Ðức Phanxicô năm 2015 và 2016
dưới mắt các tác giả Công Giáo
Ðức Phanxicô năm 2015 và 2016 dưới mắt các tác giả Công Giáo.
Roma (VietCatholic News 28-12-2015) - Gần bước qua năm 2016, nhiều tác giả Công Giáo muốn nhìn lại năm 2015 của riêng Ðức Phanxicô. Ít nhất có 2 tác giả nêu ra đủ 10 điều đáng nói về ngài trong năm 2015.
I. Mười lý do khiến người bảo thủ không tín nhiệm Ðức Phanxicô
Trong một bài báo đăng ngày 2 tháng 12 năm 2015, linh mục cựu mục sư Anh Giáo, Dwight Longenecker, quan tâm tới thái độ của người bảo thủ đối với Ðức Ðương Kim Giáo Hoàng, với một nhận định tổng quát là "Ðức Giáo Hoàng Phanxicô tiếp tục gây tranh cãi và tạo bối rối với những nhận xét ứng khẩu của ngài. Ngài làm những người bảo thủ lo lắng".
Mười lý do khiến người bảo thủ lo lắng là:
1. Người bảo thủ thích cơ cấu và trật tự: Giáo Hội Công Giáo có giáo luật, sách giáo lý, sách nguyện, tín điều đâu ra đó. Với những thứ này, người Công Giáo bảo thủ cảm thấy an tâm. Trong một thế giới mỗi ngày mỗi bất trắc và duy tương đối hơn, tín điều và kỷ luật giúp giữ cho sự hỗn mang "nằm im một chỗ". Ðức Phanxicô hình như không coi trọng các khía cạnh này. Ngài nhấn mạnh tới tinh thần của luật, chứ không phải chữ nghĩa của luật. Ngài cởi mở và muốn có cách tiếp cận với đức tin một cách đầy yêu thương và từ bi...
2. Người bảo thủ thích sự rõ ràng chứ không chỉ bác ái: Người Công Giáo bảo thủ thích thấy các tín điều, tín lý và kỷ luật được phát biểu một cách rõ ràng và chính xác. Họ cũng muốn chúng được biểu lộ với sự hiểu biết, thương cảm và bác ái. Họ có được cả hai thứ này với nhà triết học sáng chói là Ðức Gioan Phaolô II và nhà thần học là Ðức Bênêđíctô XVI. Phong thái của Ðức Phanxicô có khác. Ngài thoải mái (freewheeling) và cởi mở hơn. Ngài rất vững vàng trong đức tin, nhưng các nhận định của ngài đôi khi lan man (wandering) và bộc phát. Ngài ít quan tâm với việc trình bầy ngôi vị giáo hoàng như khối đá vững chắc mà lưu tâm hơn tới việc tự trình bầy ngài như một con người nhân bản đầy suy tư và nghi vấn. Một số thích ngài như thế. Người bảo thủ thì không thích.
3. Người Công Giáo bảo thủ có khuynh hướng nghi ngại: Nhiều người Công Giáo bảo thủ, suốt trong 50 năm qua, luôn cảm thấy bị thương tổn bởi các biến cố xẩy ra trong Giáo Hội. Họ nghi ngại các xu hướng duy hiện đại (modernism) và duy tương đối trong Giáo Hội, nhất là ở Tây Phương. Họ sợ thứ thuốc độc thần học này được nuôi dưỡng ở các bình diện cao nhất của Giáo Hội. Họ cũng nghi ngại việc phe duy hiện đại dùng các xảo thuật hậu trường, các hiệp hội đen tối, cả chuyện hăm dọa lẫn lừa đảo để đạt mục đích. Thành thử khi họ nghe nói "các tay mafia" của Ðức Hồng Y Danneel tìm cách ảnh hưởng tới mật nghị bầu giáo hoàng kỳ vừa qua, họ thấy không vui. Khi họ nghe nói vị Hồng Y này và phe nhóm của ngài muốn Ðức Hồng Y Bergoglio hơn Ðức Hồng Y Ratzinger, rồi chứng kiến việc Ðức Bênêđíctô XVI từ chức và Ðức Hồng Y Bergoglio được bầu làm giáo hoàng, họ ngửi thấy mùi chuột. Khi Ðức Giáo Hoàng Phanxicô lôi Ðức Hồng Y Danneels ra khỏi cảnh hưu trí để phục vụ tại Thượng Hội Ðồng Giám Mục về Gia Ðình, thì mùi chuột của họ lại càng nặng nề hơn.
