Tieåu Daãn Thö 1 Thaùnh Pheâ-roâ
Ñöùc
Ki-toâ Maãu Göông Ñau Khoå
Thö 1 Pheâ-roâ khoâng laøm cho caùc nhaø thaàn hoïc löu yù bao nhieâu vì khoâng bao haøm quaûng dieãn saâu xa veà giaùo lyù vaø khoâng ñem laïi giaùo huaán naøo ñaëc saéc ñoái vôùi toaøn boä Taân Öôùc. Ngöôøi ta ñaõ ghi nhôù ôû Thö naøy nhaát laø ñoaïn vaên veà chöùc "tö teá vöông toân" vaø ñoaïn vaên nhaéc ñeán vieäc Ñöùc Ki-toâ rao giaûng cho AÂm phuû. Ñoái vôùi phaàn coøn laïi, ta deã chöùng minh Thö naøy coù hoï haøng vôùi caùc Tin Möøng Nhaát laõm, vôùi caùc baøi giaûng trong Coâng vuï Toâng ñoà, vôùi caùc lôøi khuyeân luaân lyù cuûa T. Phao-loâ. Tuy nhieân, söï ñoàng qui giöõa Thö naøy vôùi caùc baûn vaên raát khaùc nhau veà hình thöùc ñoù, haù laïi khoâng coù gì ñeå noùi vôùi ta veà vieäc daïy giaùo lyù trong thôøi ñaïi caùc Toâng ñoà vaø veà phaàn coát yeáu trong ñôøi soáng ki-toâ höõu ñaáy ö? Nhieàu nhaø chuù giaûi hieän thôøi xaùc tín veà ñieàu aáy. Vì theá vieäc nghieân cöùu Thö naøy ñaõ laïi gaây höùng thuù giöõa caùc nhaø chuyeân moân töø nhieàu naêm nay.
Caùc ngöôøi nhaän Thö
Thö bao haøm ít chæ daãn giuùp ta nhaän ñònh chính xaùc ai laø ngöôøi nhaän Thö. Thö göûi cho ki-toâ höõu ôû trong naêm tænh thuoäc ñeá quoác Roâ-ma trong mieàn Tieåu AÙ, laø nhöõng kieàu baøo taûn cö ñöôïc ôn "löïa choïn" (1,1). Ban ñaàu danh töø "Taûn cö" chæ caùc ngöôøi Do-thaùi soáng ngoaøi xöù Pa-leâ-tin, neân thoaït nhìn, xem ra caâu aáy giaû thieát ñaây laø caùc ki-toâ höõu goác Do-thaùi. Thöïc ra danh töø naøy raát coù theå ñaõ duøng caùch töôïng tröng ñeå chæ ki-toâ höõu Taûn maùc khaép hoaøn caàu (x. 2,11), maø ña soá phaûi laø goác chö daân. Vì lôøi aùm chæ loái soáng cuûa hoï khi xöa, thích hôïp vôùi caùc ngöôøi cöïu chö daân hôn laø cöïu tín ñoà do-thaùi (1,14.18; 4,3). Tuy nhieân, hoï ñaõ quen thuoäc vôùi Thaùnh Kinh. Baèng chöùng laø Thö naêng duøng caùc söï kieän trong Cöïu Öôùc.
Caùc coäng ñoaøn nhaän Thö naøy ña soá laø do cuoäc truyeàn giaùo T. Phao-loâ saùng laäp, nghóa laø neáu khoâng tröïc tieáp do T. Phao-loâ, thì ít nöõa do nhöõng coäng taùc vieân cuûa ngaøi, töø maáy trung taâm chính toûa ra nhieàu tænh khaùc nhau trong mieàn Tieåu AÙ (x. ví duï oâng EÂ-pa-pha ñem Tin Möøng ñeán cho thaønh Co-lo-xeâ: Co 1,7). Vieäc toå chöùc caùc thöøa taùc vuï trong Thö, chöa phaân hoùa baèng trong caùc Thö Muïc vuï vaø thích hôïp vôùi thôøi kyø töông ñoái coå trong ñôøi soáng Giaùo Hoäi sô khai: chæ thaáy nhaéc ñeán caùc vò kyø laõo maø thoâi (5,1-4) vaø giaùn tieáp ñeà caäp tôùi caùc taù vieân (x. 4,11). Coøn ñòa vò xaõ hoäi caùc phaàn töû thuoäc nhöõng coäng ñoaøn aáy, noùi chung laø ñòa vò thaáp heøn. Baèng chöùng laø ñoaïn quaûng dieãn ñaëc bieät daøi veà caùch aên neát ôû caùc toâi tôù hay laø noâ leä (2,18-25).
