4. Vaán ñeà Ôn Cöùu Ñoä
cho nhöõng ngöôøi ngoaøi Kitoâ giaùo
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
I. Nieàm vui Ôn Cöùu Ñoä ñeán cho muoân ngöôøi
Thôøi coøn hoïc ôû Tieåu Chuûng Vieän, coù moät laàn toâi vaø moät ngöôøi baïn ñuøa vôùi nhau roài ñi tôùi caõi nhau, chung quy vaãn laø vaán ñeà nhöõng ngöôøi chöa Röûa toäi sau khi cheát coù ñöôïc leân Thieân Ñaøng khoâng. Vaãn cöù laäp luaän cuõ rích thôøi tieàn coâng ñoàng, anh baïn traû lôøi, "ñöông nhieân chöa Röûa toäi thì laøm sao maø leân Thieân Ñaøng ñöôïc". Theá laø toâi töùc khaéc, lyù luaän vôùi anh baïn: "300 naêm veà tröôùc, oâng baø toå tieân cuûa toâi, nhöõng ngöôøi sinh ra vaø cheát ñi tröôùc khi Tin Möøng cuûa Chuùa Gieâsu ñöôïc truyeàn vaøo Vieät Nam, hoï laø nhöõng ngöôøi hieàn laønh chaát phaùc, hoï hy sinh döôõng duïc daïy doã nhöõng ngöôøi trong doøng hoï cuûa toâi ñeå bieát aên ngay ôû laønh, nhôø ñoù ñôøi naøy truyeàn qua ñôøi khaùc, vaø giuùp toâi coù neàn taûng hoâm nay ñeå bieát soáng trong ôn nghóa Chuùa, giöõ ñaïo vaø soáng ñaïo. Neáu maø hoï cuõng khoâng ñöôïc leân Thieân Ñaøng thì buoàn quaù".
Ñöông nhieân Thieân Chuùa loøng laønh voâ cuøng vaø thoâng bieát moïi söï, Ngaøi laø Ngöôøi Cha nhaân töø, laø Ñaáng luoân tha thöù, Ngaøi seõ chieáu theo löôïng coâng bình cuûa Ngaøi ñeå maø xeùt ñoaùn nhöõng ngöôøi thieän taâm, tuy chöa bieát Chuùa nhöng vaãn soáng trong söï quan phoøng vaø traøn ñaày tình thöông cuûa Chuùa, chaéc chaén hoï cuõng coù theå ñöôïc laõnh nhaän ôn Cöùu Ñoä. Nhöng ôn Cöùu Ñoä naøy ñeán vôùi nhöõng ngöôøi ngoaøi Kitoâ giaùo nhö theá naøo? Giaùo hoäi giaûi thích nhö theá naøo veà ôn cöùu ñoä cho nhöõng ngöôøi ngoaøi Kitoâ giaùo? Chuùng ta seõ laàn löôït döïa theo nhöõng taøi lieäu cuûa Giaùo hoäi ñeå tìm hieåu vaán ñeà Ôn Cöùu Ñoä cho nhöõng ngöôøi ngoaøi Kitoâ giaùo naøy.
II. Vaán ñeà Ôn Cöùu Ñoä cho nhöõng ngöôøi ngoaøi Kitoâ giaùo
(1) Tröôùc Coâng Ñoàng Vatican II (1962-1965), laäp tröôøng truyeàn thoáng cuûa Giaùo hoäi laø: "Ngoaøi Giaùo hoäi khoâng coù ôn Cöùu Ñoä" ("extra ecclesiam nulla salus"). Ñaây laø caâu noùi noåi tieáng cuûa Giaùo phuï Origen (khoaûng naêm 185-254) vaø Cyprian (200-258), sau naøy Coâng Ñoàng Florence (1442) cuõng tuyeân boá nguyeân taéc naøy (DS 1351).
