Kinh Thaùnh Cöïu Öôùc
Old Testament
Baûn dòch Vieät Ngöõ cuûa Linh Muïc Nguyeãn Theá Thuaán, CSsR.
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
Tieåu Daãn Vaøo Nguõ Kinh
Teân goïi, phaân chia, noäi dung
Naêm quyeån ñaàu cuûa Cöïu Öôùc laøm thaønh moät khoái, ngöôøi Dothaùi goïi chung laø "Torah", tieáng Hipri naøy thöôøng ñöôïc dòch laø Leà luaät. Nhöng ñuùng nghóa hôn thì phaûi dòch laø Giaùo ñieàu, vì caùc saùch naøy khoâng chæ coù Luaät maø coøn goàm nhieàu ñieàu khaùc vôùi muïc ñích daïy doã. Vieäc phaân chia baûn vaên thaønh naêm quyeån, xaáp xæ baèng nhau coù theå ñaõ ñöôïc thöïc hieän trong caùc theá kyû V vaø VI tröôùc Coâng nguyeân vaø trong muïc ñích ñeå deã söû duïng.
Naêm quyeån aáy laø: Kinh Khôûi nguyeân (Kn), Kinh Xuaát haønh (Xh), Kinh Leâvi (Lv), Kinh Daân soá (Ds), Kinh Thöù luaät (Tl). Kieåu ñaët teân naøy laø dòch cuûa baûn baèng tieáng HiLaïp vaø Latinh, ñaõ döïa vaøo noäi dung cuûa moãi quyeån maø ñaët teân. Ngöôøi Hipri thì laïi khaùc. Hoï laáy nhöõng chöõ ñaàu hoaëc nhöõng chöõ quan troïng ñaàu tieân cuûa baûn vaên ñeå goïi moãi quyeån.
Naêm quyeån naøy keå laïi moät caùch lieân tuïc lòch söû cuûa daân Israel töø khôûi thuûy vuõ truï cho ñeán khi Moâseâ cheát.
Kinh Khôûi nguyeân ñöôïc chia thaønh hai phaàn khoâng ñeàu nhau: Phaàn ñaàu, 1-11, trình baøy lòch söû veà thôøi sô khai, coù theå ñöôïc coi nhö moät nhaäp ñeà cho lòch söû cöùu chuoäc keå trong suoát caû boä Kinh Thaùnh. Lòch söû aáy leân ñeán taän nguoàn goác cuûa vuõ truï vaø bao goàm toaøn theå nhaân loaïi. Lòch söû aáy keå laïi vieäc taïo döïng vuõ truï vaø con ngöôøi, söï sa ngaõ buoåi ñaàu vôùi nhöõng haäu quaû cuûa noù, tình traïng ñoài truïy moãi ngaøy moãi gia taêng vaø ñöa ñeán hình phaït laø traän luït Hoàng Thuûy. Töø Noeâ, con ngöôøi laïi sinh soâi naûy nôû treân theá giôùi, nhöng caùc baûn gia phaû cöù caøng ngaøy caøng thu heïp ñeå cuoái cuøng ñaët troïng taâm nôi Abraham cha cuûa daân toäc ñöôïc tuyeån löïa.
