Lược qua đề nghị của các nhóm nhỏ
về hai đề xuất gây tranh cãi:
và vai trò phụ nữ
Thượng Hội Ðồng Amazon: Lược qua đề nghị của các nhóm nhỏ về hai đề xuất gây tranh cãi: và vai trò phụ nữ.
Vũ Văn An
Vatican (Vatican News 29-10-2019) - Các nhóm nhỏ đã trình bầy các phúc trình thảo luận của họ lúc thượng hội đồng họp được một nửa tổng số các phiên họp toàn thể. Nhưng cho đến nay, Tòa Thánh mới chỉ công bố nguyên bản bằng tiếng Tây Ban Nha. Hãng Tin Zenit lần lượt dịch sang Anh Ngữ trong những bản dịch họ gọi là để làm việc. Chúng tôi dựa vào bản dịch tiếng Anh của họ để tóm lược đề nghị của các nhóm liên quan tới hai vấn đề hiện gây tranh cãi rất lớn. Ðó là các vấn đề Viri Probati và vai trò phụ nữ.
Nhóm A nói tiếng Tây Ban Nha
Nhóm đặt dưới sự chủ toạ của Ðức Hồng Y Carlos AGUIAR RETES và tường trình viên là Ðức Cha L. AZUAJE AYALA. Nhóm không đích danh sử dụng thuật ngữ Viri Probati, nhưng trong điểm góp ý thứ hai, họ nói đến việc "đào tạo Cộng đoàn Môn đệ", đặt nặng khía cạnh đào tạo: bằng bộ mặt Amazon, nghĩa là phát xuất từ các nguyên tắc và giá trị của các dân tộc và nền văn hóa "hiện diện ở đó"; cụ thể hơn là phải bắt đầu bằng nền nhân học văn hóa Amazon, tương tác với túi khôn của các dân tộc bản địa, những dân tộc sông nước (riverine) và những quilombos (1) sống tại các thành thị để họ không đánh mất bản sắc và đạt được sự hội nhập.
Áp dụng thực tế, nhóm đề nghị một nền đào tạo toàn diện cho mọi tác nhân mục vụ phục vụ tại Amazon; còn về ơn gọi làm linh mục, nhóm đề nghị thành lập các chủng viện bản địa, không như những trường nội trú cho bằng những nhà rộng mở đối với nền văn hóa và viễn kiến vũ trụ của vùng, đặt ngay tại lãnh thổ.
Về vai trò phụ nữ, Nhóm chỉ nói tổng quát rằng phụ nữ vẫn còn đang bị kỳ thị tại Amazon mặc dù họ đảm nhiệm nhiều trách vụ quan trọng nhất là trong việc "truyền tải đức tin". Và đề nghị của nhóm là tổ chức một Thượng Hội Ðồng Giám Mục chuyên đề cập đến bản sắc và việc phục vụ của phụ nữ trong Giáo Hội.
Nhóm B nói tiếng Tây Ban Nha
Nhóm đặt dưới sự điều hợp của Ðức Tổng Giám Mục Edmundo P. VALENZUELA MELLID, S.D.B. Ðức Cha Francisco J. MUNERA CORREA, I.M.C. là tường trình viên.
Nhóm bàn đến ba vấn đề quan trọng: Tính thừa tác vụ, việc bảo vệ sự sống và nhân quyền, hành động của Giáo Hội trong việc chăm sóc Ngôi Nhà Chung.
Thành thử đối với nhóm vấn đề thừa tác vụ đã được đặt lên hàng đầu. Về vấn đề rất quan trọng này, Nhóm nói đến việc thiết lập các thừa tác vụ giáo dân mới: thực thi các thừa tác vụ đọc sách và Thánh Thể đã được Tự Sắc "Ministeriam Quaedam" (1971) thiết lập nhưng nay bao gồm cả phụ nữ nữa. Ngoài ra, phải chính thức thiết lập các thừa tác vụ: hoạt náo viên, phối trí viên, hướng dẫn cộng đoàn, và dạy giáo lý. Nhóm còn nhắc đến các thừa tác vụ nghệ thuật, văn hóa, y tế, chính trị (?), giáo dục, môi trường... cả thừa tác vụ tiếp tân và hiếu khách để đồng hành với các di dân, và truyền thông xã hội cũng như các kỹ thuật mới...
