Tieåu Daãn Thö 1, 2 & 3 Thaùnh Gio-an

Ñöùc Ki-toâ Nguoàn Soáng Tin Yeâu

Hoaøn caûnh bieân soaïn

Caùc Thö T. Gio-an ít nöõa hai Thö ñaàu, trong thöïc teá khoâng bao haøm chi tieát veà hoaøn caûnh bieân soaïn vaø veà baûn thaân taùc giaû. Nhöng xeùt chính baûn vaên thì coù theå bieát ñuû chaéc chaén veà tình traïng caùc ngöôøi nhaän Thö vaø nhöõng lyù do thuùc ñaåy taùc giaû bieân Thö cho hoï.

Töø gioïng buùt chieán cuûa nhieàu ñoaïn vaên, ta coù theå keát luaän laø caùc coäng ñoaøn ñöôïc gôûi Thö ñang traûi qua moät côn khuûng hoaûng. Vieäc tuyeân truyeàn nhöõng giaùo thuyeát khoâng theå dung hoøa vôùi maëc khaûi Ki-toâ giaùo ñang ñe doïa laøm maát söï tinh tuyeàn cuûa ñöùc tin. Ai laø nhöõng ngöôøi ñaõ rao truyeàn giaùo thuyeát aáy? Hoï ñöôïc meänh danh laø phaûn ki-toâ (1G 2,18.22; 4,3; 2G 7), laø ngoân söù giaû maïo (1G 4,1), laø ngöôøi doái traù (2,22), laø teân duï doã (2G 7); hoï thuoäc veà theá gian (1G 4,5) vaø ñeå cho thaàn taø thuyeát höôùng daãn mình (4,6). Môùi ñaây hoï coøn thuoäc coäng ñoaøn (2,19; x. 2G 9); nhöng baây giôø hoï tìm caùch meâ hoaëc caùc tín ñoà coøn muoán soáng trung thaønh (2,26; 3,7) ñem tôùi cho tín ñoà moät giaùo thuyeát khoâng phaûi cuûa Ñöùc Ki-toâ (2G 10).

Taø thuyeát aáy ôû taïi ñieàu naøo? Vì laàm theo moät thaàn bí kieåu ngoä ñaïo, hoï töï ñaéc laø bieát Thieân Chuùa (1G 2,4) xem thaáy Thieân Chuùa (3,6; 3G 11), soáng hieäp thoâng vôùi Ngaøi (1G 2,3), ôû trong aùnh saùng (2,9), maëc daàu giaùo thuyeát vaø caùch aên neát ôû roõ raøng laø maâu thuaãn vôùi maëc khaûi Ki-toâ giaùo. Nhaát laø hoï theo laäp tröôøng taø thuyeát trong vaán ñeà Ki-toâ hoïc: hoï khoâng nhìn nhaän Ñöùc Gieâ-su laø Ñaáng Ki-toâ (2,22) vaø laø Con Thieân Chuùa (4,15; 2G 7); hoï choái boû vieäc Nhaäp Theå (4,2; 2G 7) vaø "chia reõ" Ñöùc Gieâ-su, vì hoï taùch rôøi nôi Ngöôøi Ñöùc Gieâ-su lòch söû vôùi Con Thieân Chuùa vaø phuû nhaän Con Thieân Chuùa ñaõ ñeán thöïc söï baèng nöôùc vaø maùu (1G 4,3l 5,6). Ñôøi soáng luaân lyù cuûa hoï cuõng ñaùng traùch nhö vaäy: theo moät khuynh höôùng roõ raøng ngoä ñaïo, hoï töï ñaéc laø mình khoâng coù toäi (1,8.10) vaø khoâng lo giöõ caùc leänh truyeàn (2,4) caùch rieâng laø leänh truyeàn anh em phaûi thöông nhau (2,9).

Töø laâu ngöôøi ta ñaõ tìm caùch hieåu xem caùc giaùo sö doái traù naøy cuï theå laø ai. Theo lôøi chöùng cuûa T. I-reâ-neâ, thì Tin Möøng T. Gio-an nhaém vaøo taø thuyeát Xeâ-rinh-toâ. Ta raát deã hieåu laø caùc Thö cuõng nhaém vaøo giaùo huaán cuûa oâng. Thöïc vaäy, giaùo huaán naøy xem ra coù nhieàu ñieåm hoøa hôïp vôùi lyù thuyeát cuûa caùc giaùo sö bò Thö naøy toá caùo. Vaãn theo T. I-reâ-neâ, oâng Xeâ-rinh-toâ ñaõ daïy raèng: luùc sinh ra, Ñöùc Gieâ-su chæ laø moät ngöôøi nhö bao nhieâu ngöôøi khaùc, khi thuï taåy, Ñöùc Ki-toâ treân trôøi môùi xuoáng keát hieäp vôùi Ngöôøi, nhöng khi Töû naïn, thì laïi ruùt lui (coù leõ x. 1G 2,22; 5,6). Nhöng nhieàu ñieåm giaùo lyù khaùc ñöôïc gaùn cho oâng Xeâ-rin-toâ, khoâng coøn ñeå laïi daáu veát naøo nôi caùc Thö T. Gio-an. Duø xaùc ñònh lòch söû naøy ñuùng hay khoâng, thì traøo löu caùc Thö nhaém vaøo coù leõ gioáng vôùi phong traøo do-thaùi hoùa "tieàn ngoä ñaïo", maø caùc Thö vieát khi bò tuø cuõng nhö caùc Thö Muïc vuï ñeàu ñaõ lo choáng laïi vaø veà sau seõ ñöa tôùi nhöõng heä thoáng lôùn cuûa phaùi ngoä ñaïo theá kyû 2.