Töø 12-50: Dung maïo caùc toå phuï lôùn. Abraham laø con ngöôøi cuûa loøng tin. Loøng thuaàn phuïc cuûa oâng ñaõ ñöôïc Thieân Chuùa töôûng leä, höùa ban cho oâng moät doøng gioáng ñoâng ñaûo vaø cho con chaùu oâng moät Ñaát Thaùnh. (12 1-25 18) Yacob laø con ngöôøi maùnh lôùi, cöôùp cuûa anh laø Esau lôøi chuùc laønh cuûa cha laø Ysaac, maùnh khoùe hôn caû caäu laø Laban. Nhöng taát caû nhöõng söï khoân kheùo aáy khoâng ñöa tôùi ñaâu neáu Thieân Chuùa ñaõ khoâng, ngay töø tröôùc khi oâng sinh ra, thöông oâng hôn Esau vaø laëp laïi vôùi oâng lôøi höùa Giao öôùc ñaõ ban cho Abraham (25 19-36). Ysaac laø moät dung maïo lu môø giöõa Abraham vaø Yacob. Cuoäc ñôøi cuûa oâng chæ ñöôïc keå laïi ñi keøm vôùi cuoäc ñôøi cuûa cha vaø cuûa con. Möôøi hai ngöôøi con cuûa Yacob laø nhöõng oâng toå cuûa 12 chi toäc Israel. Yuse, moät trong soá 12 ngöôøi aáy, con ngöôøi ñaày khoân ngoan ñöôïc noùi tôùi trong hôn möôøi ñoaïn cuûa phaàn cuoái saùch Khôûi nguyeân (37-50 tröø 38 vaø 49). Trình thuaät naøy, khaùc vôùi trình thuaät treân ñöôïc dieãn ra khoâng moät laàn can thieäp höõu hình cuûa Thieân Chuùa vaø khoâng moät maïc khaûi môùi naøo, nhöng noù laø caû moät giaùo huaán: Nhaân ñöùc cuûa ngöôøi khoân ngoan ñöôïc boäi thöôûng vaø söï quan phoøng cuûa Thieân Chuùa bieán ñoåi thaønh ñieàu hay, ñieàu toát nhöõng loãi laàm cuûa ngöôøi ñôøi.
Saùch Khôûi nguyeân laø moät khoái hoaøn bò: Lòch söû caùc toå phuï. 3 quyeån sau laäp thaønh moät khoái khaùc, trong ñoù vieäc thaønh laäp daân ñöôïc choïn vaø vieäc thieát laäp leà luaät xaõ hoäi vaø toân giaùo cuûa noù ñöôïc ghi laïi trong khung caûnh cuûa cuoäc ñôøi Moâseâ. Saùch Xuaát haønh baøn tôùi hai ñeà taøi chính: Vieäc giaûi phoùng khoûi Aicaäp 1 1-15 21 vaø Giao öôùc taïi Sinai 19 1-40 38; hai ñeà taøi ñöôïc noái vôùi nhau baèng moät ñeà taøi phuï, cuoäc haønh trình trong sa maïc 15 22-18 27. Moâseâ, sau khi nhaän ñöôïc maïc khaûi teân Yaveâ treân nuùi cuûa Thieân Chuùa, ñaõ daãn ñöa ngöôøi Dothaùi vöøa ñöôïc giaûi phoùng khoûi caûnh toâi moïi tôùi ñoù. Trong moät cuoäc Thaàn hieän ngoaïn muïc, Thieân Chuùa keát Giao öôùc vôùi daân vaø ban cho daân aáy nhöõng Leà luaät cuûa Ngöôøi. Giao öôùc vöøa ñöôïc thieát laäp ñaõ bò vi phaïm bôûi vieäc thôø laïy boø vaøng. Nhöng Thieân Chuùa ñaõ tha thöù vaø taùi laäp Giao öôùc. Moät loaït chæ thò hoaïch ñònh vieäc thôø töï trong sa maïc.
Saùch Leâvi, coù tính caùch haàu nhö hoaøn toaøn phaùp cheá, taïm caét ngang trình thuaät caùc bieán coá. Quyeån naøy goàm coù: Moät nghi thöùc veà teá leã 1-7; nghi thöùc phong chöùc caùc tö teá, aùp duïng cho Aharoân vaø caùc con cuûa oâng 8-10, nhöõng luaät leä lieân quan tôùi thanh saïch hoaëc ueá taïp 11-15, keát thuùc vôùi nghi thöùc veà ngaøy ñaïi xaù toäi 16; "Luaät Thaùnh Thieän" 17-26 bao goàm moät lòch trình phuïng vuï, 23, vaø keát thuùc vôùi nhöõng lôøi chuùc laønh vaø chuùc döõ, 26. Chöông 27, phaàn boå tuùc ñònh roõ nhöõng ñieàu kieän ñeå chuoäc ngöôøi, vaät vaø caùc thöù khaùc hieán cho Yaveâ.
