Baûn
Vaên Taân Öôùc
Hôn 5,000 thuû baûn sao laïi baèng tieáng Hi Laïp
Baûn vaên 27 cuoán laøm thaønh boä Taân Öôùc, ta bieát ñöôïc nhôø raát nhieàu thuû baûn, soaïn baèng nhöõng ngoân töø raát khaùc nhau vaø hieän nay coøn giöõ laïi trong caùc thö vieän taûn maùt khaép hoaøn caàu. Trong moïi thuû baûn naøy, khoâng coù cuoán naøo laø töï tay taùc giaû; neân taát caû ñeàu laø nhöõng baûn sao ñi sao laïi caùc thuû baûn ngaøy xöa, ñaõ do chính taùc giaû töï mình vieát ra hay laø ñoïc cho thö kyù vieát. Moïi saùch Taân Öôùc, khoâng tröø cuoán naøo, ñeàu vieát baèng tieáng Hi Laïp vaø hieän coù trong ngoân ngöõ naøy hôn 5,000 thuû baûn, maø nhöõng cuoán coå hôn ñaõ vieát treân chæ caûo, vaø nhöõng cuoán khaùc vieát treân da giaáy. Treân chæ caûo, thì ta coù nhöõng phaàn ñoâi khi raát nhoû trong Taân Öôùc maø thoâi.
Hai thuû baûn xöa nhaát vaø quí nhaát: baûn Vatican vaø baûn Sinai
Nhöõng thuû baûn Hi Laïp xöa nhaát goàm phaàn lôùn hay toaøn boä Taân Öôùc laø hai cuoán Thaùnh Kinh vieát treân da giaáy töø theá kyû thöù tö.
Ñaùng quí hôn caû laø Codex Vaticanus, goïi nhö theá vì giöõ taïi Thö Vieän Vatican. Thuû baûn naøy khoâng bieát töø ñaâu maø ñeán, laøm chöùng veà Taân Öôùc. Nhöng ruûi laø khoâng coøn nguyeân veïn, vì thieáu maát Thö Hi Baù 9,14 - 13,25, Thö thöù nhaát vaø thöù hai gôûi oâng Timotheâu, Thö gôûi oâng Titoâ vaø oâng Phileâmoân, saùch Khaûi Huyeàn. Thuû baûn thöù hai goïi laø Codex Sinaiticus, vì ñaõ tìm ra taïi Ñan Vieän Thaùnh nöõ Catarina treân nuùi Sinai, goàm toaøn boä Taân Öôùc; laïi coøn theâm caû Thö Thaùnh Banabeâ vaø moät phaàn saùch "Chuû Chaên" cuûa oâng Heùcmaùt, laø hai cuoán seõ khoâng coøn ñöôïc giöõ laïi trong qui ñieån döùt khoaùt cuûa Taân Öôùc nöõa. Baûn Sinai, hieän thôøi giöõ trong Baûo Taøng Vieän British Museum Luoân Ñoân. Hai thuû baûn naøy vieát theo loái chöõ ñeïp, goïi laø chöõ hoa hay laø ñaïi töï Thaùnh Kinh. Ñoù chæ laø hai baûn thôøi danh nhaát trong soá chöøng 250 baûn da giaáy, vieát in heät hay töông töï ít nhieàu, töø theá kyû thöù 3 tôùi theá kyû thöù 10 hay 11; ñaøng khaùc phaàn lôùn trong soá naøy, nhaát laø nhöõng baûn coå hôn, chæ coøn giöõ moät phaàn, ñoâi khi raát ít trong baûn vaên Taân Öôùc.
Caùc thuû baûn coù raát nhieàu bieán theå dò bieät
Moïi baûn sao Taân Öôùc ñaõ löu truyeàn tôùi chuùng ta, khoâng gioáng nhau hoaøn toaøn, nhöng traùi laïi ta coù theå phaân bieät nhieàu ñieåm khaùc nhau vôùi taàm quan troïng hôn keùm tuøy nghi, nhöng duø sao cuõng raát nhieàu. Moät soá ñieåm dò bieät aáy chæ lieân quan tôùi nhöõng chi tieát veà ngöõ phaùp, danh töø vaø thöù töï caùc tieáng, nhöng coù dò bieät lieân quan tôùi yù nghóa töøng ñoaïn nöõa kia.
