Moät Cuoäc Haønh Trình Thieâng Lieâng

Tìm hieåu khoùa linh thao theo thaùnh I-nhaõ

Linh Muïc Ñinh Vaên Trung, SJ, Vieät Nam

Prepared for internet by Vietnamese Missionaries in Taiwan


TUAÀN BOÁN

Saùch Linh thao, sau khi noùi rieâng veà Tuaàn Boán, coøn giôùi thieäu baøi Chieâm nieäm ñeå ñaït ñöôïc tình yeâu, Ba caùch caàu nguyeän, v.v. Rieâng veà Ba caùch caàu nguyeän naøy, saùch Linh thao noùi roõ laø thuoäc Tuaàn Boán: "Tuaàn thöù Boán laø söï Soáng laïi vaø Leân trôøi, theâm ba caùch caàu nguyeän" (s. 4,3). Vaäy, vì lyù do tieän lôïi, ôû phaàn veà Tuaàn Boán naøy, sau khi trình baøy rieâng Linh thao Tuaàn Boán, seõ ñeà caäp nhöõng ñieàu coøn laïi cho ñeán heát saùch.

I. BAØN RIEÂNG
VEÀ TUAÀN BOÁN
(s. 218-229)

Taát caû nhöõng cöïc nhoïc, nhöõng thieáu thoán, nhöõng söï sæ nhuïc vaø khinh bæ, nhöõng ñau khoå theå xaùc vaø tinh thaàn maø Chuùa ñaõ chòu trong cuoäc ñôøi traàn theá, cuoäc ñôøi maø ngöôøi tónh taâm ñaõ chieâm ngöôõng vaø suy gaãm (trong Tuaàn Hai vaø Tuaàn Ba), ñeàu ñi tôùi ñích ñieåm laø vinh quang, nhö Chuùa ñaõ giaûi thích cho hai moân ñeä treân ñöôøng ñi Emmau raèng "Theá thì Ñöùc Kitoâ laïi khoâng phaûi chòu khoå nhö theá ñaõ roài môùi vaøo vinh quang cuûa Ngaøi sao?" (Lc 24,26). Vaäy neáu ôû Tuaàn Ba ngöôøi tónh taâm ñaõ soáng trong söï hieäp nhaát vôùi Chuùa ñau khoå, thì baây giôø, böôùc sang Tuaàn Boán, hoï soáng trong söï hieäp nhaát vôùi Chuùa laø Ñaáng hoan laïc trong söï phuïc sinh vinh hieån.

Söï phuïc sinh cuûa Chuùa xaûy ra vaøo luùc naøo, chuùng ta khoâng bieát. Phuùc aâm theo thaùnh Gioan chæ ghi raèng saùng sôùm chuû nhaät, baø Maria Magñala ñeán moà Chuùa vaø thaáy moà troáng; baø lieàn ñi baùo tin naøy cho hai moân ñeä Pheâroâ vaø Gioan, roài baø trôû laïi moà; vaø laàn naøy baø ñöôïc gaëp Chuùa hieän ñeán (Ga 20,1 tt).

1. Nhöõng neùt rieâng cuûa caùc baøi chieâm nieäm cuûa Tuaàn Boán

Veà vaán ñeà chieâm nieäm, Tuaàn Boán chæ trình baøy khaù kyõ baøi chieâm nieäm ñaàu tieân coù nhan ñeà: "Baøi chieâm nieäm thöù nhaát: Ñöùc Kitoâ Chuùa chuùng ta ñaõ hieän ra gaëp Ñöùc Baø nhö theá naøo" (s. 218,1). Caùc baøi chieâm nieäm tieáp theo ñeàu ñöôïc ghi ôû muïc veà "Nhöõng maàu nhieäm cuûa cuoäc ñôøi Ñöùc Kitoâ Chuùa chuùng ta" (s. 216 tt). Chuùng ta tìm hieåu baøi chieâm nieäm ñaàu tieân, vì noù ñöôïc coi nhö baøi maãu ñeå hieåu caùch chieâm nieäm trong caùc baøi khaùc cuûa Tuaàn Boán. Baøi chieâm nieäm naøy khoâng ñöôïc Phuùc aâm noùi ñeán, vì theá muïc Nhöõng maàu nhieäm cuûa cuoäc ñôøi, v.v vöøa noùi tôùi, baûo raèng bieán coá naøy ñöôïc suy ñoaùn döïa vaøo caâu Thaùnh kinh noùi raèng Chuùa ñaõ hieän ra gaëp nhieàu ngöôøi (s. 299,2).

Phaàn nhaäp ñeà

ÔÛ phaàn nhaäp ñeà, ñieàu ñaùng noùi ñeán laø maøo ñaàu ba vaø ôn xin: "Xin ôn hoan hæ vaø vui möøng maõnh lieät vì vinh quang vaø söï vui möøng döôøng aáy cuûa Ñöùc Kitoâ Chuùa chuùng ta." Dó nhieân söï hoan laïc maø ngöôøi tónh taâm xin ôû ñaây khoâng chuû yeáu laø söï hoan laïc khaû giaùc, nhöng laø söï hoan laïc sieâu nhieân vaø noäi taâm. Lyù do cuûa söï hoan laïc laø vieäc Ñöùc Kitoâ Chuùa chuùng ta ñöôïc vinh quang vaø vui möøng. Roõ raøng ñaây laø lyù do mang tính caùch quy taâm Kitoâ: ngöôøi tónh taâm nhìn vaøo Chuùa laø Chuùa cuûa mình, Ñaáng maø hoï ñaõ quyeát taâm ñi theo phuïng söï vaø noi göông; vaø neáu nhö ôû Tuaàn Ba hoï ñaõ thöông caûm vôùi Chuùa ñau khoå, thì ôû Tuaàn naøy hoï vui möøng vôùi Chuùa vinh hieån. Xem ra ñaây cuõng laø taâm tình cuûa baø Maria Magñala vaø cuûa caùc moân ñeä khi ñöôïc gaëp Chuùa phuïc sinh, nhö Phuùc aâm theo thaùnh Gioan ghi vaén taét raèng "Caùc moân ñeä möøng rôõ vì ñöôïc thaáy Chuùa" (Ga 20,20), vaø Phuùc aâm theo thaùnh Luca noùi veà hai moân ñeä treân ñöôøng ñi Emmau: "Vì möøng rôõ quaù maø hoï vaãn khoâng tin, vaø hoï kinh ngaïc" (Lc 24,41). Söï möøng rôõ naøy ñi ñoâi vôùi söï bình an maø Chuùa, trong vai troø cuûa "Ñaáng yeân uûi" (s. 224), ñem ñeán cho hoï: "Bình an cho anh em" (Ga 20, 19. 21. 26).