Nhöng muïc tieâu taùc giaû khoâng muoán taán coâng caùc ngöôøi theo taø thuyeát aáy. Ngaøi tröïc tieáp noùi vôùi chính ki-toâ höõu kia. Ngaøi muoán giuùp hoï ñeà phoøng caùc chuû tröông cuûa phaùi ngoä ñaïo vaø chöùng minh raèng chính hoï, laø caùc tín ñoà, môùi thöïc söï hieäp thoâng cuøng Thieân Chuùa (1G 1,3). Ñaáy cuõng laø ñieàu noùi trong phaàn keát böùc Thö: "Ñoù maáy lôøi toâi vieát cho anh em, ñeå anh em ñaõ tin vaøo Danh Con Thieân Chuùa, cuõng bieát raèng anh em coù Söï Soáng muoân ñôøi" (5,13). Laïi vì theá maø taùc giaû nhaéc ñi nhaéc laïi, nhö laø ñieäp khuùc, caâu: "ñaây laø daáu cho ta nhaän bieát... (1G 2,3.5; 3,19.24; 4,2.6.13; x. 3,10; 2G 6.7.9; 3G 3.12). Ngaøi muoán nhôø ñaáy chæ cho bieát phaûi cöù daáu naøo ñeå nhaän ra tín ñoà chaân chính. Caùc tieâu chuaån aáy laø söï trung thaønh vôùi ñöùc tin ki-toâ giaùo ñöôïc rao giaûng töø ñaàu (v.d. 1G 2,22-24) vaø söï tuaân theo caùc leänh truyeàn, nhaát laø leänh truyeàn anh em phaûi thöông yeâu nhau. (v.d. 2,3-6.9-11).

Taùc giaû

Haún chaéc chaén laø caû ba Thö ñeàu do moät ngöôøi vieát. Hai Thö ñaàu phaûn aûnh cuøng moät côn khuûng hoaûng, vaø caû Thö thöù ba cuõng vaäy, tuy moät caùch giaùn tieáp. Tö töôûng, ngöõ vöïng vaø lôøi vaên trong ba Thö quaû gioáng nhau, neân khoù coù theå gaùn cho nhieàu taùc giaû khaùc nhau. Ñaây laø maáy ñònh thöùc ñaëc saéc hôn: "coù nhieàu teân duï doã (hay ngoân söù giaû maïo) ñaõ hieän ra ôû theá gian naøy" (1G 4,1; 2G 7); "soáng theo (ngv: böôùc ñi trong) söï thaät" (2G 4; 3G 3); "chaân thaønh yeâu meán" (2G 1; 3G 1; x. 1G 3,18); leänh truyeàn yeâu meán khoâng phaûi laø "leänh truyeàn môùi", nhöng laø meänh leänh "chuùng ta voán coù töø ñaàu" (1G 2,7; 2G 5); "coù Cha vaø Con" (2G 9) hoaëc "coù Cha nöõa" (1G 2,23).

Nhöng taùc giaû ñoù laø ai, thì ñoù laïi ñaët ra vaán ñeà. Traùi vôùi T. Phao-loâ, khoâng nôi naøo taùc giaû neâu teân mình. ÔÛ 2G 1 vaø 3G 1, ngaøi töï xöng laø "Kyø laõo": töôùc hieäu naøy khoâng chæ ngöôøi thuû laõnh theo phaåm traät cuûa coäng ñoaøn, nhöng theo thoùi quen caùc Giaùo ñoaøn beân Ñoâng (oâng Pa-pi-a, T. I-reâ-neâ), thì chæ moät ngöôøi thuoäc nhoùm caùc moân ñoà Chuùa hoaëc ñaõ quen bieát vôùi caùc vò naøy. Vaäy ñoù laø moät ngöôøi coù uy tín lôùn, theo tö caùch chöùng nhaân ban ñaàu cuûa taäp truyeàn caùc toâng ñoà. Ñaøng khaùc, taùc giaû laïi töï giôùi thieäu laø ñaõ chöùng kieán cuoäc ñôøi Ñöùc Gieâ-su (1G 1,1-3; 4,14). Maáy chæ daãn naøy uûng hoä yù kieán coå truyeàn nhìn nhaän taùc giaû laø T. Toâng ñoà Gio-an. Vì ñoái vôùi Thö thöù nhaát, caùc chöùng töø coå ñeàu ñoàng thanh gaùn cho ngaøi. Nhöng hai Thö nhoû kia thì khaùc, vì chính laø do töôùc hieäu "kyø laõo", neân theá kyû 3 vaø 4, coù maáy nôi coi taùc giaû laø moät oâng Gio-an "Tröôûng laõo" (nghóa laø: Kyø laõo) khaùc vôùi Gio-an Toâng ñoà. Nhöng taäp truyeàn taïi EÂ-pheâ-soâ chæ bieát coù moät oâng Gio-an laø moân ñoà Chuùa.

Ñeà taøi vaên chöông vaø giaùo lyù

Thoaït nhìn, töôûng Cöïu Öôùc khoâng aûnh höôûng bao nhieâu tôùi caùc Thö, vì T. Gio-an chæ daãn minh nhieân Cöïu Öôùc coù moät laàn (x. 1G 3,12). Tuy nhieân khoâng thieáu gì töø ngöõ Thaùnh Kinh: "trung thaønh coâng chính" (1G 1,9), "bieát Thieân Chuùa" (2,3-4.14, v.v.), "hi sinh ñeàn toäi" (3,2; 4,10), "toäi laøm cho cheát" (5,16), v.v. Nhöng phaûi tìm hieän dieän cuûa Cöïu Öôùc nôi Thö ñaàu, nhaát laø trong ñeà taøi trung taâm Thö naøy quaûng dieãn, töùc ñeà taøi hieäp thoâng cuøng Thieân Chuùa vaø "bieát" Thieân Chuùa: theo nhieàu ñoaïn vaên, "bieát Thieân Chuùa" ñaây hình nhö ñoàng nhaát vôùi söï bieát Thieân Chuùa maø ngoân söù Gieâ-seâ-mi trình baøy nhö daáu chæ phaân bieät Giao Öôùc Môùi (x. caùc chuù giaûi veà 1G 2, 3.13.20.27; 3,9; 5,20.21).

