Toàn văn bài diễn văn của Ðức Phanxicô
trước các nhà cầm quyền dân sự
và ngoại giao đoàn Canada
Toàn văn bài diễn văn của Ðức Phanxicô trước các nhà cầm quyền dân sự và ngoại giao đoàn Canada.
Vũ Văn An
Québec (VietCatholic News 28-07-2022) - Ngày 27 tháng 7 năm 2022, nhân chuyến viếng thăm Québec, Ðức Giáo Hoàng Phanxicô đã được Nữ Toàn quyền Mary Simon, Thủ tướng Justin Trudeau và ngoại giao đoàn bên cạnh Chính phủ Canada dành cho một cuộc chào đón thân tình, nồng nhiệt. Nhân dịp này, ngài đã đọc bài diễn văn sau đây, (bản dịch tiếng Việt theo bản tiếng Anh của Tòa Thánh):
Thưa Bà Toàn quyền,
Thưa Ông Thủ tướng,
Qúy nhà chức trách dân sự và tôn giáo,
Qúy Ðại diện các Dân tộc Bản địa,
Qúy Thành viên Ngoại giao đoàn,
Kính thưa quý bà và qúy ông!
Tôi thân ái chào qúy vị và tôi cảm ơn Bà Toàn quyền Mary Simon và Ông Thủ tướng Justin Trudeau vì những lời tốt đẹp của qúy vị. Tôi rất vui khi có thể nói chuyện với qúy vị, những người có trách nhiệm phục vụ người dân của đất nước vĩ đại này, nơi "từ biển này sang biển nọ", hiển thị một di sản thiên nhiên đặc biệt. Trong số rất nhiều vẻ đẹp của nó, tôi nghĩ đến những khu rừng phong bao la và ngoạn mục làm cho vùng nông thôn Canada đầy màu sắc và đa dạng độc đáo. Tôi muốn lấy điểm xuất phát của mình là biểu tượng tuyệt vời của những vùng đất này, chiếc lá phong, bắt đầu từ con dấu của Québec, nhanh chóng lan rộng để trở thành biểu tượng xuất hiện trên lá cờ quốc gia.
Sự phát triển đó diễn ra trong thời gian tương đối gần đây, nhưng những cây phong lưu giữ ký ức của nhiều thế hệ trong quá khứ, trở về khá xa trước khi những người khai hoang đặt chân đến đất Canada. Những người dân bản địa lấy nhựa cây phong, từ đó họ pha chế ra xi-rô bổ ích và lành mạnh cho sức khỏe. Ðiều này khiến chúng ta liên tưởng đến sự cần cù và sự quan tâm thường xuyên của họ để bảo vệ đất đai và môi trường, một cách trung thành với viễn kiến hài hòa của sáng thế như một cuốn sách mở dạy con người kính yêu Ðấng Tạo Hóa và sống cộng sinh với các sinh vật sống động khác. Chúng ta có thể học được nhiều điều từ khả năng chăm chú lắng nghe Thiên Chúa, con người và thiên nhiên. Và chúng ta cần nó, nhất là trong bối cảnh tốc độ chóng mặt và điên cuồng của thế giới ngày nay, được đánh dấu bằng sự "nhanh chóng hóa" liên tục, điều này gây khó khăn cho sự phát triển nhân bản thực sự, bền vững và toàn diện (xem Laudato Si', 18), và cuối cùng tạo ra "một xã hội mệt mỏi và vỡ mộng", khó có thể phục hồi hương vị cho việc chiêm niệm, những mối quan hệ đích thực, sự huyền bí của việc cùng nhau chung sống. Chúng ta cần lắng nghe và đối thoại với nhau xiết bao, để lùi bước khỏi chủ nghĩa cá nhân đang thịnh hành, khỏi những phán xét vội vàng, sự hung hăng lan tỏa và sự cám dỗ chia rẽ thế giới thành người tốt và kẻ xấu! Kích thước lớn của những chiếc lá phong, có tác dụng hấp thụ không khí ô nhiễm và từ đó cung cấp oxy, mời chúng ta chiêm ngưỡng vẻ đẹp của sáng thế và đánh giá cao những giá trị lành mạnh hiện hữu trong nền văn hóa bản địa. Chúng có thể truyền cảm hứng cho tất cả chúng ta và giúp chữa lành các khuynh hướng lợi dụng có hại. Khai thác sáng thế, các mối liên hệ, thời gian và chỉ dựa hoạt động của con người trên những gì chứng tỏ là hữu ích và có lợi.