4. Người bảo thủ thường hoài nghi đối với việc hâm nóng địa cầu: Họ tin rằng cái thứ hâm nóng địa cầu bị khuyếch đại kia chỉ là cái cớ để các lãnh tụ thế giới đưa ra các hiệp ước cũng như các vụ thương lượng khác để tạo ra một hệ thống kinh tế hoàn cầu nhằm thành lập một chính phủ hoàn vũ. Sự kiện Ðức Giáo Hoàng Phanxicô dành hẳn một thông điệp cho chủ đề này làm họ bồn chồn lo lắng. Giống mọi người khác, họ tin rằng ô nhiễm là một điều xấu xa và việc cưỡng hiếp trật tự thiên nhiên một cách bừa bãi là một điều ngu xuẩn. Họ vui khi vị giáo hoàng lên tiếng về các chủ đề này, nhưng họ sợ rằng Ðức Phanxicô tự để cho ngôi vị giáo hoàng bị lèo lái bởi các tác giả của nghị trình cấp tiến, thế tục và duy hoàn cầu hóa.
5. Người bảo thủ cực lực phò sự sống và gia đình: Khi Ðức Giáo Hoàng Phanxicô nói rằng không nên nói quá nhiều tới các vấn đề hôn nhân đồng tính, phá thai và luân lý tính dục, người bảo thủ hồ nghi ngài không dấn thân đối với các chính nghĩa thiết thân của họ. Khi ngài cử hành Thánh Lễ ở Uganda tại đền thờ những anh hùng tử đạo từng hy sinh mạng sống để chống đối đồng tính luyến ái, người bảo thủ thắc mắc tại sao Ðức Phanxicô không lợi dụng dịp này để đề cập tới vấn đề ấy. Khi ngài viếng thăm Hoa Kỳ, họ cũng buồn khi không thấy ngài nói chi một cách chuyên biệt tới chủ đề này trước Quốc Hội.
6. Người bảo thủ không thích Hồi Giáo: Có lẽ họ không được thông tri hay do cuồng tín, nhưng sự thật là phần lớn những người bảo thủ không ưa Hồi Giáo mà họ cũng không có khuynh hướng muốn học hỏi hay có tinh thần cởi mở. Ðối với họ, Hồi Giáo là tôn giáo của những kẻ cuồng tín điên dại chỉ những muốn chinh phạt thế giới bằng Luật Sharia và bất cứ những ai không thừa nhận mối nguy này mà sử dụng tới vũ khí đều là những kẻ ngây thơ cùng cực. Do đó, khi Ðức Phanxicô thăm viếng các đền thờ Hồi Giáo và thân thiện với các giáo sĩ của tôn giáo này, họ lắc đầu chán nản.
7. Người bảo thủ không thích Cộng Sản: Người bảo thủ thích việc Giáo Hội "ưu tiên chọn người nghèo" và hiểu rằng giúp đỡ người thiếu thốn là một việc thương người quan trọng. Tuy nhiên, họ không thích thần học giải phóng hay bất cứ điều gì có mùi tương tự. Họ lo lắng khi thấy tình bạn và thiện cảm của Ðức Phanxicô quá gần với những thần học gia giải phóng. Khi ngài không ngừng nói tới người nghèo và các hệ thống kinh tế bất công, khi ngài ra các tuyên bố về nền kinh tế và các hệ thống chính trị thế giới, họ sợ ngài lên tiếng cho chủ nghĩa Mác hơn là cho Tin Mừng.
8. Người bảo thủ nhấn mạnh tới trách nhiệm cá nhân: Khi Ðức Phanxicô chỉ trích thế giới về nền kinh tế hoàn cầu, về các hệ thống sinh thái và chính trị đang sa đọa và phá hoại, người bảo thủ co rúm lại. Họ thấy vấn đề là vấn đề đạo đức bản thân và trách nhiệm cá nhân. Họ thắc mắc tại sao Ðức Giáo Hoàng không tập chú nhiều hơn vào việc phúc âm hóa các cá nhân và việc hồi tâm các linh hồn nhằm đem lại sự thay đổi. Họ lo ngài quá quan tâm đến việc thay đổi thế giới hơn là chuẩn bị các linh hồn cho thế giới sắp tới. Họ ngạc nhiên tại sao ngài không nói nhiều hơn tới Chúa Giêsu Kitô và nhu cầu cứu chuộc và cứu rỗi bản thân.
9. Người bảo thủ nghĩ đại kết mất thì giờ: Người bảo thủ rất hiểu: vị giáo hoàng phải là một nhà ngoại giao có hạng và phải mỉm cười với bất cứ ai ngài gặp, nhưng họ không có nhiều thì giờ dành cho cuộc đối thoại đại kết với người Thệ Phản từng châm chọc Ðạo Công Giáo. Khi Ðức Phanxicô cảm kích trả lời một người đàn bà thuộc giáo phái Luthêrô vốn kết hôn với người chồng Công Giáo về việc rước lễ qua lại, họ không thấy một vị mục tử hiền hậu tỏ thiện cảm với một người đang trong tình huống khó khăn. Họ chỉ thấy một vị giáo hoàng không biết mình đang nói gì khi cho một lời khuyên có tính xúc cảm nông cạn hơn là một câu trả lời rõ ràng, dứt khoát và có tính thách đố.