Taùc giaû, ngaøy thaùng vaø nôi bieân soaïn
Theo caùc söï kieän trong Thö, taùc giaû laø T. Pheâ-roâ "Toâng ñoà cuûa Ñöùc Gieâ-su Ki-toâ" (5,1) laø "kyø laõo", laø "chöùng taù cho caùc ñau khoå Ñöùc Ki-toâ" (5,1), ñaõ vieát Thö naøy "nhôø oâng Sin-vanh" (5,12), vaø beân caïnh ngaøi khi aáy coù oâng Maùc-coâ laø "con" ngaøi (5,13). Vieäc gaùn Thö cho Toâng ñoà Pheâ-roâ, moät trong caùc baûn vaên muoän nhaát trong Taân Öôùc, ñaõ laøm chöùng veà ñieàu aáy (2P 3,1). Veà sau, T. I-reâ-neâ, oâng Teùc-tu-lieân, vaø oâng Cô-leâ-men A-leùc-xan-ñi ñeàu chæ T. Pheâ-roâ laø taùc giaû Thö naøy. Theâm vaøo ñoù laø söï kieän, theo söû gia EÂu-seâ-bô, oâng Pa-pi-a, hoài ñaàu theá kyû 2, xaùc nhaän töông quan maät thieát giöõa T. Toâng ñoà Pheâ-roâ vaø T. Maùc-coâ, taùc giaû Tin Möøng 2 (x. caû Cv 12,12).
Tuy nhieân moät soá nhaø chuyeân moân ñaõ hoaøi nghi Thö naøy chính toâng laø cuûa T. Pheâ-roâ. Ñaây laø maáy luaän cöù chính hoï ñöa ra vôùi nhöõng caâu ngöôøi ta coù theå traû lôøi cho hoï:
a) Tieáng hi-laïp trong Thö coù moät phaåm tính raát cao, neân xem ra khoù coù theå gaùn cho T. Pheâ-roâ laø tay thuyeàn chaøi xöù Ga-li-leâ ñöôïc. Vaø ngöôøi ta cuõng khoâng giaûi ñaùp ñieåm khoù naøy baèng caùch quaû quyeát laø T. Pheâ-roâ ñaõ vieát baûn vaên baèng tieáng A-ram, roài nhôø ai ñoù (Sin-vanh: 5,12) dòch sang tieáng hi-laïp. Vì trong tröôøng hôïp naøy, seõ khoâng giaûi thích ñöôïc vì sao lôøi trích daãn trong Thö ñeàu tröïc tieáp ruùt ra töø baûn vaên hi-laïp Cöïu Öôùc, khoâng tröø caâu naøo. Nhöng luaän cöù naøy khoâng quyeát lieät. Ngöôøi ta ñaõ kyù nhaän raèng tieáng hi-laïp ñaõ thoâng duïng ôû Pa-leâ-tin thôøi Chuùa Gieâ-su, nhö caùc buùt tích gaàn ñaây môùi khaùm phaù ñöôïc chöùng minh ñieàu aáy. Nhö vaäy T. Pheâ-roâ raát coù theå ñaõ bieát tieáng naøy. Ñaøng khaùc, T. Pheâ-roâ ñaõ coù theå caäy nhôø coäng taùc vieân cuûa ngaøi laø oâng Sin-vanh ñeå soaïn baûn vaên, ñoù laø lyù do coù theå giaûi thích vì sao vaên hay nhö theá.