Lyù do bieán theå: sô soùt, söûa laïi, toâ ñieåm cho phuïng töï
Ta deã khaùm phaù ra nguoàn goác caùc dò bieät naøy. Vì baûn vaên Taân Öôùc trong nhieàu theá kyû keùo daøi ñaõ ñöôïc sao ñi cheùp laïi do nhöõng thö kyù thoâng thaïo nhieàu hay ít, nhöng duø sao cuõng chaúng coù ngöôøi naøo thoaùt khoûi nhöõng sô soùt thuoäc ñuû moïi phaïm vi thöôøng laøm cho moät baûn sao, duø caån thaän theá naøo ñi nöõa, cuõng khoâng bao giôø in heät nhö baûn chính. Theâm vaøo ñoù, moät ít ngöôøi thö kyù, coù chuù yù raát toát laønh, ñoâi khi ñaõ tìm caùch söûa chöõa maáy ñoaïn trong baûn chính, hoï cho laø sai laàm ñaùng keå, hoaëc thieáu chính xaùc veà thaàn hoïc. Laøm nhö theá, hoï ñaõ ñem baûn vaên nhöõng bieán theå chöa töøng coù, maø gaàn nhö luoân luoân laø sai laàm. Sau heát, vieäc duøng nhieàu ñoaïn vaên Taân Öôùc trong phuïng töï, nhieàu khi ñaõ gaây dòp cho baûn vaên deã ñöôïc toâ ñieåm cho theâm vaên veû, hoaëc vì ñoïc quen mieäng maø deã laøm cho caùc baûn vaên hoøa hôïp vôùi nhau.
Coá nhieân laø traûi qua caùc thôøi ñaïi, nhöõng bieán thieân do caùc thö kyù theâm vaøo ñoù ñaõ choàng chaát leân nhau, neân cuoái cuøng khi baûn vaên löu truyeàn tôùi thôøi coù maùy in, thì ñaõ bò nhieàu thöù tam sao thaát baûn, khieán cho ta nhaän thaáy raát nhieàu bieán theå khaùc nhau.
Muïc tieâu khoa pheâ bình baûn vaên: laàn leân nguyeân baûn
Muïc tieâu lyù töôûng cuûa khoa "pheâ bình baûn vaên" laø caên cöù vaøo caùc taøi lieäu khaùc nhau naøy, ñeå taùi laäp moät baûn vaên coù nhieàu may maén toái ña laø gaàn vôùi nguyeân baûn. Duø sao, cuõng khoâng ñaët vaán ñeà hi voïng laàn leân tôùi chính nguyeân baûn ñöôïc.
Kieåm keâ caùc thuû baûn hi laïp vaø caùc baûn dòch
Coâng vieäc ñaàu tieân cuûa khoa pheâ bình baûn vaên, laø löu yù tôùi moïi hình thöùc baûn vaên hieän thôøi. Noùi theå khaùc, laø caàn kieåm keâ vaø phaân loaïi moïi buùt tích ghi laïi taát caû hay moät phaàn baûn vaên Taân Öôùc. ÔÛ ñaây, phaûi xeùt ñeán khoâng nhöõng nguyeân caùc thuû baûn hi laïp maø thoâi, laïi caû nhöõng baûn dòch Taân Öôùc sang caùc ngoân ngöõ thoâng duïng nôi Kitoâ höõu maáy theá kyû ñaàu (coát yeáu laø tieáng latinh, syriaùc, vaø coùptô). Trong moät soá tröôøng hôïp, caùc baûn vaên naøy ñaõ dòch theo nguyeân baûn hi laïp coù tröôùc thuû baûn Vatican hoaëc Sinai. Vì theá, chuùng laøm chöùng cho moät tình traïng baûn vaên coå hôn baûn vaên ta coù theå ñaït tôùi nhôø caùc thuû baûn hi laïp xöa hôn heát. Tuøy theo möùc noù giuùp ta coù theå taùi laäp ñuùng neàn taûng hi vaên, caùc baûn dòch coå seõ ñoùng vai troø quan troïng trong coâng trình thieát laäp baûn vaên Taân Öôùc.
