Câu chuyện về một thời
Ngày Nhật đảo chính Pháp 9-3-1945
- Hồi ký: Câu chuyện về một thời: Ngày Nhật đảo chính Pháp 9-3-1945.
+ GM Phaolô Lê Ðắc Trọng
Chính hôm Ðức Cha Thịnh (Chaize) đang kinh lược xứ Mang Sơn, huyện Duy Tiên, tỉnh Hà Nam. Tối hôm ấy ở Mang Sơn, chỉ nghe thấy tiếng súng nổ ầm ầm vùng Hà Nội, chưa biết là chuyện gì.
Mãi trưa hôm sau, vào 12 giờ trưa, Ðức Cha và cha bộ Viết, cha xứ là cha Viên đang ăn cơm cùng cha Huyền và cha Bảo, thì thấy ông Quế (Jacques) là tây lai, coi trại bơm ở Ðọi Ðệp phóng ngựa lên, ông bảo tôi cần gặp Ðức Cha vì có việc rất cần. Nên dù Ðức Cha và các cha đang ăn cơm cũng phải trình Ðức Cha để ông gặp. Ông nói: tối hôm qua, ở Hà Nội, người Nhật đảo chính bắt hết các người Pháp, cả quân lẫn dân, và ra lệnh cho hết các người Pháp phải ra trình diện trong vòng ba ngày. Ai không ra trình diện, gặp đâu bắn đấy. Ðức Cha phải về Hà Nội để trình diện. Ðức Cha Thịnh nghe thấy vậy, ngài không ăn cơm nữa, bàn xem phải làm thế nào?
Các cha bàn: Ðức Cha ở Mang Sơn không được, vì tiện đường ô-tô muốn đến lúc nào cũng được. Ðức Cha phải vào xứ Kẻ Bèo cũng thuộc huyện Duy Tiên, nhưng là đồng chiêm, hẻo lánh, đường xá không đi ô-tô được, rồi sau sẽ liệu. Ðức Cha đành phải nghe.
Quãng một giờ chiều, mời Ðức Cha xuống một chiếc thuyền nhỏ, không có mui, giáo dân lội đun thuyền vào Ðồng Bào (Kẻ Bèo), cách xa độ 4; 5 cây số. Thuyền đi bình yên, không ai hỏi gì. Cả cha bộ Viết, ông Bất cũng vào Ðồng Bào với Ðức Cha.
Ngày hôm sau, cha chính Hoá quản lý Nhà Chung, cho người cầm giấy mời Ðức Cha phải về Hà Nội ngay để trình diện.
Ðức Cha rất lo, cha bộ Viết và ông Bất bàn với nhau: tiếng Nhật chẳng ai biết, viết tiếng Pháp sợ người Nhật không biết. Sau đành phải viết bằng chữ Hán: "Giám Mục Hà Nội hồi Hà Nội". Viết vào một tấm bảng để trước chiếc xe tay của Ðức Cha đang ngồi. Sáng hôm sau, Ðức Cha ngồi một xe có tấm bảng đi trước, cha bộ Viết và ông Bất mỗi người một xe đi hộ vệ. Từ Ðồng Văn, ba xe vẫn đi không gặp người Nhật nào, chẳng ai hỏi.
Khi lên đến cầu Giẽ có lính Nhật gác cầu. Các anh thấy một người Pháp đầu đội mũ tím, mặc áo tím, trước xe có tấm bảng, chắc các anh không biết chữ, các anh đứng yên một lúc, rồi mời Ðức Cha vào trong trạm gác. Họ nói gì với nhau, rồi một anh rút kiếm cắm xuống đất gọi điện thoại. Mấy phút sau, thấy một hiến binh Nhật đi xe máy đến. Anh nhìn ngắm Ðức Cha một lúc, rồi anh cũng cắm kiếm của anh xuống đất rồi gọi điện thoại. Ðộ 10 phút thấy một xe ô-tô của quân đội đến. Anh hiến binh mời Ðức Cha cùng đi về Hà Nội. Từ bấy giờ về sau, con không biết thêm gì nữa. (Trích bài tường thuật của Cha Văn Ðình Khánh)
- Hồi ký: Câu chuyện về một thời: Quốc hội thứ I của nước Việt Nam Dân Chủ Cộng Hòa
+ GM Phaolô Lê Ðắc Trọng
Thế là chế độ mới có những chiếc áo hợp pháp: Chính phủ. Cơ quan lập pháp: Quốc hội. Ðủ lông đủ cánh, song còn sợ những thế lực ở bên vặt lông, bẻ cánh. Ðó là quân Tàu giải giáp quân Nhật ở Bắc, quân Anh giải giáp quân Nhật ở Nam, người Pháp còn sót lại đã phỗng tay trên, họ đã đi được với quân Anh; như trong vụ trao Nam Bộ Phủ cho Pháp. ở miền Bắc, quân Tàu bắt cá hai tay: cả Pháp, cả Việt Nam. Việt Nam thì cả Việt Minh cả Việt Cách. Ðối với người Tàu, thì Việt Minh thi hành cái lối thông dụng của mọi thời đại, mà sau này người ta gọi là 'lót tay'. Nghe đâu ông Lư Hán, ngươời đứng đầu quân giải giáp mà được 'lót tay' hay 'cùm tay' bằng những kilô vàng ròng thu được trong kỳ quyên góp được gọi là 'tuần lễ vàng'.