Nhóm cho rằng việc thiết lập các thừa tác vụ trên phải có tính chính thức trong một nghi thức, trước khi có bất cứ việc đào tạo thích đáng và đồng hành nào tiếp theo đó.
Về thừa tác vụ phó tế vĩnh viễn, nhóm đề nghị "hội nhập văn hóa nhiều hơn" thừa tác vụ này vào vùng Amazon. Riêng đối với khả thể phó tế nữ, nhóm "khuyến khích việc tiếp tục nghiên cứu chủ đề này, nhìn tới các khả thể tương lai hơn là lịch sử quá khứ".
Về thừa tác vụ linh mục, việc đào tạo phải "dựa trên các diễn trình bản vị hóa và cộng đồng... đương đầu với việc hội nhập văn hóa và liên văn hóa và với quan điểm cao về cộng đoàn và truyền giáo". Ðể được thế, phải "thiết lập chủng viện bản địa cho vùng Amazon".
Về chủ đề Viri Probati, Nhóm nói rất rõ ở tiểu điểm 1.5: "Về việc truyền chức linh mục cho những người đàn ông có vợ ở vùng Amazon, cách tiếp cận chủ đề này được Nhóm nhìn từ quan điểm lắng nghe và biện phân tiếng nói của Chúa Thánh Thần, Ðấng mời gọi chúng ta tiếp nhận tiếng kêu của cộng đồng chúng ta và cảm thương tìm cách có câu trả lời đúng để đời sống bí tích, liên kết với chức vụ chủ tế cộng đồng bởi Bí tích Truyền chức Thánh, có thể tuôn trào cho sự phát triển cá nhân, cộng đồng và truyền giáo của dân Chúa tại vùng Amazon của chúng ta. Ðề xuất này nhằm mục đích yêu cầu Ðức Thánh Cha khả thể ban chức linh mục cho những người đàn ông có vợ của vùng Amazon, một cách ngoại thường, trong những hoàn cảnh chuyên biệt và cho một số dân tộc chuyên biệt, có thể xác lập rõ các lý do biện minh cho nó. Ðây hoàn toàn không phải là chuyện các linh mục hạng nhì. Cần phải lưu ý đến việc nhiều người lên tiếng khẳng định rằng chủ đề này nên được quyết định tại Thượng hội đồng này. Nhưng, những tiếng nói khác nghĩ rằng nó nên được nghiên cứu và quyết định trong một Thượng hội đồng chuyên biệt..
Nhóm C nói tiếng Tây Ban Nha
Nhóm đặt dưới sự phối hợp của Ðức Tổng Giám Mục Jonny E. REYES SEQUERA, S.D.B. và Cha Roberto JARAMILLO, Dòng tên, là tường trình viên.
Nhóm bàn đến vấn đề môi trường trước tiên, sau đó, bàn đến việc bảo vệ nhân quyền, lãnh thổ và văn hóa, rồi di dân, hội nhập văn hóa và sau cùng đến "Các Nhu cầu Giáo Hội và Các Thừa tác vụ mới".
Về điểm cuối cùng, Nhóm cho rằng "Vì truyền thống trong Giáo Hội, có thể cho phép phụ nữ đảm nhiệm các thừa tác vụ gọi là 'thiết lập' (instituted) như Ðọc Sách và Thánh Thể cũng như Phó Tế Vĩnh Viễn".
Về các Viri Probati, nhóm cho rằng "điều quan trọng là biện phân, qua việc tham khảo dân Chúa và việc biện phân của Ðấng Bản Quyền, tính thích đáng để những người này đượ chuẩn bị thỏa đáng và sau đó, được chọn để phục vụ trong chức linh mục. Ðây không phải là chuyện linh mục hạng ba hay hạng bốn, hoặc chỉ để cử hành Bí tích Thánh Thể, mà là ơn gọi linh mục đích thực".
Trong khi ấy, Nhóm kêu gọi "mọi Giáo Hội khắp thế giới, và đặc biệt các Giáo Hội của các nước tạo thành Lưu Vực Sông Amazon, hướng mắt và hướng tâm hồn về Amazon, và liên đới với các nhu cầu khẩn thiết của vùng này. Tình liên đới của họ phải chủ yếu được biểu lộ bằng hành động truyền giáo của giáo dân, linh mục, nam nữ tu sĩ sẵn lòng được hội nhập văn hóa và phục vụ các Giáo Hội Amazon, nhưng cũng sẵn lòng chia sẻ vật chất hoặc các tài nguyên khác để củng cố khả năng phục vụ của các toà đại diện vá các giáo phận mà chúng tôi đang phục vụ".