Tuy nhiên, trong quá khứ, những lời dạy quan yếu này đã bị phản đối dữ dội. Trước hết, tôi nghĩ đến các chính sách đồng hóa và giải phóng, liên quan đến cả hệ thống trường nội trú, đã gây hại cho nhiều gia đình bản địa bằng cách phá hoại ngôn ngữ, văn hóa và thế giới quan của họ. Trong hệ thống đáng trách đó, được thúc đẩy bởi các nhà cầm quyền thời đó, đã chia cắt nhiều trẻ em khỏi gia đình của chúng, các định chế Công Giáo địa phương đa dạng có một phần trong đó. Vì lý do này, tôi bày tỏ sự xấu hổ và đau buồn sâu xa của mình, và cùng với các giám mục của đất nước này, tôi tiếp tục cầu xin sự tha thứ cho những điều sai trái của rất nhiều Kitô hữu đối với người dân bản địa. Thật là bi thảm khi một số tín hữu, như đã xảy ra trong giai đoạn lịch sử đó, tuân theo các quy ước của thế gian hơn là tuân theo Tin Mừng. Ðức tin Kitô giáo đã đóng một vai trò thiết yếu trong việc hình thành những lý tưởng cao nhất của Canada, đặc trưng bởi lòng mong muốn xây dựng một đất nước tốt đẹp hơn cho tất cả người dân. Ðồng thời, khi thừa nhận lỗi lầm của chúng ta, cần phải làm việc cùng nhau để hoàn thành một mục tiêu mà tôi biết tất cả qúy vị đều chia sẻ: thúc đẩy các quyền hợp pháp của người dân bản địa và ủng hộ các diễn trình hàn gắn và hòa giải giữa họ và những người không phải bản địa của đất nước. Ðiều đó được phản ảnh trong cam kết đáp ứng một cách phù hợp những lời kêu gọi của Ủy Ban Chân lý và Hòa giải, cũng như trong mối quan tâm thừa nhận các quyền của người bản xứ.
Tòa thánh và các cộng đồng Công Giáo địa phương cam kết một cách cụ thể trong việc cổ vũ các nền văn hóa bản địa thông qua các hình thức đồng hành tinh thần chuyên biệt và thích đáng, bao gồm việc chú ý đến truyền thống văn hóa, phong tục, ngôn ngữ và quá trình giáo dục của họ, theo tinh thần của Tuyên bố Liên hợp quốc về Quyền của Người Bản địa. Chúng ta mong muốn đổi mới mối liên hệ giữa Giáo hội và các dân tộc bản địa của Canada, một mối liên hệ được đánh dấu bằng cả một tình yêu đã sinh hoa kết trái vượt bực và, một cách bi thảm, những vết thương sâu hoắm được chúng ta cam kết thấu hiểu và hàn gắn. Tôi rất biết ơn đã gặp gỡ và lắng nghe nhiều đại diện của các dân tộc bản địa trong những tháng gần đây ở Rome, và, ở đây, tại Canada này, có thể canh tân mối liên hệ tốt đẹp đã được thiết lập ở đó. Khoảng thời gian chúng ta ở bên nhau đã để lại ấn tượng trong tôi và để lại một mong muốn vững chắc nhằm đáp lại sự phẫn nộ và xấu hổ vì những đau khổ mà người dân bản địa phải chịu đựng, và để tiến lên trong một cuộc hành trình huynh đệ và kiên nhẫn với tất cả người dân Canada, phù hợp với sự thật và công lý, hoạt động để hàn gắn và hòa giải, và không ngừng được truyền cảm hứng bởi hy vọng.