(2) Coâng Ñoàng Vatican II ñoái vôùi vaán ñeà Ôn Cöùu Ñoä cho nhöõng ngöôøi ngoaøi Kitoâ giaùo coù thaùi ñoä côûi môû hôn, trong hieán cheá veà Giaùo Hoäi "AÙnh Saùng Muoân Daân" (Lumen Gentium), moät maët nhaéc laïi tính quan troïng cuûa Ôn Cöùu Ñoä trong Giaùo Hoäi (Lumen gentium - LG 10), nhöng moät maët laïi môû roäng phaïm vi cuûa Giaùo Hoäi; nhöõng kitoâ höõu ñaõ chòu pheùp Röûa toäi thì ñöông nhieân laø nhöõng con caùi cuûa giaùo hoäi, nhöng nhöõng ngöôøi ngoaøi Kitoâ giaùo chöa laõnh nhaän Tin Möøng, nhôø vaøo nhieàu phöông caùch khaùc nhau cuõng coù lieân quan tôùi ñoaøn theå Daân Chuùa: "vaõ laïi nhöõng ngöôøi ngoaøi Kitoâ giaùo kia, neáu khoâng phaûi do loãi ôû chính mình maø khoâng nhaän bieát Tin Möøng cuûa Ñöùc Kitoâ vaø Giaùo Hoäi cuûa Ngaøi, nhöng thaønh taâm tìm kieám Thieân Chuùa, döïa theo nhöõng chæ daãn cuûa löông taâm, nhôø vaøo ôn Chuùa soi saùng, thöïc haønh Thaùnh YÙ Thieân Chuùa, hoï cuõng coù theå coù ñöôïc söï soáng ñôøi ñôøi." (Lumen gentium - LG 16). Hieán cheá coøn noùi tieáp, keå caû nhöõng ngöôøi chöa nhaän bieát Thieân Chuùa, hay khoâng coù tín ngöôõng, chæ caàn hoï thaønh taâm thieän yù vaø haønh ñoäng caên cöù theo löông taâm, Thieân Chuùa cuõng seõ ban cho hoï nhöõng ôn ích caàn thieát ñeå giuùp hoï ñöôïc cöùu ñoä. Hieán cheá cuõng nhaéc ñeán traùch nhieäm truyeàn giaùo cuûa Giaùo hoäi, nhöng giaûi thích raèng, trong khi rao giaûng Tin Möøng, Giaùo hoäi khoâng coù yù loaïi boû nhöõng chaân lyù vaø thieän myõ cuûa nhöõng truyeàn thoáng cuûa caùc toân giaùo hay vaên hoùa, nhöng muoán baûo toàn nhöõng ñieåm naøy, vaø ñöa nhöõng truyeàn thoáng naøy ñeán nôi vieân maõn cuûa noù (Lumen gentium - LG 17). Cuõng vaäy, Saéc Leänh "Rao Giaûng Tin Möøng" (Ad gentes divinitus) moät maët nhaán maïnh söù meänh truyeàn giaùo cuûa Giaùo hoäi, moät maët nhìn nhaän nhöõng toân giaùo khaùc cuõng coù nhöõng ñieåm tích cöïc ñeå coù theå daãn ñöa caùc tín ñoà cuûa hoï tìm veà Thöôïng Ñeá, vaø cuõng laø nhöõng ñieåm laøm neàn taûng chuaån bò cho hoï laõnh nhaän Tin Möøng (Ad gentes divinitus - AG 3). Ngoaøi ra, trong Hieán Cheá Muïc Vuï "Vui Möøng vaø Hy Voïng" (Giaùo Hoäi Trong Theá Giôùi Ngaøy Nay) (Gaudium et spes) caøng nhaéc roõ Thaùnh Thaàn seõ duøng nhöõng phöông caùch ñaëc bieät ñeå laøm cho nhöõng ngöôøi ngoaøi Kitoâ giaùo ñöôïc tham döï vaøo maàu nhieäm Vöôït Qua cuûa Ñöùc Kitoâ (Gaudium et spes - GS 22).