Hôn caùc moân ñeä cuûa Chuùa xöa khi ñöôïc gaëp Chuùa phuïc sinh, ngöôøi tónh taâm, vôùi hieåu bieát thaàn hoïc ngaøy nay, coù theå nghó ñeán moät vaøi lyù do khaùc cuûa vieäc hoï vui möøng vôùi Chuùa: Chuùa vui möøng vì hoaøn thaønh söù meänh cöùu ñoä maø Thieân Chuùa Ba Ngoâi trao cho töø khi Nhaäp theå (xem baøi Nhaäp theå), töùc Ngaøi ñaõ toaøn thaéng Xatan vaø giaûi thoaùt toaøn theå nhaân loaïi khoûi quyeàn löïc cuûa noù; Ngaøi vui möøng vì laøm thoûa loøng vaø raïng danh Ñöùc Chuùa Cha vaø vì Ngaøi ñem laïi cho con ngöôøi söï soáng môùi vónh cöûu; Ngaøi vui möøng vì giôø ñaây Ngaøi ñi vaøo trong vinh quang cuûa Cha Ngaøi.

Maøo ñaàu khoâng noùi ñeán nieàm hoan laïc cuûa ngöôøi tónh taâm tröôùc nhöõng ôn ích voâ bieân maø hoï nhaän ñöôïc töø nôi Ñaáng phuïc sinh, ñoù laø toäi bò huûy dieät, söï soáng sieâu nhieân ñöôïc khoâi phuïc, v.v, nhö thaùnh Phaoloâ noùi raèng "Ngaøi ñaõ ñöôïc soáng laïi ñeå chuùng ta ñöôïc neân coâng chính" (Rm 4,25). Thieát nghó khoâng coù gì ngaên caám ngöôøi tónh taâm caûm nghieäm söï hoan laïc naøy, vì ruùt cuïc söï caûm nghieäm naøy cuõng ñöa hoï laïi vôùi Ñöùc Kitoâ laø nguoàn maïch cuûa söï hoan laïc maø hoï ñang coù; xeùt veà ñieåm xuaát phaùt, söï caûm nghieäm naøy ñi ngöôïc chieàu vôùi söï caûm nghieäm nieàm hoan laïc cuûa Chuùa, vì moät ñaøng laø hoan laïc vôùi Chuùa do thaáy Chuùa ñang hoan laïc, moät ñaøng laø hoan laïc do nhìn thaáy nôi baûn thaân nhöõng ích lôïi thieâng lieâng nhaän ñöôïc töø nôi Ñaáng phuïc sinh. Nhöng ñeå dung hoøa caû hai quan ñieåm, chuùng ta seõ baûo raèng chuùng ta hoan laïc vôùi Chuùa vì nhöõng ôn chuùng ta nhaän ñöôïc, xeùt nhö laø chieán tích laãy löøng cuûa Chuùa.

Phaàn chieâm nieäm

Moãi baøi chieâm nieäm cuûa Tuaàn Boán, ngoaøi ba ñieåm thoâng thöôøng töông öùng vôùi ba vieäc troâng, nghe, nhìn, coøn coù theâm hai ñieåm, töùc ñieåm boán vaø ñieåm naêm. Ñieåm boán ñoái laäp vôùi ñieåm naêm cuûa baøi chieâm nieäm cuûa Tuaàn Ba, töùc trong khi ñieåm naêm cuûa Tuaàn Ba suy xeùt veà vieäc thaàn tính cuûa Chuùa töï aån ñi thì, ngöôïc laïi, ñieåm boán cuûa baøi chieâm nieäm cuûa Tuaàn Boán suy xeùt veà thaàn tính cuûa Chuùa töï bieåu loä. ÔÛ Tuaàn Ba, chuùng ta ñaõ tröng caâu Chuùa noùi raèng Chuùa coù quyeàn boû maïng soáng cuûa Chuùa, ôû ñaây chuùng ta ghi lôøi Chuùa noùi tieáp: "Vaø Ta coù quyeàn laáy laïi noù" (Ga 10,18).

Ñaùng noùi rieâng ñeán ñieåm naêm. Ñieåm naøy baûo ngöôøi tónh taâm nhìn xem vai troø cuûa Ñaáng yeân uûi maø Ñöùc Kitoâ phuïc sinh thöïc hieän. Ñeå hieåu vai troø naøy, theo baûn vaên, haõy so saùnh noù vôùi caùch maø caùc baïn höõu quen yeân uûi nhau. Nhö vaäy Chuùa thöïc hieän vai troø Ñaáng yeân uûi baèng nhöõng lôøi noùi cuûa Chuùa ñaày söï yeân uûi; nhöng chuùng ta coù quyeàn nghó theâm raèng Ngaøi thöïc hieän vai troø naøy baèng chính söï hieän dieän cuûa Ngaøi beân caïnh nhöõng ngöôøi Ngaøi yeâu meán vaø laø nhöõng ngöôøi yeâu meán Ngaøi. Ñi xa hôn nöõa, chuùng ta baûo raèng Ngaøi thöïc hieän vai troø Ñaáng yeân uûi baèng vieäc Ngaøi ñöa ñeán cho hoï Ñaáng yeân uûi khaùc laø Chuùa Thaùnh Thaàn, nhö khi hieän ñeán vôùi caùc moân ñeä, Ngaøi ñaõ thôû hôi vaøo hoï vaø noùi: "Anh em haõy nhaän laáy Thaùnh Thaàn" (Ga 20,22).

Phaàn taâm söï Veà phaàn taâm söï, baûn vaên baûo haõy keát thuùc baèng moät hay nhieàu cuoäc taâm söï (ví duï vôùi Ñöùc Meï, vôùi Ñöùc Kitoâ phuïc sinh, vôùi Ñöùc Chuùa Cha) tuøy theo ñeà taøi; roài ñoïc moät kinh Laïy Cha. Nhö vaäy khoâng coù gì ñeå baøn theâm, vì ñieàu baûn vaên vöøa noùi laø aùp duïng chung cho caùc baøi suy nieäm vaø chieâm nieäm trong saùch Linh thao.