Nhöng xeùt theo ngöõ vöïng, thì taùc giaû töông ñoàng hieàu hôn heát vôùi Do-thaùi giaùo taïi Pa-leâ-tin, nhaát laø caùc phong traøo do buùt tích Qum-raân ñaïi dieän. Maáy chöõ hay kieåu noùi nhö "soáng theo (ngv: böôùc ñi trong) söï thaät" (1G 1,6) "thaàn chaân lyù" (4,6), "laøm ñieàu baát chính" (3,4), cuõng nhö söï nhaán maïnh vaøo caùi töông phaûn giöõa Thieân Chuùa vaø theá gian (4,4-6), giöõa aùnh saùng vaø toái taêm (1,6-7; 2,9-11), giöõa söï thaät vaø doái traù (2,21-27), ta cuõng gaëp thaáy trong Qui luaät Qum-raân. Thuyeát nhò nguyeân nôi T. Gio-an, khoâng phaûi laø thöù nhò nguyeân sieâu hình vaø hoaøn vuõ, nhö trong phaùi ngoâ ñaïo, nhöng laø thöù nhò nguyeân luaân lyù vaø caùnh chung, vì noù ôû trong noäi taâm con ngöôøi, tuy yeáu ñuoái vaø toäi loãi, nhöng coù khaû naêng aên naên trôû laïi vaø do ñoù keát hieäp cuøng Thieân Chuùa. Do taàm quan troïng lôùn daønh cho söï hieåu bieát, caùc Thö ñöùng vaøo traøo löu do thaùi giaùo khaûi huyeàn vaø khoân ngoan, löu yù ñaëc bieät tôùi söï maëc khaûi cac huyeàn nhieäm. Nhöng maáy ñònh thöùc möôïn trong Do-thaùi giaùo naøy, taùc giaû vaãn haèng ñích thaân giaûi thích laïi theo ñöôøng höôùng Ki-toâ hoïc.

Moät aûnh höôûng khaùc, noåi baät hôn, ñaõ neân saùng toû ñaëc bieät nhôø caùc coâng trình nghieân cöùu gaàn ñaây. Ñoù laø taäp truyeàn Ki-toâ giaùo sô khai, caùch rieâng laø taäp truyeàn daïy giaùo lyù veà pheùp Thanh taåy. T. Gio-an nhaán maïnh vaøo vieäc xin ñoäc giaû nhôù "caùc ñieàu hoï ñaõ nghe" (1G 1,3.5; 2,7.18.24; 3,11; 4,3; 2G 6), nhieàu khi coøn nhaéc roõ tôùi caùi "töø ñaàu" nghóa laø giaùo huaán khai taâm cho ki-toâ höõu (1G 1,1; 2,7.13.14.24; 3,11; 2G 5.6). Ngaøi ñôïi troâng ki-toâ höõu xöng thuù toäi mình (1G 1,9), ngaøi keâu goïi hoï tuyeân xöng nieàm tin vaøo Ñöùc Gieâ-su laø Con Thieân Chuùa ñaõ maëc xaùc phaøm (1G 2,2.3; 4,2.15; 2G 7): ñoù laø nhöõng ñeà taøi veà pheùp thanh taåy. Tuy nhieân, moïi ñeà taøi do-thaùi hay ki-toâ giaùo naøy, taùc giaû ñeàu laáy laïi vaø hieän thôøi hoùa, ñeå moâ taû hieän traïng caùc tín ñoà, trong cuoäc ñaáu tranh khieán hoï ñoái laäp vôùi theá gian.

Thö ñaàu

Loaïi vaên cuûa Thö naøy thaät khoù xaùc ñònh. Vì thieáu lôøi gôûi vaø lôøi keát, laïi khoâng nhaéc ñeán teân ai, neân khoù coi ñöôïc laø böùc Thö thöôøng, duø laø Thö gôûi cho moät coäng ñoaøn ñòa phöông (nhö phaàn nhieàu caùc Thö T. Phao-loâ). Tuy nhieân, taùc giaû goïi ñoäc giaû mình laø "caùc con yeâu daáu cuûa cha ôi" (x. 2,1), ngaøi naêng nhaéc hoï nhôù nieàm tin chung vaø khuyeân hoï naém giöõ trung thaønh; vaäy ngaøi coù thi haønh quyeàn toâng giaùo treân hoï. Hình nhö ñaõ gôûi Thö naøy cho moät soá Giaùo ñoaøn bò cuøng moät taø thuyeát ñe doïa. Coù leõ ñaây laø caùc Giaùo ñoaøn trong Tænh Tieåu AÙ, nhö coå truyeàn ghi laïi. Baûn vaên T. Gio-an gôûi cho hoï laø moät loaïi Thö muïc vuï, coù yù naâng ñôõ vaø soi saùng hoï treân ñöôøng chieán ñaáu vì ñöùc tin.