Saùch Daân soá laáy laïi ñeà taøi cuoäc haønh trình trong sa maïc. Cuoäc khôûi haønh töø Sinai ñöôïc söûa soaïn bôûi vieäc kieåm tra daân chuùng, 1-4 vaø nhöõng cuoäc tieán daâng, cung hieán Nhaø Taïm, 7. Sau vieäc cöû haønh laàn thöù hai, leã Pas-char, moïi ngöôøi rôøi Nuùi Thaùnh, 9-10 vaø töøng chaëng moät, tôùi Cades. Taïi ñaây daân ñaõ gaëp thaát baïi trong noã löïc tieán vaøo Canaan baèng phía Nam 11-14. Sau cuoäc löu laïi taïi Cades, moïi ngöôøi laïi leân ñöôøng vaø tôùi caùnh ñoàng Moab, ñoái dieän vôùi Yeârikhoâ 20-25. Ngöôøi Mañian bò ñaùnh baïi vaø caùc boä toäc Gañ vaø Ruben löu laïi ôû Beân-kia-soâng Yorñan, 31-32. Moät baûn toùm taét caùc chaëng ñöôøng cuûa Xuaát haønh 33. Xung quanh caùc trình thuaät naøy, quy tuï moät soá nhöõng quy luaät hoaøn bò cho baûn luaät taïi Sinai hoaëc chuaån bò cho vieäc laäp cö taïi Canaan 5-6; 8; 15-19; 26-30; 34-36.
Saùch Thöù luaät coù moät boá cuïc ñaëc bieät; ñaây laø moät baûn Daân luaät vaø luaät Toân giaùo, 12-26 15 ñöôïc ñoùng khung trong moät dieãn töø lôùn cuûa Moâseâ. 5-11 vaø 26 16-28. Caû khoái naøy laïi ñöôïc ñoùng khung bôûi dieãn vaên ñaàu tieân 1-4 vaø dieãn vaên thöù ba, 29-30 cuûa Moâseâ vaø sau ñoù nhöõng khuùc lieân quan tôùi giai ñoaïn choùt cuûa cuoäc ñôøi Moâseâ: Söù vuï cuûa Yoâsua, baøi ca vaø chuùc laønh cuûa Moâseâ, caùi cheát cuûa Moâseâ, 31-34. Baûn Thöù luaät laáy laïi moät phaàn caùc Leà luaät ñöôïc ban trong sa maïc. Caùc dieãn vaên nhaéc laïi nhöõng bieán coá chính cuûa vieäc Xuaát haønh, treân nuùi Sinai vaø cuoäc chinh phuïc khôûi ñaàu: Vaø laøm noåi baät yù nghóa toân giaùo cuûa caùc bieán coá aáy, nhaán maïnh taàm möùc cuûa Leà luaät vaø thoâi thuùc daân trung tín.
Soaïn taùc
Caùc vaên kieän xöa, ngay caû Taân Öôùc (coi Mc 12 19 Mt 8 4 Cv 3 22 Rm 9 15 10 5 2C 3 15...), ñeàu coù noùi laø: "Moâseâ vieát". Kieåu noùi naøy chæ laø moät kieåu noùi saün coù vì öôùc leä, khoâng phaûi moät quaû quyeát xaùc ñònh taùc giaû. Vì khoâng theå naøo Moâseâ ñaõ vieát hay ñoïc cho thö kyù vieát taát caû. Coù nhieàu daáu cho thaáy caùc luaät keâ trong ñoù ñaõ xuaát hieän vaøo nhieàu thôøi buoåi khaùc nhau, vaø khoâng theå dung hoøa ñöôïc vôùi nhau. Xin ñan cöû moät thí duï: Luaät veà baøn thôø vaø nôi teá töï. Coù luaät daïy chæ ñöôïc xaây teá ñaøn baèng ñaù nguyeân caû taûng, khoâng ñöôïc ñeõo ñuïc. Luaät khaùc daïy laøm laøm teá ñaøn baèng ñoàng. coù luaät daïy ñöôïc xaây baøn thôø baát cöù ôû ñaâu, luaät khaùc laïi daïy chæ coù moät nôi teá töï duy nhaát (coi Xh 20 24-26 27 1-8 Tl 12 11).
