Tieåu Daãn Thö 1 & 2 Göûi Tín Höõu Theâ-sa-lo-ních
Ñöùc
Ki-toâ Taùi Laâm Vinh Hieån
Thaønh Theâ-sa-lo-ních vaø vieäc saùng laäp Giaùo ñoaøn
Chính vaøo naêm 50, trong cuoäc haønh trình truyeàn giaùo thöù hai, T. Phao-loâ ñaõ tôùi Theâ-sa-loâ-ních, laø Thuû ñoâ tænh ma-keâ-ñoan thuoäc ñeá quoác Roâ-ma. Ñaây laø thò xaõ ñaàu tieân T. Phao-loâ böôùc chaân vaøo taïi chaâu AÂu. Thaønh naøy saùng laäp vaøo theá kyû thöù 4 tröôùc Coâng nguyeân vaø ñaõ mau kíp trôû neân quan troïng. Nhôø vò trí ñòa lyù ôû ñaùy vònh Theùc-mai-cô maø thaønh naøy trôû neân cöûa bieån chaéc chaén. Vì ôû treân ñöôøng Via Egnatia noái bieån EÂ-gieâ vôùi bieån A-ñi-a-tích, neân laø nôi thoâng quaù vaø laø nôi tieâu thuï töï nhieân cho moät caùnh ñoàng giaøu coù vaø cho caû noäi xöù. Bò Ma-keâ-ñoan roài ñeá quoác Roâ-ma ñoâ hoä, thaønh naøy ñaõ ñoùng vai troø chính trò troïng yeáu, nhaát laø kyø khôûi loaïn naêm 149 tröôùc Coâng nguyeân, ñeå thoaùt aùch thöïc daân Roâ-ma ngaøy caøng trôû neân naëng neà. Sau ñoù ít laâu, Ma-keâ-ñoan thaønh moät tænh Roâ-ma vaø Theâ-sa-lo-ních laø thaønh ñoâng daân cö hôn heát ñöôïc choïn laøm thuû ñoâ. Naêm 42 tröôùc Coâng nguyeân, thaønh ñöôïc höôûng qui cheá thò xaõ töï do, vaø chính quyeàn Roâ-ma ñaët moät quan toång taøi ôû ñaáy. Thaønh ñaõ phaùt trieån theâm, môû roäng caùc thieát bò treân cöûa bieån. Thôøi kyø T. Phao-loâ vaøo ñoù, thaønh ñaõ trôû neân thò xaõ thöông maïi phoàn vinh, coù nhieàu ngoaïi kieàu soáng ôû ñaáy vaø trong soá naøy, coù moät ñoaøn kieàu daân Do-thaùi quan troïng.
Theo saùch Coâng vuï, ta bieát raèng: T. Phao-loâ töø thaønh Phi-líp tôùi ñoù, vaø ñi theo ngaøi coù oâng Si-la vaø oâng Ti-moâ-theâu (Cv 17,1-10). Thôøi gian ngaøi löu truù taïi Theâ-sa-lo-ních coù leõ khoâng quaù vaén voûi nhö saùch Coâng vuï xem ra gôïi yù cho ta hieåu (ba ngaøy höu leã Cv 17,2). Vì ngaøi ñaõ coù thì giôø ñeå laøm moät ngheà (1Th 2,9), ñeå nhaän nhieàu laàn ñoà tieáp teá cuûa ngöôøi Phi-líp (Ph 4,16) vaø ñem caùc ngöôøi Do-thaùi, keû taân toøng vaø nhaát laø daân ngoaïi vaâng theo Tin Möøng (x. 1Th 1,9). Nhöng coâng vieäc ngaøi laøm ñaõ bò giaùn ñoaïn moät caùch taøn khoác do phaûn öùng cuûa ñoaøn kieàu daân Do-thaùi baét eùp ngaøi phaûi traåy ñi voäi vaøng. Vì nhöõng ngöôøi Do-thaùi ñaõ gaây roái loaïn, caùo maáy nhaø giaûng thuyeát laø haønh ñoäng traùi saéc chæ hoaøng ñeá vaø loâi keùo maáy ngöôøi ki-toâ höõu ra tröôùc quan toøa (Cv 17,5-9). Caùc anh em taïi Theâ-sa-lo-ních ñaõ lieäu cho maáy vò thöøa sai ban ñeâm traåy sang thaønh Beâ-reâ, laø nôi caùc ngöôøi Do-thaùi taïi Theâ-sa-lo-ních laïi ñeán ñeå choáng ñoái lôøi rao giaûng cuûa T. Phao-loâ.
Theá laø T. Toâng ñoà boû moät coäng ñoàng vöøa môùi thaønh hình. Neân ta hieåu vì sao ngaøi lo aâu veà caùc ngöôøi ki-toâ höõu taân toøng aáy, nay bò leû loi moät mình trong côn baét bôù. Ñoù cuõng laø lyù do giaûi thích vì sao khi noùi vôùi tín ñoà veà ngöôøi Do-thaùi, ngaøi duøng gioïng hung haêng kòch lieät (1Th 2,15-16).
