Tieåu Daãn Phuùc AÂm Thaùnh Maùccoâ
Ñöùc
Kitoâ Giaûng Vieân Thieân Chuùa
Thöù töï vaø nhöõng ñeà taøi chính yeáu
Tin Möøng thöù hai xuaát hieän laø moät chuoãi tích truyeän, xeùt chung thì vaén taét vaø khoâng coù lieân heä thaät chính xaùc vôùi nhau. Khung caûnh roõ raøng hôn heát laø do maáy chæ daãn ñòa lyù caáu taïo thaønh. Hoaït ñoäng Chuùa Gieâsu phaùt trieån taïi Galileâ (1,14) vaø chung quanh vuøng naøy maõi cho tôùi mieàn daân ngoaïi (7,24.31; 8,27). Roài Chuùa Gieâsu ñi qua xöù Peâreâ vaø thaønh Gieâricoâ (ch. 10), ñeå tieán leân thaønh Gieârusalem (11,1).
Khuoân khoå aáy khoâng noùi cho ta bieát noäi dung saùch naøy saép xeáp laøm sao, vì caùi cho phoái noäi dung naøy chính laø söï quaûng dieãn maáy ñeà taøi coát yeáu.
A. Tin Möøng
Ngay töø maáy chöõ ñaàu tieân, saùch ñaõ tuyeân boá mình löu taâm tôùi "Tin Möøng veà Ñöùc Gieâsu Kitoâ, laø Con Ñöùc Chuùa Cha" (1,1), roài chaøy kíp laïi goïi laø "Tin Möøng veà Ñöùc Chuùa Cha" (1,14), hoaëc noùi troáng laø "Tin Möøng" (1,15). Ñoái vôùi Thaùnh Maùccoâ cuõng nhö Thaùnh Phaoloâ, tieáng Phuùc AÂm chæ Tin Möøng daønh cho heát moïi ngöôøi, vaø chính vieäc ñoùn nhaän Tin Möøng aáy laø caùi xaùc ñònh nieàm tin Kitoâ Giaùo: nhôø Chuùa Gieâsu, Ñöùc Chuùa Cha ñaõ theå hieän caùc lôøi Ngaøi höùa ban ôn cho hoï (x. 1,1). Vì theá, phaûi coâng boá Tin Möøng cho heát moïi ngöôøi (13,10; 14,9). Traùch vuï naøy xaùc ñònh tính hieän thôøi, laø caùi khieán cho Thaùnh Maùccoâ khoâng sôï thích nghi moät soá lôøi Chuùa Gieâsu: bôûi khi Chuùa Gieâsu khoâng coøn döôùi theá naøy nöõa, thì vieäc boû mình vaø boû moïi söï vì Chuùa, chính laø boû vì Tin Möøng (8,35c; 10,29). Vì taùc ñoäng Ñöùc Chuùa Cha baøy toû qua ñôøi soáng vaø cuoäc Töû Naïn Phuïc Sinh cuûa Chuùa Gieâsu, vaãn coøn tieáp dieãn ôû theá gian naøy, nhôø lôøi giaûng ñaõ trao phoù cho caùc moân ñoà. Tin Möøng coøn hôn moät söù ñieäp töø nôi Ñöùc Chuùa Cha vaø lieân heä tôùi Chuùa Gieâsu Kitoâ, Tin Möøng chính laø taùc ñoäng cuûa Ñöùc Chuùa Cha ôû giöõa loaøi ngöôøi. Ñoù chính laø hieän taïi, maø Thaùnh Maùccoâ caên cöù vaøo ñeå quay veà dó vaõng, haàu noùi leân caùi "baét ñaàu" (1,1), vaø nhôø aùnh saùng naøy ñeå neâu ñaëc tính cuûa ñôøi soáng kitoâ höõu.
B. Ñöùc Gieâsu laø Ñaáng Kitoâ, laø Con Ñöùc Chuùa Cha
Caùc lôøi Ñöùc Chuùa Cha phaùn höùa ñaõ baét ñaàu theå hieän, nhôø lôøi giaûng Thaùnh Gioan Taåy Giaû, laø ngöôøi môû ñöôøng cho Chuùa Gieâsu Nadareùt. (1,2-8). Coøn Chuùa Gieâsu, ñöôïc Chuùa Cha tuyeân boá laø Con cuûa Ngaøi, roài chieán thaéng Satan ôû treân hoang ñòa, vaø baét ñaàu rao giaûng Tin Möøng taïi Galileâ (1,14-15). Töø ñaáy moät vôû kòch bi huøng khôûi söï, ñoù laø vieäc baøy toû Ñöùc Kitoâ laø Con Ñöùc Chuùa Cha theo hai giai ñoaïn phaân bieät vôùi nhau.