Coù laém ñieàu laëp ñi laëp laïi. Moät thí duï: Thaäp giôùi ñöôïc noùi ñeán hai laàn, döôùi hai hình thöùc chaúng khaùc nhau bao nhieâu (Xh 20 1-17 vaø Tl 5 6-22).
Baây giôø khaûo saùt ñeán caùch haønh vaên vaø töø ngöõ, ta thaáy naêm saùch naøy ñaõ keát thaønh moät bôûi nhöõng ñoaïn raát khaùc nhau. (Coù theå so saùnh truyeän Taïo thaønh trong ñoaïn Khôûi nguyeân 1 vaø Kn 2). Caùc hoïc giaû thöôøng nhaän coù boán gioøng vaên khaùc nhau, ñaõ ñöôïc ñan keát laïi moät caùch tinh vi.
Boán gioøng vaên ñoù laø:
- gioøng vaên Yavít (vì duøng Danh Yaveâ ngay töø ñaàu),
- gioøng vaên EÂlohit (vì thöôøng duøng Danh Thieân Chuùa laø Elohim),
- gioøng vaên Thöù luaät (taát caû kinh Thöù luaät), vaø
- gioøng vaên Tö teá.
Caân nhaéc taát caû nhöõng ñieàu quan saùt ñöôïc trong khi ñoïc Nguõ kinh, vaø ñoái chieáu vôùi lòch söû Israel, ngöôøi ta ruùt ra keát luaän naøy: Nguõ kinh laø moät boä söu taäp: Luaät leä coù, giaûng thuyeát dieãn töø coù, trình thuaät coù - thuoäc nhöõng giai ñoaïn lòch söû khaùc nhau, töø Moâseâ cho ñeán theá kyû thöù 4 hay thöù 5 tröôùc Coâng nguyeân.
Vaäy Moâseâ nhö moät moâi giôùi maïc khaûi vaø Giao öôùc, laäp luaät veà teá töï vaø phaùp luaät, laø khôûi ñieåm cho moät truyeàn thoáng coù tính caùch qui luaät, kyù thaùc cho haøng tö teá. Haøng tö teá vun troàng voán aáy laøm cho truyeàn thoáng tieán trieån veà caùc ñònh cheá xaõ hoäi vaø toân giaùo, cuøng veà ñaïo ñöùc. Coâng vieäc aáy ñöôïc ñuùc keát töøng ñoaïn hay töøng chöông lôùn, trong nhöõng thö tòch tieâu bieåu nhö Lôøi Thieân Chuùa cho Israel. Söu taäp ñaày ñuû trong ñoù caùc baûn vaên ñöôïc ñaâu laïi hình nhö coù lieân laïc vôùi söù maïng cuûa Ezra (Ezra 7 14 25-26, Neâheâmya 8).
Trong caùc saùch aáy, ta thaáy hoøa laãn vôùi nhau naêm yeáu toá vaên chöông naøy:
- Moät caùi nhìn toång quaùt treân nhaân loaïi, coù leõ khaù bi quan, nhöng cuõng noùi leân moät hy voïng höùa heïn cho moïi ngöôøi (caùch rieâng Khôûi nguyeân ñoaïn 1 ñeán 9).
- Nhöõng kyù öùc lòch söû veà vieäc thieân cö cuûa caùc Toå phuï, vaø vieäc Israel ra khoûi Aicaäp. Ñoù laø hai "hoài" quan troïng nhaát cho thieân trieäu Israel ñöôïc laøm Daân choïn.
