Ðức TGM Giuse Ngô Quang Kiệt

Về Thăm Ðịa Danh Phố Hiến

Và Giáo Xứ Thị Xã Hưng Yên

Prepared for Internet by Radio Veritas Asia, Philippines

Ðức Tổng Giám Mục Giuse Ngô Quang Kiệt Về Thăm Ðịa Danh Phố Hiến Và Giáo Xứ Thị Xã Hưng Yên.

Hưng Yên, Việt Nam (15/07/2008) -- Một phái đoàn do Ðức Tổng giám mục Giuse Ngô Quang Kiệt dẫn đầu có một chuyến viếng thăm địa danh Phố Hiến nổi tiếng một thời cả ở trong nước lẫn quốc tế, cả trong đạo và ngoài đời.

Cùng đi với Ðức Tổng Giuse còn có Linh mục Tôma Aquinô Nguyễn Xuân Thuỷ, Tổng quản lý giáo phận Hà Nội, và hơn 60 Thầy đại chủng sinh của Tổng giáo phận. Phái đoàn đi trên 2 chiếc xe khách lớn từ Hà Nội đến Thái Bình hôm 15-7-2008 để viếng thăm Ðền thánh Tử đạo Ðông Phú và cũng là Trung tâm chầu Thánh Thể suốt ngày đêm của Giáo phận Thái Bình. Trước khi về lại Hà Nội, phái đoàn đi theo lối quốc lộ 10 và quốc lộ 39 để ghé thăm mảnh đất Phố Hiến đã từng in dấu những bước chân của các nhà truyền giáo đầu tiên đến Việt Nam.

Khoảng 3 giờ chiều, hai Thầy dòng Thánh Tâm đang giúp mục vụ tại Hưng Yên đón phái đoàn tại chân cầu Triều Dương, cây cầu bác qua sông Luộc là nhánh của sông Hồng, ngăn cách giữa tỉnh Hưng Yên và Thái Bình. Ðáng lẽ ra 2 xe ôtô chạy băng băng 5 km nữa là về tới trung tâm thị xã Hưng Yên, nhưng vì mục đích của phái đoàn muốn thăm và tìm hiểu về địa danh Phố Hiến, chính vì thế mà 2 Thầy chỉ dẫn cho đoàn xe lớn đi vào một con đường nhỏ hơn, khó đi hơn, gồ ghề và lầy lội.

Con đường song song với bờ đê sông Hồng kéo dài từ lối rẽ Ba Hàng đi qua một số nhà thờ họ lẻ và nhà thờ giáo xứ Tiên Chu rồi về con đường mang tên Phố Hiến. Quãng đường trước khi đi qua nhà thờ Tiên Chu, xe phải dừng lại để các Thầy bê đá và dùng xẻng san phẳng đống đá giữa đường, nhờ vậy mà xe mới tiếp tục đi. Ðức Tổng ngồi trên xe xen lẫn với các chủng sinh, ngài nói lời tự an ủi và động viên rằng "có thế mới biết được các vị thừa sai ngày xưa đi lại vất vả làm sao...".

Con đường đi qua giáo họ Tiểu, nhìn vào nhà thờ cổ kính có 3 cây đa và tượng đài Ðức Mẹ La Vang mới xây dựng. Qua giáo họ Hôm, nhà thờ kính thánh Giuse cũng cổ kính nằm ven đường. Liền sau đó, hiện ra trước mắt là ngôi nhà thờ giáo xứ Tiên Chu được xây dựng từ năm 1934 với ngọn tháp sừng sững vươn cao giữa những lùm cây nhãn trĩu quả và lá xanh mướt. Giáo dân quanh đây rất ít, chỉ có khoảng từ 12 đến vài chục người Công Giáo.

Ðoàn xe đang đi giữa quê hương của đặc sản long nhãn Phố Hiến - Hưng Yên. Những ruộng lúa biến thành những vườn cây trồng nhãn đại trà, những ao hồ biến thành những đầm trồng muồng để làm nút chai. Chính vì thế, ở đây không còn cây lúa, nếu có thì chỉ còn rất ít, cơm áo của họ lúc này chỉ cậy nhờ vào những chùm nhãn đang vào kỳ đen hột.