1. Quyeàn naêng cuûa giaùo huaán vaø caùc vieäc laøm cuûa Chuùa Gieâsu choáng vôùi nhöõng naêng löïc cuûa AÙc Thaàn, laø ñieàu coâng chuùng ñaõ roäng raõi nhìn nhaän (1,21-45; 3,7-10...). Nhöng söï kieän Chuùa Gieâsu laø Con Ñöùc Chuùa Cha, ñoù laø ñieàu caàn giöõ bí maät (1,25; 3,12). Söï choáng ñoái cuûa caùc ngöôøi tuaân giöõ Leà Luaät Moâi Sen moät caùch gaét gao, baét ñaàu noå tung (2-3,6) vaø ñi tôùi choã coi Chuùa Gieâsu laø khí cuï cuûa Quæ Vöông (3,22-30). Tuy nhieân, caùc moân ñoà thì phaân bieät roõ raøng vôùi quaàn chuùng (4,10.33-34). Vaø giöõa caùc moân ñoà aáy, thay vì caâu hoûi cuûa moïi ngöôøi: "vaäy Ngöôøi laø ai?" (4,41). Coù nhieàu caâu traû lôøi khaùc nhau (6,14-16; 8,27-28). Vaø maëc daàu caùc oâng khoâng hieåu saâu xa veà söù maïng Chuùa Gieâsu (6,52; 8,14-21), nhöng caùc moân ñoà cuõng ñi tôùi choã nhôø mieäng Thaùnh Pheâroâ, ñeå nhìn nhaän Ngöôøi laø Ñöùc Kitoâ (8,29). Nhöng Chuùa ra leänh cho caùc oâng phaûi im laëng (8,30).
2. Töø ñoù, khôûi söï moät kyø giaùo huaán môùi: Con Ngöôøi caàn traûi qua ñau khoå, caàn chòu cheát, roài phuïc sinh. Lôøi giaùo huaán ba laàn nhaéc ñi nhaéc laïi naøy (8,31-33; 9,30-32; 10,32-34), daãn ñoäc giaû ñi tôùi choã Chuùa Gieâsu chaïm traùn vôùi ñoái phöông Ngöôøi taïi Gieârusalem (ch. 14 vaø 15), ñieàu bí maät veà Chuùa Gieâsu khoâng coøn che ñaäy nöõa. Lôøi Ngöôøi tuyeân boá tröôùc toøa Coâng Nghò leân aùn töû cho Ngöôøi (14,61-62) vaø lôøi vieân ñaïi ñoäi tröôûng noùi khi Ngöôøi chòu cheát (15,39) ñeàu noái tieáp vôùi lôøi Ñöùc Chuùa Cha maëc khaûi, khi Chuùa Gieâsu chòu thanh taåy vaø Bieán Hình (1,11; 9,7) vaø bieän minh cho nhan ñeà cuoán saùch: Ñöùc Gieâsu laø Ñaáng Kitoâ, laø Con Ñöùc Chuùa Cha (1,1). Giöõa hai thôøi ñieåm aáy, söï thieáu deø daët haøm yù khoâng hay cuûa ma quæ (1,24.34; 3,11) cuõng nhö nieàm tin vaøo Ñaáng Thuï Haán nôi caùc moân ñoà (8, 29), Chuùa Gieâsu ñeàu baét phaûi laëng thinh: vì yù nghóa caùc lôøi aáy khoâng theå xuaát hieän, tröôùc khi Chuùa Gieâsu chòu thöông khoù vaø chòu cheát.