III. Coâng Ñoàng Vatican II ñoái vôùi vaán ñeà ôn cöùu ñoä ngoaøi Kitoâ giaùo
Coâng Ñoàng Vatican II ñoái vôùi vaán ñeà ôn cöùu ñoä ngoaøi Kitoâ giaùo ñaõ ñem laïi moät loái giaûi quyeát môùi, noùi chung, moïi ngöôøi ñeàu nhìn nhaän raèng ñaây laø nhöõng coáng hieán töông ñoái to lôùn cuûa Karl Rahner (1904-1984)
(1) Trong khi thaûo luaän vaán ñeà naøy, Karl Rahner caên cöù vaøo hai nguyeân taéc caên baûn: 1) Tröôùc heát ngaøi ñeà ra tính caàn thieát trong nieàm tin vaøo Ñöùc Kitoâ ñeå coù ôn cöùu ñoä, tính caàn thieát naøy vaø baûn chaát cuûa ôn cöùu ñoä coù lieân quan vôùi nhau, bôûi vì tín ngöôõng chính laø bieåu loä thaùi ñoä roäng môû vaø ñoùn nhaän Thieân Chuùa nhôø vaøo Ñöùc Kitoâ ban phaùt ôn cöùu ñoä. 2) Moät nguyeân taéc caên baûn khaùc ñoù laø yù muoán cöùu ñoä cuûa Thieân Chuùa coù tính phoå quaùt, Thieân Chuùa muoán cöùu ñoä toaøn theå nhaân loaïi (1Tm 2,4). Qua yù muoán cöùu ñoä coù tính phoå quaùt naøy laøm cho ta caûm thaáy nieàm tin vaøo Ñöùc Kitoâ vaãn coøn ôû möùc ñoä thaáp (chöa phoå quaùt), söï thaät chæ coù soá ít ngöôøi coù nieàm tin naøy. Ñeå giaûi ñaùp cho vaán naïn naøy, Karl Rahner nhaän thaáy caàn phaûi ñeå nieàm tin vaøo Ñöùc Kitoâ phaân thaønh hai loaïi: coâng khai vaø tieàm aån; nhö vaäy môùi coù tính phoå quaùt vaø moïi ngöôøi ñeàu ñöôïc ôn cöùu ñoä.
(2) Lyù luaän cuûa Karl Rahner caên cöù theo "Tieân nghieäm nhaân hoïc" (transcendental anthropology), nieàm tin tieàm aån vôùi kinh nghieäm sieâu vieät cuûa con ngöôøi coù lieân quan vôùi nhau; con ngöôøi laø loaøi coù taâm linh, vaø ñieåm lôùn nhaát trong taâm linh ñoù laø sieâu vieät voâ bieân. Khi con ngöôøi haønh ñoäng trong tinh thaàn nhaän thöùc vaø yeâu thöông thöôøng höôùng veà moät laõnh vöïc cao hôn, höôùng veà chaân thieän myõ cao hôn vaø thöïc höõu (infinite being) cao hôn. YÙ kieán ñoäc ñaùo naøy cuûa Karl Rahner noùi raèng, khi kinh nghieäm sieâu vieät höôùng veà moät thöïc höõu voâ bieân thì khoâng coøn thuoäc veà kinh nghieäm baûn thaân nöõa, nhöng thuoäc veà moät loaïi kinh nghieäm aân suûng. Moät khi con ngöôøi roäng môû höôùng veà kinh nghieäm sieâu vieät, tích cöïc tìm kieám chaân thieän myõ cao hôn, thì hoï ñaõ roäng môû höôùng veà Thieân Chuùa laø Ñaáng ban phaùt ôn Thaùnh Hoùa, hoï ñang ñi vaøo theá giôùi aân suûng.
(3) Karl Rahner noùi theâm, loaïi kinh nghieäm sieâu vieät naøy khoâng nhöõng lieân quan tôùi aân suûng, maø cuõng lieân quan tôùi maàu nhieäm Chuùa Kitoâ. Khi xeùt ñeán maàu nhieäm nhaäp theå, Karl Rahner nhaän thaáy raèng Ngoâi Lôøi keát hieäp vôùi nhaân tính, nghóa laø ñeå cho söï höôùng veà sieâu vieät cuûa nhaân tính ñi ñeán moät hieän thöïc veïn toaøn, Maàu nhieäm Kitoâ coù theå xem laø moät ñieån hình cuûa con ngöôøi töï mình sieâu vieät cao nhaát. Ñöông nhieân, vieäc töï mình sieâu vieät naøy laø do bôûi chính Thieân Chuùa thoâng truyeàn cho. Nhôø ñoù, khi con ngöôøi roäng môû höôùng ñeán kinh nghieäm sieâu vieät, thì ñaõ thöïc söï roäng môû höôùng veà maàu nhieäm Kitoâ. Karl Rahner ñaëc bieät ñöa ra hai loaïi nieàm tin vaøo Ñöùc Kitoâ theo phöông caùch tieàm aån, hay bieåu hieän caùch cuï theå laø "kitoâ höõu voâ danh", (a) nhìn nhaän raèng con ngöôøi coù giôùi haïn vaø (b) thöôøng roäng löôïng ñoái vôùi ngöôøi anh em: (a) ai ñoái dieän