Trong Tuaàn naøy ngöôøi tónh taâm moãi ngaøy neân chieâm nieäm boán laàn thay vì naêm laàn, töùc boû laàn chieâm nieäm vaøo ban ñeâm; hoï cuõng laøm baøi laëp laïi vaø baøi aùp duïng nguõ quan nhö ôû Tuaàn Ba (s. 226,5; 227,1-3). Rieâng veà vieäc aùp duïng nguõ quan, coù chuù thích naøy maø chuùng ta khoâng ñoïc thaáy ôû Tuaàn Hai vaø Tuaàn Ba: "Chuù yù ñeán vaø döøng laïi ôû nhöõng choã quan troïng hôn, vaø ôû ñoù ngöôøi ta ñaõ caûm thaáy nhöõng thuùc ñaåy vaø nhöõng thuù vò thieâng lieâng lôùn hôn" (227,3).

2. Muïc ñích cuûa Tuaàn Boán

Muïc ñích cuûa Tuaàn Boán ñaõ ñöôïc neâu roõ ôû maøo ñaàu ba cuûa baøi chieâm nieäm noùi treân kia, vì ôn xin cuûa maøo ñaàu naøy duøng cho caùc baøi chieâm nieäm tieáp theo. Ñoù laø, ñeå nhaéc laïi, ôn xin "hoan hæ vaø vui möøng maõnh lieät vì vinh quang vaø söï vui möøng döôøng aáy cuûa Ñöùc Kitoâ Chuùa chuùng ta." Ôn naøy laø moät söï yeân uûi thieâng lieâng. Ñeå phuø hôïp vôùi söï vui möøng cuûa Tuaàn naøy, ñieàu boå di thöù hai cuûa Tuaàn Nhaát ñöôïc söûa ñoåi: "Ngay khi thöùc daäy, ñaët tröôùc maët cuoäc chieâm nieäm maø toâi phaûi laøm, öôùc ao ñöôïc caûm kích vaø hoan hæ vì söï vui möøng vaø söï hoan hæ döôøng aáy cuûa Ñöùc Kitoâ Chuùa chuùng ta" (s. 229,2); ñieàu boå di baûy cuõng ñöôïc söûa ñoåi laø khuyeân, neáu coù theå, neân lôïi duïng aùnh saùng vaø thôøi tieát "tuøy nhö linh hoàn töôûng hoaëc phoûng ñoaùn coù theå giuùp mình vui möøng trong Ñaáng Taïo hoùa vaø Cöùu chuoäc cuûa mình" (s. 229,4). Veà vieäc aên uoáng, trong Tuaàn naøy ngöôøi tónh taâm ñöôïc khuyeân, thay vì haõm mình, neân chuù yù ñeán söï tieát ñoä (s. 229,5).

Nguyeân moät vieäc khoùa Linh thao daønh haún moät Tuaàn vôùi möôøi boán ñeà taøi chieâm nieäm ñöôïc giôùi thieäu, tuy khoâng nhaát thieát ñeå laøm taát caû (s. 226,5), cuõng ñaõ laø lôøi nhaéc baûo raèng ngöôøi tónh taâm caàn coù ñuû thì giôø ñeå chieâm ngöôõng Ñöùc Kitoâ phuïc sinh. Hoï chieâm ngöôõng Ngaøi laø Ñaáng chieán thaéng vaø vinh hieån vôùi thaân xaùc ñöôïc bieán ñoåi caùch kyø dieäu, khoâng coøn bò leä thuoäc vaøo nhöõng ñieàu kieän vaät chaát cuûa theá giôùi höõu hình naøy, ví duï Ngaøi hieän ñeán gaëp caùc moân ñeä trong nhaø ñoùng kín cöûa (Ga 20,19 tt). Hoï chieâm ngöôõng Ngaøi ñang hoaït ñoäng, töùc Ngaøi ñeán yeân uûi caùc moân ñeä, ñeán ñem bình an cho hoï, ñeán daïy baûo hoï vaø trao ban söù vuï: "Anh em haõy ñi; thu naïp caùc moân ñeä töø khaép muoân daân, thanh taåy hoï nhaân danh Cha vaø Con vaø Thaùnh Thaàn, vaø daïy hoï giöõ moïi ñieàu Thaày ñaõ truyeàn cho anh em" (Mt 28,19-20); Ngaøi ñeán chuaån bò tröïc tieáp caùc toâng ñoà trôû neân neàn taûng Giaùo hoäi maø ngaøy leã Nguõ Tuaàn (Hieän xuoáng) seõ ñöôïc coi laø ngaøy chính thöùc khai sinh. Cuõng ôû Tuaàn Boán, ngöôøi tónh taâm coù thì giôø ñeå thöôûng thöùc vaø ñeå soáng nieàm hoan laïc phuïc sinh cuûa Ñöùc Kitoâ. Soáng nhö vaäy laø moät caùch hieäp nhaát vôùi Ngaøi.

* * *

Coù nhöõng taùc giaû, khi baøn veà vieäc Linh thao, ñaõ duøng caâu döôùi ñaây laøm nhö coâng thöùc toùm taét taát caû boán Tuaàn.

Coâng thöùc naøy baèng tieáng la-tinh coù veû taøi tình do ôû choã maáy ñoäng töø ñöôïc duøng ñeán ñeàu goàm coù thaønh toá forma: deformare, reformare, conformare, transformare. Nhöng qua nhöõng ñieàu ñaõ trình baøy veà caû boán Tuaàn Linh thao, thì coâng thöùc treân chæ aùp duïng cho Tuaàn Nhaát vaø Tuaàn Hai; noù khoâng aùp duïng chaët cheõ ñöôïc cho Tuaàn Ba vaø Tuaàn Boán, vì tuy noù ñuùng phaàn naøo cho hai Tuaàn naøy, nhöõng roõ raøng noù khoâng dieãn ñaït noåi caùi chính yeáu cuûa hai Tuaàn naøy.