Tích Thöông Khoù, chính laø tuyeät ñænh saùch naøy. Khoâng nhöõng laø tích aáy ñöôïc chuaån bò baèng nhöõng cuoäc xung ñoät taïi Gieârusalem, baèng ba laàn loan baùo theo sau lôøi Thaùnh Pheâroâ tuyeân xöng ñöùc tin, baèng lôøi kyù nhaän ngay töø caâu 3,6. Nhöng tích aáy coøn giaûi ñaùp cho caâu hoûi ñaët ra, ngay töø haønh vi coâng khai ñaàu heát cuûa Chuùa Gieâsu theo Thaùnh Maùccoâ (1,27) vaø giuùp ta hieåu vì sao saùch naøy nhaán maïnh tôùi ñieàu quen goïi laø bí maät veà Ñaáng Thuï Haán (x. 1,34; 1,44; 8,30). Haún laø söï nhaán maïnh aáy, trong thôøi kyø Ngöôøi soáng ôû theá gian naøy, nhö ñaõ nhìn nhaän Ngöôøi sau khi Ngöôøi Phuïc Sinh vinh hieån. Nhöng vì ñieàu bí maät lieân quan tôùi maáy töôùc hieäu dieãn taû loøng tin kitoâ höõu (1,1; 3,11; 8,29), neân Thaùnh Maùccoâ hình nhö muoán chæ cho ta bieát, maáy töôùc hieäu aáy chöa hôïp thôøi vaø coù theå laøm cho ngöôøi ta chöa nhìn nhaän söï thaät cuûa chuùng, trong caûnh heøn haï cuûa Chuùa chòu ñoùng ñanh thaäp giaù.
C. Chuùa Gieâsu vaø caùc moân ñoà
Ngay luùc "baét ñaàu" Tin Möøng Thaùnh Maùccoâ, Chuùa Gieâsu khoâng xuaát hieän moät mình, nhöng cuøng vôùi caùc moân ñoà, laø nhöõng ngöôøi phaûi tieáp tuïc coâng trình ñaõ khôûi söï. Ngay töø khi Chuùa Gieâsu baét ñaàu hoaït ñoäng coâng khai ôû Galileâ, Thaùnh Maùccoâ ñaët ngay vieäc keâu goïi boán ngöôøi chaøi löôùi theo Chuùa Gieâsu (1,16-20), maø khoâng xeùt coi söï aáy coù theå thaät veà phöông dieän thôøi gian vaø taâm lyù hay chaêng. Veà sau, Thaày Chí Thaùnh luoân luoân coù caùc moân ñoà ñi theo, chæ tröø khi Ngöôøi sai caùc oâng ñi rao giaûng (6,7-30). Ngöôøi chæ leû loi moät mình, trong hoài Thöông Khoù, sau khi caùc oâng ñaõ boû troán ñi. Nhöng tröôùc khi keát thuùc, saùch naøy laïi hai laàn loan baùo laø caùc moân ñoà seõ ñoaøn tuï ôû Galileâ chung quanh Ñöùc Kitoâ Phuïc Sinh (14,28; 16,7). Chính ñòa vò daønh cho caùc moân ñoà trong suoát baûn töôøng thuaät seõ giuùp ta phaân bieät nhieàu phaàn khaùc nhau.
1. Trong giai ñoaïn ñaàu cuûa vieäc Chuùa Gieâsu toû mình ra, ba caûnh laøm saùng toû söï lieân keát ngaøy caøng chaët cheõ hôn giöõa Chuùa vaø caùc moân ñoà: ñoù laø vieäc keâu goïi boán oâng, ñeå "baét ngöôøi nhö ñaùnh caù (1,16-20), vieäc choïn nhoùm Möôøi Hai, ñeå soáng vôùi Ngöôøi vaø ñeå Ngöôøi sai ñi rao giaûng (3,13-19) sau heát laø chính vieäc sai caùc oâng ñi giaûng Tin Möøng (6,7-13). Ba tích naøy coù keøm theo nhöõng caùi nhìn toång quaùt veà hoaït ñoäng cuûa Chuùa Gieâsu hay veà nhöõng phaûn öùng do Ngöôøi gaây neân (1,14-15; 3,7-12; 6,14-16), döôøng nhö ngöôøi keå truyeän caûm thaáy caàn ñònh vò trí tröôùc khi tieáp tuïc.