vôùi söï huyeàn bí cuûa sinh laõo beänh töû, vaø moïi sinh hoaït trong cuoäc soáng cuûa con ngöôøi, thì coù theå an nhaøn, chaáp nhaän giôùi haïn cuûa chính mình, vaø trung thaønh vôùi nhöõng traùch nhieäm cuûa coâng vieäc haèng ngaøy, thì ngöôøi ñoù ñaõ aâm thaàm (tieàm aån) ñoùn nhaän Ñaáng ñaõ xuoáng theá laøm ngöôøi, chia seû nhöõng söï vieäc trong cuoäc soáng con ngöôøi, ngöôøi ñoù thöôøng thöôøng trung thaønh vôùi Ñöùc Kitoâ cuûa Chuùa Cha. Nhö theá thì tuy ngöôøi naøy chöa nhaän bieát Tin Möøng cuûa Ñöùc Kitoâ, nhöng thöïc söï thì ñaõ ñoùn nhaän Ngaøi roài. (b) Nhôø vaøo maàu nhieäm giaùng sinh, Ñöùc Kitoâ trôû thaønh con ngöôøi thaân caän cuûa loaøi ngöôøi, Ngaøi ngöï ñeán trong thaân xaùc cuûa moãi anh chò em; ai roäng löôïng vôùi nhöõng ngöôøi anh em, chaân thaønh tieáp ñoùn vaø phuïc vuï heát tình, thì chính laø ñaõ tieáp ñoùn Ñöùc Kitoâ. Hai loaïi treân ñaây Karl Rahner goïi laø nhöõng bieåu hieän caùch cuï theå "nhöõng kitoâ höõu voâ danh" (anonymous christians).
(4) Lyù luaän cuûa Karl Rahner cuõng bao goàm luoân vieäc ñaët laïi vaán ñeà yù nghóa ôn cöùu ñoä cuûa nhöõng ngöôøi ngoaøi Kitoâ giaùo; Karl Rahner uûng hoä giaùo lyù truyeàn thoáng, chaáp nhaän tính caàn thieát cuûa Giaùo hoäi ñeå coù ôn cöùu ñoä, nhöng nhaän thaáy tính caàn thieát naøy vôùi hoaøn caûnh thöïc teá cuûa lòch söû quan heä vôùi nhau. Tröôùc khi Ñöùc Kitoâ ñeán, vaø ngaøy hoâm nay ôû nhöõng nôi Phuùc aâm chöa phoå caäp, caùc toân giaùo ñòa phöông cuõng coù yù nghóa ôn cöùu ñoä. Con ngöôøi coù tính quaàn chuùng, caàn phaûi nhôø vaøo ñoaøn theå toân giaùo ñeå baøy toû tín ngöôõng, caùc toân giaùo ngoaøi Kitoâ giaùo coù theå noùi ñöôïc laø nhöõng ngöôøi chöa nhaän bieát Phuùc AÂm cuûa Ñöùc Kitoâ, phaûi nhôø vaøo nhöõng phöông tieän thoâng thöôøng naøo ñoù ñeå coù ñöôïc ôn cöùu ñoä; nhö vaäy, trong chöông trình cöùu ñoä cuûa Thieân Chuùa caùc toân giaùo naøy ñeàu coù yù nghóa tích cöïc.
(5) Coù moät soá ngöôøi nhaän thaáy raèng laäp luaän "nhöõng tín höõu voâ danh" laøm trôû ngaïi coâng vieäc truyeàn giaùo. Karl Rahner tuyeät ñoái uûng hoä söù maïng truyeàn giaùo cuûa Giaùo hoäi, ngaøi chæ ñöa ra muïc ñích cuûa truyeàn giaùo chính laø ñem nieàm tin tieàm aån (fides implicita) beân trong traùi tim cuûa con ngöôøi daãn tôùi vieäc coâng khai tuyeân xöng nieàm tin vaøo Ñöùc Kitoâ, ñeå con ngöôøi coù theå gia nhaäp vaøo Giaùo hoäi, ñeå nhôø vaøo bí tích vaø nhöõng phöông tieän cöùu ñoä khaùc trong Giaùo hoäi, caøng hieäu löïc hôn, vaø caøng veïn toaøn hôn ñeå laõnh nhaän ôn cöùu ñoä. Cuõng coù ngöôøi pheâ bình danh xöng "nhöõng kitoâ höõu voâ danh" naøy laøm cho ngöôøi ta coù aán töôïng töï ñaïi, nhöng Karl Rahner noùi raèng danh xöng naøy, khoâng phaûi laø coâng cuï ñeå ñoái thoaïi vôùi caùc nhaân só cuûa nhöõng toân giaùo khaùc; maø chæ laø ñeå caûnh tænh caùc kitoâ höõu ñoái vôùi vaán ñeà ôn cöùu ñoä cho nhöõng ngöôøi anh em khaùc, caàn phaûi coù nhöõng quan ñieåm tích cöïc hôn. "Nhöõng kitoâ höõu voâ danh" tuy laø moät danh xöng môùi do Karl Rahner taïo döïng neân, kyø thöïc ngaøi cuõng chæ döïa theo nhöõng caên cöù ñaõ coù töø tröôùc, giaùo phuï Q.S.F Tertullian (khoaûng naêm 160-230) ñaõ töøng goïi moïi ngöôøi laø nhöõng kitoâ höõu thieân sinh (anima naturaliter christiana).