3. Caùc baøi chieâm nieäm

Nhö ñaõ noùi, saùch Linh thao, ôû Tuaàn Boán, chæ giôùi thieäu moät baøi chieâm nieäm laø baøi veà vieäc Chuùa Kitoâ phuïc sinh hieän ñeán gaëp Ñöùc Baø, coøn taát caû nhöõng ñeà taøi khaùc (möôøi ba ñeà taøi) phaûi tìm ôû muïc "Nhöõng maàu nhieäm cuûa cuoäc ñôøi Ñöùc Kitoâ Chuùa chuùng ta" (s. 300-312). Vaäy trong toång soá möôøi boán baøi chieâm nieäm, möôøi ba baøi noùi veà caùc cuoäc Chuùa hieän ra vaø moät baøi cuoái cuøng noùi veà vieäc Chuùa leân trôøi. Veà nguoàn taøi lieäu, coù

Veà vieäc Thaùnh kinh khoâng noùi gì ñeán söï kieän Chuùa hieän ra gaëp oâng Giuse thaønh Arimathia, saùch Linh thao noùi raèng "Nhö ngöôøi ta suy gaãm vôùi taâm hoàn ñaïo ñöùc vaø ñoïc thaáy trong truyeän caùc thaùnh" (s. 310).

Cuõng neân noùi caùch rieâng ñeán baøi möôøi ba. Baøi naøy goàm ba ñieåm: Chuùa hieän ra gaëp thaùnh Phaoloâ, Chuùa ñeán giaûi thoaùt caùc thaùnh toå phuï trong laâm-boâ, Chuùa thöôøng hieän ra gaëp caùc moân ñeä vaø noùi chuyeän vôùi hoï. Vaäy veà vieäc Chuùa hieän ñeán gaëp thaùnh Phaoloâ, ñieàu naøy caên cöù vaøo caâu thaùnh Phaoloâ noùi veà chính mình maø baøi naøy tröng laïi: "Sau cuøng Ngaøi ñaõ hieän ra caû vôùi toâi, moät keû ñeû non" (1 Cr 15,8). Vieäc Chuùa hieän ra vôùi oâng xaûy ra sau khi Chuùa leân trôøi, khi oâng ñang treân ñöôøng ñi Ñama luøng baét caùc tín höõu Kitoâ (Cv 9,3-7); laïi caùch thöùc Chuùa hieän ñeán vôùi oâng, nhö saùch Coâng vuï caùc toâng ñoà moâ taû, khaùc haún vôùi caùch thöùc Chuùa hieän ñeán vôùi caùc moân ñeä theo töôøng thuaät cuûa Phuùc aâm. Vaäy neáu noùi Chuùa leân trôøi laø, vaø ñieàu naøy phuø hôïp vôùi quan nieäm chung, haøm söï chaám döùt söï hieän dieän khaû giaùc cuûa Chuùa phuïc sinh ôû traàn gian, thì vieäc ñöa bieán coá treân vaøo baøi chieâm nieäm laø moät ñieàu ngoaïi leä. Phaûi chaêng thaùnh I-nhaõ laøm nhö vaäy, vì thích caùi yù töôûng raèng Chuùa phuïc sinh ñaõ hieän ra gaëp heát caùc toâng ñoà, hoaëc vì muoán nhaán maïnh raèng thaùnh Phaoloâ cuõng ñöôïc gaëp Ñöùc Kitoâ laø Ñaáng thöïc hieän chöùc vuï yeân uûi, laø Ñaáng xaây neàn Giaùo hoäi treân caùc toâng ñoà, nghóa laø thaùnh Phaoloâ laø toâng ñoà thöïc thuï nhö caùc toâng ñoà Pheâroâ, Gioan, v.v.!

Veà vieäc Chuùa xuoáng laâm-boâ giaûi thoaùt caùc thaùnh toå phuï, ñieàu naøy khoâng coù trong Thaùnh kinh maø chæ laø thuoäc quan nieäm coå truyeàn. Vieäc Chuùa xuoáng laâm-boâ cuõng khoâng phaûi laø söï hieän ra cuûa Chuùa phuïc sinh, hieåu theo nghóa thoâng thöôøng; baøi chieâm nieäm ghi roõ laø linh hoàn Chuùa ñeán: "Ngaøi cuõng ñaõ hieän ra, baèng linh hoàn Ngaøi, gaëp caùc thaùnh toå phuï ôû laâm-boâ." Coù leõ thaùnh I-nhaõ ñöa söï kieän naøy vaøo baøi chieâm nieäm ñeå nhaéc gôïi thaønh quaû to lôùn vaø cuï theå maø coâng cuoäc cöùu chuoäc cuûa Chuùa ñem laïi, töùc caùc thaùnh cheát tröôùc Chuùa baây giôø ñöôïc vaøo coõi thieân ñaøng nhôø caùi cheát cuûa Chuùa.

Ñieåm ba cuûa baøi chieâm nieäm möôøi ba ñang noùi ôû ñaây laø vieäc "Chuùa hieän ra nhieàu gaëp vôùi caùc moân ñeä vaø noùi chuyeän vôùi hoï." Ñieàu naøy coù leõ ñöôïc ghi phoûng theo thaùnh Phaoloâ vaø ñaët tröôùc caâu oâng keå veà vieäc Chuùa hieän ñeán vôùi oâng nhö ñaõ noùi ôû ñieåm chieâm nieäm moät (1 Cr 15,5-7). Coù theå coi ñieåm ba naøy laø caùi nhìn toång quaùt vaø toùm löôïc veà caùc laàn Chuùa phuïc sinh hieän ñeán, tröôùc khi ngöôøi tónh taâm tieán sang baøi Chuùa leân trôøi laø baøi keát thuùc Tuaàn naøy.

Moät caùch raát ñaïi cöông, töø nhöõng baøi chieâm nieäm cuûa Tuaàn Boán naøy xeùt nhö moät toång theå, tröø baøi Chuùa leân trôøi, chuùng ta ruùt ra ba yù töôûng toång quaùt:

Sau cuøng, cuõng nhö Phuùc aâm theo thaùnh Maccoâ vaø Luca chaám heát baèng söï kieän Chuùa leân trôøi (Mc 16,19; Lc 24,50-51), Tuaàn Boán cuõng duøng söï kieän naøy ñeå keát thuùc: baøi chieâm nieäm möôøi boán vôùi nhan ñeà "Söï leân trôøi cuûa Ñöùc Kitoâ Chuùa chuùng ta" (s. 312). Noùi ñeán vieäc Chuùa leân trôøi, cuõng neân nhaéc ñeán baøi Vöông quoác vaø baøi Nhaäp theå ôû Tuaàn Hai: Chuùa leân trôøi töùc laø Chuùa vaøo trong vinh quang cuûa Cha Ngaøi sau khi ñaõ chieán thaéng Xatan (baøi Vöông quoác), sau khi ñaõ hoaøn thaønh söù meänh cöùu ñoä maø Ba Ngoâi Thieân Chuùa trao cho (baøi Nhaäp theå).