Trong ñoaïn ñaàu (1,16-3,6), caùc moân ñoà chöa hoaït ñoäng gì beân caïnh Chuùa Gieâsu, nhöng Ngöôøi toû mình lieân ñôùi côùi caùc oâng, tröôùc nhöõng lôøi chæ trích thaùi ñoä caùc oâng ñoái vôùi maáy ñieàu luaät do thaùi (2,13-28). Ñoaïn thöù hai (3,7-6,6), thì ñoái laäp caùc oâng vôùi nhöõng keû thuø cuûa Chuùa Gieâsu, cuõng nhö vôùi hoï haøng phaàn xaùc cuûa Ngöôøi (3,20-35) vaø phaân bieät caùc oâng vôùi quaàn chuùng, vì caùc oâng ñöôïc giaùo huaán caùch rieâng bieät (4,10-25.33-34) vaø ñöôïc ñaëc aân chöùng kieán maáy pheùp laï dieäu kyø (4,35-5,43). Vieäc ñoaïn tuyeät vôùi Nadareùt chuaån bò cho ñoaïn thöù ba (6,7-8,30), trong ñoù nhoùm Möôøi Hai ñöôïc sai ñi rao giaûng, ñöôïc xuaát hieän theo tö caùch laø "söù ñoà" (6,30), ñöôïc uûy nhieäm cho vieäc nuoâi quaàn chuùng (6,34-44; 8,6). Tuy nhieân, caùc moân ñoà ñoùn nhaän nhöõng ñieàu maëc khaûi vöôït quaù khaû naêng mình (6,45-52; 7,17-23). Söï caùc oâng khoâng hieåu, tröôùc ñaây ñaõ bò khieån traùch nhaân dòp caùc duï ngoân (4,13), nay laïi caøng trôû neân daøy ñaëc hôn (6,52; 7,18; 8,14-21). Vieäc chöõa moät ngöôøi muø vaøo cuoái ñoaïn naøy (8,22-26), coù giaù trò neâu göông maãu ñoái vôùi caùc oâng (x. 8,22).
2. Sau khi Thaùnh Pheâroâ tuyeân xöng Ñaáng Thuï Haán, moãi laàn trong ba laàn loan baùo cuoäc Töû Naïn Phuïc Sinh, caùc moân ñoà ñeàu khoâng hieåu vaø keùo theo nhöõng lôøi tuyeân boá thaønh thöïc maø gaét gao veà soá phaän caù nhaân (8,34-38) vaø coäng ñoaøn (9,33-50; 10,35-45) cuûa nhöõng ngöôøi phaûi vaùc thaäp giaù mình maø theo Chuùa Gieâsu. Tuy coù laàn daân chuùng hay nhöõng ngöôøi khaùc vôùi moân ñoà, xuaát hieän treân saân khaáu, nhöng Chuùa Gieâsu laïi chính yeáu noùi vôùi moân ñoà hoaëc giaûi thích rieâng cho caùc oâng caùc ñieàu Ngöôøi ñoøi hoûi (9,28-29; 10,10-16; 10,23-31). Luoân luoân ñi töø Thaày Chí Thaùnh tôùi moân ñoà, vaø ñoái vôùi moãi oâng thì ñi töø töï yù haï mình tôùi vinh quang ñaõ höùa. Nhöng trong khi Chuùa Gieâsu muoán lieân keát maáy oâng vaøo vôùi soá meänh cuûa Ngöôøi, thì caùc oâng vaãn khoâng hieåu. Ñoaïn naøy laïi keát thuùc baèng vieäc chöõa moät ngöôøi muø, roài ngöôøi aáy ñi theo Chuùa Gieâsu (10,46-52).
Hai ñoaïn tieáp theo (ch. 11-13 vaø 14-16) baøy toû Chuùa Gieâsu lieân heä vôùi ñaùm ñoâng, vôùi caùc ñoái phöông Ngöôøi, vôùi nhöõng thaåm phaùn Ngöôøi. Naêng gaëp thaáy nhöõng laàn ñaøm ñaïo quan troïng vôùi caùc moân ñoà. Chuùa Gieâsu daïy cho caùc oâng hieåu naêng löïc cuûa ñöùc tin vaø cuûa lôøi caàu nguyeän (10,20-25), nhaén nhuû caùc oâng veà caùch aên ôû khi Con Ngöôøi quang laâm (13,1-37), soi saùng cho caùc oâng hieåu yù nghóa caùi cheát cuûa Ngöôøi trong khi ñôïi chôø Nöôùc Chuùa (14,22-25), baùo tröôùc cho hay caùc oâng seõ boû Ngöôøi (14,26-31), baûo caùc oâng coi chöøng côn caùm doã (14,37-40). Nhöng vieäc caùc oâng boû troán taïi vöôøn Gieátseâmani vaø maáy laàn Pheâroâ choái Thaày, ñaùnh daáu söï thaát baïi cuûa caùc oâng trong vieäc ñi theo Chuùa Gieâsu. Tuy nhieân, nhö theá chöa phaûi laø heát caû, vì khi phuïc sinh roài, Chuùa Gieâsu seõ ñi tröôùc moân ñoà sang xöù Galileâ (14,28; 16,7).