Ðức Tổng và các chủng sinh được giới thiệu về một vùng quê ven đê sông Hồng, cũng là vùng ven thị xã Hưng Yên, chính nơi đây nằm trong quần thể di tích Phố Hiến mà ngày nay Việt Nam đang có ý định đầu tư tôn tạo. Thẳng trục đường từ làng Bầu - Tiên Chu - Hồng Nam là đến con đường mang tên Phố Hiến. Trên con đường nhỏ bé này, nhà san sát nhau, thay thế những ngôi nhà cổ là những căn nhà ống mái bằng hoặc tầng lầu thời đô thị hoá, hiếm thấy ngôi nhà cổ nào, chỉ còn lại một vài ngôi đình, đền và miếu mang dáng dấp kiểu cách Á Ðông của người Việt và người Hoa ngày xưa để lại.

Dọc theo chân đê vùng, nối tiếp đường Phố Hiến là đến con đường mang tên Bãi Sậy, vẫn còn những đền chùa và một vài cây cổ thụ. Ðoàn xe đi qua hồ Bán Nguyệt, tương truyền rằng chiếc hồ có hình một nửa vầng trăng này là dấu tích còn lại của dòng sông Xích Ðằng ngày xưa, nơi tấp nập thuyền bè cỡ nhỏ của các thương gia và người mua hàng. Do lũ lụt mỗi năm, hàng triệu tấn đất phù sa từ thượng nguồn sông Hồng đổ về và bồi đắp, cho nên sông Xích Ðằng ngày ngày biến dạng và mất hẳn.

Ði qua tiếp hồ Bán Nguyệt là tới nhà thờ giáo xứ thị xã Hưng Yên. Giáo xứ này nguyên là giáo họ Nam Hoà của giáo xứ Tiên Chu ngày xưa. Nhà thờ Công Giáo duy nhất nằm trong nội thị Hưng Yên được xây từ năm 1898, vẫn còn giữ nguyện những đường nét gothic xen lẫn kiểu dáng Á Ðông, bên trong nhà thờ vẫn còn bàn toà sơn son thiếp vàng và cột kèo bằng gỗ lim.

Ðức Tổng và phái đoàn xuống xe bước vào nhà thờ. Có vài chục giáo dân đang đón chờ sẵn vỗ tay chào mừng. Ðức Tổng cùng với mọi người quỳ gối trước gian cung thánh, hát về Thánh Thể và thinh lặng cầu nguyện trong giây lát. Tiếp đến, ngài an toạ và cùng trò chuyện với cộng đoàn bé nhỏ Hưng Yên tại nhà thờ.

Thầy Giuse Vũ Ngọc Cương của dòng Thánh Tâm đã giới thiệu một cách khái quát về Giáo hạt Hưng Yên và về lịch sử địa danh Phố Hiến cho phái đoàn nắm bắt và hiểu biết thêm. Kết thúc phần giới thiệu, cả nhà thờ cùng hát bài "Ðẹp thay" để tưởng nhớ đến những nhà truyền giáo đầu tiên ngày xưa đã đặt chân đến mảnh đất Phố Hiến này.

Trong phần giới thiệu của mình, Thầy Cương cho biết: Hạt Hưng Yên bao gồm hầu hết tỉnh Hưng Yên, trừ một phần nhỏ thuộc Tổng Giáo Phận Hà Nội và một phần nhỏ khác thuộc Giáo Phận Hải Phòng. Giáo hạt có 20 giáo xứ, 8 linh mục. Là một giáo hạt có nhiều giáo xứ nhất nhưng lại có ít giáo dân nhất vì biến cố 1954 đã khiến cho nhiều giáo xứ chỉ còn lại một số gia đình Công Giáo.