IV. Thaàn hoïc ngaøy nay veà quan heä giöõa Kitoâ giaùo vaø caùc toân giaùo khaùc
Quan heä giöõa Kitoâ giaùo vaø caùc toân giaùo khaùc ñaõ trôû thaønh ñeà taøi quan troïng ñeå ñaët laïi vaán ñeà thaàn hoïc ngaøy nay, cao ñieåm cuûa thaûo luaän naèm taïi yù nghóa ôn cöùu ñoä coù tính phoå quaùt cuûa Ñöùc Kitoâ, vaø vaán ñeà Ñöùc Kitoâ laø Chuùa Cöùu theá cuûa nhaân loaïi. Caùc thaàn hoïc gia caän ñaïi ñoái vôùi vaán ñeà naøy coù nhieàu yù kieán khoâng gioáng nhau ñaïi khaùi coù theå phaân chia thaønh ba loaïi, taïo thaønh ba loaïi kitoâ luaän khaùc nhau:
(1) Kitoâ luaän baøi ngoaïi (exclusive Christology): yù kieán naøy cöông quyeát giöõ laäp tröôøng nghieâm khaéc giaûi thích ngoaøi Giaùo hoäi tuyeät ñoái khoâng coù ôn cöùu ñoä, khoâng nhöõng xem Chuùa Kitoâ laø Chuùa Cöùu Theá duy nhaát cuûa toaøn nhaân loaïi, maø coøn phuû nhaän tính khaû theå cuûa baát cöù ôn cöùu ñoä naøo trong lòch söû; nhö theá, ñeå coù ñöôïc ôn cöùu ñoä, caàn phaûi nhaän thöùc vaø tin thôø vaøo Ñöùc Kitoâ, gia nhaäp vaøo Giaùo hoäi cuûa Ngaøi. Thaàn hoïc gia Tin Laønh K. Barth (1886-1968), trong caùc tö töôûng thaàn hoïc thuoäc caùc taùc phaåm ban ñaàu cuûa ngaøi, laø moät phaùt ngoân nhaân ñaïi bieåu cho loaïi thaàn hoïc baøi ngoaïi naøy. Ñoái vôùi phía Coâng Giaùo, ñaây laø laäp tröôøng truyeàn thoáng tröôùc Coâng ñoàng Vatican II, nhöng coâng ñoàng Vatican II ñaõ ñem laïi moät bieán chuyeån lôùn.
(2) Kitoâ luaän khoan dung (inclusive Christology): Loaïi kitoâ luaän naøy baûo veä yù muoán cöùu ñoä coù tính phoå quaùt cuûa Ñöùc Kitoâ, ñoàng thôøi tuyeân nhaän Ñöùc Gieâsu Kitoâ laø vò Trung gian ñoäc nhaát giöõa Thieân Chuùa vaø loaøi ngöôøi (1Tm 2,4-5); cuõng thöøa nhaän ngoaøi Ngaøi ra, "Trong theá gian naøy khoâng coøn Danh Hieäu naøo khaùc, ñeå chuùng ta coù theå nhôø vaøo maø ñöôïc cöùu ñoä" (Cv 4,12). Caùc thaàn hoïc gia naøy chuû tröông raèng tin vaøo Ñöùc Kitoâ ñeå ñöôïc cöùu ñoä laø ñieàu coá nhieân caàn thieát, nhöng nieàm tin naøy cuõng coù theå tieàm aån; Giaùo hoäi cuûa Ñöùc Kitoâ chính laø cöûa vaøo ñeå coù ôn cöùu ñoä, nhöng ñoái vôùi nhöõng ngöôøi chöa nhaän bieát vaø chöa tin thôø vaøo Ñöùc Kitoâ, caùc toân giaùo khaùc cuõng coù nhöõng yù nghóa tích cöïc veà ôn cöùu ñoä. Nhö ñaõ giôùi thieäu treân ñaây, laäp luaän "nhöõng kitoâ höõu voâ danh" cuûa Karl Rahner ñaïi bieåu cho loaïi kitoâ luaän naøy. Coâng ñoàng Vatican II ñaõ ñi theo kieåu laäp luaän naøy. Sau coâng ñoàng Vatican II, gaàn ñaây trong giôùi thaàn hoïc gia Tin Laønh cuõng gaàn nhö ñaõ chaáp nhaän höôùng theo laäp tröôøng côûi môû naøy.