Söï nhaán maïnh tôùi vieäc caùc moân ñoà chaäm tin, lieân tuïc khoâng hieåu vaø vaéng maët trong giôø thöïc söï hoaøn thaønh vieäc maëc khaûi Ñöùc Kitoâ laø Con Ñöùc Chuùa Cha, chaéc chaén laø ñaùp öùng theo moät yù ñònh ñaõ suy nghó tröôùc. Vì ñaõ nhìn nhaän vai troø caùc oâng phaûi tieáp noái Tin Möøng, thì khoâng theå nghó ñoù laø chuù taâm tröïc tieáp coâng kích caùc moân ñoà tieân khôûi cuûa Chuùa Gieâsu. Vì loøng tin vaøo Chuùa Gieâsu chæ phaùt trieån sau khi Ngöôøi Phuïc Sinh, neân Thaùnh Maùccoâ ñaõ coù theå coi ñôøi soáng cuûa Ngöôøi khi coøn ôû theá gian naøy, nhö thôøi kyø maëc khaûi thaät söï, nhöng caùch deø daët maø thoâi, vì caàn giöõ bí maät, vaø moät caùch haïn cheá, vì caùc moân ñoà khoâng hieåu. Söï khoâng hieåu naøy laïi laøm noåi baät leân moät caùch nghòch thöôøng, chính huyeàn nhieäm Chuùa Gieâsu, laø ñieàu khoâng theå naøo nhaän thöùc ñöôïc, neáu khoâng nhôø loøng tin vaøo Chuùa Phuïc Sinh.
Söï khoâng hieåu aáy, laïi coù giaù trò kieåu maãu cho loøng tin nôi kitoâ höõu, vì loøng tin naøy luoân luoân deã bò chaäm treå nhö loøng tin caùc moân ñoà, ñoái vôùi caùc ñieàu Ñöùc Chuùa Cha maëc khaûi. Thaùnh Giaù vaãn laø ñieàu vaáp phaïm. Muoán thaät söï coâng boá vaø ñoùn nhaän Tin Möøng chaân chính, khoâng nhöõng caàn phaûi trung thaønh vôùi caùc lôøi tuyeân xöng ñöùc tin, laïi coøn phaûi soáng trung thöïc theo chaân Chuùa Gieâsu nöõa. Chæ coù moät caùch töø töø vaø cam go taäp soáng theo soá phaän moân ñoà cuûa Chuùa Gieâsu môùi coù theå giuùp ta daàn daàn hieåu bieát Huyeàn Nhieäm cuûa Ngöôøi.