- Nhöõng khuùc trình thuaät daøi doøng hôn cho thaáy thieân trieäu aáy dieãn tieán thaêng traàm. Nhöõng kyù öùc raát cöïu traøo ñaõ ñöôïc nhìn ngang qua moät kinh nghieäm toân giaùo keùo daøi möôøi hay möôøi hai theá kyû. Chính nôi ñaây maø ta phaûi aùp duïng quan nieäm truyeàn thoáng tieán trieån môùi mong hieåu ñöôïc nghóa cuûa thaùnh söû.
- Roài ñeán nhöõng söu taäp luaät leä veà sinh hoaït coâng coäng cuûa Israel vaø veà leã baùi teá töï. Caùc luaät naøy ñaõ laàn hoài xuaát hieän, töø thôøi Moâseâ (loái -1225) cho ñeán thôøi Ñeàn thôø taùi laäp sau Löu ñaøy (töø theá kyû thöù 6 ñeán theá kyû thöù 4).
- Nhöõng baøi dieãn töø hay giaûng thuyeát khuyeân nhuû daân naém giöõ luaät leä vaø noùi leân haäu quaû thöôûng phaït tuøy theo thaùi ñoä cuûa Daân ñoái vôùi Giao öôùc.
Trình thuaät vaø lòch söû
Möôøi moät chöông ñaàu cuûa saùch Khôûi nguyeân neân ñöôïc ñeå rieâng. Qua vieäc taû laïi nguoàn goác loaøi ngöôøi, vôùi moät loái haønh vaên ñôn giaûn vaø nhieàu hình aûnh hôïp vôùi taâm naõo cuûa moät daân chöa ñöôïc môû mang maáy, caùc chöông naøy ñöa ra nhöõng chaân lyù caên baûn cuûa keá ñoà Cöùu chuoäc: Thieân Chuùa taïo döïng vaøo buoåi ñaàu thôøi gian, vieäc can thieäp ñaëc bieät cuûa Thieân Chuùa trong söï xuaát hieän cuûa con ngöôøi, nam vaø nöõ, tính caùch thoáng nhaát cuûa loaøi ngöôøi, toäi cuûa toå tieân tieân khôûi, söï sa ngaõ vaø nhöõng khoå ñau, coi nhö moät hình phaït, ñöôïc löu truyeàn.
Caùc chaân lyù naøy ñoàng thôøi cuõng laø caùc söï kieän, vaø neáu caùc chaân lyù naøy laø nhöõng chaân lyù chaéc chaén thì caùc söï kieän cuõng phaûi laø nhöõng söï kieän thöïc maëc duø chuùng ta khoâng theå ñònh roõ qua caùi lôùp aùo thaàn thoaïi ñaõ ñöôïc maëc cho caùc söï kieän aáy, phuø hôïp vôùi taâm naõo cuûa thôøi ñaïi vaø moâi tröôøng.
Lòch söû caùc toå phuï laø moät caâu truyeän gia ñình: Ñoù laø moät chuoãi nhöõng kyù öùc ngöôøi ta coøn giöõ ñöôïc veà caùc toå tieân Abraham, Ysaac, Yacob vaø Yuse. Moät caâu truyeän bình daân, chuù troïng nhieàu vaøo nhöõng giai thoaïi veà caù nhaân vaø khoâng heà coù yù muoán coät caùc trình thuaät naøy vaøo lòch söû chung. Cuoái cuøng, ñaây laø moät caâu truyeän toân giaùo: Moïi khuùc reõ coù tính caùch quyeát ñònh ñeàu ñöôïc ghi daáu bôûi söï can thieäp cuûa Thieân Chuùa vaø taát caû ñeàu coù tính caùch quan phoøng. Caùc söï kieän ñöôïc ñöa vaøo, ñöôïc caét nghóa vaø ñöôïc saép xeáp ñeå minh hoaï cho moät luaän ñeà toân giaùo: Coù moät Thieân Chuùa ñaõ thaønh laäp moät daân vaø ñaõ ban cho daân aáy moät xöù sôû. Thieân Chuùa aáy laø Yaveâ, daân aáy laø Israel vaø xöù aáy laø Ñaát Thaùnh. Nhöng caùc trình thuaät naøy coù tính caùch lòch söû theo nghóa, chuùng thuaät laïi nhöõng bieán coá thaät, chuùng ñöa ra moät hình aûnh trung thöïc veà nguoàn goác vaø caùc cuoäc di daân cuûa toå tieân Israel veà caùc lieân laïc ñòa dö vaø chuûng toäc cuûa hoï vaø veà thaùi ñoä luaân lyù vaø toân giaùo cuûa hoï.