Người Pháp vẫn lăm le trở lại Ðông Dương. ở miền Nam, họ đã đi đôi, và đến chỗ thay thế quân Anh. ở miền Bắc, họ cũng chơi lối đó với quân Tàu, với sự đồng ý ngầm của Ðồng Minh. Nói đúng hơn của Mỹ - Anh, vì các nươớc này vẫn chủ trươơng không để Cộng sản ngóc lên. ở chỗ này Việt Minh ta cũng khéo léo, biết rằng thế nào Pháp cũng đổ bộ lên được. Lúc này họ đang ở ngoài Vịnh Bắc Bộ, họ ngầm điều đình ở Pháp - tướng Leclair, tổng chỉ huy quân sự Thái Bình Dương và ông Santeny, nhà chính trị vẫn khéo léo đi với Cộng sản.
Hiệp ước "Vịnh Hạ Long" 3-3-1946 được ký kết. Hôm nay, các đường phố Hà Nội trên các bức tường, đều dán những bích trương bản ký kết Hạ Long giữa ông Hồ Chí Minh và Pháp, ai nấy đều ngỡ ngàng và phẫn nộ: "Sao mà quay đầu nhanh chóng thế?" Từ đảo chính Nhật, Chính phủ Trần Trọng Kim, bao là nỗ lực quét sạch mọi tàn tích Pháp, cả những bức tượng đầm xòe, biểu tượng thần tự do, tượng toàn quyền Paul Bert đều bị dân chúng buộc giây vào cổ lôi xuống, Các đài kỷ niệm Jean Dupuis, Tứ Dân ở vườn hoa Canh nông đều bị dẹp bỏ. Thế mà ngày nay, quân Pháp lại đường đường trở về bằng một hiệp định. Theo hiệp định: Quân đội Pháp sẽ đổ bộ và đóng ở bốn địa điểm trong vòng năm năm. Bốn địa điểm là Hà Nội, Hải Phòng, Nam Ðịnh và Lạng Sơn.
Dân chúng phẫn nộ xé những bích trương cũng không cản nổi đươợc quân Pháp rầm rộ, lập tức kéo đến bốn địa điểm đó. Nhưng uy tín của Việt Minh, ông Hồ Chí Minh không thể không bị suy giảm, lung lay; nên lập tức ông Hồ Chí Minh cho triệu tập một cuộc mit-tinh trước Nhà Hát Lớn Hà Nội, để trấn an dân chúng thơ ngây, bằng những lời lẽ cũng rất thơ ngây: "Hỡi quốc dân đồng bào, tôi xin hỏi, bây giờ để cho quân Pháp lên đóng ở bốn địa điểm đó, rồi hết năm năm, họ sẽ rút lui, ta không mất một viên đạn nào, hay là ta đứng lên đánh đuổi họ, chinh chiến với họ nhiều năm với nhiều tàn phá. Ðàng nào hơn?".
Một đám ngây ngô hoặc chân tay của họ, dĩ nhiên là hoan hô giải pháp thứ nhất. Một số lớn khác bực tức nhưng lặng lẽ, họ chưa quen hô 'đả đảo', 'đả đảo', vì chưa ai mớm cho họ - sự lặng lẽ đó bị phá tan bởi mấy tiếng nổ lựu đạn, do những người phẫn uất cực độ ném ra. Tôi biết một người ném hôm đó: Anh Tuyên, em cha Bằng, trước đây đã đi học mấy năm ở Tiểu Chủng Viện Hoàng Nguyên, không biết có ai chết không.
Quân Pháp chỗm chệ ngồi trên bốn địa điểm ở Bắc Kỳ, quân Tàu chuẩn bị rút đi; Ông Vũ Hải Thần, lãnh tụ của Việt Cách - Quốc Dân Ðảng mất chỗ dựa, lục tục rút lui vào bóng tối, cả ba nghị sĩ Quốc Dân Ðảng dần dần không ai nghe nói đến.
Song nay, một cuộc đọ sức ngầm giữa Cộng sản Việt Minh và Mặt trận Quốc gia ló diện. Thường chỉ bằng những cuộc đối đầu tuyên truyền. Báo chí bên này nói thế này, bên kia lại khác. Bên nào cũng nói hay nói phải cho mình. Thỉnh thoảng tờ Thanh Niên Công Giáo Cứu Quốc được dán ở trước Nhà Thờ Lớn, bị xé liền; Báo tin tức của bác sỹ Phan Huy Ðán, đứng đầu Ðại Việt, tờ 'Thiết thực' được hâm mộ đặc biệt, vì phơi bày những thủ đoạn của Việt Minh Cộng sản, những dối trá của Việt Minh.
Ôn Nhu Hầu, có trụ sở của Quốc Dân Ðảng, sau này bị Việt Minh cho là ổ tội ác, vì họ bảo đó là nơi thanh toán những chiến sĩ Cộng sản. Ôn Nhu Hầu được Việt Minh coi là điển hình tội lỗi của Quốc Dân Ðảng.
+ GM Phaolô Lê Ðắc Trọng