Nhóm D nói tiếng Tây Ban Nha
Nhóm này do Ðức Tổng Giám Mục Omar de Jesus Mejia Giraldo làm phối trí viên và Cha Alfredo Ferro Medina, Dòng tên là tường trình viên.
Nhóm bàn đến các đe dọa về lãnh thổ và con người Amazon trước nhất. Liền sau đó là Giáo Hội thừa tác. Về điểm sau, Nhóm nhấn mạnh tới việc phải từ "nền mục vụ thăm viếng" chuyển sang "nền mục vụ hiện diện".
Về khía cạnh trên, nhóm nhận định Amazon chưa có "các cộng đồng Kitô giáo" mà chỉ có "các buổi tụ tập phụng vụ. Thành thử, công việc mục vụ phải được tập chú vào việc tạo ra các cộng đồng Kitô giáo và, từ đó, xét xem các thừa tác vụ nào cần thiết để phục vụ cộng đoàn tốt hơn. Chúng tôi không muốn các người phục dịch các linh mục, mà phục dịch cộng đồng, tránh việc giáo sĩ hóa hàng giáo dân".
Một cách cụ thể, nhóm "thúc giục ban các thừa tác vụ cho các người nam nữ trên căn bản công bằng, miễn là họ có khả năng, sự chín mùi, nhân đức, và đào tạo thích đáng và nếu coi là thuận lợi, thì chính thức thừa nhận các việc phục vụ vốn đã được ban cấp hoặc có thể được ban cấp, bất kể là tạm thời hay vĩnh viễn, như: phó tế vĩnh viễn, hoà giải viên, đọc sách, đại biểu Lời Chúa, thông dịch viên, giáo lý viên, các lãnh tụ cộng đoàn, những người phụ trách việc bác ái, các thừa tác viên Thánh Thể, những người trừ qủy và chữa bệnh, các trình thuật viên, các người chăm sóc Căn Nhà Chung của chúng ta và nhiều thừa tác vụ khác cần thiết cho việc truyền giáo, phù hợp với bối cảnh hoặc nhu cầu".
Riêng về các Viri Probati, Nhóm có vẻ mơ hồ, chỉ nói rằng "trong khi quả quyết rằng độc thân là một hồng phúc đối với Giáo Hội, xin yêu cầu các cộng đồng cổ vũ việc phong chức linh mục cho những người đạo đức, được chính các cộng đồng của họ tiến cử và kính trọng".
Nhóm E nói tiếng Tây Ban Nha
Nhóm đặt dưới sự phối trí của Ðức Hồng Y Oscar A. RODRIGUEZ MARADIAGA, S.D.B. Ðức Hồng Y Jose J. TRAVIESO MARTIN, C.M.F. là tường trình viên.
Nhóm lưu ý đến vai trò phụ nữ trong Giáo Hội, nên đã đề nghị thiết lập một thừa tác vụ chính thức cho phụ nữ, khuyến khích và phát huy việc tham gia của họ vào việc lãnh đạo Giáo Hội không đòi có bí tích truyền chức thánh. Cụ thể hơn, nhóm đề nghị: nghiên cứu một lần nữa các suy tư về chức nữ phó tế theo quan điểm của Vatican II.
Không thấy nhóm có đề nghị cụ thể nào về Viri Probati.
Nhóm A nói tiếng Ý
Nhóm được sự phối trí của Ðức Tổng Giám Mục Flavio GIOVENALE, S.D.B. Với Cha Dario BOSSI, M.C.C.J. là tường trình viên.
Về các Viri Probati, nhóm thiếu nhất trí khi cho rằng: "Một số nghị phụ Thượng Hội Ðồng yêu cầu rằng trong các cộng đồng Kitô giáo có đức tin vững vàng, những người chín chắn, được kính trọng và thừa nhận được truyền chức, bất kể là độc thân hay có gia đình được thiết lập và bền vững, để chắc chắn có các bí tích nhằm bảo tồn và nâng đỡ đời sống Kitô giáo". Các vị này dựa vào giáo luật điều 1047 tiết 2,3 cho phép việc xin Tòa Thánh chuẩn chước việc phong chức cho những người có gia đình. Nhóm cũng dựa vào Thánh Kinh: các thư 1Tm 3:2-3, 12 và Tt 1:5-6.