Sau moät khoaûng troáng daøi, saùch Xuaát haønh vaø saùch Daân soá moâ taû laïi caùc bieán coá töø luùc Moâseâ sinh ra tôùi luùc oâng töø traàn: Vieäc ra khoûi ñaát Aicaäp, döøng laïi ôû Sinai, tieán ñeán Cañes, haønh trình ngang qua Yorñan vaø laäp cö ôû caùnh ñoàng Moab. Neáu choái boû söï thaät lòch söû cuûa caùc söï kieän naøy vaø con ngöôøi Moâseâ, thì khoâng laøm sao coù theå hieåu ñöôïc phaàn keá tieáp cuûa lòch söû Israel, söï trung tín cuûa Israel ñoái vôùi ñaïo Yaveâ vaø söï gaén boù cuûa Israel vôùi Leà luaät. Tuy nhieân, cuõng phaûi nhìn nhaän raèng taàm quan troïng cuûa caùc kyù öùc naøy ñoái vôùi sinh hoaït cuûa daân vaø aûnh höôûng cuûa chuùng trong caùc nghi leã ñaõ maëc cho caùc trình thuaät caùi maøu saéc cuûa moät anh huøng ca (nhö vieäc ngang qua Bieån Ñoû) vaø ñoâi khi, cuûa moät phuïng vuï (nhö Leã Vöôït qua). Israel, trôû thaønh moät daân, ñaõ ñi vaøo lòch söû chung. Vai troø cuûa söû gia hieän ñaïi laø so chieáu nhöõng döõ kieän naøy cuûa Kinh Thaùnh vôùi nhöõng söï kieän cuûa lòch söû chung.
YÙ nghóa toân giaùo
Toân giaùo cuûa Cöïu Öôùc cuõng nhö cuûa Taân Öôùc laø moät toân giaùo lòch söû. Toân giaùo aáy ñaët neàn taûng treân söï maïc khaûi Thieân Chuùa ñaõ ban cho nhöõng con ngöôøi nhaát ñònh, trong nhöõng nôi vaø hoaøn caûnh nhaát ñònh vaø treân nhöõng söï can thieäp cuûa Thieân Chuùa trong nhöõng thôøi kyø nhaát ñònh cuûa söï bieán hoùa cuûa nhaân loaïi. Nguõ Kinh, ghi laïi lòch söû cuûa nhöõng lieân laïc aáy giöõa Thieân Chuùa vôùi traàn gian, laø neàn taûng cuûa toân giaùo Dothaùi vaø noù ñaõ trôû thaønh Leà luaät cuûa toân giaùo aáy.