Baøi Chuùa leân trôøi caên cöù vaøo saùch Coâng vuï caùc toâng ñoà (Cv 1,1-12), vaø keå ra ba ñieåm:

Baøi Chuùa leân trôøi duøng keát thuùc Tuaàn Boán coù khaû naêng gôïi yù cho ngöôøi tónh taâm raèng cuoäc haønh trình Linh thao ñaõ xong, baây giôø laø luùc hoï, thay vì "ñöùng nhìn leân trôøi", hoï xuoáng nuùi ñeå, nhôø söï trôï löïc cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn maø Ñöùc Kitoâ ban xuoáng - nhö Ngöôøi ñaõ ban cho caùc moân ñeä khi phuïc sinh hieän ñeán gaëp hoï (Ga 20,22) - hoï daán thaân leân ñöôøng phuïc vuï Giaùo hoäi cuûa Ngaøi, laøm chöùng nhaân cho Ngaøi "cho ñeán taän cuøng traùi ñaát" (Cv 1,8); vaø nhö theá, sau cuøng, hoï seõ ñöôïc theo Ngaøi vaøo trong vinh quang cuûa Cha Ngaøi, nhö baøi Vöông quoác ñaõ noùi (s. 95,5).

* * *

Danh xöng Ñaáng Taïo hoùa vaø Cöùu chuoäc

Trong saùch Linh thao chæ coù moät laàn vaø laø ôû Tuaàn Boán naøy, danh xöng Ñaáng Cöùu Chuoäc ñi chung vôùi danh xöng Ñaáng Taïo hoùa thaønh cuïm töø Ñaáng Taïo hoùa vaø Cöùu chuoäc. Chuùng ta gaëp thaáy noù trong chuù thích veà vieäc thay ñoåi ñieàu boå di baûy, theo ñoù ngöôøi tónh taâm neân duøng nhöõng vaät hay caûnh chung quanh naøo (nhö aùnh saùng, thôøi tieát, v.v) maø hoï thaáy "coù theå giuùp hoï vui möøng trong Ñaáng Taïo hoùa vaø Cöùu chuoäc cuûa mình" (s. 229,4). Coù ngöôøi cho raèng cuïm töø Ñaáng Taïo hoùa vaø Cöùu chuoäc chæ Thieân Chuùa Ba Ngoâi. Theo thieån yù, cuïm töø naøy minh nhieân vaø tröïc tieáp chæ Ñöùc Kitoâ, döïa vaøo suy luaän nhö sau. Ôn xin cuûa Tuaàn Boán laø xin ñöôïc vui möøng (s. 221); chuù thích boán cuûa Tuaàn naøy ôû ñieàu lieân quan ñeán vieäc söûa ñoåi ñieàu boå di hai, cuõng noùi ñeán vieäc caûm thaáy vui möøng vì Ñöùc Kitoâ vui möøng (s. 229,2). Vì theá, cuõng chuù thích boán naøy, khi baûo ngöôøi tónh taâm haõy lôïi duïng nhöõng vaät hay caûnh chung quanh naøo giuùp hoï vui möøng, thì giuùp hoï vui möøng hieåu laø giuùp hoï vui möøng trong Ñöùc Kitoâ (chöù khoâng vui möøng trong caùc vaät hay caûnh ñoù), cuõng nghóa laø giuùp hoï hieäp nhaát vôùi Ñöùc Kitoâ vui möøng. Hieåu nhö vaäy laø ñieàu hôïp lyù, vì phuø hôïp vôùi vaên caûnh vaø vôùi muïc ñích cuûa Tuaàn Boán laø vui möøng vôùi hoaëc vì Ñöùc Kitoâ vui möøng. Khoâng leõ gì boãng döng chuyeån yù sang vieäc lôïi duïng caùc vaät hay caûnh chung quanh vaøo vieäc vui möøng trong Thieân Chuùa Ba Ngoâi! Giaûi thích treân cuõng phuø hôïp vôùi yù cuûa baûn Phoå thoâng. Baûn naøy duøng ñoäng töø: congaudere, vui möøng vôùi: "Per quas Creatori et Redemptori meo congaudere queam", nhôø chuùng, toâi coù theå vui möøng vôùi Ñaáng Taïo hoùa vaø Cöùu chuoäc cuûa toâi.

* * *

Ñoaïn vaên ngaén döôùi ñaây cuûa thaùnh Phaoloâ coù theå toùm taét cuoäc ñôøi traàn theá cuûa Ñöùc Kitoâ maø ngöôøi tónh taâm suy ngaém trong suoát Tuaàn Hai, Ba vaø Boán: "Ngaøi ñòa vò laø Thieân Chuùa, ñaõ khoâng nghó phaûi ñöôïc ngang haøng vôùi Thieân Chuùa, nhöng ñaõ huûy mình ñeå nhaän laáy thaân phaän toâi ñoøi, trôû neân gioáng traàn nhaân; vaø, veà hình daùng, Ngaøi ñöôïc nhìn nhaän laø moät ngöôøi; Ngaøi ñaõ haï mình, vaâng lôøi cho ñeán noãi chòu cheát, cheát treân thaäp giaù. Bôûi vaäy Thieân Chuùa ñaõ sieâu toân Ngaøi vaø ban cho Ngaøi danh hieäu vöôït treân moïi danh hieäu, ñeå khi nghe danh Gieâsu thì treân trôøi, treân ñòa caàu vaø döôùi gaàm ñaát moïi ñaàu goái ñeàu phaûi quyø xuoáng, vaø moïi mieäng löôõi phaûi tuyeân xöng raèng Ñöùc Gieâsu Kitoâ laø Chuùa, maø laøm raïng danh Ñöùc Chuùa Cha" (Pl 2,6-11).