Giáo hạt đang có sự hiện diện và phục vụ của các tu sĩ dòng nữ Ðaminh Thái Bình, dòng Mến Thánh Giá Tân Lập, và gần đây có thêm các nữ tu dòng Phaolô, anh em dòng Thánh Tâm Huế và một số dòng tu khác cũng đang bắt đầu hiện diện để làm việc truyền giáo và tái truyền giáo tại đây.

Với địa bàn rộng, số linh mục và tu sĩ lại hạn chế, trong khi giáo dân phải vật lộn với cuộc sống kiếm ăn, giới trẻ ít có cơ hội được học hỏi về giáo lý. Do vậy tình trạng chung tại giáo hạt này đang còn nhiều trường hợp mắc ngăn trở hôn nhân Công Giáo, lòng đạo chưa được vững mạnh vì hơn nửa các giáo xứ ở đây từ năm 1954 đến nay chưa có linh mục coi sóc.

Năm 1936, giáo phận Thái Bình được tách ra từ Bùi Chu, Ðức Cha Casado Thuận, giám mục tiên khởi của Giáo phận Thái Bình đã cho xây dựng một trường đào tạo các thầy giảng, quen gọi là trưởng Kẻ Giảng Hưng Yên. Cơ sở tôn giáo này toạ lạc tại 126 Phạm Ngũ Lão, nội thị Hưng Yên, hiện nay đang bị nhà nước trưng dụng làm nơi đào tạo bổ túc kiến thức cho các học viên tại chức. Toà Giám Mục Thái Bình đã và đang gửi đơn tới chính quyền địa phương để xin sử dụng lại cơ sở tôn giáo này.

Ông Giuse Dương Thái Hùng, chủ tịch Hội đồng Mục vụ giáo xứ Hưng Yên, đã giới thiệu ngắn gọn về giáo xứ của mình. Ông nói: "Giáo xứ thị xã Hưng Yên chúng con vinh dự được gắn liền với quần thể di tích Phố Hiến. Nhà thờ hiện nay đã tròn 110 tuổi, được xây dựng từ năm 1898, nằm ở trung tâm thị xã, trên trục đường từ Phố Hiến đến văn miếu Xích Ðằng".

Ông Hùng cho biết, giáo xứ có 5 họ lẻ, với tổng số 431 nhân danh, trong đó tình trạng mắc ngăn trở hôn nhân Công Giáo chiếm 30%. Giáo dân sống rải rác trên 10 phường xã, có một số đoàn hội trong giáo xứ nhưng chỉ mang tính hình thức chứ chưa có hoạt động và phong trào thiết thực gì. Toàn thị xã có khoảng hơn 4 vạn dân, người Công Giáo chiếm tỉ lệ khoảng 1%. Cuộc sống của bà con giáo dân chủ yếu làm nông nghiệp, buôn bán vặt, làm thuê; nhìn chung hết đói nghèo nhưng kinh tế chưa khá.

Trước đây, giáo xứ có Cô Nhi Viện, nay nhà nước lấy làm Trung tâm y tế thị xã. Có nhà phước 2 tầng, nay nhà nước làm ngân hàng Phố Hiến. Các dãy nhà xung quanh nhà thờ, đều bị nhà nước quản lý và cho dân ở thuê cho đến nay.

Ông nói tiếp rằng: "Sau biến cố 1954, toàn tỉnh Hưng Yên chỉ có 2 Cha coi sóc mục vụ. Năm 1957 chúng con có Cha cố Tình ở tại giáo xứ và trông coi nhiều giáo xứ khác, cho đến năm 1971 thì Cha Tình qua đời. Từ đó, suốt 23 năm chúng con không có Cha xứ coi sóc. Ðến năm 1994, Ðức Cha giáo phận bổ nhiệm thêm Cha Vinh-sơn Phạm Văn Tuyên về Hưng Yên coi sóc giáo xứ chúng con, cho đến ngày 4/6/2008 vừa qua, Toà Giám Mục thuyên chuyển Cha Tuyên về coi giáo xứ Trung Châu và bổ nhiệm Cha Ðaminh Bùi Ngọc Hải về làm chánh xứ thị xã Hưng Yên chúng con hôm 11/6 vừa qua".