Thö Theâ-sa-lo-ních thöù nhaát
Ñieàu khieán ñoäc giaû löu yù tröôùc tieân trong Thö 1 Theâ-sa-lo-ních, laø gioïng ñieäu khaùc xa maáy Thö khaùc cuûa T. Phao-loâ. T. Toâng ñoà khoâng baän taâm vì vaán ñeà giaùo lyù naøo quan troïng. Ngaøi muoán tröôùc tieân baøy toû nhöõng taâm tình saâu ñaäm lieân keát ngaøi vôùi moät coäng ñoàng ngaøi vöøa môùi laäp xong vaø ñaõ lìa boû ñöôïc ít laâu roài. Sau moät luùc aâu lo, T. Phao-loâ ñang vui möøng hoà hôûi vì nhöõng tin möøng ñaõ nhaän ñöôïc. Vui vì thaáy Giaùo ñoaøn treû toûa chieáu ñöùc tin sô sinh, neân ngaøi dieãn taû nieàm vui aáy trong lôøi taï ôn thaät daøi (c. 2-10 ch. 1 laø caâu duy nhaát keùo daøi). Ngaøi khoâng caàn ñieàu chænh nhöõng sai laàm; vì ngaøi bieát laø anh em taïi Theâ-sa-lo-ních ñang ôû trong ñöôøng chính, ñaõ choáng laïi vôùi thöû thaùch gian nan. Ñieàu duy nhaát ngaøi khuyeân nhuû hoï laø kieân taâm beàn chí theo con ñöôøng aáy vaø caøng tieán boä theâm. Ñaõ haún, T. Phao-loâ soát ruoät muoán trôû laïi vôùi ngöôøi Theâ-sa-lo-ních, haàu boå tuùc theâm nhöõng gì coøn thieáu nôi ñöùc tin trong hoï (3,10), nhöng ngaøi khoâng lo laéng, vì hoï trung thaønh, hoï bieát töø nay mình phaûi soáng laøm sao, gaàn nhö ngaøi khoâng caàn nhaéc laïi cho hoï nöõa (4,9; 5,1). Soáng trong nieàm hi voïng nhaéc tôùi nhieàu laàn (1,10; 2,19; 4,16), hi voïng Ñöùc Ki-toâ saép taùi laâm vinh hieån, Giaùo ñoaøn Theâ-sa-lo-ních laø moät baèng chöùng cho thaáy raèng duø gaëp moïi thöù trôû löïc, Tin Möøng vaãn luoân luoân tieáp tuïc coâng trình tieán tôùi.
Söï vui möøng, nieàm tin caäy vaø loøng soát saéng ñoù, T. Phao-loâ dieãn taû trong lôøi vaên giaûn dò vaø tröïc tieáp. Vì theá Thö 1 Theâ-sa-lo-ních laø nhö söù ñieäp saên ñoùn vaø thaân tình moät ngöôøi cha gôûi cho con caùi (x. 2,11-12), bieát roõ con caùi caàn vöôït leân treân nhöõng khoù khaên naøo. Vaøo luùc bình minh lòch söû Giaùo Hoäi, ta ñöôïc cuøng vôùi Thö naøy soáng laïi nieàm haêng haùi cuûa cuoäc ñaáu tranh tieân khôûi vaø ngoïn löûa nhieät thaønh cuûa nhöõng cuoäc chieán thaéng ñaàu tieân. ta gaëp thaáy nôi ñaây loøng quaûng ñaïi quen ñaùnh daáu nhöõng cuoäc baét bôù ñaàu thôøi danh.
Ngaøy thaùng
Thöïc theá, Thö 1 Theâ-sa-lo-ních khoâng nhöõng laø böôùc ñaàu tieân cuûa T. Phao-loâ, laïi cuõng laø baûn vaên coå nhaát trong Taân Öôùc. Haún laø T. Toâng ñoà ñaõ gôûi ñi vaøo ñaàu naêm 51 (hai möôi naêm sau khi Chuùa Gieâ-su qua ñôøi), ít laâu sau khi ngaøi tôùi Co-rin-toâ, laø nôi oâng Ti-moâ-theâu töø Theâ-sa-lo-ních ñeán ñem nhöõng tin möøng cho ngaøi. Haún laø vaøo luùc ñoù, caùc taäp truyeàn Phuùc AÂm ñaõ thaønh hình, nhöng chöa bieân soaïn maáy cuoán Phuùc AÂm nhö chuùng ta hieän coù baây giôø. Coù nhöõng baûn vaên khaùc trong Taân Öôùc keå laïi cho ta nhöõng taäp truyeàn coå kính hôn, nhöng veà phöông dieän vaên chöông, thì Thö 1 Theâ-sa-lo-ních laø buùt tích ñaàu tieân cuûa Ki-toâ giaùo.