(3) Kitoâ luaän ña nguyeân (pluralist Christology): Kitoâ luaän ña nguyeân khoâng noùi veà ña nguyeân hoùa cuûa kitoâ luaän, maø laø ñaïi bieåu moät loaïi thaàn hoïc moâ thöùc môùi ñöôïc saùng taùc. J.H. Hick (1922- ) ñaët moâ thöùc naøy ñeå so saùnh vôùi nhöõng caûi caùch cuûa Copernican (Copernican revolution), oâng ta chuû tröông raèng khoâng phaûi ôû nôi Ñöùc Kitoâ, nhöng thay vaøo ñoù laø moät vò thaàn cuûa thaàn hoïc phaûn tænh laøm trung taâm ñieåm. Nhìn töø goùc ñoä naøy, taát caû caùc toân giaùo lôùn treân theá giôùi naøy ñeàu bình ñaúng, Ñöùc Gieâsu Kitoâ cuõng chæ laø moät Ñaáng trong nhieàu Ñaáng Cöùu Theá cuûa lòch söû. Thí duï neáu noùi raèng Ñöùc Kitoâ laø Ngoâi Lôøi xuoáng theá laøm ngöôøi, nhö vaäy thì cuõng phaûi chaáp nhaän raèng Ngoâi Lôøi naøy cuõng nhaäp theå treân chính nhöõng vò cöùu theá khaùc cuûa caùc toân giaùo khaùc. Thaàn hoïc gia AÁn ñoä giaùo R. Panikkar (1918- ), trong caùc taùc phaåm sau naøy cuõng töø kitoâ luaän bao dung chuyeån vaøo kitoâ luaän ña nguyeân; ngaøi coù yù ñoà ñaët Ñöùc Gieâsu lòch söû (historical Jesus) phaân bieät vôùi Ñöùc Kitoâ coù tính vuõ truï (cosmic Christ), oâng chuû tröông Ñöùc Kitoâ coù tính vuõ truï khoâng nhöõng hieän thaân trong Ñöùc Gieâsu Nazareùt, maø coøn ñaõ töøng hieän thaân trong caùc vò cöùu theá cuûa caùc toân giaùo lôùn khaùc, taát caû cuõng chæ laø moät vò Kitoâ vuõ truï xuaát hieän vôùi nhöõng vò theá khoâng gioáng nhau trong lòch söû.
Loaïi kitoâ luaän ña nguyeân naøy ñaët Ñöùc Kitoâ vuõ truï phaân bieät vôùi Ñöùc Gieâsu lòch söû, laøm nhö theá thì ñi ngöôïc laïi vôùi maïc khaûi cuûa Taân Öôùc. Khi Taân Öôùc laøm chöùng Ñöùc Gieâsu Kitoâ laø vò cöùu theá cuûa nhaân loaïi, khoâng phaûi laø noùi veà moät ñaáng laáy hình töôïng Kitoâ, nhöng laø chính Ñaáng ñaõ xuoáng theá laøm ngöôøi, Ñöùc Gieâsu Nazareùt, chính Ñöùc Gieâsu naøy ñaõ nhôø vaøo nhöõng pheùp laï ñöông thôøi maø Ngaøi ñaõ laøm, vaø nhôø vaøo maàu nhieäm Ngaøi ñaõ cheát vaø ñaõ phuïc sinh, ñeå trôû thaønh Ñaáng Cöùu Theá cuûa nhaân loaïi. Nhôø vaøo söï Phuïc Sinh cuûa Ngaøi, Ñöùc Gieâsu lòch söû naøy ñöôïc tuyeân boá laø Ñöùc Kitoâ coù tính vuõ truï sieâu vöôït lòch söû, nhöng hai vò naøy ñeàu cuøng laø moät ngöôøi. Neáu nhö noùi Ñöùc Kitoâ cuõng xuoáng theá laøm ngöôøi hieän thaân treân nhöõng Vò Cöùu Theá cuûa caùc Toân Giaùo khaùc, thì voâ yù ñaõ ñaët söï vieäc Nhaäp theå trôû thaønh moät caâu chuyeän thaàn thoaïi, laøm cho maàu nhieäm Nhaäp theå maát ñi yù nghóa ñaëc bieät cuûa rieâng noù.