b) Ngöôøi ta cuõng nhaän ñònh tính song ñoái roõ raøng giöõa moät soá yù töôûng trong Thö vaø thaàn hoïc T. Phao-loâ. Chæ xin nhaéc maáy ví duï: vieäc duøng hình aûnh hoøn ñaù vaáp phaïm trong Cöïu Öôùc (1P 2,4-8 vaø Rm 9,32-33), lôøi khuyeân phuïc tuøng quyeàn bính (1P 2,13-17 vaø Rm 13,1-7), hay vieäc duøng ñònh thöùc "trong Ñöùc Ki-toâ" (3,16; 5,10.14). Maø moät ñoaïn vaên nhö Ga 2,11-14 haù laïi khoâng choáng laïi chuû tröông cho laø giaùo lyù Thaùnh Phao-loâ khoâng aûnh höôûng gì treân tö töôûng T. Pheâ-roâ ñaáy ö? - Thöïc ra maáy ñieåm gioáng nhau nhaän thaáy giöõa Thö naøy vaø caùc Thö T. Phao-loâ, ta coù theå giaûi thích deã daøng, vì ñaõ coù moät caên baûn giaùo lyù chung cho toaøn theå Giaùo Hoäi sô khai, T. Pheâ-roâ vaø T. Phao-loâ ñeàu söû duïng caên baûn aáy. Coøn söï kieän An-tieâu-kia ghi laïi trong Ga 2,11-14 noùi ñuùng ra, khoâng phaûi laø ñoái laäp thaàn khoa giöõa hai Toâng ñoà: ñieàu T. Phao-loâ traùch T. Pheâ-roâ, laø thaùi ñoä ngaøi trong moät hoaøn caûnh rieâng, chöù khoâng phaûi laø thaàn hoïc cuûa ngaøi.
c) Thö 1 T. Pheâ-roâ khoâng toû ra söï bieát tröïc tieáp naøo veà Ñöùc Gieâ-su traàn theá nhö caùc Tin Möøng trình baøy vôùi ta. Taùc giaû chæ noùi chung veà caùc ñau khoå vaø söï cheát cuûa Ñöùc Ki-toâ vaø hoaøn toaøn khoâng ñeà caäp chi tôùi yù nieäm trung taâm trong giaùo huaán cuûa Ñöùc Gieâ-su (ví duï nhö "Nöôùc Chuùa", "Con Ngöôøi"). T. Pheâ-roâ laø moân ñoà raát gaàn vôùi Ñöùc Gieâ-su, phaûi chaêng seõ khoâng dieãn taû caùch thöùc khaùc? Ngaøi haù laïi khoâng qui chieáu caùch chính xaùc hôn vaøo kinh nghieäm ñaõ soáng beân caïnh Thaày mình ñoù ö? - Ñaùp laïi vaán naïn treân, ngöôøi ta daãn caû moät chuoãi ñoaïn vaên Thö naøy phaûn aûnh caùc lôøi Ñöùc Gieâ-su ñaõ noùi (1,8 vaø G 20,29; 2,2 av2 Mc 10,15ss; 2,12 vaø Mt 5,16; 2,23 vaø Mt 5,39; 3,9 vì Lc 6,28; 3,14 vaø Mt 5,10; 5,3 vaø G 13,15-17; x. 2,25 vaø Mt 9,36). Hôn nöõa nhieàu trong soá caùc lôøi neâu ra ñoù, laïi xuaát phaùt töø caùc maïch vaên tröïc tieáp lieân heä tôùi baûn thaân T. Pheâ-roâ (v.d. 5,2 vaø G 21,15-17; 1,4.13 vaø Lc 12,33.35.41). Gaàn ñaây ngöôøi ta cuõng nhaán maïnh tôùi taàm quan troïng cuûa ñeà taøi Vò Toâi Tôù ñau khoå trong Thö naøy. Ñeà taøi aáy baét nguoàn töø saùch oâng I-sai (52,13-53,12), ta thaáy hieän roõ moät traät trong caùc Tin Möøng (Lc 22,37 vaø Is 53,12), trong caùc baøi giaûng T. Pheâ-roâ (Cv 3,13.26; x.4,27-30) vaø trong Thö naøy (2,21-25). Coá nhieân khoâng neân quaù ñeà cao giaù trò thaät cuûa caùc ñoaïn vaên gioáng nhau nhö theá, vì ñaõ coù nhöõng tuyeån taäp caùc lôøi Ñöùc Gieâ-su löu haønh raát sôùm trong toaøn Giaùo Hoäi. Nhöng duø sao, chuùng cuõng minh chöùng raèng lyù luaän caên cöù vaøo söï "thieáu kyû nieäm tröïc tieáp veà Ñöùc Gieâ-su traàn theá" laø lyù luaän raát ñaùng hoaøi nghi.