Ngöôøi Dothaùi tìm thaáy ôû ñoù caâu traû lôøi cho nhöõng caâu hoûi veà vaän meänh cuûa mình. Ngay ôû ñoaïn ñaàu cuûa saùch Khôûi nguyeân, khoâng nhöõng chæ coù caâu traû lôøi cho nhöõng caâu hoûi maø moïi ngöôøi ñaët ra veà theá giôùi, veà söï soáng, veà ñau khoå, cheát choùc, nhöng coøn thaáy chöùa ñöïng caâu traû lôøi cho vaán naïn rieâng cuûa ngöôøi Dothaùi: Taïi sao Ñaáng Yaveâ duy nhaát laïi laø Thieân Chuùa cuûa Israel, taïi sao Israel laïi laø daân cuûa Ngöôøi trong soá caùc daân toäc treân theá giôùi? Chính laø bôûi Israel ñaõ laõnh nhaän lôøi höùa. Nguõ kinh laø saùch cuûa nhöõng lôøi höùa: Höùa söï cöùu roãi cho Añam vaø Eva sau khi hoï sa ngaõ, baûo ñaûm moät traät töï môùi cuûa theá giôùi cho Noeâ sau Hoàng thuyû vaø nhaát laø lôøi höùa vôùi Abraham. Lôøi höùa aáy ñaõ ñöôïc laëp laïi cho Ysaac vaø Yacob vaø bao goàm toaøn theå daân xuaát phaùt töø hoï. Lôøi höùa aáy nhaém tröïc tieáp vaøo vieäc chieám höõu xöù maø caùc toå phuï ñaõ soáng: Ñaát Höùa; nhöng cuõng dieãn taû nhöõng lieân laïc ñaëc bieät vaø duy nhaát giöõa Israel vaø Thieân Chuùa cuûa cha oâng.
Yaveâ ñaõ keâu goïi Abraham vaø vieäc keâu goïi naøy ñaõ haøm aån vieäc tuyeån choïn Israel. Chính Yaveâ ñaõ laøm cho Israel thaønh moät daân cuûa Ngöôøi bôûi moät söï löïa choïn nhöng khoâng, bôûi moät yù ñònh cuûa tình thöông ñöôïc phaùc hoïa töø ngaøy taïo döïng vaø caùc keá ñoà cuûa tình thöông ñoù ñöôïc thöïc hieän lieân tuïc ngang qua caû nhöõng baát trung, thaát tín cuûa con ngöôøi.
Lôøi höùa vaø söï tuyeån choïn naøy ñöôïc baûo ñaûm bôûi moät giao öôùc. Nguõ kinh cuõng laø saùch cuûa nhöõng giao öôùc: Giao öôùc vôùi Añam, vôùi Noeâ, vôùi Abraham vaø cuoái cuøng vôùi toaøn theå daân ngang qua Moâseâ. Ñaây khoâng phaûi laø moät giao keøo giöõa hai beân, vì Thieân Chuùa khoâng caàn ñeán giao öôùc ñoù vaø maët khaùc laø chính Ngöôøi ñaõ ñi böôùc ñaàu; tuy nhieân Ngöôøi ñaõ daán thaân vaøo vaø coù theå noùi, ñaõ töï coät mình vaøo nhöõng lôøi höùa. Ngöôïc laïi Ngöôøi cuõng ñoøi hoûi daân cuûa Ngöôøi phaûi trung tín: Söï töø khöôùc cuûa Israel - toäi cuûa Israel - coù theå caét ñöùt caùi lieân laïc ñöôïc taïo neân bôûi tình thöông cuûa Thieân Chuùa.
Ñieàu kieän cuûa söï trung tín naøy do chính Thieân Chuùa aán ñònh. Thieân Chuùa ban cho daân Ngöôøi ñaõ choïn moät leà luaät, leà luaät naøy cho daân thaáy boån phaän cuûa mình, caùch ñoái xöû phuø hôïp vôùi yù muoán cuûa Thieân Chuùa vaø trong khi duy trì giao öôùc, chuaån bò cho vieäc thöïc hieän caùc lôøi höùa.
Caùc ñeà taøi veà lôøi höùa, tuyeån choïn, giao öôùc, leà luaät laø nhöõng sôïi chæ vaøng ñan cheùo nhau trong Nguõ kinh vaø chaïy suoát trong Cöïu Öôùc. Bôûi vì Nguõ kinh töï noù chöa ñöôïc toaøn veïn: Noù noùi leân lôøi höùa nhöng chöa thöïc hieän bôûi vì Nguõ kinh chaám döùt tröôùc khi vaøo Ñaát Höùa. Noù phaûi ñöôïc boû ngoû nhöng moät söï caäy troâng tin töôûng vaø nhö moät söï thuùc baùch, tin töôûng trong nhöõng lôøi höùa maø vieäc chinh phuïc ñaát Canaan coù veû ñaõ laøm troïn (Yoâs 23) nhöng toäi loãi ñaõ laøm caûn trôû vaø nhöõng keû ñi löu ñaøy seõ nhôù laïi ôû Babylon; söï thuùc baùch cuûa moät leà luaät, leà luaät aáy löu truyeàn trong Israel nhö moät ngöôøi chöùng toá caùo (Thöù luaät 31 26).