Kieåm keâ caùc caâu trích daãn trong caùc Giaùo Phuï
Ngoaøi caùc thuû baûn hi vaên vaø caùc baûn dòch coå thôøi, khoa pheâ bình baûn vaên coøn coá lôïi duïng raát nhieàu caâu trích daãn Taân Öôùc trong nhöõng taùc phaåm caùc Giaùo Phuï ñaàu tieân cuûa Giaùo Hoäi. Caùi lôïi khoâng ai choái caõi ñöôïc cuûa nhöõng caâu trích daãn naøy, nhaát laø vì laém khi noù giuùp laàn leân tôùi moät tình traïng baûn vaên coù tröôùc caû tình traïng do caùc baûn dòch coå truyeàn laïi (vaø do ñoù cuõng giuùp ñi xa hôn caùc thuû baûn hi laïp coå nhaát). Ñaøng khaùc, ta coù theå xaùc ñònh moät caùch töông ñoái deã daøng veà ngaøy thaùng vaø nôi choã phaùt sinh caùc caâu trích daãn, vaø nhö vaäy ta coù moät phöông theá tieän lôïi, ñeå coù yù nieäm veà baûn vaên Taân Öôùc quen duøng ôû thôøi kyø naøo xaùc ñònh trong khu vöïc naøo ñoù cuûa Giaùo Hoäi. Traùi laïi, caùc caâu trích daãn naøy coù hai ñieàu baát lôïi. Khoâng nhöõng laø moãi caâu chæ ghi laïi moät khuùc baûn vaên, nhöng ruûi cho ta nhaát laø vì caùc Giaùo Phuï raát thöôøng daãn theo trí nhôù, vaø khoâng chính xaùc bao nhieâu, thaønh ra khoâng phaûi bao giôø cuõng coù theå hoaøn toaøn tin caäy vaøo nhöõng taøi lieäu thoâng tri do caùc ngaøi truyeàn laïi.
Phaân loaïi caùc baûn hi laïp vaø baûn dòch
Sau khi ñaõ kieåm keâ vaø phaân tích xong xuoâi khoái löôïng caùc buùt tích do caùc thuû baûn hi laïp, caùc baûn dòch coå thôøi vaø caùc caâu trích daãn cuûa Giaùo Phuï, khoa pheâ bình baûn vaên coá gaéng xeáp theo thöù töï, haàu coù theå lôïi duïng toái ña, ñeå laàn leân xa heát söùc höôùng veà nguyeân baûn.
Trong vieãn aûnh naøy, vieäc löu taâm khaûo saùt ñaõ giuùp caùc nhaø chuyeân moân nhaän ñònh raèng: khoái löôïng caùc thuû baûn chia thaønh moät soá ít nhoùm lôùn maø thoâi. Theá laø ngöôøi ta ñaõ coù theå thaønh laäp boán gia ñình lôùn, trong ñoù moïi ñaïi dieän ñeàu laø nhöõng baûn sao cuøng moät baûn maãu.
Sau coâng vieäc chöa hoaøn taát, nhöng ñaõ tieán haønh xong moät phaàn ñaùng keå naøy, hieän nay khoa pheâ bình baûn vaên coù theå caên cöù, khoâng phaûi treân moät khoái nhöõng chöùng taù leû teû maø thoâi, nhöng treân nhöõng nhoùm chöùng taù ñaïi dieän cho töøng maãu baûn vaên, maø nguoàn goác coù theå xaùc ñònh veà ngaøy thaùng vaø nôi choã moät caùch baûo ñaûm ít nhieàu.
Nhöõng maãu baûn vaên chính do khoa pheâ bình neâu baät leân, laø caùc maãu sau ñaây:
Baûn vaên Antieâukia hoaëc Syri
Moät baûn vaên goïi laø "Antieâukia" hay "Syri", vì thöôøng xuaát hieän taïi Antieâukia vaøo khoaûng naêm 300. Baèng chöùng baûn naøy laø toái ña ñaïi ña soá caùc thuû baûn hi laïp, nhaát laø caùc baûn môùi hôn, vì baûn aáy raát mau trôû neân baûn thoâng duïng nhaát trong theá giôùi byñaêngtin vaø vì theá, cuõng goïi laø baûn "byñaêngtin" hoaëc "koineø ekdosis" (aán baûn chung). Noù laøm chöùng cho ñaëc ñieåm chaêm lo veà vaên hoùa vaø saùng suûa, öa ñieàu hoøa vôùi nhau caùc baûn vaên song song ít nhieàu vaø taäp hôïp caùc bieán theå thuoäc cuøng moät ñoaïn. Giaù trò pheâ bình cuûa noù khoâng ñöôïc bao nhieâu. Duø theá, ngöôøi ta ñaõ caên cöù vaøo nhöõng bieán theå muoän maøng cuûa baûn vaên naøy, ñeå thöïc hieän caùc baûn in Taân Öôùc ñaàu tieân, maø trong hôn ba theá kyû ñaõ ñöôïc ngöôøi ta coi laø baûn thoâng duïng (textus receptus).