10. Người bảo thủ thích việc thờ phượng và sùng kính truyền thống: Họ tin rằng Ðức Giáo Hoàng Phanxicô là một người tốt lành, nhưng khi ngài công khai châm chọc việc lần chuỗi mân côi, lên án người duy truyền thống là "cực đoan" và cảnh cáo các nữ tu là các cô gái già cáu kỉnh, họ không thể không cảm thấy ngài không đứng về phía họ. Ðã đành, Ðức Phanxicô muốn người ta cầu nguyện nhiều hơn và thờ lạy Thiên Chúa cách cung kính hơn. Nếu thế, tại sao ngài lại không chịu hỗ trợ những người yêu mến các điều ấy ngay trong nhà thờ của họ?
Theo Cha Longenecker, những người phê bình người bảo thủ vì đã phê phán Ðức Phanxicô nên cố gắng hiểu tại sao họ lại tỏ ra lo lắng như thế. Ta nên dành cho họ điều người Anh gọi là "benefit of doubt" (tin cho tới khi chứng minh khác đi).
Ngược lại, người bảo thủ nên nín hơi, tránh các ngôn từ quá khích và bất trung đối với vị kế nhiệm Thánh Phêrô. Thay vào đó, họ nên gần gũi Chúa Giêsu và Ðức Mẹ nhiều hơn, phát triển sâu sắc hơn đức tin của mình và sống thực đức tin ấy một cách hân hoan hơn giữa lòng thế giới.
II. Mười sự kiện hàng đầu của Ðức Phanxicô trong năm 2015
Tác giả John L. Allen Jr., ngày 26 tháng 12 năm 2015, liệt kê 10 sự kiện hàng đầu của Ðức Phanxicô trong năm 2015. Ông khởi đầu bảng liệt kê của mình bằng nhận định cho rằng: "Ðức Giáo Hoàng Phanxicô là câu định nghĩa của từ điển về một vị giáo hoàng tranh đấu, không ngừng nói và làm những điều khuấy động các trái tim, làm người ta nhíu lông mày, và nói chung khiến quần chúng lưu ý".
Tác giả này liệt kê từ số nhỏ tới số lớn 10 điều đáng lưu ý về Ðức Phanxicô:
10. Mỹ Châu La Tinh
Cuộc tông du Ecuador, Bolivia, và Paraguay gần như là cuộc vinh qui bái tổ đầy chiến thắng của vị giáo hoàng đầu tiên của Mỹ Châu La Tinh. Cao điểm là bài diễn văn ngày 10 tháng 7 với các phong trào bình dân ở Bolivia, trong đó, Ðức Phanxicô tố cáo "chủ nghĩa tân thực dân" và kêu gọi dành cho người nghèo "những quyền thánh thiêng" có việc làm, nhà ở và đất đai.
9. Ðức Tổng Giám Mục Romero
Dù Ðức Phanxicô không đích thân chủ tọa lễ phong Á Thánh vào ngày 23 tháng 5 năm 2015 cho Ðức Tổng Giám Mục Oscar Romero của El Salvador, nhưng lễ này không thể có nếu không có ngài. Việc này không những đánh dấu một thứ hòa giải nào đó với thần học giải phóng, mà còn đem lại cho các vị tử đạo đương thời của Kitô Giáo một vị thánh quan thầy.
8. Các vụ rì rỏ Vatican 2.0
Tháng 11 năm 2015, 2 cuốn sách về các tai tiếng tài chánh của Vatican xuất hiện, dựa trên việc rì rỏ các tài liệu của một ủy ban Giáo Hoàng. Vatican kết án 3 người "nội gián" vì tội rì rỏ này, cũng như hai nhà báo đã cho công bố các cuốn sách, bằng hình luật. Chưa biết kết thúc sẽ ra sao, nhưng vụ án rì rỏ này đã đặt ra nhiều nghi vấn về tự do phát biểu, tương lai của sự tin cẩn trong nội bộ Vatican, và hướng đi của cuộc cải tổ tài chánh của Ðức Giáo Hoàng.
7. Phán quyết lẫn lộn về lạm dụng tình dục
Trong tháng Tư năm 2015, rõ ràng Ðức Phanxicô đã đưa ra một biện pháp quan trọng hướng tới việc qui trách nhiệm khi chấp nhận đơn từ chức của Ðức Cha Robert Finn thuộc Kansas City-St. Joseph. Ðây là vị giáo phẩm Hoa Kỳ duy nhất bị kết án là không chịu báo cáo. Ấy thế nhưng, Ðức Phanxicô cũng đã cử nhiệm một vị giám mục ở Chile, vốn bị coi là che chở một linh mục khét tiếng trong nước về tội lạm dụng tình dục, sau đó còn phản bác các lời phê phán cho việc cử nhiệm này là "duy tả". Cho tới nay, phần lớn những người có đầu óc cải tiến cho rằng Ðức Phanxicô đã có những phán quyết không nhất quán.