Thö Theâ-sa-lo-ních thöù hai
YÙ kieán phoå thoâng coâng nhaän 2 Theâ-sa-lo-ních laø Thö T. Toâng ñoà gôûi ít laâu sau Thö thöù nhaát. Tuy nhieân duø hai Thö mang cuøng moät chöõ kyù vaø Giaùo Hoäi coå thôøi coâng nhaän laø Thö cuûa T. Phao-loâ Toâng ñoà, nhöng coù maáy vaán ñeà ñaët ra lieân quan tôùi tính chính toâng cuûa Thö 2 Theâ-sa-lo-ních. Söï kieän coù möôi danh töø nôi Thö thöù hai ngöôøi ta khoâng gaëp laïi nôi naøo khaùc trong caùc baûn vaên T. Phao-loâ khoâng phaûi laø moät vaán ñeà quan troïng, vì Thö 1 Theâ-sa-lo-ních coøn coù nhieàu hôn nhöõng danh töø nhö theá. Söï kieän trong Thö thöù hai moät ít danh töø coù nghóa khoâng phuø hôïp vôùi yù nghóa ta gaëp thaáy nôi caùc Thö khaùc cuûa T. Phao-loâ, cuõng khoâng phaûi laø ñaày ñuû ñeå khoâng nhìn nhaän T. Phao-loâ ñaõ vieát Thö naøy. Nhöng neáu so saùnh caån thaän hai Thö, ta seõ ñi tôùi hai nhaän xeùt quan troïng hôn sau naøy:
1. Nhöõng töông ñoàng vaên chöông giöõa hai Thö thaät laø ñaëc saéc. Coù nhöõng kieåu noùi hay laø troïn caû nhöõng caâu trong 2 Theâ-sa-lo-ních hình nhö ñaõ laáy laïi töø Thö thöù nhaát, vaø coù ñuùng nhö vaäy trong ba chöông cuûa Thö thöù hai, nhöng phaûi tröø lôøi giaùo huaán rieâng ôû 2Th 2,1-12. Muoán nhaän ñònh ñieàu aáy, ta coù theå xeáp song song maáy baûn vaên sau naøy:
1Th 1,2-3 vaø 2 Th 1,3
1Th2,12 vaø 2Th 1,5
1Th 3,13 vaø 2Th 1,7
1Th 3,11-13 vaø 2Th 2,16-17
1Th 2,9 vaø 2Th 3,8
1Th 5,23 vaø 2Th 3,16
1Th 5,28 vaø 2Th 3,18
Ngöôøi ta thöôøng coá giaûi thích ñaëc tính song song naøy laø do taùc giaû ñaõ ñoïc hai Thö trong thôøi haïn thaät vaén neân môùi coù söï coá gaéng gioáng nhau chaët cheõ nhö vaäy. Nhöng neáu thôøi haïn giöõa vieäc gôûi hai Thö quaû vaén nhö vaäy, thì caàn giaû thieát söï ñoät ngoät chuyeån hoùa tình hình taïi Theâ-sa-lo-ních, maø trong Thö thöù nhaát khoâng coù gì cho ta thaáy tröôùc ñieàu naøy. Neân vaãn coøn khoù giaûi thích vì sao, noùi vôùi cuøng moät nhoùm ngöôøi trong khoaûng maáy tuaàn leã, maø T. Toâng ñoà laïi töø gioïng tha thieát vaø caûm ñoäng trong Thö 1 Theâ-sa-lo-ních chuyeån sang gioïng noùi long troïng vaø vaên theå coâng phu khieán ngöôøi ñoïc Thö thöù hai phaûi ngaïc nhieân.
2. Giaùo huaán trong 2 Theâ-sa-lo-ních lieân quan tôùi nhöõng bieán coá ngaøy taän theá (x. muïc tieáp theo) khoâng qui chieáu vaøo ñieàu ñaõ vieát trong 1Th 5,1-6 veà vieäc Ngaøy cuûa Chuùa ñeán baát öng. Söï kieän aáy caøng kyø laï hôn nöõa, vì 1 Theâ-sa-lo-ních daïy raèng: seõ töø söï bình an beà ngoaøi chuyeån sang ñoå naùt, khoâng coù thôøi kyø quaù ñoä, coøn Thö thöù hai laïi moâ taû caùc giai ñoaïn keá tieáp nhau trong lòch söû loaøi ngöôøi, tröôùc khi maëc khaûi söï vinh quang Ñöùc Ki-toâ. Coù theå ñaùp laïi raèng loái vaên khaûi huyeàn vaãn quen xen laãn ñeà taøi bieán coá baát öng vôùi ñeà taøi caùc daáu chæ tieân baùo, nhö ta thaáy trong chính baûn vaên Tin Möøng (x. Mc 13 vaø ss). Tuy nhieân, duø T. Phao-loâ ñaõ nhaân dòp ñeå ban giaùo huaán veà ngaøy taän theá (1Th 4,13-5,3; 1C 15,20-24), nhöng ngaøi khoâng noùi chi veà thôøi kyø choái ñaïo vaø vieäc xuaát hieän cuûa moät teân phaûn ki-toâ. Roõ raøng laø ñaõ vieát Thö thöù hai coát yeáu ñeå trình baøy chuyeän phim khaûi huyeàn aáy (2Th 2,1-12). Neáu caàn xaùc ñònh hay ñieàu chænh moät giaùo huaán ñaõ ban khi tröôùc, thì sao laïi trình baøy nhö theå nhaéc suoâng laïi ñieàu giaùo huaán thaønh vaên hay truyeàn khaåu ñaõ nhaán maïnh vaøo vieäc Ngaøy cuûa Chuùa ñeán baát öng "nhö keû troäm ban ñeâm"?