Veà caáu truùc Thö naøy, thì caùc yù kieán chia reõ vôùi nhau. Vaán ñeà caøng phieàn phöùc hôn, vì trong Thö raát ít phuï ngöõ duøng ñeå noái. Nhöng moät hieän töôïng ñaàu yù nghóa giuùp ta coù theå phaân bieät trong ñoù moät löôïc ñoà. Ñoù laø söï kieän taùc giaû nhieàu laàn nhaéc ñi nhaéc laïi cuøng nhöõng ñeà taøi theo cuøng moät thöù töï. Tö töôûng quaûng dieãn theo moät tieán trình troân oác, chung quanh moät ñeà taøi trung taâm, laø söï chuùng ta hieäp thoâng cuøng Thieân Chuùa. Ta thaáy neâu roõ ñeà taøi naøy ngay trong töï ngoân (1,3), roài laïi dieãn taû töông ñöông ôû trong caâu keát thuùc (5,13). Taùc giaû muoán truyeàn thoâng cho ki-toâ höõu moät nieàm xaùc tín: hoï laø tín ñoà, thì ñaõ coù Söï Soáng muoân ñôøi. Choáng vôùi phöôøng taø thuyeát, ngaøi chöùng minh cho hoï thaáy caàn nhöõng ñieàu kieän naøo ñeå ñöôïc nhaän laõnh, vaø coù theå theo nhöõng tieâu chuaån naøo ñeå nhaän ra Söï Soáng aáy. caû böùc Thö chaúng qua chæ laø baøi moâ taû caùc tieâu chuaån vaø caùc ñieàu kieän cuûa ñôøi soáng ki-toâ höõu chính toâng, baèng moät chuoãi böùc hoïa song song, roõ reät laø caøng theâm tieán trieån.

Töï ngoân: (1,1-4): neâu ñeà taøi caên baûn.

I. Trình baøy veà caùc tieâu chuaån hieäp thoâng cuøng Thieân Chuùa (1,5-2,28).

ÔÛ ñaây xeùt söï hieäp thoâng laø döï phaàn AÙnh Saùng Thieân Chuùa. Caùc tieâu chuaån cho söï hieäp thoâng laø:

1. Böôùc ñi trong AÙnh Saùng, sau khi khoûi toäi (1,5-2,2).

2. Giöõ leänh truyeàn yeâu meán (2,3-11).

3. Nieàm tin cuûa tín ñoà ñoái dieän vôùi theá gian vaø caùc phaûn ki-toâ (2,12-28).

II. Trình baøy hai veà caùc tieâu chuaån hieäp thoâng cuøng Thieân Chuùa (2,29-4,6).

Laàn naøy taû söï hieäp thoâng baèng danh töø laøm con. Caùc tieâu chuaån giuùp nhaän ra con Thieân Chuùa laø:

1. Thöïc thi coâng chính vaø khoâng phaïm toäi (2,29-3,10).

2. Thöïc thi baùc aùi theo göông Con Thieân Chuùa (3,11-24).

3. Phaân bieät caùc thaàn nhôø tin vaøo Ñöùc Gieâ-su Ki-toâ (4,1-6).

III. Trình baøy ba veà caùc tieâu chuaån hieäp thoâng cuøng Thieân Chuùa (4,7-5,12).

Khoâng coøn nhaéc tôùi tieâu chuaån tieâu cöïc laø khöôùc töø toäi loãi. Hai tieâu chuaån tích cöïc laø yeâu meán vaø tin, thì taùc giaû laàn leân tôùi ngoïn nguoàn: treân naøy môùi xeùt tình yeâu theo khía caïnh luaân lyù (2,3-11) vaø ki-toâ hoïc (3,11-24), thì baây giôø xeùt theo khía caïnh thuoäc rieâng veà Thieân Chuùa (x. 4,7-9.16); trong hai ñoaïn treân, môùi dieãn taû ñöùc tin xeùt laø neáp soáng Giaùo ñoaøn, tuyeân xöng ñöùc tin (x. 2,22-25; 3,23; 4,2-6), baây giôø trình baøy ñöùc tin xeùt laø thöïc taïi thaàn khoa, tin vaøo (Danh) Con Thieân Chuùa (5,5.10; x. 5,13):

1. (Boû qua vieäc khöôùc töø toäi loãi).

2. Tình yeâu baét nguoàn töø Thieân Chuùa vaø aên reã saâu vaøo ñöùc tin (4,7-21).

3. Nieàm tin vaøo Con Thieân Chuùa laø coäi reã loøng baùc aùi (5,1-12).

Lôøi keát: (5,13-21)

Theo moät soá nhaø pheâ bình, neáu phaân tích Thö, ta seõ nhaän ra coù nhieàu taàng vaên chöông. Thaäm chí coù ngöôøi coøn taùch moät baûn vaên sô khôûi baét nguoàn töø thuyeát ngoä ñaïo hay nhoùm Qum-raân, ra khoûi nhöõng quaûng dieãn luaân lyù do taùc giaû theâm vaøo. Nhöng lôøi vaên khaùc nhau khoâng chöùng minh coù nhieàu nguoàn goác. Ñaëc tính naêng veà giaùo lyù hôn cuûa ñoaïn vaên naøo ñoù raát coù theå laø do aûnh höôûng baøi giaùo lyù veà pheùp thanh taåy. Vaø chính söï ñeàu ñaën cuûa caáu truùc laù Thö laø moät daáu chæ beânh vöïc cho söï nhaát trí vaên chöông.

Tuy nhieân coù moät ñoaïn, xöa kia ñaõ gaây cuoäc tranh luaän thôøi danh, chaéc chaén laø khoâng chính toâng. Ñoù laø khuùc xen vaøo ôû 5,6-8, quen goïi laø "caâu T. Gio-an" (caùc chöõ trong ngoaëc ñôn): "Vì chöùng taù coù ba (treân trôøi: Cha, Ñaïo Ngoân vaø Thaùnh Linh vaø thaûy ñeàu nhaát trí caû ba; laïi coù ba chöùng taù döôùi ñaát) Thaùnh Linh vôùi nöôùc vaø maùu vaø thaûy ñeàu nhaát trí caû ba". Khuùc naøy ghi laïi trong baûn Phoå thoâng Sít-toâ Cô-leâ-men nhöng khoâng gaëp thaáy trong caùc thuû baûn hi-laïp tröôùc theá kyû 15, trong caùc dòch vaên coå vaø thuû baûn toát nhaát cuûa baûn Phoå thoâng. Coù leõ ñoù chæ laø moät caâu leà chuù, roài sau môùi ñöa vaøo chính vaên trong quaù trình löu truyeàn vaên baûn aáy beân Taây.