6. Sri Lanka và Phi Luật Tân
Tháng Giêng, ngay trước khi ngài tới, một số người Sri Lanka gán cho Ðức Phanxicô công trạng đã làm họ mạnh dạn bầu một vị tổng thống có đầu óc cải tiến vừa phải. Tại Phi Luật Tân, Ðức Phanxicô đã phá mọi kỷ lục trước đây về số người tham dự Thánh Lễ Ðại Trào, lôi cuốn tới hơn 6 triệu người tham dự. Hình ảnh Ðức Giáo Hoàng tại hòn đảo Tacloban đang bị bão tố tàn phá ngày 17 tháng Giêng năm 2015, mình mặc chiếc poncho che mưa mầu vàng, ngay tức khắc trở thành "thần tượng".
5. Cộng Hòa Trung Phi
Trong khi người Hoa Kỳ mừng Lễ Tạ Ơn, thì Ðức Phanxicô viếng thăm Kenya, Uganda và Cộng Hòa Trung Phi. Cuộc viếng thăm Cộng Hòa Trung Phi đánh dấu lần đầu một vị giáo hoàng hiện đại đặt chân lên một vùng chiến sự thực sự đang diễn ra. Liệu chuyến viếng thăm này có đem lại hòa bình lâu dài hay không là chuyện chưa ai rõ nhưng quyết tâm của Ðức Giáo Hoàng đã để lại một ấn tượng thật sâu sắc. Ngài từng nửa đùa nửa thật nói với viên phi công rằng nếu máy bay không an toàn đáp xuống, thì xin cho ngài chiếc dù, vì dù gì, ngài cũng phải tới đó.
4. Laudato Si'/Thay đổi khí hậu
Lần đầu tiên, một vị giáo hoàng đã dành hẳn một thông điệp cho môi trường, nhấn mạnh rằng hạn chế tác động của việc thay đổi khí hậu là một vấn đề luân lý và tâm linh. Trong cuộc thăm viếng Chương Trình Môi Trường của Liên Hiệp Quốc tại Kenya, Ðức Phanxicô nhắc đi nhắc lại lời kêu gọi phải có hành động mạnh mẽ tại cuộc họp thượng đỉnh Cop21 của Liên Hiệp Quốc, cảnh cáo rằng không làm như thế sẽ là một "thảm họa"; nhiều quan sát viên cho rằng ngài đã góp phần vào kết quả vừa qua tại thượng đỉnh Paris. Dư luận Công Giáo thì có hơi pha trộn, nhưng không ai hiểu lầm được quan điểm của ngài.
3. Cuba và Hiệp Chúng Quốc
Năm 2014, Ðức Phanxicô giúp Cuba và Hiệp Chúng Quốc hòa giải với nhau; năm 2015, ngài thực hiện vòng chiến thắng bằng cách tổng hợp chuyến viếng thăm cả hai nước cùng một thời điểm. Chuyến viếng thăm lần đầu tiên của ngài tại Hoa Kỳ là một thành công rực rỡ, tạo ra hàng loạt những giây phút đáng ghi nhớ: "Thánh Lễ Trên Cỏ" bên ngoài Ðền Thờ Vô Nhiễm Thai ở Washington D.C., một vòng náo nhiệt xuyên qua Central Park ở New York, và bài diễn văn tại Cung Ðộc Lập ở Philadelphia, đọc tại cùng một bục đọc mà Tổng Thống Abraham Lincoln vốn dùng để đọc bài Gettysburg Address nổi tiếng. Các cuộc thăm dò dư luận dành cho Ðức Phanxicô nhiều lời ca ngợi tuyệt diệu, cho rằng chuyến viếng thăm này đã cải thiện quan điểm của người Hoa Kỳ đối với Giáo Hội.
2. Năm Thương Xót
Ðức Phanxicô công bố rằng ngày 8 tháng 12 năm 2015 tới ngày 20 tháng 11 năm 2016 sẽ được tuân giữ như Năm Thánh Ðặc Biệt về Lòng Thương Xót; các giới chức Tòa Thánh cho rằng ít nhất sẽ có 10 triệu khách hành hương tới thăm thành phố Rôma. Hơn bất cứ điều gì khác, việc công bố nhấn mạnh đến sự thông sáng này: lòng thương xót là dấu ấn tâm linh chủ yếu của triều giáo hoàng của ngài, là máy lọc qua đó, Ðức Phanxicô hiểu chính ngài và nghị trình của ngài.
1. Thượng Hội Ðồng Giám Mục
Nếu chỉ xét tới khía cạnh kịch tính, thì không gì qua mặt được Thượng Hội Ðồng Giám Mục về Gia Ðình từ ngày 4 tới ngày 25 tháng 10; vì cuộc họp này cho thấy nhiều vị Hồng Y "cỡi ngựa đấu thương" cách công khai, nhiều người hoài nghi có chuyện lừa đảo (rigging) và sắp đặt phe phái (deck-stacking) và nhiều nhóm đấu tranh kéo nhau tới Rôma. Xét về thực chất, Thượng Hội Ðồng cung cấp một hình quang tuyến X cho thấy một Giáo Hội phân rẽ trong các vấn đề như ly dị, đồng tính luyến ái, và những người sống chung bên ngoài hôn nhân, và "bồi thẩm đoàn" vẫn đang phải chờ xem Ðức Phanxicô sẽ giải quyết các lưỡng nan này ra sao. Xét về thủ tục, Thượng Hội Ðồng dường như đang sử dụng một lối mới để xử lý các bất đồng, cho phép chúng tự do xuất hiện vì tin rằng Giáo Hội không có gì phải sợ một cuộc tranh luận lành mạnh cả. Khi các sử gia nói tới di sản của Ðức Giáo Hoàng Phanxicô, hai thượng hội đồng về gia đình có thể là khởi điểm.