Ông Hùng làm trưởng ban hành giáo gần 20 năm nay nói thêm rằng: "Vì tình trạng thiếu Linh mục và Tu sĩ tại tỉnh Hưng Yên này và do nhiều nguyên nhân khác nữa mà giáo xứ chúng con hiện đang yếu kém về mọi mặt như phong trào đoàn hội, đời sống đức tin lung lay, nhiều gia đình mắc ngăn trở hôn nhân Công Giáo, một số bỏ đạo, không có lớp học nào dạy giáo lý cho giới trẻ, đất đai của giáo xứ bị chiếm dụng. Chúng con hy vọng rằng, nhờ lời cầu nguyện và sự quan tâm của Ðức Tổng Giám Mục, của Ðức Cha và Toà giám mục Giáo phận Thái Bình, cộng với sự trẻ trung năng động của Cha tân chánh xứ và sự hiện diện của các dòng tu, giáo xứ chúng con sẻ được đổi thay và giải quyết được những khó khăn phức tạp".

Trong lời huấn dụ của mình, Ðức Tổng cho biết mục đích của ngài và phái đoàn đến đây là để ôn lại bước chân của các nhà truyền giáo và cũng là để thăm anh chị em giáo hữu ở Phố Hiến - Hưng Yên. Ðức Tổng nói: "Ngày xưa các vị truyền giáo gặp rất nhiều khó khăn mà vẫn đi đến đây. Việc đầu tiên các ngài đã làm là việc đào tạo nhân sự ngay trên thuyền khi chưa thể đặt cơ sở trên đất liền. Thời đó rất khó khăn, tuy nhiên các ngài đã cố gắng hết sức mình làm việc truyền giáo và đã đạt được nhiều kết quả tốt cho Giáo Hội sau này".

Vị giám chức đứng đầu Giáo tỉnh Hà Nội nói tiếp rằng: "Khi đến đây, tôi rất cảm động vì được đi trên một mảnh đất in dấu chân của các nhà truyền giáo đầu tiên đặt chân đến Việt Nam. Buổi họp Công Ðồng đầu tiên tại đây để ấn định chương trình của Giáo Hội Việt Nam còn quá non trẻ lúc bấy giờ, cả nước chỉ có 2 giáo phận, nơi chúng ta gọi là giáo phận đàng ngoài cũng chỉ có mấy linh mục. Các ngài đã họp nhau để đưa ra kế hoạch bàn luận chương trình, kế hoạch truyền giáo, cách tổ chức hanh chánh, cách đào tạo chủng sinh. Các ngài luôn ở trong tình trạng khó khăn như nghèo nàn về mặt nhân sự và tiền của, làm việc lén lút, nhưng vẫn luôn hăng say, điều đó khiến tôi rất cảm động khi đi trên mảnh đất thiêng liêng này".

"Chúng tôi rất thông cảm với anh chị em ở tỉnh Hưng Yên này, so với Thái Bình còn gặp nhiều khó khăn hơn, vì biến cố năm 1954 nhiều người Công Giáo đã bỏ đi hầu hết, để lại một cộng đoàn rất là yếu kém. Nhưng chúng ta nhìn lại, so với thời các nhà truyền giáo ngày xưa thì chúng ta còn thuận lợi và dễ dàng hơn nhiều, vậy mà các ngài vẫn gầy dựng lên một Giáo Hội vững mạnh cho đến ngày nay. Như vậy, không có lí do gì mà chúng ta phải than phiền về những khó khăn hiện tại của mình nữa. Chúng ta hãy noi gương các nhà truyền giáo và lấy làm hãnh diện cũng như tự hào vì mình đang ở trên mảnh đất là một trong những cái nôi của Giáo Hội".