Caùch theá Thaùnh Maùccoâ
Ngöôøi ta thích ca tuïng Thaùnh Maùccoâ, vì coù taøi keå truyeän. Ngöõ vöïng ngheøo (tröø khi noùi nhöõng gì cuï theå vaø ghi nhöõng phaûn öùng do Chuùa Gieâsu gaây neân), caâu vaên rôøi raïc, caùc ñoäng töø laïi chia maø khoâng lo cho caùc thì töông öùng vôùi nhau: chính nhöõng caùi vuïng veà naøy laïi giuùp cho caâu chuyeän linh ñoäng theâm vaø gaàn vôùi loaïi vaên noùi. Tuy nhieân, beân döôùi chi tieát "soáng ñoäng" thöôøng thaáy xuaát hieän ñöôøng neùt quaù sô löôïc, chöùng toû laø taøi lieäu ñaõ trôû neân taäp truyeàn roài hay laø ñaõ ñöôïc naén ñuùc theo coâng duïng caùc coäng ñoaøn. Khi ngöôøi keå truyeän laøm cho caûnh trí soáng laïi, thì khoâng phaûi cung caáp tôø bieân baûn ngaây thô cuûa moät quan saùt vieân tröïc tieáp ñaâu. Ñaøng khaùc, söï thieáu haún moïi chæ daãn veà thôøi gian phaàn naøo lieân tieáp, söï döûng döng vôùi taâm lyù caùc nhaân vaät, hình aûnh ñuùc saün veà ñaùm ñoâng: baáy nhieâu yeáu toá khoâng cho pheùp ta ñoïc Phuùc AÂm naøy nhö moät cuoán tieåu söû thöôøng noùi veà Chuùa Gieâsu. Nhöng, maëc daàu khoâng toán coâng laøm vaên chöông, nhöng Thaùnh Maùccoâ raát coù taøi gôïi leân böùc chaân dung linh ñoäng cuûa moät con ngöôøi nghòch haún vôùi caùc hình aûnh ñuùc saün, vì neâu baät leân nhöõng phaûn öùng khoâng ngôø, loøng caûm thöông hay tính coäc caèn, söï ngaïc nhieân hay lôøi quaû quyeát. Taát caû taâm hoàn con ngöôøi aáy truùt vaøo moät caùi nhìn, nhöng caùi nhìn naøy coù theå chaát chöùa thònh noä hay nhaân töø (3,5.34), caät vaán hay löu yù thieát tha (5,32; 11,11), tình thaém thieát (10,21), söï uy nghieâm ñöôïm veû u buoàn hay thanh thaûn (10,23.27). Ñöùng tröôùc con ngöôøi aáy, moïi thaùi ñoä ñeàu coù theå ñöôïc, töø kinh hoaøng cho tôùi ngaïc nhieân, töø nghi ngôø cho tôùi quyeát ñònh gieát ñi, vaø ñoái vôùi moân ñoà, thì ñi töø quyeán luyeán khoâng lyù luaän cho tôùi söï khoâng hieåu vaø boû rôi.
Nguoàn goác saùch naøy
Ngay vaøo khoaûng naêm 150, oâ Papia, giaùm muïc thaønh Hiarapoli chöùng nhaän Phuùc AÂm thöù hai do Thaùnh Maùccoâ, laø "thoâng ngoân" cuûa Thaùnh Pheâroâ, vieát. Coù leõ saùch naøy ñaõ bieân soaïn ôû Roâma, sau khi Thaùnh Pheâroâ qua ñôøi (töï ngoân choáng Maùcxioân theá kyû thöù 2 vaø Thaùnh Ireâneâ) hoaëc ñang khi Thaùnh Pheâroâ coøn soáng (theo oâ. Côleâmen Aleùcxanñi). Coøn Thaùnh Maùccoâ, thì ngöôøi ta coi laø chính oâng Gioan Maùccoâ, goác taïi Gieârusalem (Cv 12,12), baïn ñöôøng vôùi Thaùnh Phaoloâ vaø Banabeâ (Cv 12,25; 13,5.13; 15,37-39; Co 4,10), roài vôùi Thaùnh Pheâroâ taïi "Babylon" coù leõ laø Roâma theo 1P 5,13.
YÙ kieán chung chung coâng nhaän saùch naøy xuaát phaùt ôû Roâma, sau cuoäc baét bôù cuûa vua Neâroâ vaøo naêm 64. Maáy chöõ la tinh hi laïp hoùa vaø nhieàu kieåu noùi la tinh coù theå duøng laøm daáu chæ. Ít nöõa laø söï chaêm lo giaûi thích caùc phong tuïc Do Thaùi (7,3-4; 14,12; 15,42), phieân dòch caùc chöõ Aram, nhaán maïnh tôùi aûnh höôûng Tin Möøng ñoái vôùi daân ngoaïi (7, 27; 10,12; 11,17; 13,10) giaû thieát laø saùch daønh cho caùc ngöôøi khoâng phaûi Do Thaùi soáng ngoaøi xöù Paleâtin. Coøn söï nhaán maïnh tôùi vieäc vaùc thaäp giaù mình ñeå theo chaân Chuùa Gieâsu, ñieàu aáy coù theå bao haøm tính ñaëc bieät hieän thôøi, trong moät coäng ñoàng ñang bò vua Neâroâ baét bôù. Ñaøng khaùc, trong Thaùnh Maùccoâ coù loan baùo vieäc phaù huûy Ñeàn Thôø, maø khoâng aùm chæ roõ raøng caùch theá xaûy ra caùc bieán coá naêm 70 (khaùc vôùi Mt 22,7 vaø Lc 21,20), neân khoâng coù gì ngaên trôû vieäc saép xeáp ngaøy thaùng bieân soaïn Phuùc AÂm thöù hai vaøo giöõa naêm 65 vaø 70.