Vaäy vaán ñeà vaãn coøn ñaët ra ñoù vaø haún laø khoâng coù taàm quan troïng chuû yeáu, vì taäp truyeàn coå khoâng löu yù tôùi chuùt naøo. Chaéc chaén 2 Theâ-sa-lo-ních ñaùp öùng tình hình xaùc ñònh cuûa nhöõng coäng ñoàng ki-toâ höõu ñoù ñaõ lo aâu vì khoâng thaáy Ngaøy cuûa Chuùa ñeán mau nhö ngöôøi ta töôûng. Raát coù theå laø moät nhaø vaên ki-toâ giaùo, moät ngöôøi phuï traùch moät coäng ñoàng, hieåu saâu xa giaùo huaán cuûa T. Phao-loâ, ñaõ töôûng mình coù nhieäm vuï nhôø T. Toâng ñoà baûo trôï, ñeå ñieàu chænh loái giaûi thích sai laïc vaø nguy hieåm veà ñôïi troâng Ñöùc Ki-toâ taùi laâm. Nhö vaäy seõ giaûi thích oån thoûa ñöôïc nguoàn goác nhöõng ñieåm khoù khaên veà söï aên khôùp vôùi nhau nhö ñaõ ghi chuù treân naøy. Phöông thöùc aáy khoâng phaûi do tinh thaàn nguïy taïo, nhö quan nieäm kim thôøi chuùng ta veà vaên chöông coù theå laøm cho ngöôøi ta nghó theá. Vì vaên chöông Do-thaùi giaùo vaø Ki-toâ giaùo thöôøng duøng phöông thöùc aáy ñeå xaùc ñònh hay laø ñaøo saâu moät giaùo huaán coå truyeàn. Duø sao, 2 Theâ-sa-lo-ních ñaõ ñoùng vai troø quan troïng lòch söû Giaùo Hoäi, vaø maëc daàu coù nhöõng aùm chæ khaûi huyeàn toái nghóa, nhöng Thö naøy ñaõ chaën ñöùng moïi hình thöùc thoaùt ly troán traùnh traùch nhieäm, xa caùi thöïc taïi cuûa cuoäc ñaáu tranh maø ki-toâ höõu phaûi ñöông ñaàu ôû giöõa theá gian vaø nhaéc cho moïi ngöôøi nhôù raèng nieàm hi voïng ki-toâ höõu khoâng theå naøo taùch rôøi vôùi söï tænh thöùc haèng ngaøy.
Kinh nghieäm thöøa sai cuûa T. Phao-loâ
ÔÛ 1 Theâ-sa-lo-ních, nhaát laø trong ba chöông ñaàu, T. Phao-loâ duøng thì hieän taïi, nhöng vaãn lieân læ quay veà quaù khöù. Nôi moãi khuùc quanh baûn vaên ngaøi, ta ñeàu gaëp nhöõng ñoäng töø nhö "nhôù" hoaëc "bieát" theo nghóa laø "oân laïi vieäc noï vieäc kia" (1,3.4.5; 2,1.2.5.9.11; 3,3.4.6; 4,2; 5,2). Chính vì nhöõng töông quan hieän thôøi giöõa T. Toâng ñoà vôùi nhöõng keû ngaøi vieát Thö cho chæ coù yù nghóa caên cöù treân nhöõng gì ñoâi beân ñaõ töøng chung soáng maáy thaùng tröôùc ñaây. Nhöõng töông quan aáy aên reã saâu vaøo kinh nghieäm chung cho T. Phao-loâ vaø caùc anh em, töø ngaøy phaùt sinh coäng ñoàng ki-toâ höõu nhôø vò thöøa sai coâng boá Tin Möøng. Chính nhôø vieäc nhaéc laïi quaù khöù naøy, maø hieän nay ta coù ñöôïc moät baèng chöùng raát laø quí giaù, vì coù leõ khoâng bao giôø T. Phao-loâ ñaõ trao nhöõng lôøi taâm söï tuyeät vôøi quí baùu vaø hoaøn toaøn caù nhaân lieân heä tôùi nhoùm ngöôøi ñaàu tieân chaáp nhaän tin vaøo Ñöùc Ki-toâ Töû naïn Phuïc Sinh.
Nhôø nghe loan baùo Tin Möøng, ngöôøi Theâ-sa-lo-ních ñaõ thay ñoåi ñôøi soáng; vì töø ñaây hoï mong chôø Ñöùc Gieâ-su ñeán, mong chôø Chuùa Con ñaõ ñöôïc Chuùa Cha Phuïc sinh töø trong coõi cheát. Bôûi theá T. Phao-loâ coù theå taï ôn vì nieàm tin, loøng yeâu meán vaø söï kieân taâm beàn chí cuûa hoï (1,3). Vieäc ñoåi ñôøi trieät ñeå naøy tröôùc tieân xuaát phaùt töø cuøng moät saùng kieán cuûa Chuùa Cha, töø cuøng moät loøng yeâu thöông löïa choïn ñaõ laøm cho daân I-ra-en thaønh daân öu tuyeån (1,4; 2,12). Vaø T. Phao-loâ bieát roõ ngaøi khoâng theå gaùn vieäc aên naên trôû laïi aáy cho lôøi noùi phaøm nhaân cuûa ngaøi. Ñaøng khaùc, ngaøi ñaõ khoâng tìm thaønh töïu caù nhaân, ñaõ khoâng muoán ñeïp loøng ngöôøi theá (2,3). Thöïc söï, lôøi ngaøi chính laø Lôøi Thieân Chuùa vaø laø chính Quyeàn naêng Thieân Chuùa ñaõ muoán laøm cho nhöõng ngöôøi Hi-laïp aáy coù khaû naêng "boû taø thaàn ñeå phuïng thôø Thieân Chuùa haèng soáng vaø chaân thaät" (1,9). Vaäy lôøi aáy ñaâu coù phaûi laø baøi giaûng do moät ngöôøi phaøm coù ñieàu chi ñeå noùi veà Thieân Chuùa. Nhöng ñoù chính laø Lôøi Thieân Chuùa, laø vieäc Thieân Chuùa can thieäp nhôø Thaùnh Linh cuûa ngaøi, ñeå giuùp caùc ngöôøi nghe T. Toâng ñoà rao giaûng. Vaø loøng tin cuûa caùc tín ñoà toû ra hieäu naêng cuûa vieäc can thieäp naøy (2,13).