Cuoäc haønh trình thieâng lieâng laø khoùa Linh thao, dieãn tieán theo höôùng Thaùnh kinh vaø töông öùng vôùi chu kyø phuïng söï cuûa Giaùo hoäi. Tröôùc heát laø theo höôùng Thaùnh kinh. Trong boä Thaùnh kinh Cöïu öôùc, saùch Saùng theá tuy khoâng phaûi laø saùch coå nhaát, nhöng ñöôïc xeáp ôû ñaàu. Vaäy ngay ôû nhöõng chöông ñaàu, saùch Saùng theá töôøng thuaät vieäc con ngöôøi ñöôïc döïng neân vaø tieáp theo laø vieäc con ngöôøi phaïm toäi (toäi Añam: St 3; toäi Cain: St 4). Cuoäc haønh trình thieâng lieâng cuõng baét ñaàu baèng baøi Nguyeân lyù vaø Neàn taûng veà vieäc con ngöôøi ñöôïc döïng neân (ñeå taùn döông, toân kính vaø phuïng söï Thieân Chuùa, v.v.), vaø daønh troïn Tuaàn Nhaát cho vieäc suy gaãm veà toäi. Thöù ñeán laø theo chu kyø phuïng vuï: chu kyø naøy ñöôïc ñaùnh daáu ñaëc bieät baèng ba muøa, töùc muøa Giaùng sinh, Muøa Chay (vaø Thöông khoù) vaø muøa Phuïc sinh ñeå kyû nieäm ba bieán coá troïng ñaïi trong cuoäc ñôøi traàn gian xöa cuûa Chuùa. Vaäy bieán coá Giaùng sinh, trong khoùa Linh thao, daønh cho phaàn ñaàu cuûa Tuaàn Hai - cuoäc ñôøi hoaït ñoäng coâng khai cuûa Chuùa daønh cho phaàn sau cuûa Tuaàn, vaø phaàn naøy ñöôïc coi nhö töông öùng vôùi "muøa thöôøng nieân" trong naêm phuïng vuï - hai bieán coá Tuaãn naïn vaø Phuïc sinh daønh theo thöù töï cho Tuaàn Ba vaø Tuaàn Boán. Trong vieãn töôïng naøy, caû ba Tuaàn Linh thao quaû laø söï ruùt goïn chu kyø phuïng vuï cuûa Giaùo hoäi.

Ngöôøi tónh taâm keát thuùc khoùa Linh thao baèng söï quyeát taâm ñem ra thöïc hieän trong ñôøi soáng thöôøng nhaät ñieàu löïa choïn maø hoï ñaõ daâng leân cho Thieân Chuùa chuaån y (s. 188); vaø tröôùc khi böôùc ra khoûi khoùa Linh thao, trong khi chieâm ngöôõng Ñöùc Kitoâ phuïc sinh, hoï ñöôïc pheùp nghó raèng lôøi Ñöùc Kitoâ phuïc sinh ñaõ noùi vôùi caùc moân ñeä cuûa Ngaøi xöa, cuõng laø lôøi Ngaøi noùi vôùi hoï hoâm nay: "Chuùc anh em ñöôïc bình an ! Nhö Cha ñaõ sai Thaày ñi, ñeán löôït Thaày, Thaày cuõng sai anh em ñi" (Ga 20,21).

4. Vaán ñeà Ñöùc Chuùa Cha, Chuùa Thaùnh Thaàn, Ñöùc Maria

Nhö ñaõ roõ, khoùa Linh thao khoâng phaûi laø moät khoùa thaàn hoïc, giaùo lyù hay tu ñöùc hoïc, nhöng laø moät cuoäc taäp luyeän cuûa ngöôøi tónh taâm nhaèm tìm thaáy thaùnh yù Thieân Chuùa trong söï saép ñaët cuoäc ñôøi mình (s. 1,4). Trong muïc ñích naøy, nhöõng baøi taäp cuûa Tuaàn Hai, Ba vaø Boán taäp trung vaøo vieäc giuùp hoï chieâm ngöôõng Ñöùc Kitoâ trong cuoäc ñôøi traàn theá xöa cuûa Ngaøi ñeå hoï hieåu bieát, yeâu meán, noi göông vaø ñi theo Ngaøi laø Ñaáng ñaõ soáng troïn veïn cho Ñöùc Chuùa Cha ñeå thöïc hieän keá hoaïch cöùu ñoä cuûa Thieân Chuùa Ba Ngoâi. Nhö theá khoùa Linh thao khoâng nhaém vaøo Ñöùc Chuùa Cha hay Chuùa Thaùnh Thaàn. Nhöng ñieàu naøy khoâng coù nghóa laø khoùa Linh thao boû qua Thieân Chuùa Ngoâi Nhaát vaø Thieân Chuùa Ngoâi Ba, nhö chuùng ta ñaõ coù dòp nhaän thaáy raûi raéc trong saùch Linh thao. Vaäy, khoâng keå baøi Nhaäp theå cuûa Tuaàn Hai noùi ñeán Ba Ngoâi Thieân Chuùa trong keá hoaïch cöùu ñoä nhaân loaïi, döôùi ñaây, ñeå coù caùi nhìn toång quaùt, xin nhaéc laïi nhöõng choã saùch Linh thao ñaõ noùi ñeán Ñöùc Chuùa Cha vaø Chuùa Thaùnh Thaàn. Sau ñoù theâm veà Ñöùc Maria.

Veà Ñöùc Chuùa Cha

- Kinh Laïy Cha ñöôïc duøng ñeå keát thuùc caùc baøi suy ngaém.

- Baøi Vöông quoác, ôû ñieåm suy gaãm moät, ghi: Ñöùc Kitoâ noùi raèng Ngaøi ñi vaøo trong vinh quang cuûa Cha Ngaøi, vaø nhöõng ai coäng taùc vôùi Ngaøi cuõng seõ theo Ngaøi ñi vaøo trong vinh quang ñoù (s. 95,4-5).

- Baøi Hai laù côø hieäu, ôû phaàn taâm söï, baûo ngöôøi tónh taâm haõy laàn löôït caàu xin vôùi Ñöùc Maria, Chuùa Con vaø Ñöùc Chuùa Cha (s. 147); vaø phaàn taâm söï naøy coøn ñöôïc duøng trong nhöõng baøi tieáp theo cuûa Tuaàn Hai.

ÔÛ muïc "Nhöõng maàu nhieäm cuûa cuoäc ñôøi Ñöùc Kitoâ Chuùa chuùng ta", coù nhöõng baøi döôùi ñaây.