d) Coù leõ Thö aùm chæ caùc laàn baét bôù coâng nhieân ñaàu heát moät caùch toång quaùt (chöù khoâng phaûi thuaàn ñòa phöông), neân ta khoâng coù theå ñaët vò trí Thö vaøo tröôùc trieàu ñaïi hoaøng ñeá Ño-mi-xieâng (naêm 81 ñeán 96 sau Coâng Nguyeân), vaø do ñoù laâu naêm sau khi T. Pheâ-roâ qua ñôøi (4,12 vaø 5,9). - YÙ kieán naøy cuõng phi baùc ñöôïc. Tröôùc tieân phaûi kyù nhaän raèng taâm traïng trong Thö naøy phaûn aûnh khaùc xa saùch Khaûi huyeàn trong ñoù trình baøy hieån nhieân laø Nhaø Nöôùc baét ñaïo. Coøn trong Thö 1 T. Pheâ-roâ, khoâng coù gì nhö theá. Vì Thö coøn daïy phaûi toân troïng chính quyeàn, hoaøn toaøn gioáng nhö Thö Roâ-ma (1P 2,13-17 vaø Rm 13,1-7) vaø ñaëc bieät neâu vai troø tích cöïc cuûa chính quyeàn (2,14). Theâm vaøo ñoù laø söï kieän Thö naøy khoâng duøng caùc "danh töø chuyeân moân chæ söï baét bôù"... hay caùc chöõ nhö vuï kieän, toøa aùn, toá caùo... nhöng chæ duøng caùc danh töø thaàn hoïc, nhö caùm doã, thöû thaùch, caùc ñau thöông phaûi chòu oan vì söï coâng chính. Ñaõ haún, ñaây chæ laø nhöõng "khuaáy khuaát, pheâ bình, cöôøi nhaïo, ngöôïc ñaõi, maùch leûo, khai tröø... maø ki-toâ höõu ñaõ laø naïn nhaân, ngay töø ñaàu, do caùc ñoàng höông daân ngoaïi hay caùc ngöôøi ñoàng ñaïo tröôùc ñaây" (Spicq). Vì theá khoâng coù gì ngaên trôû ta ñaët vò trí Thö naøy ôû thôøi kyø töông ñoái xöa, vaøo luùc T. Pheâ-roâ coøn soáng.
Toùm laïi, caùc vaán naïn trình baøy treân ñaây khoâng döùt khoaùt ñaët laïi thaønh vaán ñeà caùc söï kieän trong Thö vaø trong taäp truyeàn. Vaäy ta coù theå nhaän Thö naøy thöïc söï do T. Pheâ-roâ bieân soaïn, coù theå laø nhôø oâng Sin-vanh giuùp ñôõ (Sin-vanh laø teân la-tinh cuûa oâng Si-la trong Cv 15,22.40; 18,5; x. 2C 1,19). Coøn ngaøy thaùng bieân soaïn coù leõ vaøo khoaûng ít laâu tröôùc khi hoaøng ñeá Neâ-roân baét ñaïo (naêm 64 sau Coâng Nguyeân), noùi khaùc ñi laø ít laâu tröôùc khi T. Pheâ-roâ qua ñôøi. Coù leõ T. Toâng ñoà vieát Thö naøy taïi Roâ-ma, neáu ta theo loái giaûi thích coù phaàn ñuùng hôn heát veà lôøi nhaéc ñeán thaønh "Ba-by-lon" ôû 5,13, laø teân töôïng tröng chæ Thuû ñoâ Ñeá quoác Roâ-ma.
Loaïi vaên, nhaát trí vaø muïc tieâu Thö naøy
Nhieàu nhaø pheâ bình löu yù tôùi nhöõng aùm chæ veà pheùp thanh taåy ñaëc bieät laø trong ba chöông ñaàu Thö. Hôn nöõa moät soá ngöôøi töôûng laø thaáy coù ñoåi thay baàu khí keå töø 4,12: khoâng coøn xem ñau khoå nhö ñieàu coù theå xaûy ra, nhöng nhö thöïc taïi hieän thôøi (4,12; 5,9; x. 2,20; 3,14.17). Caên cöù vaøo maáy xaùc nhaän nhö theá, ngöôøi ta ñaõ neâu nhieàu giaû thuyeát khaùc nhau veà loaïi vaên vaø nhaát trí cuûa Thö naøy, maø nhaán maïnh caùch rieâng laø Thö baét nguoàn töø phuïng töï. Ngöôøi thì cho laø Thö phaûn aûnh phuïng vuï thanh taåy (1,3-4,11), roài coù leõ veà sau laïi theâm vaøo ñoù moät baûn vaên muoän hôn nhaém cuûng coá nieàm tin nôi caùc ngöôøi thuï taåy (4,12-5,14). Ngöôøi khaùc khoâng cho caùc dò bieät giöõa 1,3-4,11 vaø 4,12-5,14, laø quan troïng vaø coi 1,3-5,11 laø nhö moät baøi giaûng veà pheùp Thanh taåy, roài sau ngöôøi ta ñaõ theâm 1,1-2 vaø 5,12-14 cho coù veû moät böùc thö. Sau heát coù ngöôøi laïi coi ñoù laø phuïng vuï tuaàn Phuïc sinh.