Baûn vaên Aleùcxandi
Moät baûn vaên khaùc goïi laø Aleùcxandi. Chöùng taù chính laø baûn Vatican vaø ôû trình ñoä thua keùm, laø baûn Sinai. Treã nhaát laø ñaõ coù vaøo khoaûng naêm 300 vaø maáy phaùt minh gaàn ñaây khieán ta nghó raèng, ít nöõa ñoái vôùi caùc Phuùc AÂm, thì ñaõ coù sôùm hôn khaù nhieàu. Ngöôøi ta thöôøng goïi noù laø baûn "trung hoøa", vì hình nhö khoâng phaûi laø keát quaû do coâng trình duyeät laïi thaät coù heä thoáng vaø yù höôùng. Taát caû hay gaàn nhö taát caû caùc nhaø chuyeân moân ñeàu coâng nhaän laø, xeùt theo toaøn theå, noù coù giaù trò pheâ bình raát cao, baét nguoàn töø moät taäp truyeàn thuû baûn ñaëc bieät trung thaønh, hay töø moät coâng trình phuïc höng vaên baûn coù phaåm tính cao, töùc laø ñieàu khoâng ñaùng ngaïc nhieân maáy trong giôùi Aleùcxandi. Vì theá, töø nöûa cuoái theá kyû 19, caùc baûn in Taân Öôùc thích vaø coù lyù ñeå theo maãu baûn vaên naøy. Maëc daàu theá, cuõng khoâng neân coi ñoù laø moät chöùng taù luoân luoân vaø khaép moïi nôi ñeàu voâ ngoä caû.
Baûn vaên Taây Phöông
Moät baûn vaên khaùc nöõa goïi laø "Taây Phöông". Danh töø naøy coù töø theá kyû 18, vaø toû ra khoâng ñuùng, ít nöõa moät phaàn. Vì caùc baûn dòch coå Latinh Taân Öôùc vaø moät soá thuû baûn Hi La, nhö baûn Beâdeâ (theá kyû thöù 4?) ñoái vôùi caùc Phuùc AÂm vaø saùch Coâng Vuï, thaät coù laøm chöùng laø maãu baûn vaên naøy ñaõ phoå bieán roäng raõi beân Taây Phöông cuõng coù: baèng chöùng laø moät soá baûn dòch beân Ñoâng, nhieàu caâu trích daãn vaø nhieàu khuùc thuû baûn hi laïp coå thôøi. Trong nhieàu tröôøng hôïp, baûn "Taây Phöông", maø nguoàn goác vaø söï nhaát trí vaãn coøn laø nhöõng vaán ñeà chöa giaûi quyeát naøy, xuaát hieän nhö laø hình thöùc Taân Öôùc coù baèng chöùng coå hôn heát vaø phoå bieán hôn heát. Daáu hieäu rieâng cuûa noù laø khuynh höôùng roõ reät öa giaûi thích, xaùc ñònh, dòch quanh, ñieàu hoøa, laø nhöõng caùi raát thöôøng laøm cho noù ra xa nguyeân baûn, nhöng cuõng coù moät ít tröôøng hôïp, caùc bieán theå xöa cuûa noù, nhaát laø khi vaén taét, ñaùng cho ta löu taâm.
Phaùc qua lòch söû baûn vaên
Khoâng phaûi chæ coù theå nhaän ra maáy gia ñình thuû baûn lôùn treân maø thoâi. Coøn coù nhöõng hình thöùc trung gian giöõa maáy kieåu maãu roõ reät hôn vöøa nhaéc ñeán treân naøy. Tuy nhieân, khoâng caàn ñi vaøo caùc chi tieát aáy môùi giuùp hieåu ñöôïc taát caû höùng thuù cuûa phöông phaùp naøy: coâ laäp maãu baûn vaên vaø ñaët vò trí noù vaøo thôøi gian vaø khoâng gian, nhôø caùc döõ kieän thôøi giôø vaø ñòa lyù do caùc baûn dòch, caùc caâu trích daãn vaø, khi coù dòp, thì caû khoa coå töï hoïc cung caáp cho. Nhö theá laø ñoái vôùi töøng bieán theå, töøng cuoán saùch hay toaøn boä Taân Öôùc, coù theå phaùc qua ít nöõa laø moät lòch söû baûn vaên, giuùp nhaän thaáy nhöõng hình thöùc naøo coù baèng chöùng coå hôn heát vaø roäng raõi hôn heát, vaø do ñoù nhöõng hình thöùc naøo, vôùi nhöõng ñieàu kieän khaùc ngang nhau, coù nhieàu may maén laø gaàn töông öùng vôùi nguyeân baûn hôn.