Tuy nhiên, nhiều nghị phụ khác cho rằng đề nghị trên "vì liên quan đến mọi châu lục, nên có thể giảm thiểu giá trị của luật độc thân hoặc mất nhiệt tình truyền giáo trong việc phục vụ các cộng đồng xa xôi hơn. Các ngài chủ trương rằng, vì nguyên tắc thần học về đồng nghị, chủ đề này nên được ý kiến của toàn thể Giáo Hội và, do đó, các ngài đề nghị một Thượng Hội Ðồng phổ quát bàn về phương diện này".
Nhóm nhấn mạnh đến tính hồng ân và gia bảo của luật độc thân và ta nên đề nghị nó cho các sắc dân Amazon.
Ðể chống nạn thiếu linh mục ở Amazon, nhóm "kêu gọi các Hội đồng Giám Mục của Châu Lục tăng cường các dự án hợp tác và hiệp thông giữa các Giáo Hội và gửi các nhà truyền giáo mới tới vùng Amazon. Họ cũng kêu gọi các linh mục hiện đang phục vụ tại Bắc Bán Cầu chuyển tới vùng truyền giáo Amazon.
Về vai trò phụ nữ, Nhóm đề nghị trao các thừa tác vụ đọc sách và giúp lễ cho phụ nữ, bất kể là giáo dân hay tu sĩ, được đào tạo và chuẩn bị thích đáng. Cũng nên thiết lập thừa tác vụ phối trí cho cả nam lẫn nữ.Việc thiết lập này là thẩm quyền của Giám Mục địa phương.
Nhóm B nói tiếng Ý
Nhóm được đặt dưới sự phối trí của Ðức Hồng Y Luis F. Ladaria Ferrier, Dòng Tên; với Ðức Tổng Giám Mục Filippo SANTORO làm tường trình viên.
Nhóm chú trọng nhiều đến các khía cạnh truyền giáo, bảo vệ môi trường, văn hóa, con người Amazon. Về vấn đề Viri Probati, nhóm bày tỏ "sự bối rối trước việc thiếu suy nghĩ về các nguyên nhân từng dẫn đến đề nghị nghị vượt qua luật độc thân một cách nào đó".
Nhóm không có đề nghị cụ thể náo về việc phong chức linh mục cho các Viri Probati cũng như các thừa tác vụ chính thức cho phụ nữ.
Nhóm duy nhất nói tiếng Anh và tiếng Pháp
Nhóm này đặt dưới sự phối trí của Ðức Hồng Y Jean-Claude HOLLERICH, Dòng Tên; với Ðức Tổng Giám Mục Emmanuel LAFONT là tường trình viên.
Nhóm bàn đến 5 chiều kích: mục vụ, văn hóa, xã hội, sinh thái và tâm linh. Và không có đề nghị cụ thể nào về việc phong chức linh mục cho các Viri Probati cũng như các thừa tác vụ chính thức cho phụ nữ.
Nhóm A nói tiếng Bồ Ðào Nha
Nhóm này đặt dưới sự phối trí của Ðức Tổng Giám Mục Jesus M. CIZAURRE BERDONCES, O.A.R.; với Ðức Tổng Giám Mục Neri J. TONDELLO là tường trình viên.
Ngay ở mục 2, Nhóm đã có đề nghị về Viri Probati như sau: "Các thừa tác vụ thụ phong, liên quan đến việc cử hành Lời Chúa và các Bí Tích, nhất là Bí tích Thánh Thể, đã trở nên cần thiết và khẩn thiết... Vì sự cần thiết của một Giáo Hội thường trưc vượt quá việc thăm viếng, chúng tôi hiểu cần phải nhân gấp bội sự hiện diện của chúng ta như Giáo Hội tại Amazon với các thừa tác vụ mới. Bên kia các thừa tác vụ đọc sách, giúp lễ, phó tế vĩnh viễn, thừa tác vụ Lời Chúa, thừa tác vụ Phép Rửa, chúng tôi xin Ðức Thánh Cha chấp nhận, cho Tòan Vùng Amazon, những người đàn ông vào thừa tác vụ linh mục, và các người đàn bà vào hàng phó tế, ưu tiên người bản địa, được cộng đồng của họ tôn trọng và nhìn nhận, dù họ đã có một gia đình được thiết lập và vững ổn, nhằm mục đích bảo đảm có các bí tích để đồng hành và nâng đỡ đời sống Kitô giáo của cộng đồng".