Lôøi aáy, T. Phao-loâ cuõng goïi laø Phuùc AÂm (veà Chuùa Cha) (2,4.9). Thaät theá, danh töø naøy khoâng chæ ñieàu chi khaùc, nhöng chính laø söù ñieäp cuûa T. Toàng ñoà, laø Tin Möøng chaøy kíp thaùnh nhaân seõ nhaéc laïi cho ngöôøi Co-rin-toâ (1C 15,1tt) vaø coù leõ 1Th 2,9-10 laø ñònh thöùc cöïu traøo hôn heát. Khi coâng boá vieäc Phuïc sinh cuûa Ñöùc Gieâ-su, T. Toâng ñoà trôû neân coäng taùc vieân Thieân Chuùa (3,2), vì nhôø Thaùnh Linh, Thieân Chuùa taùc ñoäng maïnh meõ trong chính lôøi coâng boá aáy (1,5). Ñoù laø caùch T. Phao-loâ töï giaûi thích moät bieán coá heát söùc laï luøng nhö vieäc ñoùn nhaän Lôøi Chuùa "trong nieàm vui Thaùnh Linh" (1,6), giöõa bao gian nan thöû thaùch vaø nhöõng côn baùch haïi do loøng tin vaøo Chuùa Gieâ-su voán loâi keùo theo (2,14). Vaø taùc ñoäng aáy khoâng nguyeân haïn cheá vaøo vieäc phaùt sinh coäng ñoàng tín höõu maø thoâi; vì ngay giöõa moïi gian nan thöû thaùch khoâng heà thieáu ñoái vôùi caùc ngöôøi môùi tin theo Chuùa Ki-toâ naøy, tieáng goïi vaãn khoâng ngöøng vang leân, ñeå keâu môøi hoï tieán saâu vaøo nieàm tin hoaït ñoäng hôn, vaøo tình yeâu meán bieát taän hieán hôn, vaøo loøng troâng caäy khoâng heà nao nuùng bao giôø.
Theá nghóa laø gì, neáu khoâng phaûi laø Quyeàn naêng Thieân Chuùa, Ñaáng ñaõ laøm cho Ñöùc Gieâ-su phuïc sinh, töø ñaây vaãn taùc ñoäng trong lôøi giaûng cuûa T. Toâng ñoà? Vieäc Phuïc sinh cuûa Ñöùc Gieâ-su khoâng phaûi chæ laø noäi dung moät caâu noùi trao cho loøng xaùc tín vaø taøi huøng bieän cuûa vò thöøa sai nhaän laáy laøm cuûa mình. Ñieàu quaû quyeát trong vieäc coâng boá - töùc Quyeàn naêng Thieân Chuùa toaøn thaéng söï cheát ñeå laøm cho soáng - toû baøy ra trong chính vieäc bieán hoùa nhöõng keû thôø thaàn thaønh nhöõng toâi taù Chuùa Trôøi haèng soáng. Hôn nöõa, Quyeàn naêng aáy coøn theå hieän trong mình hoï chính ñieàu ñaõ theå hieän trong Ñöùc Gieâ-su. Ñoù laø lyù do khieán cho trong 1 Theâ-sa-lo-ních T. Phao-loâ ñaõ heát söùc töï do noùi leân söï hieân ngang daïn dó, nieàm maõn nguyeän saâu xa, loøng xaùc tín vöõng vaøng (x. 3,7). Ngaøi ñi xa tôùi möùc coi söï hieän höõu cuûa coäng ñoàng Theâ-sa-lo-ních laø nieàm hi voïng, haân hoan cuûa ngaøi, laø söï töï haøo haõnh dieän seõ neân phaàn thöôûng ngaøi tröôùc Toân Nhan Chuùa Gieâ-su trong ngaøy Chuùa quang laâm (x. 2,19). Trong nhöõng dòp khaùc, ngaøi seõ thuù nhaän ngaøi chæ coù moät moái töï haøo laø Thaäp Giaù Chuùa Gieâ-su Ki-toâ hoaëc noùi suoâng laø chính "Ñöùc Gieâ-su Ki-toâ" (1C 5,7). Theá maø 1 Theâ-sa-lo-ních toû ra cho ta thaáy T. Phao-loâ, vì hi voïng, maø ñoàng hoùa coäng ñoàng trong ñoù Ñöùc Ki-toâ ñang laøm vieäc vôùi baûn thaân Ñöùc Ki-toâ. Coøn vinh quang ngaøi ñang ñôïi töø Vöông quoác töông lai (2,12), ngaøi ñaõ ñöôïc tieân höôûng roài; vì khi kích khôûi nieàm tin trong loøng ngöôøi theá, Thieân Chuùa döôøng nhö ñaõ toân vinh coâng taùc vieân Thieân Chuùa: "Thaät chính anh em laø vinh hieån vaø nieàm hoan laïc chuùng toâi" (2,20).