"Lịch sử đau khổ và khinh miệt" đó, kết quả của não trạng thực dân, "không dễ dàng hàn gắn". Thật vậy, nó nên làm chúng ta nhận ra rằng "diễn trình thực dân hóa vẫn chưa kết thúc; ở nhiều nơi nó đã biến dạng, ngụy trang và che giấu "(Querida Amazonia, 16). Ðây là trường hợp của các hình thức thực dân hóa ý thức hệ. Trước đây, não trạng thực dân coi thường đời sống cụ thể của con người và áp đặt những mô hình văn hóa đã định sẵn; thế nhưng cả ngày nay cũng vậy, có nhiều hình thức thực dân hóa ý thức hệ xung đột với thực tại cuộc sống, bóp nghẹt sự gắn bó tự nhiên của các dân tộc với các giá trị của họ, và cố gắng nhổ bỏ các truyền thống, lịch sử và các ràng buộc tôn giáo của họ. Não trạng này, khi tự phụ nghĩ rằng những trang đen tối của lịch sử đã bị bỏ lại phía sau, đã trở nên cởi mở đối với "nền văn hóa triệt tiêu" vốn đánh giá quá khứ hoàn toàn dựa trên một số phạm trù đương thời nào đó. Kết quả là một phong cách văn hóa đánh đồng mọi sự, làm cho mọi sự đều bằng nhau, chứng tỏ không khoan dung với những khác biệt và tập trung vào thời điểm hiện tại, vào nhu cầu và quyền lợi của cá nhân, trong khi thường xuyên làm ngơ nhiệm vụ của mình đối với những người yếu đuối và dễ bị tổn thương nhất trong số những anh chị em của chúng ta: người nghèo, người di cư, người già, người bệnh, trẻ sơ sinh... Họ là những người bị lãng quên trong "các xã hội giàu có"; họ là những người, giữa sự thờ ơ tổng quát, bị gạt sang một bên như những chiếc lá khô bị cháy.
Thay vào đó, những tán lá đa sắc phong phú của cây phong nhắc nhở chúng ta về tầm quan trọng của toàn thể, tầm quan trọng của việc phát triển các cộng đồng con người không độc dạng một cách nhạt nhẽo, mà thực sự cởi mở và hòa nhập. Và cũng như mọi chiếc lá đều là nền tảng cho cành lá xum xuê, mỗi gia đình, trong tư cách tế bào thiết yếu của xã hội, phải đóng góp phần của mình, vì "tương lai của nhân loại đi qua gia đình" (Thánh Gioan Phaolô II, Familiaris Consortio, 86). Gia đình là thực tại xã hội cụ thể đầu tiên, nhưng nó đang bị đe dọa bởi nhiều nhân tố: bạo lực gia đình, nhịp độ lao động điên cuồng, não trạng duy cá nhân, đua tranh nghề nghiệp gay gắt, thất nghiệp, sự cô đơn và cô lập của người trẻ, sự bỏ rơi người già và khuyết tật# Người dân bản địa có nhiều điều để dạy chúng ta về việc chăm sóc và bảo vệ gia đình; trong số đó, ngay từ khi còn nhỏ, trẻ em học cách nhận biết đúng sai, trung thực, chia sẻ, sửa chữa lỗi lầm,bắt đầu lại, an ủi nhau và hòa giải. Mong những điều sai trái mà người dân bản địa phải chịu đựng, mà vì chúng, chúng ta đang xấu hổ, được dùng như một lời cảnh cáo đối với chúng ta ngày nay, kẻo việc quan tâm đến gia đình và quyền lợi của nó bị làm ngơ vì lợi ích cá nhân và năng suất cao hơn.