Ðức Phanxicô và năm 2016 dưới mắt các tác giả Công Giáo
Ðức Phanxicô trong năm 2016:
Tác giả Gerard O'Connell, trong số mới nhất của Tập San America, nói đến "Ðức Phanxicô Trong Năm 2016" với nhận định tổng quát cho rằng: nói theo thi sĩ Ái Nhĩ Lan Arthur O'Shaughnessy, Ðức Phanxicô vừa là người chuyển động và lay động (mover and shcker) vừa là người mơ đủ mọi giấc mơ. Ngài muốn chuyển động và lay động để các giấc mơ trở thành hiện thực. Ta thấy điều này ngay từ lúc ngài mới được bầu làm giáo hoàng ngày 13 tháng Ba năm 2013, và chắc chắn ta sẽ thấy nó nhiều hơn trong năm 2016.
Năm Thánh Thương Xót là biến cố ưu tiên trong các giấc mơ của Ðức Phanxicô. Trong một thế giới được đánh dấu bằng tranh chấp, bạo động, tàn ác dã man, trả đũa, nghèo đói và loại trừ, ngài cổ vũ việc tái khám phá lòng thương xót làm đường dẫn tới một thế giới nhân đạo hơn. Ngài muốn Giáo Hội soi sáng con đường ấy.
Nhưng ngài biết Giáo Hội thường có não trạng phê phán và do đó làm tối đen đi vị trí trung tâm của lòng thương xót, nên ngài nhấn mạnh tới việc phải đặt lòng thương xót trước công lý, không phải chỉ bằng lời nói mà bằng cả nhiều cách thế có tính sáng tạo nữa, trong đó có việc thực hành các việc thương người về phần hồn và phần xác. Ngài muốn phát huy "cuộc cách mạng của lòng âu yếm".
Ðức Phanxicô làm nổi bật ý nghĩa của lòng thương xót đối với đời sống và sứ mệnh của Giáo Hội trong Sắc Chỉ công bố Năm Thánh Ðặc Biệt về Lòng Thương Xót. Sau đó, ngài đi sâu hơn vào chi tiết trong một cuộc phỏng vấn sẽ được in thành sách tựa là Tên Thiên Chúa Là Thương Xót vào ngày 12 tháng Giêng sắp tới. Năm ngày sau, ngài sẽ tới thăm hội đường Do Thái Giáo tại Rôma.
Kể từ khi Ðức Bonifaxiô VIII mở năm thánh đầu tiên năm 1300, 28 năm thánh sau đó đã lấy Rôma làm tâm điểm, nhưng Ðức Phanxicô đã phá truyền thống này bằng hai cách: cách thứ nhất, ngài mở năm thánh tại nhà thờ chính tòa Bangui, thuộc Cộng Hòa Trung Phi, một đất nước bị điêu linh vì nghèo đói và tranh chấp; cách thứ hai, ngài quyết định rằng năm thánh này sẽ được tản quyền và cửa năm thánh sẽ được mở tại mọi giáo phận và đền thánh khắp thế giới, cũng như trong các tình huống bị loại trừ như bệnh việc, nhà tù và trại tị nạn. Chừng 10,000 cửa thánh đã được mở tại chừng 3,000 giáo phận khắp thế giới.
Ðức Phanxicô đã minh nhiên nối kết Năm Thánh Thương Xót với các Thượng Hội Ðồng Giám Mục về gia đình và người ta mong rằng Ngài sẽ công bố tông huấn về gia đình trong đầu năm 2016. Nó sẽ là bản văn huấn quyền quan trọng nhất của ngài trong năm này. Người ta vẫn còn phải chờ xem Ngài sẽ mở cửa thương xót ra sao cho những người Công Giáo đang cảm thấy bị loại khỏi đời sống Giáo Hội vì lý do này hay lý do nọ.
Hai cuộc tông du chính trong năm 2016: tới Mễ Tây Cơ (12-18 tháng Hai năm 2016) và tới Krakow, Ba Lan dự Ngày Giới Trẻ Thế Giới (26-31 tháng Bẩy năm 2016) trực tiếp có liên hệ tới chủ đề thương xót. Huy hiệu cho chuyến viếng thăm 4 thành phố của Mễ Tây Cơ sẽ là Misionero de Misericordia y Paz (Nhà Truyền Giáo của Lòng Thương Xót và Hòa Bình), trong khi huy hiệu cho Ngày Giới Trẻ Thế Giới sẽ tập trung vào lời của Chúa Giêsu: "Phúc thay ai có lòng thương xót vì họ sẽ được thương xót (Mt 5:7). Chắc chắn ngài sẽ tới thăm Auschwitz lúc ở Krakow.