Vaäy trong hoaït ñoäng thöøa sai, T. Phao-loâ theå nghieäm ñöôïc tính hieän thôøi cuûa huyeàn nhieäm Ñöùc Ki-toâ Töû Naïn Phuïc Sinh: vì ñoù khoâng phaûi nguyeân laø moät bieán coá thuoäc veà quaù khöù maø thoâi. Caùc coäng ñoàng ki-toâ höõu vaø baûn thaân ngaøi ñuïng ñaàu vôùi côn thöû thaùch, xöa ñaõ laø côn thöû thaùch cuûa Chuùa Gieâ-su (1,6; 2,14). Vaø chính trong lòch söû maø söï cheát ñang laøm vieäc ñoù, ngaøi ñaõ thaáy voït ra söï soáng vaø vinh quang cuûa Chuùa Phuïc sinh.
Giaùo huaán caùnh chung
A. Thö thöù nhaát: Tuy ba chöông ñaàu 1 Theâ-sa-lo-ních nhaát laø coù yù nhaéc laïi quaù khöù vaø tuy gioïng ñieäu laøm cho baûn vaên aáy, nhö ta ñaõ thaáy, thaønh moät laù thö rieâng, nhöng ta cuõng gaëp ôû ñaáy moät giaùo huaán theo kieåu ñaëc bieät veà caùnh chung, töùc laø veà nhöõng bieán coá ngaøy taän theá, Giaùo huaán naøy khoâng haïn cheá vaøo huaán thò chính xaùc ôû 4,13-5,3, vì hi voïng Ñöùc Ki-toâ taùi laâm laø moät ñieàu xaùc tín goõ nhòp cho caû laù Thö (x. 1,10; 2,19; 3,13) vaø laø neàn taûng cho caùch aên neát ôû ngöôøi ki-toâ höõu: vì ki-toâ höõu laø ngöôøi soáng nieàm troâng ñôïi aáy. Ngaøy cuûa Chuùa do Cöïu Öôùc baùo tin, töùc laø ngaøy Thieân Chuùa seõ töï toû mình laø thaåm phaùn keû laønh vaø keû döõ, T. Phao-loâ hieåu laø Ngaøy cuûa Ñöùc Ki-toâ, Ngaøy Ñöùc Ki-toâ seõ ñeán trong vinh quang cuûa Ngöôøi laø Con Ñöùc Chuùa Cha, cho tín ñoà ñöôïc cöùu thoaùt vaø aùc nhaân phaûi dieät vong. Ngaøy aáy, ki-toâ höõu phaûi ñöôïc Chuùa thaáy hoï khoâng coù gì ñaùng traùch.
Hôn nöõa, ngöôøi ta troâng ñôïi ngaøy aáy trong moät thôøi haïn khaù vaén (4,15): chuùng ta, nhöõng ngöôøi coøn soáng, coøn soùt laïi tôùi ngaøy Chuùa quang laâm. Theá heä ki-toâ höõu ñaàu tieân (vaø T. Phao-loâ cuøng vôùi hoï) töôûng laø Chuùa hoï gaàn taùi laâm. Chính nhaân dòp moät vaán ñeà rieâng maø T. Toâng ñoà phaûi xaùc ñònh tö töôûng ngaøi. Soá phaän caùc ki-toâ höõu qua ñôøi tröôùc khi Ñöùc Ki-toâ taùi laâm seõ theá naøo? Hoï khoâng ñöôïc thaáy Chuùa ngöï ñeán vinh quang, thì coù thua thieät hôn caùc ngöôøi ki-toâ höõu coøn soáng chaêng? Ta thaáy laø vaán ñeà naøy phaûi ñaët ra khaù sôùm trong caùc coäng ñoàng ki-toâ höõu. Söï khoâng bieát chaéc ñuùng ngaøy Ñöùc Ki-toâ taùi laâm laøm cho moãi tín ñoà ñöùng tröôùc moái nguy chính mình phaûi cheát tröôùc ngaøy baáy laâu troâng ñôïi, T. Toâng ñoà ñaùnh tan nhöõng moái lo sôï cuûa caùc ngöôøi ngaøi vieát Thö cho (4,13-18). Nieàm hi voïng vaãn coøn nguyeân, vì caên cöù treân vieäc Phuïc sinh cuûa Ñöùc Ki-toâ vaø treân Quyeàn naêng Thieân Chuùa Ñaáng ñaõ Phuïc sinh Ñöùc Gieâ-su. Moät ki-toâ höõu khoâng phaûi laø moät keû cheát vónh vieãn. Chuùa Phuïc sinh seõ khoâng queân moät ai trong nhöõng keû thuoäc veà Ngöôøi vaø heát thaûy moïi ngöôøi seõ thoâng phaàn vaøo Ngaøy ñaïi theá vaø vaøo söï Vinh quang. Tröôùc tieân caùc ki-toâ höõu ñaõ qua ñôøi seõ soáng laïi vaøo ñuùng luùc, roài cuøng vôùi ki-toâ höõu coøn soáng, hoï seõ ñi ñoùn Chuùa, ñeå ôû laïi vôùi ngöôøi luoân maõi.