Chúng ta hãy trở lại lá phong. Trong thời chiến, những người lính sử dụng những chiếc lá đó để băng bó và xoa dịu vết thương. Ngày nay, trước sự điên cuồng vô nghĩa của chiến tranh, một lần nữa chúng ta cần phải hàn gắn các hình thức thù địch và chủ nghĩa cực đoan cũng như chữa lành vết thương của lòng căm thù. Một nhân chứng của những hành động bạo lực bi thảm trong quá khứ gần đây đã nhận xét rằng "hòa bình có bí quyết của riêng nó: không bao giờ ghét bất cứ ai. Nếu chúng ta muốn sống, chúng ta không bao giờ nên ghét bỏ "(Phỏng vấn Edith Bruck, Avvenire, 8 tháng 3 năm 2022). Chúng ta không nên phân chia thế giới thành bạn và thù, để tạo ra khoảng cách và một lần nữa tự trang bị đầy mình: một cuộc chạy đua vũ trang và các chiến lược răn đe sẽ không mang lại hòa bình và an ninh. Chúng ta không cần tự hỏi mình làm thế nào để theo đuổi các cuộc chiến tranh, mà là làm thế nào để ngăn chặn chúng. Và để ngăn chặn toàn bộ các dân tộc, một lần nữa, khỏi bị bắt làm con tin và bị kìm kẹp bởi những cuộc chiến tranh lạnh khủng khiếp vẫn đang gia tăng. Những gì chúng ta cần là các chính sách sáng tạo và có tầm nhìn xa hơn có khả năng vượt ra khỏi các phạm trù đối kháng để đưa ra câu trả lời cho những thách thức hoàn cầu.
Thực thế, những thách thức lớn trong thời đại của chúng ta, như hòa bình, biến đổi khí hậu, ảnh hưởng của đại dịch và phong trào di dân quốc tế, đều có một điểm chung: chúng là những thách thức hoàn cầu; chúng liên quan đến tất cả mọi người. Và vì tất cả đều nói lên sự cần thiết phải xem xét toàn thể, nên chính trị không thể bị giam cầm trong quyền lợi đảng phái. Như truyền thống khôn ngoan bản địa từng dạy, chúng ta cần phải có khả năng nhìn bảy thế hệ đi trước, chứ không phải sự thuận tiện trước mắt chúng ta, các cuộc bầu cử tiếp theo, hoặc ủng hộ nhóm vận động hành lang này hay nhóm vận động hành lang kia. Nhưng chúng ta cũng cần đánh giá cao khát vọng của người trẻ đối với tình huynh đệ, công lý và hòa bình. Ðể gìn giữ ký ức và khôn ngoan, chúng ta cần lắng nghe người cao niên, nhưng để tiến tới tương lai, chúng ta cũng cần ủng hộ ước mơ của người trẻ. Họ xứng đáng có một tương lai tốt đẹp hơn tương lai mà chúng ta đang chuẩn bị cho họ; họ xứng đáng được tham gia vào các quyết định về việc xây dựng thế giới hôm nay và mai sau, và đặc biệt là về việc bảo vệ ngôi nhà chung của chúng ta; về mặt này, các giá trị và lời dạy của các dân tộc bản địa rất quý giá. Ở đây, tôi muốn bày tỏ sự đánh giá cao đối với cam kết đáng khen ngợi đang được thực hiện ở cấp địa phương trong việc bảo vệ môi trường. Thậm chí, có thể nói rằng các biểu tượng được vẽ từ thiên nhiên, chẳng hạn như hoa irít (fleur-de-lis) trên lá cờ của Tỉnh Québec này và lá phong trên lá cờ quốc gia, xác nhận thiên chức sinh thái của Canada.