Pheâ bình noäi dung baûn vaên
Coâng vieäc pheâ bình, goïi laø "pheâ bình hình thöùc" naøy, vaãn chöa ñuû. Ví duï naêng gaëp thaáy, ñoái vôùi moät ñoaïn vaên, vaøo theá kyû thöù 2 hay thöù 3, coù hai bieán theå phoå caäp ít nhieàu, maø khoù bieát neân choïn caùi naøo. Baáy giôø phaûi nhôø ñeán khoa "pheâ bình noäi dung".
Khoa naøy coát yeáu khoâng coøn xeùt nhöõng bieán theå nhö laø chöùng taù cho caùc maãu baûn vaên Taân Öôùc khaùc nhau. Nhöng traùi laïi, noù baét ñaàu töø nguyeân taéc coi noäi dung töøng bieán theå laø moät noá rieâng bieät, phaùt xuaát töø söï can thieäp traùi muøa, coù yù thöùc hay khoâng cuûa moät ngöôøi thö kyù. Ñoái töôïng khoa pheâ bình noäi dung tröôùc tieân laø taùi laäp laïi cho chính xaùc, ngöôøi thö kyù mang traùch nhieäm veà vieäc laøm naûy ra bieán theå ñaây, ñaõ can thieäp caùch naøo, vaø vì nhöõng lyù do naøo maø can thieäp nhö theá. Xaùc ñònh ñöôïc nhö vaäy roài, thì vaán ñeà seõ töông ñoái deã, töùc laø giöõ laïi laøm hình thöùc ñaàu tieân, bieán theå naøo xuaát hieän laø nguoàn phaùt sinh moïi bieán theå sai laàm. Tuy nhieân phöông phaùp naøy khieán cho phaùn ñoaùn chuû quan cuûa nhaø pheâ bình can thieäp roäng raõi vaøo. Nhaø pheâ bình phaûi ñoàng thôøi khai thaùc söï hieåu bieát caù nhaân veà baûn vaên, söï thoâng thaïo veà caùch xöû trí thöôøng quen cuûa caùc ngöôøi thö kyù, cuõng nhö veà caùc laàm loãi hoï thöôøng phaïm vaøo hôn caû. Tính caùch chuû quan cuûa phöông phaùp naøy giaûi thích moät phaàn lôùn vì sao, theo qui taéc chung, ngöôøi ta chæ duøng ñeå boå tuùc cho khoa pheâ bình hình thöùc maø thoâi.
Thaønh quaû 150 naêm pheâ bình baûn vaên
Duø sao nhöõng keát quaû do khoa pheâ bình baûn vaên Taân Öôùc thu löôïm ñöôïc, töø khoaûng 150 naêm nay, thaät laø ñaùng keå. Hieän nay coù theå coi laø baûn vaên Taân Öôùc ñaõ thieát laäp haún hoi roài. Chæ coù theå ñaët laïi vaán ñeà moät caùch nghieâm chænh, khi naøo khaùm phaù ñöôïc theâm nhöõng taøi lieäu môùi.
Nhöõng thaønh quaû naøy ñaõ coù theå gaây neân nhöõng tieán boä raát lôùn, maø ta coù theå nhaän ra giöõa caùc baûn in Taân Öôùc hieän ñaïi vôùi nhöõng baûn in töø naêm 1520 tôùi khoaûng 1850, tröôùc khi aùp duïng gaét gao nhöõng qui taéc cuûa khoa pheâ bình baûn vaên.
Hai baûn in hieän ñaïi vaø khoa hoïc hôn heát
Baûn in hieän thôøi phoå bieán hôn heát laø baûn in Nestle-Aland caên cöù treân ba baûn in noåi tieáng khoa hoïc hieän ñaïi, ñaõ thöïc hieän vaøo nöûa cuoái theá kyû 19, do caùc oâng Tis-chendorf, Wescott vôùi Hort, vaø Weiss. Cuoán Greek New Testament do Kinh Thaùnh Hoäi xuaát baûn vaø do caùc oâng K. Aland, M. Black, B.M. Metzger vaø A. Wikgren thöïc hieän, ñaõ coá laøm cho baûn vaên ñöôïc hoaøn thieän hôn.