Moái töông quan saùch naøy vôùi giaùo huaán cuûa Thaùnh Pheâroâ, thì khoù xaùc ñònh hôn. Kieåu noùi oâ. Papia (thoâng ngoân cuûa Thaùnh Pheâroâ), khoâng ñöôïc roõ raøng. Nhöng ñòa vò daønh cho Thaùnh Pheâroâ trong saùch laø caùi uûng hoä giaû thuyeát taäp truyeàn Thaùnh Pheâroâ, maïnh meõ hôn caùc chi tieát moâ taû bao haøm daùng veû chöùng töø cuûa ngöôøi maét thaáy tai nghe. Trong nhoùm Möôøi Hai, chæ coù oâng Giacoâbeâ vaø Gioan laø noåi baät leân, hình nhö coù yù baûo ñaûm cho lôøi chöùng cuûa Thaùnh Pheâroâ. Song khoâng vì theá maø phænh nònh ngaøi. Nhöng neáu ngaøi khoâng coù luoân luoân ñoùng vai troø toát ñeïp, thì ñoù khoâng phaûi laø daáu chæ muoán coâng kích ngaøi ñaâu.
Vì theá, vaán ñeà nguoàn taøi lieäu Thaùnh Maùccoâ ñaõ duøng vaãn coøn y nguyeân. Caùc pheâ bình gia töôûng töôïng caùc nguoàn aáy theo nhöõng caùch khaùc nhau. Vieäc so saùnh vôùi Thaùnh Maùttheâu vaø Luca khieán hoï nhaán maïnh tôùi taàm quan troïng cuûa Thaùnh Maùccoâ ñoái vôùi nguoàn goác hai Phuùc AÂm kia, hay giaû thieát laø, ngay tröôùc Thaùnh Maùccoâ, ñaõ coù saün moät toång hôïp ñaàu tieân cuûa taäp truyeàn veà Chuùa Gieâsu roài. Duø theo giaû thuyeát naøo, vieäc bieân soaïn Phuùc AÂm Thaùnh Maùccoâ cuõng cho ta ñoaùn bieát moät giai ñoaïn tröôùc cuûa taäp truyeàn, trong ñoù caùc vieäc laøm vaø lôøi noùi cuûa Chuùa Gieâsu ñaõ ñöôïc löu truyeàn, ma chöa thaáy trình baøy toång quaùt veà ñôøi soáng hay giaùo huaán cuûa Ngöôøi. Tích Thöông Khoù, haún laø phaûi xuaát hieän ban ñaàu nhö moät chuoãi truyeän goàm nhieàu caûnh. Nhöõng gom goùp sô löôïc, nhö "ngaøy soáng taïi Caphnaum" (1,21-38) hay maáy cuoäc tranh luaän ôû 2-3,6, ñaõ coù theå thaønh hình raát sôùm vaø coù maët trong caùc nguoàn taøi lieäu cuûa Thaùnh Maùccoâ.
Moät vaán ñeà khaùc chöa giaûi quyeát: cuoán saùch naøy keát thuùc laøm sao? Thöôøng thöôøng ngöôøi ta coâng nhaän laø phaàn keát hieän thôøi 16,9-20, ñaõ theâm vaøo sau, ñeå ñieàu chænh laïi phaàn keát saùch xem ra quaù ñoät ngoät ôû c.8 (x.16,9). Nhöng seõ khoâng bao giôø ta bieát ñöôïc phaàn keát nguyeân thuûy saùch naøy bò maát hay laø Thaùnh Maùccoâ laïi nghó raèng lôøi qui chieáu ôû c.7 vaøo taäp truyeàn nhöõng cuoäc hieän taïi Galileâ ñaõ ñuû keát thuùc baûn töôøng thuaät cuûa ngaøi.