Thö hai

Khaùc vôùi 1G, 2G vaø 3G laø hai baûn vaên vaén taét coù ñuû moïi ñaëc tính cuûa moät laù Thö chaân chính.

Thö hai gôûi cho "Baø ñöôïc choïn vaø con caùi Baø". Ñoù laø töôùc hieäu Vò Kyø laõo duøng ñeå goïi moät trong caùc Giaùo ñoaøn Tieåu AÙ, thuoäc quyeàn ngaøi, nhöng ta khoâng bieát roõ ôû ñaâu. Nieàm tin cuûa ki-toâ höõu trong coäng ñoaøn aáy laâm nguy do hieän dieän cuûa maáy ngöôøi quyeán ruõ phuû nhaän vieäc Nhaäp Theå (c. 7) vaø khoâng trung thaønh vôùi giaùo lyù Ñöùc Ki-toâ (c. 9). T. Gio-an muoán ñeà phoøng caùc tín ñoà cho khoûi giaùo huaán aáy (c. 8.10-11): hoï ñaõ bieát Söï Thaät (c. 1), thì cuõng phaûi soáng theo (ngv: böôùc ñi trong) Söï Thaät (c. 4), phaûi yeâu thöông nhau (c. 5), nhôø soáng trong AÙnh Saùng cuûa meänh leänh xuaát phaùt töø Cha vaø löu truyeàn trong Giaùo Hoäi töø ñaàu (c. 4-6). Ñoù laø maáy ñeà taøi ta thaáy quaûng dieãn daøi hôn trong Thö ñaàu.

Thö ba

Thö ba veà lôøi vaên thì gioáng Thö hai caùch laï luøng (so saùnh 2G 1.4.12-13 vôùi 3G 1.3.13-15). Nhöng laïi coù ñaëc tính caù bieät hôn nhieàu. Thö vieát cho moät ngöôøi teân laø Gai-oâ, möøng cho oâng aáy böôùc ñi trong Söï Thaät (c. 3; x. 2G 4). Gioïng coù hôi buùt chieán laø vì côn khuûng hoaûng ñaõ noå ra giöõa caùc tín ñoà. Vò Kyø laõo tröôùc ñaây ñaõ vieát moät laù Thö cho coäng ñoaøn. Nhöng oâng Ñi-o-treâ-pheâ, coù leõ laø thuû laõnh coäng ñoaøn aáy, khoâng nhìn nhaän quyeàn cuûa ngaøi (c. 9). Vaäy Vò Kyø laõo buoäc loøng phaûi vieát thô laàn naøy cho oâng Gai-oâ moät trong nhoùm ki-toâ höõu coøn trung thaønh. Töï Giaùo ñoaøn nôi ngaøi cö truù, Vò Kyø laõo chæ huy moät nhoùm giaûng vieân löu ñoäng, phuï traùch vieäc laøm cho chö daân bieát Danh Thaùnh Ñöùc Gieâ-su Ki-toâ (c. 7). Vieäc caáp döôõng cho nhoùm aáy ôû moïi nôi ñeàu do ki-toâ höõu ñaûm nhieäm, nhôø theá, tín ñoà chöùng toû mình coäng taùc vôùi coâng trình truyeàn baù Söï Thaät (c. 8). Nhöng oâng Ñi-o-treâ-pheâ khoâng muoán tieáp nhaän nhoùm aáy, thaäm chí coøn ñuoåi ra khoûi Giaùo ñoaøn baát cöù ai giuùp ñôõ caùc vò thöøa sai (c. 10). Muïc ñích Thö naøy laø khuyeân oâng Gai-oâ tieáp tuïc naâng ñôõ caùc vò thöøa sai ñoù.

Vaäy beà ngoaøi, Thö naøy chæ coù tính muïc vuï, khoâng aùm chæ gì caùc beø roái nhö hai böùc Thö kia. Tuy nhieân, vieäc oâng Ñi-o-treâ-pheâ kòch lieät choáng ñoái coâng trình thöøa sai do Vò Kyø laõo chæ huy, vieäc töø choái nghe Vò naøy, töùc laø neùt ñaëc tröng cuûa thaàn taø thuyeát (1G 4,6), lôøi Vò Kyø laõo quaû quyeát raèng Ñi-o-treâ-pheâ ñaõ khoâng xem thaáy Thieân Chuùa (3G 11) - aùm chæ ñieàu beø roái töï ñaéc laø xem thaáy Chuùa (1G 3,6; x. 2,4) -, sau heát nieàm vui Vò aáy noùi leân, vì thaáy oâng Gai-oâ böôùc ñi trong Söï Thaät (3G 3,4), töùc laø caùch aên ôû ñöôïc xem ra ñoái laäp vôùi thaùi ñoä nhöõng teân quyeán ruõ (2G 4,7): taát caû baáy nhieâu söï kieän cho ta giaû thieát laø Ñi-o-treâ-pheâ phaàn naøo lieân luïy cuøng taø thuyeát.

Thöù töï ba Thö

Khoâng coù daáu chæ naøo chính xaùc cho pheùp quyeát chaéc laø ba Thö ñaõ vieát ra theo thöù töï naøo. Coù maáy taùc giaû cho laø 1G ñaõ vieát sau cuøng. YÙ kieán naøy coù veû ñuùng söï thaät, vì vaøo luùc vieát Thö naøy, ñaõ coù moät nhoùm phaûn ki-toâ taùc rôøi khoûi coäng ñoaøn (2,19), ñieàu aáy hình nhö chöùng toû laø beø roái ñaõ phaùt trieån vaø cuûng coá theâm; caùch taùc giaû noùi veà beø roái xem ra haøm yù laø moái nguy ñaõ thaønh moái nguy chung. Vaäy sau khi vieát rieâng cho moät coäng ñoaøn ñòa phöông ôû 2G vaø 3G, baây giôø taùc giaû buoäc loøng phaûi nhaéc laïi cuøng nhöõng ñeà taøi aáy trong moät Thö chung, laàn naøy gôûi cho caùc Giaùo ñoaøn Tieåu AÙ thuoäc quyeàn ngaøi.