"Hôm nay chúng ta có cơ hội được ôn lại những dấu tích lịch sử ngày xưa của Giáo Hội tại Phố Hiến này, chúng ta hãy xin Chúa cho chúng ta được khơi dậy tinh thần truyền giáo, có lòng hăng hái, phó thác, quên mình, nhớ ơn các bậc tiền nhân và quyết tâm làm được một việc gì đó trong hoàn cảnh của mình rồi Chúa sẽ làm những việc còn lại. Ðó là một vài chia sẻ và cũng là động viên chính bản thân mình. Xin Chúa ban ơn cho tôi và cho anh chị em, noi gương các bậc tổ tiên làm việc tái truyền giáo tại vùng Hưng Yên và cả Giáo Hội Việt Nam mình".

Sau lời của Ðức Tổng, Cha Phêrô Nguyễn Thái Vạn của dòng Thánh Tâm, đại diện cho Cha chánh xứ Hưng Yên là Ðaminh Bùi Ngọc Hải đang đi công tác xa, bày tỏ tâm tình biết ơn đối với Ðức Tổng và phái đoàn vì đã giành thời gian ghé thăm và ban lời động viện cộng đoàn giáo xứ. Rồi Cha Vạn dẫn Ðức Tổng đi quanh nhà thờ để nhìn toàn bộ khuôn viên giáo xứ.

Theo sự chỉ đạo từ xa của Cha xứ Bùi Ngọc Hải, cộng đoàn Hưng Yên mời Ðức Tổng và phái đoàn vào nhà xứ uống nước, nói chuyện và nghỉ ngơi một chút trước khi lên đường trở về Hà Nội lúc chiều tối. Nữ tu Bề trên Cộng đoàn Phaolô Võng Phan, Soure Maria Trần Thị Tính, đã chuẩn bị một món quà đặc sản quê hương Phố Hiến để dâng tặng Ðức Tổng và phái đoàn.

Ðược biết, việc cho các chủng sinh chia phiên đi giúp mục vụ tại các trại phong cùi trong những ngày hè là chủ trương và sáng kiến của Ðức Tổng Giuse trong những năm gần đây. Lần này, chính Ðức Tổng lại dẫn đầu một đội ngũ chủng sinh hơn 60 Thầy của Tổng Giáo Phận Hà Nội đi đến các vùng miền địa phương để thăm quan và học hỏi. Dư luận ít nhiều cũng đã bình luận về động thái này của vị lãnh đạo Giáo Hội tại miền bắc Việt Nam.

Nói đến Hưng Yên, ai cũng nhớ ngay đến Phố Hiến. Vào các thế kỷ 17-18, nơi đây là một thương cảng nổi tiếng của Việt Nam. Lúc ấy, phố Hiến là một đô thị trải dài theo bờ tả ngạn sông Hồng. Theo đường sông, Phố Hiến cách Hà Nội 55 km. Trước đây từ Thăng Long xuôi thuyền xuống Phố Hiến mất khoảng 2 ngày, ngược dòng lên Kinh đô mất 3 ngày. Hồi đó Phố Hiến là thủ phủ của trấn Sơn Nam, bao gồm các tỉnh Hà Nam, Nam Ðịnh, Hưng Yên và Thái Bình ngày nay.

Ðoạn sông ngày xưa chảy qua Phố Hiến gọi là sông Xích Ðằng, nhưng do phù sa bồi đắp nên ngày nay đã ở cách dòng sông khoảng chừng 2 km. Ngày nay phố Hiến toạ lạc trên địa bàn thị xã Hưng Yên, với diện tích rộng khoảng 5km vuông.

Tên gọi Phố Hiến lần đầu tiên xuất hiện vào khoảng cuối thế kỷ 15. Khi đó, trong công cuộc cải cách hành chính của mình, vua Lê Thánh Tông (1460-1497) đã chia nước thành 12 Thừa tuyên. Ở mỗi Thừa tuyên có lập một ty Hiến sát sứ trông coi việc kiểm sát và giám sát, trong đó có việc kiểm soát các thuyền bè đi lại trên sông. Người dân đã lấy tên Phố Hiến để đặt cho khu phố chợ đang tồn tại hồi đó vì có thêm lị sở của ty Hiến sát sứ đặt ở đấy.