Nhöng maáy giaû thuyeát treân ñuïng phaûi nhieàu vaán naïn: vì söï nhaát trí trong ngöõ vöïng vaø lôøi vaên cuûa Thö naøy khieán cho khoù nhaän ñöôïc laø coù hai ñoaïn nguoàn goác khaùc nhau. Lôøi gôûi vaø lôøi keát thö coù lieân quan roõ raøng vôùi phaàn thaân ("kieàu baøo": 1,1 vaø 2,11; x. 1,17; lôøi khuyeân nhuû, ñeà taøi cuûa Thö: 5,12 vaø 2,11). Hôn nöõa lôøi taï ôn (1,3-9) vaø "qui luaät" luaân lyù ki-toâ giaùo (2,13-3,7) caøng taêng cöôøng xaùc tín laø taùc giaû ñaõ quan nieäm baûn vaên naøy nhö moät böùc Thö. Ñuùng laø ngöôøi ta ñaõ ngaïc nhieân vì thieáu ghi chuù caù nhaân veà taùc giaû vaø ngöôøi nhaän Thö. Nhöng ñoù laø vì laù Thö xuaát phaùt töø moät vò coù uy quyeàn trong Giaùo Hoäi maø khoâng phaûi laø vò saùng laäp caùc coäng ñoaøn ngaøi gôûi Thö cho. Coøn söï ñoåi thay vieãn aûnh keå töø 4,12, thì ñöøng quaù phoùng ñaïi, vì ngay ôû 1,6 ñaõ coi caùc ñau thöông laø caùi hieän thôøi roài. Ñaøng khaùc, nguyeân moät vieäc caên cöù vaøo baûn vaên Thö naøy maø laïi ñöa ra quaù nhieàu giaû thuyeát khaùc nhau veà moät phuïng vuï hay baøi giaûng thanh taåy, ñieàu aáy ñuû chöùng minh laø giaû thuyeát heát söùc hoà ñoà. Theâm vaøo ñaáy coøn hai söï kieän: moät laø khoâng gaëp lôøi chính xaùc naøo nhaéc ñeán leã nghi thanh taåy trong Thö (ngöôïc laïi vôùi caùc baûn vaên nhö Rm 6,3-4; Co 2,12; Tt 3,5), tröø ra coù moät laàn, nhöng laø trong ñoaïn vaên coù giaù trò ñieån hình (3,21); hai laø khoâng gaëp trong baûn vaên daáu veát moät tieán trình, cho pheùp ta saép xeáp laïi caùc giai ñoaïn cuûa leã nghi thanh taåy (ví nhö ñoäng töø hi-laïp aùm chæ vieäc taùi sinh ôû 1,23, thì ñaõ duøng ôû 1,3 roài; x. 1,3).
Vaäy khoâng coù lyù naøo ñeå hoaøi nghi tính thö tín vaø söï nhaát trí cuûa Thö 1 T. Pheâ-roâ. Thö naøy aên reã chaéc chaén vaøo caû moät taäp truyeàn giaùo lyù chung cho Giaùo Hoäi sô khai. Caâu keát (5,12) xaùc ñònh ñuùng muïc tieâu Thö naøy: khuyeân lôn vaø cuûng coá loøng tin caùc ki-toâ höõu maø nhieät taâm khi aáy lieàu mình hoùa ra nguoäi laïnh vaø loøng can ñaûm laïi bò thöû thaùch tröôùc nhieàu gian nan khoán khoù. Muoán ñöôïc vaäy, taùc giaû qui chieáu vaøo caùc lôøi giaùo huaán, nhöõng ki-toâ höõu aáy ñaõ nghe, khi hoï aên naên trôû laïi vaø chòu thanh taåy.