Thaàn hoïc cuûa Thö moät

ÔÛ ñaây khoâng coù yù phaân taùch ñaày ñuû veà thaàn hoïc cuûa Thö, nhöng chæ neâu leân ñieàu giaùo huaán caên baûn trong Thö aáy: Chuû yù taùc giaû ñöôïc dieãn taû roõ raøng trong lôøi keát: Ñoù laø maáy lôøi toâi vieát cho anh em, ñeå anh em ñaõ tin vaøo Danh Con Thieân Chuùa, thì cuõng bieát raèng anh em coù Söï Soáng muoân ñôøi" (5,13). Trong caûnh hoang mang do caùc taø thuyeát gaây neân,  T. Gio-an muoán cho Ki-toâ höõu ñöôïc xaùc tín raèng: chính hoï, chôù khoâng phaûi nhoùm ngoân söù giaû doái kia, ñöôïc coù Söï Soáng Thieân Chuùa. Trong nhöõng caâu choùt, nieàm xaùc tín naøy noå vang nhö tieáng keâu chieán thaéng cuûa ñöùc tin thaéng traän theá gian!" "Chuùng ta bieát raèng ai töø nôi Thieân Chuùa sinh ra, thì seõ khoâng phaïm toäi... Chuùng ta bieát raèng chuùng ta thuoäc veà Thieân Chuùa, coøn taát caû theá gian ñeàu do AÙc thaàn thoáng trò. Chuùng ta bieát raèng Con Thieân Chuùa... ñaõ ban trí hieåu cho ta, ñeå chuùng ta bieát Ñaáng Chaân Thaät. Vaø chuùng ta ôû trong Ñaáng Chaân Thaät naøy, töùc trong Con cuûa Ngaøi laø Ñöùc Gieâ-su Ki-toâ" (5,18-20). Choáng laïi phaùi ngoä ñaïo kieâu caêng töï ñaéc, ki-toâ höõu phaûi coá gaéng phaùt trieån vaø cuûng coá nôi mình thöù "ngoä ñaïo", thöù "bieát Chuùa" raát chaân chính naøy, töùc laø nieàm xaùc tín cuûa ñöùc tin: "Ki-toâ höõu hoaøn toaøn khoâng coøn giöõa toái taêm, nhöng ôû trong AÙnh Saùng vaø bieát roõ nhö vaäy!" (J. Mu-ru).

Ñeà taøi lôùn cuûa Thö laø söï caùc tín ñoà hieäp thoâng cuøng Thieân Chuùa ñoù laø "thoâng hieäp vôùi Cha vaø vôùi Con cuûa Ngaøi laø Ñöùc Gieâ-su Ki-toâ" (1,3), nhöng bieåu loä ra giöõa ki-toâ höõu baèng söï thoâng hieäp vôùi nhau (1.3.6). Trong T. Gio-an, khoâng gaëp thaáy chöõ thoâng hieäp naøy ôû nôi naøo khaùc, nhöng chính thöùc taïi chöõ naøy moâ taû, thì thaáy noùi leân trong caû böùc Thö baèng nhieàu ñònh thöùc gaàn nhö töông ñöông vôùi nhau, laøm saùng toû taát caû nguoàn phong phuù cuûa Söï Soáng Thieân Chuùa naøy. Tín ñoà laø keû "thuoäc veà Thieân Chuùa" (2,5; x. 5,20), "keû aáy ôû laïi trong Thieân Chuùa" hoaëc "trong Con vaø trong Cha" (2,6.24.27; 3,6), "keû aáy ôû laïi trong Thieân Chuùa vaø Thieân Chuùa ôû laïi trong keû aáy" (3,24; 4,15.16), "keû aáy do Thieân Chuùa sinh ra" (2,29; 3,9; 4,7; 5,1.4), keû aáy laø "con Thieân Chuùa" (3,2.10; 5,2), "keû aáy coù Cha vaø Con" (2,23; 5,12.13; x. 2G 9), "keû aáy coù Söï Soáng" (5,12). Theâm vaøo ñoù laïi coøn kieåu noùi "bieát Thieân Chuùa" nöõa (2,3.4.14; x. 3,1; 4,6.7.8). T. Gio-an nhaán maïnh raát nhieàu ñeå neâu roõ söï hieäp thoâng naøy chæ coù theå ñaït tôùi nhôø vaø trong vieäc moâi giôùi cuûa Ñöùc Gieâ-su, laø Con Thieân Chuùa, maø caùc chöùng taù ñaàu tieân ñaõ tai nghe maét ngaém (1,1-3); sôû dó ta "bieát Ñaáng Chaân Thaät" chính laø vì ta ôû "trong Con cuûa Ngaøi laø Ñöùc Gieâ-su Ki-toâ", vì chính Ñöùc Gieâ-su Ki-toâ", vì chính Ñöùc Gieâ-su Ki-toâ" laø Ñaáng Chaân Thaät, laø Thieân Chuùa vaø laø Söï Soáng Muoân Ñôøi" (5,20).

Vì hoï bieát Thieân Chuùa (4,6-7), neân ki-toâ höõu chaân chính luoân luoân khaùm phaù caùch toaøn haûo hôn Thieân Chuùa laø Ñaáng theå naøo. T. Gio-an chæ ba khía caïnh laøm cho huyeàn nhieäm Thieân Chuùa neân hieån hieän vôùi tín ñoà: Thieân Chuùa laø AÙnh Saùng, Thieân Chuùa laø Ñaáng Coâng Chính, Thieân Chuùa laø Tình Yeâu.