Ngày 16 tháng Ba năm 2013, Ðức Phanxicô từng nói với giới truyền thông rằng ngài mơ có một Giáo Hội nghèo dành cho người nghèo, và suốt trong triều giáo hoàng của mình, ngài luôn lưu ý tới các khu ngoại vi. Chắc chắn ngài sẽ tiếp tục con đường này khi cử nhiệm các tân Hồng Y vào tháng Sáu.
Vị Giáo Hoàng đầu tiên người Mỹ Châu La Tinh này mơ có một Giáo Hội nơi tính công nghị (synodity) được thực thi và là nơi việc tản quyền trở thành thực tại. Ngài đề xuất điều này trong văn kiện lên chương trình của ngài tựa là Niềm Vui Tin Mừng và đã khai triển thêm trong bai diễn văn chủ yếu của ngài nhân kỷ niệm 50 năm ngày thiết lập Thượng Hội Ðồng Giám Mục.
Ngoài ra, Ðức Phanxicô và hội đồng 9 Hồng Y của ngài sẽ dành một buổi trong cuộc họp của các ngài vào các ngày 8-9 tháng Hai năm 2016 cho chủ đề này, vì sự liên quan của nó với cuộc cải tổ Giáo Triều Rôma.
Ðiều cũng đáng nhắc đến là Ủy Ban Thần Học Quốc Tế hiện đang nghiên cứu vấn đề tính công nghị và Giáo Hội. Các suy tư này sẽ dọn đường cho việc thay đổi cách cai quản Giáo Hội và rất có thể có nhiều hệ luận quan trọng trong lãnh vực đại kế.
Cũng nên lưu ý: Ðức Phanxicô luôn hy vọng thực hiện được một đột phá trong tương quan với Giáo Hội Chính Thống Nga qua cuộc gặp gỡ với Thượng Phụ Mạc Tư Khoa, Kirill I. Ngài cũng hy vọng sẽ lập được quan hệ ngoại giáo với Trung Hoa. Hai điều này biết đâu không diễn ra trước khi ngài kết thúc Năm Thánh Thương Xót vào ngày 20 tháng Mười Một năm 2016!
Thách đố truyền thông của Ðức Phanxicô trong năm 2016
Tác giả Andrea Gagliarducci trong một bài báo ngày 28 tháng 12 tập chú vào khía cạnh truyền thông của Ðức Phanxicô. Nhưng trước khi đi vào điểm chính này, Andrea Gagliarducci ghi nhận hai thay đổi đáng lưu ý của Ðức Phanxicô trong năm 2015. Thứ nhất, không như năm trước, khi nói chuyện đầu năm với Giáo Triều, ngài liệt kê 15 thứ bệnh của định chế này, năm nay cũng trong khung cảnh này, ngài thừa nhận hiệu năng, lòng trung thành và chăm chỉ làm việc của mọi nhân viên và thành viên Giáo Triều. Ngài cám ơn "Vatican ẩn dật" gồm các nhân viên âm thầm làm việc tại Vatican và cho Vatican. Họ không được những hàng tít lớn nhắc đến nhưng họ làm cho guồng máy Giáo Triều chạy tốt và chạy đều.
Thứ hai, trước đây, triều Giáo Hoàng của ngài có đặc điểm thích "outsourcing" (tìm người ở bên ngoài Giáo Triều), nay thì ngược lại, các bổ nhiệm thích nhằm vào nội bộ Giáo Triều nhiều hơn.
Các vụ bổ nhiệm mới đây trong ngành truyền thông của Tòa Thánh, là ngành cho tới nay việc cải tổ chưa bị trở ngại chậm trễ nào, có thể được đọc trong chiều hướng trên. Greg Burke được bổ nhiệm làm Phó Giám Ðốc Phòng Báo Chí của Tòa Thánh, bỏ trống chức vụ Cố Vấn Cao Cấp về Truyền Thông tại Phủ Quốc Vụ Khanh, một chức vụ thực sự đã được thiết kế cho chính Burke. Ðức Ông Dario Edoardo Viganò được cử làm Giám Ðốc Truyền Hình Vatican và Chủ Tịch Văn Phòng Thư Ký Truyền Thông. Ngài nhường chức Giám Ðốc Truyền Hình Vatican cho Stefano D'Agostini, người suốt đời nghề nghiệp phục vụ tại đài phát tuyến của Tòa Thánh. Ðức Ông Paul Tighe, cho đến nay là nhân vật số hai trong Hội Ðồng Giáo Hoàng về Truyền Thông Xã Hội, được thăng chức giám mục và được cử làm Phó Thư Ký tại Hội Ðồng Giáo Hoàng về Văn Hóa. Trong chức vụ mới này, chắc chắn ngài có nhiệm vụ làm gạch nối giữa Hội Ðồng Giáo Hoàng và Văn Phòng mới; như thế, ngài là người duy nhất sống sót từ kế hoạch cũ nhằm kết hợp Hội Ðồng Giáo Hoàng về Truyền Thông Xã Hội và Hội Ðồng Giáo Hoàng về Văn Hóa.