Noäi dung Thö naøy
Khoâng theå neâu löôïc ñoà theo luaän lyù cho Thö naøy. Chính laø vì ñaëc tính rieâng cuûa baûn vaên naøy, trong ñoù caùc lôøi khuyeân luoân luoân xen keõ vôùi caùc ñieåm giaùo lyù ñeå bieän minh vaø taêng cöôøng cho chuùng. Noùi chung, thì lôøi khuyeân ôû "meänh leänh caùch" ñi tröôùc tuyeân ngoân giaùo lyù ôû "tröïc traàn caùch" ñeå laøm caên cöù cho lôøi khuyeân (ngöôïc vôùi caùc Thö chính cuûa T. Phao-loâ, trong ñoù phaàn giaùo lyù ôû ñaàu vôùi "tröïc traàn caùch" lieân quan tôùi nhöõng chi ki-toâ höõu hieän coù roài trong Ñöùc Gieâ-su Ki-toâ, roài tieáp ñeán phaàn thöù hai goàm lôøi khuyeân vôùi "meänh leänh caùch" keâu môøi hoï soáng cho xöùng vôùi caùc ñieàu mình ñaõ tieáp thuï). Cuøng laém coù theå chaáp nhaän moät tieán trình trong lôøi khuyeân nhuû, neáu ta xeùt laø tính hieän thôøi cuûa moái haêm ñe ñaõ trôû neân xaùc ñònh keå töø 4,12.
Coù theå trình baøy noäi dung Thö theo caùch sau ñaây:
Lôøi gôûi vaø chaøo thaêm: 1,1-2.
Taï ôn (theo loái vaên caùc lôøi chuùc tuïng do-thaùi, x. Ep 1,3-14) keùo daøi theâm trong moät suy tö veà söï maëc khaûi chöông trình Thieân Chuùa: 1,3-12.
Lôøi khuyeân moät: gôûi ki-toâ höõu goác chö daân môøi hoï döùt khoaùt ñoaïn tuyeät vôùi neáp soáng cuõ cuûa hoï: 1,13-2,10.
Keâu goïi soáng thaùnh thieän vì chính nieàm hi voïng do Ñöùc Ki-toâ ñaõ saém cho ta: 1,13-21.
Maáy lôøi nhaén nhuû veà ñôøi soáng coäng ñoaøn: 1,22-2,2,3.
Neàn taûng giaùo lyù: sôû dó Thieân Chuùa ñaõ choïn ki-toâ höõu ñeå neân thaønh phaàn cuûa Ñeàn thôø linh thieâng maø Ñöùc Ki-toâ laø neàn taûng, chính laø ñeå hoï coâng boá nhöõng kyø coâng cuûa Ñaáng ñaõ keâu goïi hoï vaøo aùnh saùng: 2,4-10.
Lôøi khuyeân hai: 2,11-3,12.
Tuyeân boá chung veà loái soáng phaûi theo giöõa chö daân; 2,11-12.
Caùc nghóa vuï ki-toâ höõu tuøy theo ñòa vò: nghóa vuï ñoái vôùi chính quyeàn, nghóa vuï toâi tôù ñoái vôùi chuû, nghóa vuï vôï choàng ñoái vôùi nhau: 2,13-3,7.
Laïi keâu môøi thöông yeâu nhau theo tình huynh ñeä: 3,8-12.
Lôøi khuyeân ba: 3,13-4,11.
Keâu môøi tín nhieäm tröôùc söï choáng ñoái cuûa theá gian: 3,13-17.
Neàn taûng cho loøng tín nhieäm naøy: söï toaøn thaéng cuûa Ñöùc Ki-toâ: 3,18-22.
Haäu quaû thöïc haønh cuûa göông Ñöùc Ki-toâ, laø ñoaïn tuyeät vôùi toäi loãi: 4,1-6.
Tænh thöùc trong ñôøi soáng coäng ñoaøn: 4,7-11,
Lôøi khuyeân boán: do côn baét bôù hoøng ñeán gaây neân: 4,12-19.
Maáy lôøi khuyeân rieâng: 5,1-11.
Nhaéc laïi caùc nghóa vuï caùc thuû laõnh coäng ñoaøn: 5,1-4.
Khieâm nhöôøng vaø tænh thöùc: 5,5-11.
Keát Thö: 5,12-14.