Ngay töø ñaàu Thö, T. Gio-an coâng boá cho ki-toâ höõu söù ñieäp cao caû maø ngaøi seõ toû ra cho hoï thaáy taát caû yù nghóa doài daøo: Thieân Chuùa laø AÙnh Saùng (1,5). ÔÛ ñaây cuõng nhö trong Do-thaùi giaùo, chöõ aùnh saùng coù nghóa laø maëc khaûi, chöõ aáy nhaéc laïi ñeà taøi trong töï ngoân: nôi Ñöùc Gieâ-su Ki-toâ Thieân Chuùa ñaõ maëc khaûi cho ta Söï Soáng muoân ñôøi, nghóa laø Söï Soáng cuûa Chuùa Cha vaø Söï Soáng con thaûo cuûa Ñaïo Ngoân voán qui veà Cha (2,2). Töø khi Ñöùc Ki-toâ xuaát hieän, AÙnh Saùng thaät cuûa Maëc Khaûi chieáu soi cho moïi ngöôøi (2,8). Ñoái vôùi hoï, töø ñaây AÙnh Saùng aáy laø söù ñieäp cuûa Tình Yeâu Thieân Chuùa, nhöng ñoàng thôøi cuõng laø lôøi môøi goïi hoï soáng trong Tình Yeâu. Moïi keû muoán ôû laïi trong AÙnh Saùng cuûa Thieân Chuùa naøy, ñeàu yeâu thöông caùc anh em mình (2,10) vaø soáng thoâng hieäp vôùi nhau (1,7).

Moät öu phaåm khaùc cuûa Thieân Chuùa coù nhaéc laïi hai laàn trong Thö laø: Thieân Chuùa laø Ñaáng Coâng Chính (1,9; 2,29), nhöng cuõng hai laàn aùp duïng töôùc hieäu naøy cho Ñöùc Ki-toâ (2,1; 3,7), vì Thieân Chuùa maëc khaûi cho theá gian bieát söï Coâng Chính Ngaøi ôû trong coâng trình cöùu ñoä. Trong moãi ñoaïn vaên treân, öu phaåm coâng chính naøy cuûa Thieân Chuùa ñöôïc ñoái chieáu vôùi yù nieäm toäi loãi: nhôø söï Coâng Chính cuûa Ngaøi, Thieân Chuùa cöùu ta khoûi toäi, nhôø ñaáy toû ra loøng Ngaøi thöông yeâu ta (x. 2,1-2 vaø 4,10). Nhôø maëc khaûi ôn Coâng Chính cöùu ñoä cuûa Thieân Chuùa naøy, tín ñoà caûm thaáy phaán khôûi theâm ñeå chính mình cuõng thöïc thi coâng chính nöõa (2,29; 3,7), ñeå coá gaéng neân trong traéng nhö Ñöùc Gieâ-su voán trong traéng vaäy (3,3).

Lôøi thöù ba T. Gio-an xaùc ñònh veà Thieân Chuùa laø caâu thôøi danh hôn caû; lôøi aáy thöïc ôû vaøo trung taâm maëc khaûi Taân Öôùc: Thieân Chuùa laø Tình Yeâu (4,8.16). Ñoái vôùi T. Gio-an, Tình Yeâu vöøa laø hieán thaân, vöøa laø thoâng hieäp. Trong Thieân Chuùa, Tình Yeâu keát hieäp Cha vaø Con. Nhöng Tình Yeâu cuûa Thieân Chuùa naøy töï maëc khaûi vaø thoâng ban: moïi Tình Yeâu ñeàu do Thieân Chuùa (4,7). T. Gio-an coi toaøn theå coâng trình cöùu ñoä do Chuùa Con hoaøn taát laø nhö maëc khaûi tuyeät vôøi hôn heát veà Tình Yeâu Chuùa Cha (3,16; 4,9-10.16). Taát caû chuùng ta ñaõ bieát söù ñieäp naøy trong ñöùc tin, chuùng ta ñeàu ñöôïc ôn keâu goïi, theo tö caùch laø ki-toâ thuoäc, ñeå cho Tình Yeâu Thieân Chuùa naøy neân hoaøn taát trong ta (2,5; 4,12.17.18), baèng caùch thöông yeâu caùc anh em ta (4,20), nhöng cuõng thöông yeâu hoï vì baûn chaát thöïc cuûa hoï laø con Thieân Chuùa (5,2). Do maëc khaûi naøy, taát caû ñôøi soáng tín ñoà ñeàu laø soáng "trong Söï Thaät vaø trong Tình Yeâu" (2G 3). Ñôøi soáng tin yeâu naøy laø ñieàu kieän tröïc tieáp laøm cho ta bieát Thieân Chuùa.

Nhöng T. Gio-an khoâng queân raèng caùc giaùo sö gian traù cuõng töï ñaéc laø mình "bieát Thieân Chuùa". Vì theá ngaøi nhaéc ñi nhaéc laïi nhieàu lôøi caên daën, ñeå neâu leân nhöõng tieâu chuaån cho ñôøi soáng ki-toâ höõu chính toâng. Coù theå chia laøm hai loaïi. Tröôùc laø caùc tieâu chuaån thuoäc phaïm vi luaân lyù: traùnh phaïm toäi (3,6); ñöøng yeâu chuoäng theá gian (3,15); böôùc ñi trong AÙnh Saùng (1,7); thöïc thi coâng chính (2,29; 3,10); tuaân giöõ caùc leänh truyeàn (2,3-5; 3,24; 5,2), nhaát laø leänh truyeàn anh em phaûi thöông yeâu nhau (2,9-11; 3,10.18-20; 4,13.20; 5,1). Sau laø tieâu chuaån veà giaùo lyù: ôû laïi trong lôøi giaùo huaán ñaõ nghe töø ñaàu (2,24); laéng nghe nhöõng keû trong Giaùo ñoaøn rao giaûng Söï Thaät (4,6); tin vaø tuyeân xöng Ñöùc Gieâ-su laø Ñaáng Ki-toâ Con Thieân Chuùa (2,23; 4,2; 5,1.10). Coøn vieäc ban Thaùnh Linh (3,24; 4,13), ñuùng ra khoâng phaûi laø tieâu chuaån, nhöng laø söùc maïnh beân trong kích khôûi ñöùc tin vaø tình huynh ñeä.