Do đó, các cử nhiệm trên cho thấy: cuộc cải tổ vẫn đang tiếp diễn, nhưng đồng thời nó cần có liên tục tính trong nội bộ. Vì từ khi có vụ xử Rì Rỏ 2, xem ra Ðức Phanxicô đã bỏ ý tưởng thuê các cố vấn hay chuyên viên bên ngoài. Ngay Gianfranco Mammì, tân Tổng Giám Ðốc của Viện Tôn Giáo Sự Vụ, cũng suốt đời phục vụ cơ quan này, bắt đầu chỉ là một thu ngân viên. Ông cũng là một người được Ðức Phanxicô tin tưởng, lúc ngài gặp ông thời ông còn phụ trách Mỹ Châu La Tinh Sự Vụ của cơ quan này.
Các cử nhiệm mới trong ngành truyền thông cũng ra dấu một điểm khác nữa: Tòa Thánh muốn lưu ý nhiều hơn tới cung cách truyền thông thế tục nhìn mình. Greg Burke, một cựu phóng viên của Fox News, được thuê với khế ước 3 năm làm Cố Vấn Truyền Thông tại Phủ Quốc Vụ Khanh, thời có vụ Rì Rỏ thứ nhất. Ông tham dự cuộc họp mùa hè 2012 tại Castel Gandolfo giữa Ðức Bênêđíctô XVI và Ủy Ban Hồng Y về Việc Rì Rỏ Các Tài Liệu. Ủy Ban này cũng tra vấn một số chuyên viên nổi đình đám về Vatican.
Greg Burke cũng có được nhiều liên hệ rất tốt với môi trường truyền thông thế tục và Anh Mỹ hiện đang "tạo tin" trên thế giới. Trong khi ông làm cố vấn, tờ Financial Times có cho công bố một bài của Ðức Bênêđíctô XVI về Giáng Sinh năm 2012; các dữ kiện liên quan tới đáp ứng của Giáo Hội đối với nạn ấu dâm đã được truyền thông thế tục công bố đầu tiên cho thế giới; các tin tức liên quan tới việc giao dịch cổ phần trong nội bộ APSA (Cơ Quan Quản Trị Di Sản Tông Tòa) được Reuters công bố trước nhất. Chắc chắn Greg Burke không phải là người sắp xếp hết các dịch vụ này, nhưng rõ ràng ông lưu ý tới truyền thông thế tục.
Ðức Ông Viganò cũng thế. Ngài đã phối trí rất khéo đoạn phim diễn tả cuộc du hành cuối cùng trong tư cách giáo hoàng của Ðức Bênêđíctô XVI trong chuyến trực thăng vận tới Castel Gandolfo. Nhưng ngài cũng là người đã có ý tưởng tổ chức cuộc phỏng vấn độc quyền giữa Ðức Phanxicô và hệ thống truyền hình Mỹ ABC trước chuyến viếng thăm Hoa Kỳ. Ðức Ông Viganò biết phải truyền thông ra sao, và ngài sẵn sàng truyền thông bất cứ lúc nào có được một cử tọa tốt, và truyền thông thế tục thực sự là một diễn đàn hoàn hảo. Ðối với ngài, truyền bá sứ điệp là một điều nền tảng nhất. Là Chủ Tịch Văn Phòng Truyền Thông, Ðức Ông Viganò sẽ cầm cân nẩy mực không những về cơ cấu mà còn cả về nội dung của truyền thông Vatican: một trong các đề nghị để cải tổ ngành truyền thông của Tòa Thánh là tạo ra một phòng tin duy nhất cho mọi ngành truyền thông của Tòa Thánh.
Làm thế nào để tạo ra nội dung trên thì còn phải chờ. Nhưng các vụ cử nhiệm trên cho thấy Vatican đã nhìn thấy nhu cầu phải duy trì các liên hệ tốt đẹp với thế giới thế tục, như thể việc phê phán của truyền thông thế tục hết sức chủ yếu đối với sinh hoạt của Giáo Hội.
Theo Gagliarducci, điều trên có thể đúng, nhưng lý lẽ này có nguy cơ hy sinh ngành báo chí chuyên biệt Công Giáo, một ngành tuy không có tính định chế nhưng luôn trung thành với định chế, có khả năng cung cấp các chủ đề chính cho Vatican và cho Giáo Hội Công Giáo, một cách khách quan và chính xác.