Nhóm B nói tiếng Bồ Ðào Nha
Nhóm này đặt dưới sự phối trí của Ðức Tổng Giám Mục Pedro BRITO GUIMARAES; với Ðức Tổng Giám Mục Evaristo P. SPENGLER . O.F.M. là tường trình viên.
Nhóm bàn đến 3 chiều kích: 1) Sinh thái toàn diện và việc Bảo vệ Ngôi Nhà chung; 2) Các Dân tộc Bản địa và các Cộng đồng Truyền thống; 3) Giáo hội.
Vấn đề Viri Probati được đề cập ở chiều kích thứ ba. Nhóm cho rằng "Việc phong chức cho các Viri Probati được coi là cần thiết đối với Toàn Vùng Amazon. Sau một thời kỳ làm phó tế hữu hiệu, các ứng viên nam giới có gia đình muốn được thụ phong phải chu toàn các tiêu chuẩn sau đây trong số nhiều tiêu chuẩn khác: đời sống cầu nguyện và yêu mến Lời Chúa và yêu mến Giáo Hội; đời sống Thánh Thể được phản ảnh trong đời sống hiến thân và phục vụ; lối sống cộng đoàn; tinh thần truyền giáo".
Nhóm đề nghị:
"1) Ủy quyền cho các Hội Ðồng Giám Mục hiện diện trong Toàn Vùng Amazon việc thiết lập thừa tác vụ này;
"2) Ủy thác cho các Giám Mục việc thực hiện kinh nghiệm này".
Nhóm cũng đề nghị phong chức phó tế cho phụ nữ. Nhóm viết: "Xét vì sự hiện diện có tính quyết định của phụ nữ trong lịch sử cứu rỗi, như Ðức Maria và các phụ nữ thánh thiện trong Sứ Mệnh Giáo Hội, các Tiến Sĩ và Cố Vấn của Ðức Giáo Hoàng; xét vì sự hiện diện có tính quyết định của phụ nữ trong đời sống và sứ mệnh của Giáo Hội ở Amazon và Công đồng Vatican II đã tái lập chức phó tế vĩnh viễn cho đàn ông, vì nó tốt lành và hữu ích cho Giáo Hội, chúng tôi tin rằng cùng một luận điểm này có giá trị để tạo ra chức phó tế cho các phụ nữ trong Giáo Hội ở Amazon".
Nhóm C nói tiếng Bồ Ðào Nha
Nhóm này đặt dưới sự phối trí của Ðức Tổng Giám Mục Jose B. SA SILVA; với Ðức Tổng Giám Mục Vilsom BASSO, S.C.J. là tường trình viên.
Nhóm đưa ra 25 đóng góp để "viết Tài liệu Cuối cùng" nhưng không dừng lâu ở bất cứ đóng góp nào. Ở phần chiều kích mục vụ và truyền giáo, nhóm viết: "chúng tôi làm nổi bật sự cần thiết phải hoán cải bản thân và mục vụ, phục hồi tính trung tâm của Lời Chúa và Phép Thánh Thể, suy nghĩ nhiều hơn nữa về chủ đề thừa tác vụ và các khả thể khác nhau liên quan tới chức phó tế, viri probati, phụ nữ, các linh mục kết hôn, quyền lãnh đạo của giáo dân. Chúng tôi nhấn mạnh rằng điều quan trọng là phải nhấn mạnh hơn nữa các chiều kích Kinh thánh, truyền giáo, mục vụ và nhân bản trong việc đào tạo các tân linh mục. Tất cả vì một Giáo Hội "tiến lên phía trước".
Nhóm D nói tiếng Bồ Ðào Nha
Nhóm này đặt dưới sự phối trí của Ðức Tổng Giám Mục Alberto TAVEIRA CORREA; với Ðức Tổng Giám Mục Wilmar SANTIN, O.CARM là tường trình viên.
Nhóm suy tư về 7 chủ đề: 1)Ðào tạo hàng giáo dân và các nhà truyền giáo; 2) Bạo lực đối với các dân tộc, con người, và thiên nhiên; 3)Các nền văn hóa Amazon và việc Truyền giảng Tin mừng; 4) Lòng đạo đức bình dân; 5) Ðời sống Thánh hiến ở Amazon; 6) Tuổi trẻ; 7) Các thừa tác vụ.