- Baøi Ñöùc Kitoâ ñeán Ñeàn thôø khi leân möôøi hai tuoåi, coù caâu Ngaøi thöa vôùi cha meï raèng "Cha meï khoâng bieát laø con phaûi laøm nhöõng vieäc cuûa Cha con sao?" (s. 272,4).

- Baøi veà Chuùa chòu pheùp röûa coù caâu cuûa Ñöùc Chuùa Cha: "Ñaây laø con raát yeâu daáu cuûa Ta, raát ñeïp loøng Ta" (s. 273,4).
- Baøi veà baøi giaûng treân nuùi, coù caâu: "AÙnh saùng cuûa anh em haõy chieáu saùng tröôùc maët ngöôøi ta ñeå hoï troâng thaáy nhöõng vieäc laønh cuûa anh em vaø taùn döông Cha anh em laø Ñaáng ôû treân trôøi" (s. 278,3).

- Baøi veà Chuùa ñoåi daïng, ghi lôøi Ñöùc Chuùa Cha phaùn: "Ñaây laø Con raát yeâu daáu cuûa Ta, haõy nghe lôøi Ngaøi" (s. 284,4).

- Baøi veà nhöõng vieäc xaûy ra trong böõa tieäc bieät ly vaø trong vöôøn O-liu, ghi lôøi Chuùa caàu xin cuøng Ñöùc Chuùa Cha: "Laïy Cha, neáu coù theå, öôùc gì cheùn naøy xa khoûi con; tuy nhieân, xin ñöøng theo yù con, maø laø theo yù Cha" (s. 290,3).

- Baøi veà nhöõng ñieàu thöïc hieän treân Thaùnh giaù, ghi caâu Chuùa thöa cuøng Ñöùc Chuùa Cha: "Laïy Cha, con trao phoù hoàn con trong tay Cha" (s. 297,4).

- Baøi veà vieäc Chuùa phuïc sinh hieän ra laàn thöù chín, ghi lôøi Chuùa sai caùc moân ñeä ñi giaûng daïy muoân daân vaø "thanh taåy hoï nhaân danh Cha vaø Con vaø Thaùnh Thaàn" (s. 307,4).

Veà Chuùa Thaùnh Thaàn

Troïn cuoäc haønh trình Linh thao, töø khôûi söï cho ñeán keát thuùc, ñöôïc dieãn ra döôùi söï baûo trôï cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn, töùc trong suoát cuoäc haønh trình thieâng lieâng naøy, ngöôøi tónh taâm soáng vaø haønh ñoäng döôùi söï taùc ñoäng cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn, bôûi leõ, theo thaàn hoïc maø moïi tín höõu ñeàu bieát, nhöõng ôn soi saùng, nhöõng höùng thuù sieâu nhieân, nhöõng söï yeân uûi ñích thöïc, nhöõng thuùc ñaåy thaùnh thieän trong taâm hoàn, v.v., taát caû ñeàu laø nhöõng aân hueä cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn; hôn nöõa, Chuùa Thaùnh Thaàn luoân luoân haønh ñoäng nôi nhöõng ngöôøi vì loøng meán Thieân Chuùa maø ñi tìm cho bieát thaùnh yù Ngaøi. Noùi roäng ra, ñôøi soáng cuûa tín höõu Kitoâ laø ñôøi soáng aân suûng, maø aân suûng laø aân hueä maø Chuùa Thaùnh Thaàn thoâng ban cho. Döôùi ñaây laø nhöõng choã maø saùch Linh thao nhaéc ñeán Chuùa Thaùnh Thaàn maø chuùng ta ñoïc thaáy ôû muïc "Nhöõng maàu nhieäm cuûa cuoäc ñôøi Ñöùc Kitoâ Chuùa chuùng ta".

- Baøi veà vieäc Chuùa chòu pheùp röûa, ghi laïi vieäc Chuùa Thaùnh Thaàn ñeán vôùi Ngaøi (s. 273,4).

- Baøi veà vieäc Chuùa phuïc sinh hieän ra laàn thöù saùu, ghi vieäc Chuùa ban Thaùnh Thaàn cho caùc moân ñeä (s. 304,4).

- Baøi veà vieäc Chuùa phuïc sinh hieän ra laàn thöù chín, ghi lôøi Chuùa daïy caùc moân ñeä haõy laøm pheùp röûa "nhaân danh Cha vaø Con vaø Thaùnh Thaàn" (s. 307,4).

- Baøi veà Chuùa leân trôøi, nhaéc ñeán vieäc Chuùa truyeàn cho caùc moân ñeä haõy ôû Gieârusalem ñeå chôø Chuùa Thaùnh Thaàn (s. 321,2).

- Baøi veà Chuùa chòu caùm doã trong hoang ñòa (s. 274) vaø baøi Chuùa ñoåi daïng treân nuùi (s. 284), tuy khoâng nhaéc ñeán Chuùa Thaùnh Thaàn, nhöng ghi roõ nhöõng ñoaïn Phuùc aâm ñöôïc trích daãn (Lc 4,1-13; Mt 4,1-11; 17,1-9), vaø nhöõng ñoaïn trích daãn naøy coù noùi ñeán Chuùa Thaùnh Thaàn.

Cuõng neân nhaéc laïi ôû muïc ñeà caäp coâng vieäc löïa choïn trong Tuaàn Hai, vai troø cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn ñöôïc aùm chæ qua caâu noùi raèng Thieân Chuùa "ñaùnh ñoäng vaø loâi keùo loøng muoán" (s. 175,2) hoaëc qua nhöõng caâu noùi veà ôn yeân uûi sieâu nhieân. Ngoaøi ra, muïc "Ñeå coù caûm nghó ñuùng maø, ôû trong Giaùo hoäi chieán ñaáu, chuùng ta phaûi giöõ" (s. 352-370) noùi roõ veà vai troø cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn raèng "Giöõa Ñöùc Kitoâ Chuùa chuùng ta, Ñaáng laø Choàng, vaø Giaùo hoäi, baïn traêm naêm cuûa Ngaøi, vaãn laø moät Thaùnh Thaàn cai quaûn vaø höôùng daãn chuùng ta" (s. 365,2). Caâu naøy bao haøm yù töôûng quan troïng laø ngöôøi tónh taâm laøm coâng vieäc löïa choïn phuø hôïp vôùi yù cuûa Giaùo hoäi laø meï thaùnh cuûa mình ñeå ñi theo vaø noi göông Ñöùc Kitoâ, ngöôøi choàng cuûa Giaùo hoäi; maø söï ñi theo vaø noi göông naøy laø ñieàu thöïc hieän nhôø ôn soi saùng, höôùng daãn vaø phuø trôï cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn.