Ñieàu ñoù keùo daøi cho tôùi Ñöùc Kitoâ. Ñöùc Kitoâ ñaõ kyù keát moät giao öôùc môùi vaø ñöa vaøo giao öôùc aáy caùc Kitoâ-höõu, nhöõng ngöôøi thöøa töï cuûa Abaham bôûi loøng tin. Leà luaät ñaõ ñöôïc ban ra ñeå duy trì caùc lôøi höùa nhö moät thaày daïy daãn tôùi Ñöùc Kitoâ, söï thöïc hieän caùc lôøi höùa vaø do ñoù, trong Ñöùc Kitoâ, ngöôøi Kitoâ-höõu khoâng coøn döôùi quyeàn thaày daïy, ngöôøi Kitoâ-höõu ñaõ ñöôïc giaûi phoùng khoûi leà luaät. Nhöng ñieàu aáy khoâng coù nghóa laø ngöôøi Kitoâ-höõu khoâng coøn naèm trong giaùo huaán luaân lyù vaø toân giaùo cuûa leà luaät nöõa. Bôûi Ñöùc Kitoâ ñaõ ñeán khoâng phaûi ñeå huûy boû maø laø ñeå laøm troïn (Mt 5 17). Taân Öôùc khoâng ñoái nghòch vôùi Cöïu Öôùc maø laø noái tieáp. Hoäi Thaùnh khoâng nhöõng ñaõ nhìn thaáy trong nhöõng bieán coá lôùn cuûa thôøi caùc toå phuï vaø thôøi Moâseâ, trong nhöõng ngaøy leã vaø caùc nghi leã taïi sa maïc, nhöõng söï thöïc cuûa luaät môùi (söï hy sinh cuûa Ñöùc Kitoâ, pheùp röûa, cuoäc vöôït qua cuûa Kitoâ-höõu) nhöng loøng tin Kitoâ-giaùo coøn ñoøi hoûi cuõng moät thaùi ñoä caên baûn maø caùc trình thuaät vaø giaùo huaán cuûa Nguõ kinh ñoøi hoûi nôi ngöôøi Dothaùi. Ngöôøi Kitoâ-höõu coù theå ñoïc Nguõ kinh theo thöù töï sau: Khôûi nguyeân, sau khi ñoái choïi nhöõng baát trung cuûa con ngöôøi toäi loãi vôùi loøng nhaân laønh cuûa Thieân Chuùa taïo döïng ñaõ cho thaáy trong caùc toå phuï phaàn thöôûng ñöôïc ban cho loøng tin. Saùch Xuaát haønh laø neùt phaùc hoïa cuoäc cöùu chuoäc chuùng ta. Saùch Daân soá noùi leân thôøi thöû thaùch, trong ñoù Thieân Chuùa vöøa giaùo duïc, vöøa söûa trò con caùi cuûa Ngöôøi, chuaån bò cho vieäc thu hoïp nhöõng keû ñöôïc tuyeån löïa. Saùch Leâvi seõ ñöôïc ñoïc vôùi nhieàu lôïi ích hôn khi noái lieàn vôùi nhöõng chöông cuoái cuûa tieân tri EÂzeâkiel hoaëc sau caùc saùch Ezra hay Neâheâmya. Vieäc ñoïc saùch Thöù luaät seõ ñi ñoâi vôùi vieäc ñoïc saùch cuûa tieân tri Yeâreâmya, moät tieân tri gaàn guõi nhaát caû veà thôøi gian laãn tinh thaàn.
Trôû veà Muïc Luïc Kinh Thaùnh Cöïu Öôùc