T. Phao-loâ giaùo huaán nhö vaäy qui chieáu vaøo moät lôøi Chuùa phaùn (x. 4,15) vaø duøng caùc hình aûnh coå truyeàn cuûa loái vaên khaûi huyeán do-thaùi (tieáng toång laõnh thieân thaàn vaø loa Thieân Chuùa loan tin ñieàu Thieân Chuùa quyeát ñònh). Söï kieän giaøu yù nghóa, aáy laø T. Toâng ñoà khoâng ngöng laïi ñeå xaùc ñònh veà ngaøy giôø, nhöng ngaøi nhaán maïnh veà tính ñoät nhieân cuûa ngaøy aáy seõ ñeán nhö keû troäm ban ñeâm. Khi ngöôøi ta seõ töôûng mình ñöôïc bình yeân, thì chính laø luùc ñieâu taøn ñoå xuoáng treân hoï (5,2-3). Ñieàu duy nhaát ki-toâ höõu phaûi chaêm lo laø luoân luoân saün saøng ñoùn nhaän Thaày mình, laø khoâng ngöøng tænh thöùc.
B. Thö thöù hai: Trong 2 Theâ-sa-lo-ních, moái löu taâm taùc giaû hoaøn toaøn khaùc. Moät ít ngöôøi ki-toâ höõu, vì xaùc tín veà vieäc Ñöùc Ki-toâ saép quang laâm, neân soáng döôøng nhö Ngaøy cuûa Chuùa ñaõ ôû ñaáy roài, thaäm chí hoï coøn döïa vaøo uy tín moät giaùo huaán cuûa T. Toâng ñoà maø hoï ñaõ hieåu sai (2Th2,1-2). Nhöõng phaàn töû coäng ñoàng soáng buoâng tuoàng (3,6), coù leõ laø boû nhöõng goø boù trong cuoäc soáng haèng ngaøy vaø boû khoâng lao ñoäng (3,10-12). Nhöõng ñieàu xaùc ñònh ôû ch. 2 veà caùc bieán coá phaûi ñi tröôùc Ngaøy Chuùa ñeán, chính laø ñaùp öùng tình hình aáy. Muïc tieâu laø chaën tröôùc moïi loái tieân höôûng Ngaøy aáy moät caùch sai laàm, vaø taán coâng moïi ñieàu khoâng töôûng. Thöïc theá, Ñöùc Ki-toâ phaûi ñeán phaït keû khoâng tin vaø cho tín höõu thoâng phaàn vaøo söï Vinh quang cuûa Ngöôøi (1,8-10). Nhöng Ngöôøi chæ coù theå ñeán sau moät chuoãi ñaûo loän nhö caùc baûn vaên khaûi huyeàn do-thaùi vaãn luoân luoân quaû quyeát veà hoài taän theá vaø nhö chính Ñöùc Gieâ-su ñaõ loan baùo, chieáu theo lôøi Phuùc aâm töôøng thuaät (x. Mc 13 vaø ss). Ta coù theå toùm taét veà dieãn tieán caùc bieán coá nhö theá naøy:
1. Sa-tan ñaõ laøm vieäc ôû theá gian naøy. Nhöõng cuoäc baét bôù ki-toâ höõu phaûi chòu laø moät daáu chæ ñieàu aáy vaø vieäc phaân chia theá giôùi thöïc hieän tröôùc tieân giöõa tín ñoà vaø keû khoâng tin. Nhöng söï khoâng tin naøy seõ ngaøy caøng tieán trieån, doái traù vaø baát coâng lan traøn. Nhöõng quyeàn huaán duï (aûo töôûng) seõ laø moái nguy teâ nhaát: ngöôøi ta lieàu mình laáy giaû laøm thaät vaø laáy baát coâng laøm coâng bình.
2. Roài tôùi thôøi kyø choái ñaïo, khi vaøo luùc aán ñònh, nhaân vaät teân laø Voâ ñaïo seõ toû mình ra: ñoù laø Phaûn ki-toâ, seõ laø nhö hieän thaân cuûa moïi quyeàn naêng AÙc thaàn. Caùc daáu kyø pheùp laï noù seõ laøm, cuoái cuøng seõ khieán cho nhöõng keû khoâng ñoùn nhaän tình yeâu chaân lyù phaûi sa vaøo laàm laïc (2,10). Noù seõ kieâu caêng tôùi möùc töï coi mình laø baûn thaân Thieân Chuùa vaø cheãm cheä ngoài ôû trong Ñeàn thôø!