Taàm quan troïng saùch naøy
Thaùnh Maùccoâ ñoái vôùi chuùng ta, vaãn laø maãu ñaàu tieân ta bieát ñöôïc veà loaïi vaên goïi laø Phuùc AÂm hay Tin Möøng. Ñoái vôùi vieäc duøng trong Giaùo Hoäi, ngöôøi ta thöôøng thöôøng laáy Phuùc AÂm cuûa Thaùnh Maùttheâu vaø Luca laøm hôn saùch aáy, vì hai cuoán naøy, tuy laø nhöõng toång hôïp ñeán sau naøy, nhöng coù noäi dung roäng raõi hôn nhieàu. Nhöõng nghieân cöùu vaên chöông vaø lòch söû thuoäc theá kyû 19 vaø 20 ñaõ phuïc hoài giaù trò cho Phuùc AÂm thöù ba. Ngaøy nay ngöôøi ta khöôùc töø, khoâng coøn muoán xaây döïng moät cuoán tieåu söû Chuùa Gieâsu caên cöù nguyeân vaøo nhöõng caûnh do Thaùnh Maùccoâ ghi laïi. Tuy nhieân, söï thoâ sô, thieáu söûa soaïn, söï doài daøo thaønh ngöõ seâmít, tính ñôn giaûn cuûa suy tö thaàn hoïc, ñeàu chæ cho thaáy tình traïng coå sô cuûa nhöõng taøi lieäu ngaøi xöû duïng. Caùc nhaân vaät vaø nôi choã coù nhaéc ñeán teân trong saùch, ñeàu laø xuaát phaùt töø nhöõng taäp truyeàn coå kính. Caùc lôøi giaùo huaán cuûa Chuùa Gieâsu, vieäc nhaán maïnh tôùi söï Nöôùc Chuùa ñaõ gaàn, caùc duï ngoân, caùc cuoäc tranh luaän, caùc laàn tröø quæ, taát caû baáy nhieâu chæ tìm ñöôïc vò trí lòch söû phaùt sinh cuûa chuùng trong ñôøi soáng cuûa Chuùa Gieâsu taïi Paleâtin. Nhöõng kyû nieäm khoâng xuaát phaùt tröïc tieáp töø moät trí nhôù caù nhaân. Chuùng ñaõ thaønh ñònh thöùc, tröôùc tieân laø ñeå ñaùp öùng nhu caàu loan bao Tin Möøng, giaûng daïy giaùo lyù, cöû haønh phuïng töï trong caùc giaùo ñoaøn, neân chuùng aên reã saâu vaøo chöùng töø cuûa caùc moân ñoà tieân khôûi.
Coâng nghieäp cuûa Thaùnh Maùccoâ laø laøm cho chuùng trôû neân coá ñònh, trong luùc ñôøi soáng caùc giaùo ñoaøn lan truyeàn ra beân ngoaøi xöù Paleâtin, vaø suy tö thaàn hoïc ñöôïc kích thích nhôø gaëp gôõ caùc neàn vaên hoùa ngoaïi lai, neân lieàu mình maát lieân laïc vôùi nhöõng nguoàn goác Tin Möøng. Ngaøi ñaõ thaønh coâng trong vieäc gìn giöõ cho soáng ñoäng, khoâng theå xoùa nhoaø, caùi nhìn vaøo moät ñôøi soáng ñaày bieán ñoäng, khoù loøng hieåu cho thaáu ñaùo. Vaäy con ngöôøi aáy laø ai? Tröôùc caâu hoûi ñoù, Thaùnh Maùccoâ ghi laïi caâu traû lôøi cuûa caùc tín ñoà tieân khôûi, cuõng laø haøng chöùng taù ñaàu tieân. Nhöng ñoái vôùi ai chæ baèng loøng nhaéc laïi caâu traû lôøi aáy maø thoâi, thì Thaùnh Maùccoâ laïi môû ra caâu hoûi ñoù vaø nhaéc cho ta nhôù raèng: ñöùc tin muoán ñöôïc reøn luyeän trung kieân, thì phaûi daán thaân theo goùt Chuùa Gieâsu laø Ñaáng luoân luoân taùc ñoäng nhôø qua Tin Möøng ôû giöõa loaøi ngöôøi chuùng ta.