Veà Ñöùc Maria

Khoâng keå muïc veà "Ba caùch caàu nguyeän" ôû ñoù noùi ñeán vieäc caàu nguyeän baèng kinh Kính möøng hoaëc kinh Laïy Nöõ vöông (s. 238-260); cuõng khoâng keå ôû phaàn taâm söï cuûa moät soá baøi suy ngaém ôû ñoù ngöôøi tónh taâm ñöôïc nhaéc baûo hoaëc ñoïc moät kinh Kính möøng (s. 63,4), hoaëc than thôû vôùi Ñöùc Maria (s. 63,1-4; 147,1; 148,2; 156; 159,3), hoaëc tuøy yù theâm lôøi than thôû naøy (s. 109,1), ngöôøi tónh taâm coøn gaëp Ñöùc Maria ôû baøi Nhaäp theå vaø Giaùng sinh thuoäc ñaàu Tuaàn Hai. Cuõng lieân quan ñeán Tuaàn Hai, muïc "Nhöõng maàu nhieäm cuûa cuoäc ñôøi Ñöùc Kitoâ Chuùa chuùng ta" coù nhöõng baøi döôùi ñaây.

- Baøi thieân thaàn baùo tin cho Ñöùc Baø (s. 262).

- Baøi Ñöùc Baø ñi thaêm baø EÂligiabeùt (s. 263).

- Noäi dung cuûa hai baøi vöøa keå coù troïng taâm laø Ñöùc Maria ñöôïc nhìn trong quan heä vôùi Ngoâi Hai nhaäp theå.

- Baøi Giaùng sinh ôû ñieåm chieâm nieäm hai veà Ñöùc Maria: "Ngaøi sinh con ñaàu loøng, laáy taõ quaán cho vaø ñaët trong maùng coû" (s. 264,3).

- Baøi caét bì, ghi ôû ñieåm chieâm nieäm ba: "Ngöôøi ta trao Haøi nhi laïi cho Meï Ngaøi, vaø Meï Ngaøi caûm thöông veà maùu chaûy ra töø nôi Con mình" (s. 266,4).

- Baøi Chuùa chòu pheùp röûa, ghi ôû ñieåm chieâm nieäm moät: "Ñöùc Kitoâ Chuùa chuùng ta, sau khi töø giaû Meï ñöôïc chuùc phuùc cuûa Ngaøi, Ngaøi töø Nagiareùt ñeán soâng Gioñan laø nôi thaùnh Gioan Taåy giaû ñang ôû ñoù" (s. 273,2).

- Baøi pheùp laï ñaàu tieân trong tieäc cöôùi ôû Cana, ghi ôû ñieåm chieâm nieäm hai: Ñöùc Maria laøm hieäu cho Chuùa bieát laø heát röôïu, vaø truyeàn cho nhöõng ngöôøi giuùp vieäc haõy laøm ñieàu Chuùa seõ baûo hoï (s. 276,3).

ÔÛ Tuaàn Ba, ngaøy thöù baûy laø ngaøy sau cuøng cuûa Tuaàn vaø ñöôïc daønh cho vieäc chieâm nieäm veà toaøn theå cuoäc Tuaãn naïn. Vaäy ôû ñaây saùch Linh thao khuyeân ngöôøi tónh taâm raèng trong caû ngaøy, raát nhieàu laàn, tuøy nhö coù theå, haõy suy xeùt xem thaân xaùc cöïc thaùnh cuûa Chuùa lìa khoûi linh hoàn nhö theá naøo, thaân xaùc ñoù ñöôïc mai taùng ôû ñaâu vaø theá naøo, "cuøng moät caùch ñoù, suy xeùt veà noãi coâ ñôn cuûa Ñöùc baø trong caûnh ñau ñôùn vaø meät moûi döôøng aáy" (s. 208,10-11). Cuõng lieân quan ñeán Tuaàn Ba, muïc "Nhöõng maàu nhieäm cuûa cuoäc ñôøi Ñöùc Kitoâ Chuùa chuùng ta" coù hai baøi döôùi ñaây.

- Baøi "Nhöõng maàu nhieäm thöïc hieän treân Thaùnh giaù", ghi ôû ñieåm chieâm nieäm moät, vieäc Chuùa phoù thaùc thaùnh Gioan cho Meï Ngaøi vaø Meï Ngaøi cho thaùnh Gioan (s. 297,3).

- Baøi "Nhöõng maàu nhieäm thöïc hieän töø treân Thaùnh giaù cho tôùi taän nôi moà", ôû ñieåm chieâm nieäm moät, ghi: "Chuùa ñöôïc oâng Giuse vaø Nicoâñeâmoâ ñem xuoáng khoûi thaäp giaù, tröôùc maët ngöôøi Meï ñau ñôùn cuûa Ngaøi" (s. 298,2).

ÔÛ Tuaàn Boán, baøi ñaàu tieân laø baøi chieâm nieäm: "Ñöùc Kitoâ Chuùa chuùng ta ñaõ hieän ra vôùi Ñöùc Baø nhö theá naøo" (s. 218-225), maëc duø Thaùnh kinh khoâng noùi gì ñeán bieán coá naøy; vaø, ñeå bieän minh cho vieäc chieâm nieäm veà ñeà taøi naøy, saùch Linh thao baûo laø ñeà taøi naøy ñöôïc coi nhö hieåu ngaàm trong caâu Thaùnh kinh noùi raèng Chuùa ñaõ hieän ra gaëp nhieàu ngöôøi; khoâng nhöõng theá, saùch Linh thao coøn theâm: "Thaùnh kinh giaû thieát raèng chuùng ta coù trí hieåu, theo nhö ñaõ vieát: "Caû anh em nöõa, anh em khoâng coù trí hieåu sao?" (299,1-3). Chuùng ta coù quyeàn coù theâm yù töôûng naøy: Ñöùc Maria laø Meï cuûa nhaân loaïi ñöôïc cöùu ñoä baèng caùi cheát cuûa con mình, giôø ñaây ñang ôû trong nieàm hoan laïc laø ñöôïc ngöôøi Con chieán thaéng vinh hieån hieän ñeán gaëp gôõ.


Back to Vietnamese Missionaries in Taiwan Home Page