Ñôøi soáng ki-toâ höõu theo Thö 1 T. Pheâ-roâ
Ngöôøi ta thöôøng khoâng bieát giaù trò rieâng cuûa söù ñieäp Thö 1 T. Pheâ-roâ. Maø giaù trò naøy hieän leân roõ raøng ngay luùc ngöôøi ta löu yù tôùi tình caûnh Thö naøy muoán nhaém. Taùc giaû khoâng coøn phaûi ñaët neàn taûng ñöùc tin laø nhöõng ñieàu ñaõ daïy cho ñoäc giaû bieát roài (1,12). Ñuùng hôn, ñaây laø ñöùng tröôùc nhöõng khoù khaên ngaøy caøng lôùn maø caùc coäng ñoaøn ki-toâ höõu gaëp phaûi, khuyeân hoï kieân taâm trì chí, chính vì nieàm hi voïng ñaõ giaûng cho hoï tröôùc ñaây. Muoán vaäy T. Toâng ñoà höôùng maét ñoäc giaû nhìn vaøo Ñöùc Ki-toâ, ñeå hoï yù thöùc (hay laïi yù thöùc) veà quyeàn naêng cuûa söï soáng môùi ôû trong Ngöôøi (1,3; 2,2). Hôn nöõa, taùc giaû coøn nhaán maïnh veà tính toaøn thaéng cuûa nieàm hi voïng hoï ñaõ tieáp thuï, laø nguoàn hoaït ñoäng kieân trì vaø haân hoan trong cuoäc soáng moïi ngaøy.
a) AÊn reã saâu vaøo coâng trình cuûa Ñöùc Ki-toâ
Taùc giaû chaéc chaén laø ñoäc giaû ñöôïc Thieân Chuùa löïa choïn trong Ñöùc Gieâ-su Ki-toâ vaø töø ñaây hoï thuoäc veà daân Ngaøi (1,2-3; 2,9). Tuy nhieân, oâng muoán giuùp hoï aên reã saâu hôn vaøo coâng trình Thaày hoï ñaõ töøng hoaøn taát. Chính theo höôùng ñoù, oâng nhaéc laïi cho hoï nhôù hieán teá Ñöùc Ki-toâ (1,2; 1,19) vaø caùc ñau thöông Ngöôøi (2,21-24), ñeå hoï noi göông (2,21). Cuõng theá, oâng nhaán maïnh tôùi söï toaøn thaéng phoå caäp treân moïi phaïm vi vuõ truï (3,18-22) vaø chính söï cheát cuõng khoâng ngaên caûn ñöôïc (4,6; x. 3,19). Töø ñaây, tín ñoà phaûi lieân keát vôùi Vieân Ñaù goùc, laø neàn taûng coäng ñoaøn (2,4-8).
Veà ñieåm naøy, neân ghi chuù laø Ki-toâ hoïc cuûa Thö naøy gaàn vôùi giaùo lyù trình baøy ôû ñaàu saùch Coâng vuï (caùch rieâng trong caùc baøi giaûng T. Pheâ-roâ) hôn laø vôùi Giaùo lyù T. Phao-loâ (ví duï nhö ñeà taøi vò Toâi Tôù ñau thöông, theo maáy xuaát xöù ghi treân naøy; vai troø pheùp thanh taåy: Cv 2,38-40 vaø 1P 3,21; x. caû Cv 2,31 vaø 1P 3,18). Cuõng neân kyù nhaän laø ta gaëp thaáy aâm vang nhieàu lôøi tuyeân xöng ñöùc tin hay laø thaùnh thi cuûa coäng ñoaøn ki-toâ höõu (v.d. 2,22-24; 3,22; 4,5).
b) Nieàm caäy troâng soáng ñoäng
Ñeà taøi caäy troâng raát quan troïng ngay ôû ñaàu Thö (1,3.13.21). Nieàm caäy troâng aáy xeùt theo ba quan ñieåm laø nguoàn goác, ñoái töôïng vaø caùc haäu quaû. Veà nguoàn goác: caäy troâng khoâng phaûi laø keát quaû do trí veõ hay do nhöõng coá gaéng loaøi ngöôøi, nhöng chính laø hoàng aân nhöng khoâng Thieân Chuùa ban cho nhôø söï Ñöùc Gieâ-su Ki-toâ phuïc sinh (1,3) (neân löu yù söï phuïc sinh cuûaÑöùc Gieâ-su Ki-toâ lieân heä tôùi möùc naøo vôùi vieäc theå hieän ôn cöùu thoaùt: 1,21; 3,21). Veà ñoái töôïng, thì caäy troâng höôùng tôùi Nöôùc töông lai, tôùi gia taøi baát dieät baûo ñaûm cho tín ñoà, höôùng tôùi luùc nieàm tin seõ bieán thaønh söï nhìn thaáy vaø daân Thieân Chuùa ñöôïc chieám höõu caùch vieân toaøn vaø döùt khoaùt ôn cöùu ñoä ñaõ ban cho hoï trong Ñöùc Gieâ-su Ki-toâ (1,4.7.13). Coøn veà caùc haäu quaû ñoái vôùi ñôøi soáng hieän thôøi cuûa caùc tín ñoà, thì khoâng ñöôïc laãn caäy troâng vôùi thaùi ñoä khaéc kyû hay laø loøng nhaãn nhuïc thuï ñoäng, nhöng phaûi coi nhö ñoäng löïc cho neáp soáng môùi (1,13-15). Nieàm caäy troâng giuùp tín ñoà haân hoan chieán ñaáu (1,6), khoâng phaûi maëc daàu thöû thaùch (thoaït tieân xem nhö maâu thuaãn), nhöng laø ôû giöõa thöû thaùch kia (4,12-13). Theá gian khoâng ngöøng ñaët vaán ñeà caäy troâng, nhöng tín ñoà phaûi luoân luoân saün saøng giaûi thích nieàm caäy troâng aáy moät caùch baûo ñaûm an toaøn (3,15-16).