Tuy nhiên, phải đến thế kỷ 17, Phố Hiến mới trở thành một đô thị sầm uất, nổi tiếng trong cả nước, một trung tâm chính trị - kinh tế có nhiều mối giao lưu quốc tế. Lúc này, ở Phố Hiến có lị sở của trấn thủ xứ Sơn Nam, ty Hiến sát sứ Sơn Nam, các trạm tuần ty kiểm soát thuyền bè trong ngoài nước, một đoạn sông tấp nập các thuyền bè đi lại và đỗ bến, những chợ phố đông đúc, các thợ thủ công và thương nhân người Việt, người Hoa, Nhật Bản và phương Tây.

Phố Hiến là đô thị của các thương gia người Việt và ngoại quốc, vì vậy nó mang những nhu cầu tâm linh văn hoá của nhiều cộng đồng người khác nhau, thể hiện qua những công trình kiến trúc. Có thể nói, đã có một thời kỳ trong lịch sử mà Phố Hiến đã là một đô thị đa văn hoá và mang dáng dấp quốc tế. Nhiều công trình kiến trúc mang sắc thái và kiểu dáng Á đông như Chùa, Ðền, Ðình, Miếu của người Việt và người Hoa. Hoặc có công trình kiến trúc kiểu tây âu như nhà thờ Công Giáo.

Theo tài liệu lịch sử của Giáo Hội, một sự kiện đáng nhớ gắn liền với Phố Hiến, đó là vào năm 1670, Ðức Cha Lambert De La Motte nhóm họp Công Ðồng Ðàng Ngoài đầu tiên tại đây. Tham dự Công Ðồng có Cha chính Deydier, hai thừa sai Pháp De Bourges và Bouchard, và chín linh mục Việt Nam là các cha Biển Ðức Hiền, Gioan Huệ và bảy tân linh mục. Công Ðồng có mục đích phổ biến những nghị quyết của Tòa Thánh về trách nhiệm và quyền bính của các vị Ðại diện Tông Tòa, tổ chức các mặt sinh hoạt tôn giáo trong địa phận như: phương pháp truyền đạo, cắt cử các linh mục, tuyển chọn chủng sinh, cũng như đựa ra nhiều chỉ thị về việc ban phát các bí tích. Công Ðồng chính thức nhận thánh Giuse làm Bổn Mạng Giáo Hội. Một bản Huấn thị gồm 33 điều, phần nhiều giống như bản "Huấn thị" Juthia (1664), chỉ sửa đổi cho thích hợp với sinh hoạt địa phương. Công Ðồng quyết định chia địa phận Ðàng Ngoài thành chín hạt và nhóm họp hội nghị hằng năm. "Công vụ Công Ðồng Dinh Hiến" được Ðức Thánh Cha Clêmentê X châu phê trong Tông chiếu "Apostolatus Officium" ngày 23.12.1673.

Sau Công Ðồng Dinh Hiến (Phố Hiến), Ðức Cha Lambert quan tâm soạn thảo bản nội quy và quyết định ban sắc chính thức thành lập dòng các chị em Mến Thành Giá tại Kiên Lao (Nam Ðịnh) và Bái Vàng (Hà Nam). Chính Ðức Cha soạn thảo bản Hiến Pháp cho dòng và cũng chính ngài nhận lời khấn của 2 nữ tu tiên khởi dòng Mến Thánh Giá là Chị Inê và Chị Paola.

Mọi phản hồi về bản tin này, xin quý độc giả gửi thư về cho tác giả qua Ban Truyền Thông Giáo phận Thái Bình theo địa chỉ Email: bttthaibinh@gmail.com.

Ðàm Nguyên

Back to Vietnamese Missionaries in Asia Home Page