Khi các tùy viên truyền thông của Tòa Thánh tìm cách phổ biến các hình ảnh tốt đẹp nhất theo nhãn quan truyền thông thế tục và các cuốn sách của các vị giáo hoàng được xuất bản bởi các nhà xuất bản khác hơn là Nhà Xuất Bản Vatican (Libreria Editrice Vaticana) vốn có quyền đối với các lời lẽ của Ðức Giáo Hoàng, thì truyền thông Công Giáo rơi vào một cuộc khủng hoang khá sâu. Nhiều tạp chí phải đóng cửa. Nguyệt San "30 Giorni" (30 Ngày) đã ngưng ấn hành hơn 2 năm qua, bất chấp sự kiện nó từng cung cấp một dịch vụ văn hóa quan trọng cho các xứ truyền giáo và các giáo phận. Năm nay, "Il Regno" và "Settimana", hai tạp chí do các Cha Dòng Dehonia xuất bản, đã đóng cửa: như thế, thế giới Công Giáo tại Ý Ðại Lợi mất hai tiếng nói quan trọng trong cuộc tranh luận rộng rãi.
Ngay "Ad Gentes", tạp chí truyền giáo duy nhất, cũng ngưng ấn hành, trong khi, tin đóng cửa Hãng Thông Tấn Truyền Giáo MISNA vừa được đột ngột công bố cách nay mấy ngày. Không còn đầu tư nào nữa vào các sáng kiến báo chí truyền giáo này nữa, và chúng không được mua đủ để sống còn.
Cũng còn là vì nội dung nữa. Nhận định về việc đóng cửa tờ "Ad Gentes", Cha Piero Gheddo, một nhà truyền giáo lâu năm, phê bình khuynh hướng ngả theo các chủ đề xã hội của tờ báo, trong khi đánh mất lý tưởng truyền giáo. Ngài nhấn mạnh tới việc phải nói về Thiên Chúa. Và nói về Thiên Chúa là điều ngày nay cần hơn bao giờ hết, bất chấp tinh thần truyền giáo lớn lao của Ðức Phanxicô.
Không lạ gì, cuộc gặp gỡ mới đây nhất của Ratzinger Schuelerkreis (Học trò cũ của Ðức Bênêđíctô XVI) đã được dành để thảo luận việc "Nói về Thiên Chúa trong thế giới hiện thời". Theo Ðức Ông Tomas Halik, diễn giả chính năm nay của nhóm này, Kitô Giáo "đang sống buổi chiều của mình" (không lặn nhưng cũng không mọc), một buổi chiều cần nhóm lửa lại cho cuộc tân phúc âm hóa.
Các thay đổi về cơ cấu truyền thông có thể giúp cải thiện hình ảnh của Giáo Hội trong giới truyền thông thế tục, nhưng chúng không giải quyết được vấn đề nội dung. Mà xét cho cùng các liên hệ cải thiện với thế giới thế tục cũng không giúp truyền bá các tín liệu quân bình và chuyên nghiệp liên quan tới Giáo Hội, bất kể các thiện cảm mà vị giáo hoàng này hay vị giáo hoàng có thể tạo nên.
Thực thế, thế giới thế tục thường nhìn Giáo Hội qua lỗ ống khoá, không hề có ý định giải thích Giáo Hội trong mọi sắc thái và trong mọi viễn tượng của nó. Mục đích sau cùng của các bản họ tường trình về Giáo Hội chao đảo từ việc nhấn mạnh tới các yếu điểm của Giáo Hội tới việc hào hứng đối với Giáo Hội nhờ bán được nhiều sản phẩm hơn. Ðàng sau báo chí thế tục luôn có nhu cầu lợi nhuận và khai thác hình ảnh, điều mà báo chí Công Giáo không thể tiếp nhận.
Sứ mệnh của Ðức Giáo Hoàng Phanxicô đối với các năm tháng sắp đến nên là một sứ mệnh tìm về với đặc sủng nguyên thủy của việc truyền thông Tin Mừng, và qua nó, truyền thông sự thật. Ðây là chủ đề chủ yếu cần đem ra thảo luận ở mọi bình diện của Giáo Hội. Ngay các phong trào trong Giáo Hội cũng đang dấn thân vào những cuộc tranh luận mạnh mẽ về các đặc sủng nguyên thủy. Khi tìm cách chuyên nghiệp hóa, dường như ta đã đánh mất việc tìm bản sắc.
Việc này cũng đúng cho cả Vatican nữa, và nay đã đến lúc cần chỉnh sửa. Sau khi chấm dứt thời kỳ tìm cách trao việc cho người ngoài cách bừa bãi và thuê các cố vấn bên ngoài để họ rì rỏ tin tức, nay đã đến lúc phải dùng người bên trong (insourcing), có khả năng đào tạo một thế hệ các nhà chuyên nghiệp mới hiểu rõ các định chế của Giáo Hội.
Ðức Phanxicô rõ ràng đang theo hướng trên. Ngài sẽ chỉ thành công khi các tín liệu từ Giáo Hội và về Giáo Hội không bị gọt dũa theo nhu cầu của thế giới thế tục, mà theo sự thật và bản sắc sâu xa của ta.
Vũ Văn An