c) Laøm chöùng trong cuoäc soáng moïi ngaøy
Thö naøy nhaán maïnh tôùi söù maïng cuûa daân Thieân Chuùa ôû giöõa traàn gian: Thieân Chuùa ñaõ choïn nhöõng con ngöôøi ñeå hoï phuïng thôø Ngaøi vaø chieáu toûa söï nhìn bieát caùc coâng vieäc Ngaøi treân khaép theá gian. Vì theá trong Thö 1 T. Pheâ-roâ, ñeà taøi löïa choïn ñi ñoâi vôùi chöùc tö teá caùc tín ñoà (2,5; 2,9; x. Rm 12,1). Thöù phuïc vuï ñoøi hoï phaûi laøm seõ thöïc thi tröôùc heát trong Giaùo Hoäi (1,22; 2,1-5; 3,8-12; 4,7-11; 5,1-7). Caùc kyø laõo thi haønh traùch nhieäm rieâng ñeå gìn giöõ coäng ñoaøn trong vieäc thöïc thi tình huynh ñeä (5,1-4). Nhöng cuõng coù moïi nghóa vuï lieân quan tôùi nhieàu khía caïnh khaùc nhau trong ñôøi soáng: chính trò, xaõ hoäi, gia ñình (2,11-3,7). Caùc chæ thò veà quan ñieåm naøy ñeàu gaàn vôùi nhöõng qui luaät luaân lyù ngöôøi ta gaëp thaáy trong vaên chöông thôøi aáy hay trong Do-thaùi giaùo. Tuy nhieân, chuùng nhaän theâm moät ñònh höôùng vaø noäi dung môùi nhôø qui chieáu vaøo Chuùa Ki-toâ (2,13) vaø nhôø löu yù tôùi moãi ngöôøi, goàm caû nhöõng ngöôøi thaáp heøn hôn heát. Hình nhö caùc chæ thò aáy khoâng ñaët laïi vaán ñeà ñoái vôùi nhöõng gì coù theå tranh luaän trong caùc cô caáu xaõ hoäi ñöông thôøi. Beà ngoaøi caùc chæ thò aáy khoâng coù chi laø caùch maïng. Nhöng, trong moät khuoân khoå saün coù, chuùng neâu cho tín ñoà ñöôøng höôùng phaûi theo. Ñoù laø ñem laïi moät söù ñieäp caäy troâng, trong loøng yeâu meán Chuùa vaø nhôø söï bieán hoùa beân trong thaân phaän con ngöôøi ñoù, giuùp caûi caùch nhöõng gì caàn thieát trong ñôøi soáng xaõ hoäi. Xin theâm laø, noùi chung, Thö naøy khoâng toû thaùi ñoä choáng laïi theá giôùi chö daân. Ñuùng hôn Thö neâu roõ traùch nhieäm cuûa chö daân Thieân Chuùa ñoái vôùi hoï: trong baát cöù hoaøn caûnh naøo, duø khaéc khoå bao nhieâu ñi nöõa, caùc tín ñoà phaûi haønh ñoäng laøm sao ñeå soi saùng cho ngöôøi ngoaïi (2,11-12; 3,13-17).
Thö naøy nhaéc cho ki-toâ höõu thuoäc baát cöù thôøi ñaïi naøo nhôù taát caû nhöõng chi bao haøm trong nieàm "caäy troâng soáng ñoäng" hoï ñaët vaøo Ñöùc Gieâ-su Ki-toâ. Ñoù laø tín nhieäm baùm chaéc vaøo Chuùa toaøn thaéng vaø hoaït ñoäng kieán thieát ñeå phuïng söï Ngöôøi.