(4) Keát luaän: Trong ba loaïi yù kieán treân, kitoâ luaän bao dung môùi laø laäp tröôøng chính ñaùng, laäp tröôøng naøy treân caên baûn laáy theo lyù luaän "kitoâ höõu voâ danh" cuûa Karl Rahner. Karl Rahner ñoái vôùi vieäc phaûn tænh veà lòch söû cöùu ñoä coù theå laøm thaønh nhöõng boå tuùc cho lyù luaän naøy. Nhöõng pheùp laï cuûa Ñöùc Kitoâ laø nhöõng söï kieän rieâng bieät trong lòch söû, nhöng chaéc chaén trong toaøn theå nhaân loaïi coù ôn cöùu ñoä vôùi yù nghóa phoå quaùt; ñeå giaûi thích tính rieâng bieät cuûa nhöõng pheùp laï cuûa Ñöùc Kitoâ, vaø yù nghóa coù tính phoå quaùt, caàn phaûi nhìn nhöõng pheùp laï naøy töø phía Thieân Chuùa Ba Ngoâi. Töø muoân ñôøi Ñöùc Chuùa Cha ñaõ coù moät chöông trình toaøn theå cho ôn cöùu ñoä, chöông trình naøy caàn phaûi ñöa ra vaø thöïc hieän trong lòch söû, vaø hình thaønh lòch söû cöùu ñoä; Maàu nhieäm Ñöùc Kitoâ chính laø chöông trình cöùu ñoä xuaát hieän veïn toaøn trong lòch söû naøy, nhö theá Thaùnh Phaoloâ goïi Ñöùc Kitoâ laø yù chæ "nhieäm maàu" (mysterion) trong coâng cuoäc cöùu ñoä cuûa Thieân Chuùa (Eph 1,9); Chuùa Thaùnh Thaàn chính laø ñoäng löïc laøm cho lòch söû cöùu ñoä ñöôïc tieán haønh. Tröôùc khi Ñöùc Kitoâ giaùng sinh, Thaùnh Thaàn ñaõ aâm thaàm maïc khaûi cho caùc Tieân tri vaø Thaùnh hieàn trong cöïu öôùc, vaø ngoaøi cöïu öôùc ra, ñaõ nhôø vaøo chaân lyù soi saùng cho caùc baäc Hieàn trieát thôøi coå ñaïi, ñeå saép xeáp chuaån bò cho vieäc giaùng sinh cuûa Ñöùc Gieâsu. Sau khi Ñöùc Kitoâ phuïc sinh, Chuùa Thaùnh Thaàn caøng trôû thaønh "Thaàn Trí thuoäc veà Ñöùc Kitoâ", laøm cho maàu nhieäm Ñöùc Kitoâ "noäi taïi hoùa", ñi ñeán taän taâm linh cuûa con ngöôøi; cuõng laøm cho maàu nhieäm naøy "phoå quaùt hoùa", phoå caäp tôùi moïi thôøi ñaïi, tôùi moïi ngöôøi thuoäc moïi laõnh vöïc. Thaùnh Thaàn coù theå phaùt ñoäng con ngöôøi coâng khai tuyeân xöng nieàm tin vaøo Ñöùc Kitoâ, cuõng coù theå höôùng daãn con ngöôøi aâm thaàm (tieàm aån) ñoùn nhaän vaø sinh hoaït theo Phuùc aâm cuûa Ñöùc Kitoâ, trôû thaønh "nhöõng kitoâ höõu voâ danh", aâm thaàm (tieàm aån) tham gia vaøo maàu nhieäm vöôït qua cuûa Ñöùc Kitoâ.