Khi Ủy ban sáng tạo quốc kỳ thành lập về việc đánh giá hàng nghìn bản phác thảo được gửi cho mục đích đó, nhiều bản trong số đó là của những người bình thường, điều chứng tỏ đáng ngạc nhiên là hầu hết các bản này đều có hình ảnh của chiếc lá phong. Sự hội tụ xung quanh biểu tượng được chia sẻ này khiến tôi đưa ra một hạn từ cần thiết cho tất cả người dân Canada: chủ nghĩa đa văn hóa. Chủ nghĩa đa văn hóa là nền tảng cho sự gắn kết của một xã hội đa dạng như màu sắc lấp lánh của những tán lá cây phong. Với nhiều điểm và khía cạnh của nó, chiếc lá phong gợi cho chúng ta về một khối đa diện; nó cho chúng ta biết rằng qúy vị là những người có khả năng hòa nhập, để những người mới đến có thể tìm thấy một vị trí trong sự thống nhất đa dạng đó và đóng góp ban đầu của riêng họ vào nó (xem Evangelii Gaudium, 236). Chủ nghĩa đa văn hóa là một thách thức thường trực: nó liên quan đến việc chấp nhận và ủng hộ mọi yếu tố khác nhau hiện có, đồng thời tôn trọng các truyền thống và nền văn hóa đa dạng của chúng, và không bao giờ nghĩ rằng quá trình này đã hoàn tất. Về phương diện này, tôi bày tỏ sự cảm kích đối với sự hào phóng thể hiện trong việc tiếp nhận nhiều người di cư Ukraine và Afghanistan. Cũng cần phải vượt ra khỏi những lời ngụy biện về nỗi sợ hãi đối với người nhập cư và, tùy theo khả năng của đất nước, cung cấp cho họ cơ hội cụ thể để tham gia một cách có trách nhiệm vào xã hội. Muốn vậy, quyền lợi và dân chủ là những điều không thể thiếu. Nhưng cũng cần phải đối đầu với não trạng duy cá nhân và nên nhớ rằng cuộc sống chung dựa trên những giả định mà hệ thống chính trị không thể tự tạo ra. Ở đây, văn hóa bản địa cũng giúp ích rất nhiều trong việc nhắc lại tầm quan trọng của các giá trị xã hội. Giáo Hội Công Giáo, với chiều kích phổ quát, quan tâm đến những người dễ bị tổn thương nhất, phục vụ chính đáng cho sự sống con người tại mọi thời điểm hiện hữu, từ lúc thụ thai cho đến khi chết tự nhiên, rất vui được cống hiến những đóng góp cụ thể của mình.
Trong những ngày này, tôi đã nghe nói về nhiều người túng thiếu đến gõ cửa các giáo xứ. Ngay ở một đất nước phát triển và thịnh vượng như Canada, vốn rất chú trọng đến trợ cấp xã hội, vẫn có rất nhiều người vô gia cư tìm đến nhà thờ và ngân hàng lương thực để nhận được sự giúp đỡ thiết yếu nhằm đáp ứng nhu cầu của họ, các nhu cầu, mà chúng ta đừng quên, không chỉ có tính vật chất. Những anh chị em này của chúng ta thúc đẩy chúng ta suy gẫm về nhu cầu cấp thiết phải nỗ lực khắc phục sự bất công triệt để đang làm hoen ố thế giới của chúng ta, trong đó sự phong phú của các hồng phúc sáng thế được phân phối một cách không công bằng. Ðiều tai tiếng là phúc lợi do phát triển kinh tế mang lại không mang lại lợi ích cho tất cả các thành phần của xã hội. Và thực sự đáng buồn là chính trong số những người dân bản xứ, chúng ta thường thấy có nhiều chỉ số về nghèo đói, cùng với những chỉ số tiêu cực khác, chẳng hạn như tỷ lệ đi học thấp và ít khả năng tiếp cận quyền sở hữu nhà ở và chăm sóc sức khỏe. Mong rằng biểu tượng chiếc lá phong, thường xuyên xuất hiện trên nhãn các sản phẩm của đất nước, sẽ là động lực khuyến khích mọi người đưa ra các quyết định kinh tế và xã hội nhằm thúc đẩy sự tham gia và quan tâm đến những người có nhu cầu.
Các thách thức cấp bách của ngày nay phải được đương đầu bằng sự hòa hợp chung, tay trong tay. Tôi cảm ơn vì lòng hiếu khách, sự quan tâm và tôn trọng của qúy vị, và với tình âu yếm sâu đậm, tôi xin bảo đảm với qúy vị rằng Canada và người dân Canada thực sự gần gũi với trái tim tôi.