Hai vấn đề Viri Probati và phụ nữ dĩ nhiên được lồng vào chủ đề cuối cùng. Nhóm viết: "Chúng tôi tái khẳng định giá trị của độc thân và nhu cầu phải dấn thân hơn nữa vào nền mục vụ ơn gọi. Chúng tôi coi là chủ yếu việc đề cao các thừa tác vụ hiện có và việc thiết lập các thừa tác vụ mới để thoả mãn các nhu cầu.
"Việc lắng nghe được thực hiện trước Thượng Hội Ðồng đã biểu lộ ước muốn truyền chức linh mục cho các Viri Probati, cũng như thừa tác vụ nữ phó tế. Hai điểm này kêu gọi phải già dặn hơn và đào sâu thêm".
Tài liệu cuối cùng
Tóm lại, Tài liệu cuối cùng của Thượng Hội Ðồng Amazon quả phản ảnh các phúc trình của các nhóm trên đây: Ða số muốn phong chức linh mục cho các Viri Probati và phong chức phó tế cho phụ nữ.
Theo bản tóm Tài liệu cuối cùng do Tòa Thánh Công bố, các nghị phụ đề nghị "các thẩm quyền có năng quyền thiết lập các tiêu chuẩn và tư thái, trong khuôn khổ của Lumen gentium 26, để phong chức linh mục cho những người đàn ông phù hợp, những người đã tạo lập hợp pháp một gia đình ổn định, được cộng đồng tôn trọng, những người đã sống chức phó tế vĩnh viễn một cách có hiệu quả và là những người đã nhận được một sự đào tạo thỏa đáng về chức linh mục để duy trì đời sống của cộng đồng Kitô giáo qua việc rao giảng Lời Chúa và cử hành các Bí tích ở những vùng xa xôi nhất của Amazon".
Tuy nhiên, vì các ý kiến có phần không đồng thanh, như đã thấy ở trên, nên Tài liệu cuối cùng có câu thòng sau đây: "Tài liệu xác định rằng, về phương diện này, 'một số vị ủng hộ phương thức phổ quát hơn đối với chủ đề'", nghĩa là cần sự ủng hộ rộng rãi hơn của ít nhất một Thượng Hội Ðồng Giám Mục thông thường, chứ không hạn chế như Thượng Hội Ðồng đặc biệt về Vùng Amazon.
Riêng vai trò của phụ nữ, Thượng Hội Ðồng Amazon xem ra ít bạo dạn hơn vì ngoài các thừa tác vụ đọc sách và giúp lễ ra, Thượng Hội Ðồng Amazon dường như muốn chức phó tế nữ được nghiên cứu thêm và sẵn sàng "chờ kết quả". Cũng theo Bản Tóm lược Tài liệu Cuối cùng của Tòa Thánh, "Bản văn... công nhận các thừa tác vụ được Chúa Giêsu giao phó cho phụ nữ và kêu gọi duyệt lại Tự Sắc Ministeria quaedam của Thánh Phaolô VI, để, khi được đào tạo và chuẩn bị thỏa đáng, phụ nữ cũng có thể nhận được các thừa tác vụ giúp lễ (acolyte) và đọc sách, song song với các thừa tác vụ khác họ vốn đã thi hành.
"Một cách chuyên biệt, trong những bối cảnh trong đó các cộng đồng Công Giáo được hướng dẫn bởi phụ nữ, tài liệu yêu cầu thành lập một thừa tác vụ công nhận phụ nữ là nhà lãnh đạo của cộng đồng. Thượng hội đồng nhận định rằng nhiều cuộc tham vấn về Amazon muốn có 'chức phó tế vĩnh viễn cho phụ nữ', một chủ đề hiện diện rất nhiều trong diễn trình làm việc của Thượng hội đồng tại Vatican. Tài liệu bày tỏ mong muốn của những người tham gia Thượng hội đồng được chia sẻ kinh nghiệm của họ và các suy tư đã xuất hiện từ trước đến nay với 'Ủy ban nghiên cứu về chức phó tế Phụ nữ', được Ðức Giáo Hoàng Phanxicô thành lập năm 2016, và 'chờ đợi kết quả'".
- - - - - -
Ghi chú: Quilombo, cũng gọi là mocambo, thời thuộc địa Ba Tây, chỉ một cộng đồng do các nô lệ đào thoát thành lập, ở những khu vực ít ai khác lui tới được và thường chỉ gồm gần 100 người, sống bằng trồng trọt và să bắn.