để đánh giá người cũng như sự việc. Allport còn quả quyết thêm rằng, ai chưa biết sống vì một lý tưởng cao đẹp, chưa hẳn là sống như người phải sống. Nếu chưa biết làm gì để xây dựng đời sống mình, họ vẫn không khác gì trẻ em còn quá vô tư và thiếu trách nhiệm.
Trẻ em chưa làm chủ được chính mình, còn bị lôi cuốn và đưa đẩy bởi những động lực và sức ép bên ngoài. Em còn đang trong thời gian lớn lên, nhưng chưa biết sống thực sự với tất cả nhân vị. Trẻ em chưa biết quyết định, chưa biết định đoạt hướng đi cho đời mình, chưa dám liều lĩnh vì chưa có lý tưởng rõ ràng, nhưng chỉ sống trong giây phút hiện tại. Em mỉm cười sung sướng nếu được thỏa mãn các nhu cầu vật chất cũng như tình thương em mong muốn. Em kêu khóc, giận hờn khi cảm thấy khó chịu, khi bị đau, khi đói, hoặc thiếu tình thương. Em chưa biết tìm kiếm giá trị, chưa biết lướt thắng những khó khăn trái ý, phật lòng. Em hành động dưới những động lực tự nhiên và theo những gì đã được ghi khắc trong bản tính con người. Trẻ em chưa có những xác tín mạnh mẽ, cũng chưa tạo cho mình được những bậc thang giá trị để nhờ đó mà căn cứ cách cư xử và hành động của mình.
Và chắc các bạn cũng không quên được những kinh nghiệm của mình khi bước vào tuổi dậy thì, hoặc ở tuổi xuân xanh. Bản cảm thấy mình mới chập chững những bước đầu tiên trong việc đời, như người mới học nghề, chưa hẳn biết mình muốn gì. Nhưng ngày mà các bạn trẻ biết dừng lại nhìn thẳng vào bản thân, như người nhìn mặt mình trong gương; ngày mà các bạn được tự do đứng trước một lý tưởng, cảm thấy vui mừng phấn khởi trước một hướng đi nào đó; ngày đó là sinh nhật thực sự của bạn, một người mới vừa chào đời, ngày đó bạn thực sự bắt đầu sống đúng với nhân vị của bạn.
Ngược lại, cho dù bạn có bước vào tuổi trưởng thành, cho dù đầu tóc bạn đã ngả màu muối tiêu, nhưng có thể bạn vẫn còn là trẻ em, vẫn đang ở trong tuổi dậy thì của tâm hồn, nếu bạn chỉ biết bám víu vào hiện tại, chỉ sống cho qua ngày, không biết lái con thuyền của đời sống bạn về hướng nào. Nếu quả thật như vậy thì phải thành thực mà nói rằng tinh thần của bạn đang ở trong trình độ chậm tiến, như các quốc gia vừa thoát khỏi cảnh nô lệ đang trên đường phát triển.
Vậy khi nào có thể nói được rằng bạn bắt đầu trưởng thành? Ai là người trưởng thành thực sự? Người trưởng thành đúng với nhân vị là người biết can đảm đương đầu với những vấn nạn của cuộc sống và biết cố gắng tìm ra cho mình những giải đáp để đối phó với các vấn đề ấy. Bạn sẽ trả lời thế nào cho chính bản thân bạn trước những câu hỏi sâu đây: Tại sao tôi sống? Ðời sống tôi có ý nghĩa gì? Tôi muốn sống cho ai và vì ai? Tôi có hài lòng với lối sống của tôi lúc này chăng? Ai đã đánh thức tôi dậy khỏi sự an nhàn của tuổi thơ? Ai đã làm thức dậy trong tôi khát vọng muốn sống và sống hạnh phúc? Tôi được gọi vào trong thế gian này để làm gì? Ðể thi hành sứ mệnh nào? Và để trở nên giống ai?
Mai An
Thứ Tư, ngày 2/08/1995