Sôû dó teân voâ ñaïo aáy chöa xuaát hieän vaøo thôøi kyø vieát Thö naøy, chính laø vì coù moät ai vaø moät caùi gì coøn caàm giöõ noù (x. 2,6-7), maø khoâng theå bieát ñuùng laø lôøi aáy coù yù chæ ai. Haún laø ngöôøi nhaän Thö ñöôïc coi laø hieåu lôøi aùm chæ aáy. Duø sao, hieån nhieân laø ñoái vôùi taùc giaû, moät thôøi kyø voâ ñònh - vaø lieân heä vôùi trôû löïc huyeàn bí ñoù - coøn phaân caùch thôøi gian taùc giaû vieát Thö vôùi thôøi gian teân Voâ ñaïo seõ ñöôøng ñöôøng toû quyeàn löïc sa-tan cuûa noù.
3. Chæ sau khi teân Voâ ñaïo aáy xuaát hieän, thì Chuùa môùi töï toû mình ra vaø seõ tieâu dieät teân thuø nghòch ñoù.
Vaäy caùc ngöôøi taïi Theâ-sa-lo-ních töôûng laø coù theå soáng nhö Ngaøy cuûa Chuùa ñaõ ôû ñaáy roài, ñeàu ñaõ queân lôøi giaùo huaán cuûa T. Toâng ñoà (2,3). Hoï laàm laïc vì ñaõ soáng trong tình traïng khoan khoaùi thaûnh thôi vaø coù loãi vì boû qua nhöõng cuoäc ñaáu tranh vaø roái loaïn trong hoài taän theá. Tröôùc cuoäc toaøn thaéng sau cuøng cuûa Ñöùc Ki-toâ, ta caàn phaûi tranh ñaáu cam go hôn boäi phaàn, neân söï tænh thöùc vaø trí phaân bieät caøng caàn hôn bao giôø heát. Ñaõ haún Tin Möøng ñaõ keâu goïi ki-toâ höõu thoâng phaàn vaøo vinh quang cuûa Ñöùc Ki-toâ (2,14), nhöng tröôùc khi ñöôïc vinh quang, phaûi chòu baét bôù vaø ñau khoå (1,4-5) laø nhöõng caùi ngöôøi ta chæ coù theå traûi qua nhôø taán tôùi trong loøng yeâu meán, nieàm tin vaø söï kieân taâm beàn chí.
Vaäy söï gaàn ngaøy taän theá roõ raøng laø töông ñoái ñoái vôùi Thö 1 Theâ-sa-lo-ních. Coøn ñoái vôùi 2 Theâ-sa-lo-ních, thì chính vì ngöôøi ta ñang soáng vaøo buoåi ñaàu thôøi khaûi huyeàn, neân caàn choáng laïi söï ñaûo loän voäi vaøng ñoái vôùi traät töï hieän höõu trong coäng ñoàng vaø trong xaõ hoäi (khöôùc töø lao ñoäng). Caàn xa traùnh (3,6) nhöõng ngöôøi muoán soáng trong daùng veû moät cuoäc chieán thaéng baây giôø chöa theå hieän vaø neáu caàn, thì caét ñöùt moïi giao tieáp vôùi hoï (3,14). Chính maøn choùt trong vôû kòch seõ bieán hoùa tình hình, nhöng ngöôøi ta chöa tôùi maøn aùp choùt ñaâu. Ta thaáy 2 Theâ-sa-lo-ních laø baûn vaên ñaàu tieân ñaõ gaëp nhö theá vaán ñeà maø ki-toâ giaùo seõ ñaët traõi qua caùc theá heä, bao laâu ki-toâ giaùo coøn suy tö veà nieàm tin vaø loøng troâng caäy cuûa mình trong khuoân khoå hình aûnh khaûi huyeàn.
Caû hai Thö Theâ-sa-lo-ních ñeàu laø nhöõng baèng chöùng coát yeáu veà Giaùo Hoäi coå thôøi, vaø veà loøng caäy troâng cuûa Giaùo Hoäi. Söï thieáu quaûng dieãn daøi veà tín lyù khoâng laøm cho hai thö aáy thaønh nhöõng baûn vaên haïng nhì ñaâu. Vì maëc daàu töông ñoái ñôn sô, nhöng chuùng nhaéc laïi taát caû nhöõng gì laø nieàm tin chung cho caùc ki-toâ höõu trong theá heä ñaàu vaø laø kinh nghieäm cuûa caùc vò thöøa sai tieân khôûi. Ñoù laø loøng yeâu thöông Thieân Chuùa ban ôn keâu goïi, chuû quyeàn toái cao cuûa Ñöùc Ki-toâ laø Ñaáng ngöôøi ta nhieät lieät mong Ngöôøi taùi laâm, taùc ñoäng traøn ñaày cuûa Thaùnh Linh trong lôøi coâng boá Tin Möøng vaø trong ñôøi soáng caùc coäng ñoàng, nieàm xaùc tín veà vieäc phuïc sinh, söï kieân taâm beàn chí khi phaûi gian nan baét bôù, tình huynh ñeä laøm cho caùc ki-toâ höõu vaø caùc coäng ñoàng lieân ñôùi vôùi nhau... Coù leõ naøo ki-toâ höõu khoâng kieân læ quay veà vôùi nguoàn maïch aáy? Coù leõ naøo hoï khoâng luoân luoân tìm thaáy ôû ñaây lôøi keâu môøi hoï soáng ngay trong thôøi ñaïi mình, cuøng moät nieàm caäy troâng, soáng moät caùch nhieät thaønh haêng haùi nhö caùc ki-toâ höõu thuôû ñaàu?