Chính Thaàn Trí naøy (Thaùnh Thaàn) ñaõ ôû ngay trong caùc truyeàn thoáng toân giaùo vaø vaên hoùa cuûa caùc daân toäc vaø ñaõ gieo nhöõng haït gioáng cuûa Ngoâi Lôøi, laøm höôùng ñaïo môû ñöôøng ñöa ñeán Phuùc AÂm cuûa Ñöùc Kitoâ. Töïa nhö trong neàn vaên hoùa truyeàn thoáng thaâm saâu cuûa daân toäc Vieät Nam (vaø nhieàu daân toäc khaùc nhö Trung Quoác, AÁn Ñoä,...), Thaùnh Thaàn cuõng ñaõ gieo vaøo ñoù nhöõng haït gioáng cuûa Ngoâi Lôøi. Vì chính taïi nhöõng nôi naøy, nhöõng haït gioáng chaân lyù, nhöõng vaên hoùa truyeàn thoáng naøy khoâng nhöõng roäng môû ñeå höôùng veà Tin Möøng cuûa Ñöùc Kitoâ, maø coøn bieåu loä cho thaáy ñoù laø nhöõng duïng cuï höõu hieäu cuûa vieäc truyeàn baù Tin Möøng, tieàm aån ngay trong loøng cuûa con ngöôøi vaø laøm khôi daäy töïa nhö nhöõng hoàng aân; Nhôø ñoù, ta coù theå nhìn thaáy, trong truyeàn thoáng tín ngöôõng daân gian cuûa daân toäc Vieät Nam, bieåu loä moät nieàm tin phoù thaùc hoaøn toaøn trong tay Chuùa Caû Trôøi Ñaát. Nhö trong lôøi caàu muøa cuûa ngöôøi daân gian Vieät Nam: "Laïy Trôøi möa xuoáng, laáy nöôùc toâi uoáng, laáy ruoäng toâi caøy, laáy ñaày baùn côm". Lôøi caàu naøy gôïi cho ta nghó ñeán phaàn sau cuûa lôøi kinh Laïy Cha maø Chuùa Gieâsu ñaõ daïy caùc moân ñeä caàu nguyeän: "Laïy Cha... xin cho chuùng con löông thöïc haèng ngaøy..." (= "laïy Trôøi... laáy ñaày baùt côm"). Quaû laø nhöõng haït gioáng cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn ñaõ höôùng daãn vaø laøm naåy nôû ñöùc tin trong loøng nhöõng ngöôøi daân Vieät Nam hieàn laønh chaát phaùc. Chuùng ta cuõng coù theå tìm thaáy nhieàu ñoaïn khaùc trong ca dao tuïc ngöõ Vieät Nam vôùi nhöõng nieàm tin traøn ñaày aân suûng töông töï: "Cha meï sinh con, Trôøi sinh Taùnh"; "Trôøi sinh voi, Trôøi sinh coû"; "Trôøi sinh, Trôøi döôõng"; hoaëc khi coù ngöôøi thaân qua ñôøi thì goïi laø "chaàu Trôøi" hoaëc "qui Tieân" (töông töï nhö nhöõng töø ngöõ quen thuoäc maø giaùo daân Coâng giaùo thöôøng söû duïng "Khi Chuùa thöông goïi con veà"; "veà vôùi Chuùa" hoaëc "ñöôïc Chuùa goïi veà ngaøy..."). Nhö theá, ñaët Tin Möøng cuûa Ñöùc Kitoâ hoøa nhaäp vôùi Vaên hoùa cuûa Vieät Nam hay cuûa nhieàu daân toäc khaùc (nhö Trung Quoác, AÁn Ñoä...) laø nhöõng nhu caàu caáp baùch caàn thieát tröôùc maét ñeå chuaån bò cho vieäc truyeàn baù Tin Möøng. Ñoàng thôøi, Giaùo hoäi cuõng xem vieäc ñoái thoaïi toân giaùo laø moät phaàn trong vieäc truyeàn baù Tin Möøng, vieäc ñoái thoaïi naøy coù theå laøm cho caû hai beân ñeàu coù lôïi; bôûi vì nhôø vaøo vieäc ñoái thoaïi vôùi caùc toân giaùo, caùc kitoâ höõu cuõng coù theå caøng hieåu roõ tín ngöôõng cuûa chính mình hôn.
Philippines, ngaøy 21/11/2002, kyû nieäm 9 naêm ngaøy Thuï Phong Linh Muïc (1993-2002).
Rev. Joseph Tröông Vaên Phuùc
(Trích daãn vaø bieân dòch töø nhöõng chöông lieân quan tôùi ñeà taøi Ôn Cöùu Ñoä cuûa cuoán Ñaïi Töï Ñieån Thaàn Hoïc baèng tieáng Trung Hoa ñöôïc soaïn thaûo bôûi caùc Giaùo sö thuoäc Vieän Thaàn Hoïc Ñaïi Hoïc Coâng Giaùo Phuø Nhaân, Ñaøi Loan, Theological Dictionary, a One-Volume Encyclopedia of Christian-Catholic Theology)