Vieäc thoâng hieäp chính toâng cuøng Thieân Chuùa vaø anh em naøy seõ sinh ra nhöõng haäu quaû naøo? Taùc ñoäng lôøi Thieân Chuùa vaø söùc maïnh ñöùc tin laøm cho ki-toâ höõu chieán thaéng söï toäi vaø theá gian (2,13.14; 4,4; 5,4-5); ai soáng cho vieân maõn ñôøi soáng laøm con Thieân Chuùa, thì noùi ñöôïc laø khoâng theå naøo phaïm toäi (3,6.9; 5,18). Keû aáy hoaøn toaøn vaâng phuïc Thaùnh yù Thieân Chuùa, neân loaïi tröø moïi ñieàu sôï haõi ra khoûi taâm hoàn (4,18), vaø ñöôïc haân hoan giöõ nieàm tin con thaûo tröôùc Toân Nhan Vò Thaåm Phaùn Toái Cao (2,28; 3,21; 4,17) vaø trong khi caàu nguyeän (5,14), neân chaéc chaén ñöôïc nhaäm lôøi (3,21-22; 5.14-15). Vì theá, söï caùc tín ñoà hieäp thoâng, ñoái vôùi hoï, seõ laø nguoàn bình an (2G 3) vaø laøm phaán khôûi trong hoï nieàm vui ki-toâ höõu (1G 1,3).

Keát luaän

Caùc Thö T. Gio-an trình baøy moät toång hôïp veâ ñôøi soáng ki-toâ höõu chính toâng. Soáng hieäp thoâng cuøng Thieân Chuùa, neân theå hieän vieân toaøn Giao Öôùc môùi giöõa Thieân Chuùa vaø Nhaân loaïi, nhö haøng ngoân söù ñaõ loan baùo cho thôøi kyø cöùu ñoä. Giao Öôùc naøy laø môùi, tröôùc heát laø vì maëc khaûi Ñöùc Gieâ-su Ki-toâ ñaõ ñem laïi cho ta - maëc khaûi veà Tình Yeâu cuûa Cha - nhöng cuõng vì taùc ñoäng Thaùnh Linh laøm cho Chaân lyù naøy ñöôïc noäi taâm hoùa. Nhö vaäy, nieàm tin vaø loøng yeâu meán trôû neân luaät môùi cho caùc moân ñoà cuûa Ñöùc Ki-toâ. Muoán giuùp cho Maëc Khaûi naøy sinh hoa keát quaû hoaøn toaøn hôn nöõa, T. Gio-an nhaán maïnh tôùi söï caàn phaûi coù moät taäp truyeàn luoân luoân qui chieáu veà nguoàn goác; ngaøi cuõng nhaán maïnh tôùi taàm quan troïng cuûa söï phaân bieät caùc thaàn, tôùi söï xöùc daàu noäi taâm (chrisma), vaø kinh nghieäm ñöùc tin cuûa caùc tín ñoà: ñoù laø baáy nhieâu ñieåm giaùo lyù sau naøy ngöôøi ta seõ nhaéc laïi vaø quaûng dieãn daøi hôn trong caùc moân thaàn khoa linh ñaïo, vaø huyeàn bí ki-toâ giaùo.

Tuy caùc Thö naøy bao haøm giaùo huaán veà söï hieäp thoâng cuøng Thieân Chuùa, cuõng nhö moät neàn luaân lyù vaø moät thaàn khoa huyeàn bí, nhöng cuõng ñeà nghò vôùi ta moät giaùo lyù veà caùnh chung. Vì ta khoâng theå naøo laïi khoâng löu yù tôùi taàm quan troïng cuûa vieãn aûnh caùnh chung veà ngaøy taän theá trong Thö naøy. T. Gio-an noùi: ñaây laø giôø choùt. Chuùng ta laø ki-toâ höõu, thì chuùng ta ôû vaøo vò trí ñoái laäp vôùi theá gian. Nhöng chuùng ta bieát la theá gian naøy qua ñi. Vì theá, chuùng ta ñöôïc keâu môøi ñaët neàn taûng taát caû nieàm troâng caäy chuùng ta vaøo Ñöùc Gieâ-su: khi Ngöôøi hieän ra, ta seõ xem thaáy Ngöôøi nhö Ngöôøi hieän coù.

Tính thôøi söï cuûa söù ñieäp naøy ñoái vôùi thôøi ñaïi chuùng ta vaø baát cöù thôøi ñaïi naøo, ñoù laø ñieàu quaù hieån nhieân. Ngaøy nay, cuõng nhö trong caùc thôøi ñaïi khaùc, ñöùc tin laâm côn khuûng hoaûng, ki-toâ höõu muoán bieát chaân lyù ñöùc tin naèm ôû ñaâu. Hoï ñi tìm nhöõng tieâu chuaån giuùp nhaän ra Thaùnh Linh Thieân Chuùa. Ñoái vôùi nhöõng tín ñoà ñaõ bieát Chaân lyù ñaây, T. Gio-an chæ xin hoï kieân taâm beàn chí trong giaùo lyù cuûa Ñöùc Gieâ-su Ki-toâ vaø laáy chính cuoäc ñôøi yeâu meán cuûa hoï ñeå laøm chöùng hoï tin vaøo Con Thieân Chuùa.

Back to Home Page