Tieåu Daãn Thö Göûi Tín Höõu Co-lo-xeâ
Ñöùc
Ki-toâ Taát
Caû Trong Taát Caû Moïi Loaøi
Noäi dung Thö
Khuoân khoå (duy coù boán chöông) vaø ngay quaûng dieãn thaàn hoïc cuûa Thö Co-lo-xeâ cuõng ñeàu vaén taét. Theo coå truyeàn, Thö naøy vaøo soå caùc Thö "vieát khi bò tuø".
Theo thoùi leä, Thö baét ñaàu baèng nghi leã môû thö (1,1-20): ñoù laø lôøi chaøo thaêm vaø taï ôn vì Tin Möøng tieán boä (3,8), roài caàu xin cho tín ñoà (9-12), tieáp theo ñoù laø baøi ca tuïng Ñöùc Ki-toâ laø Ñaàu vuõ truï vaø daïo cung cho caû laù Thö (13-20). Maáy c. 21-23 keâu goïi caùc ngöôøi nhaän Thö, roài töø lôøi keâu goïi chuyeån sang gôïi nhôù söù vuï toâng ñoà coù söù maïng theå hieän ñieàu ñaõ taùn döông trong baøi ca tuïng: T. Phao-loâ phaûi laøm cho lôøi vaø caùc ñau khoå Ñöùc Ki-toâ neân hoaøn taát, haàu baøy toû vinh quang Thieân Chuùa giöõa chö daân (1,24-2,5).
Töø 2,6 ñeán 3,4 laø lôøi daën coi chöøng, töùc laø lyù do khieán T. Phao-loâ gôûi Thö naøy. Ngaøi baùo ñoäng cho Giaùo ñoaøn thaáy nguy cô do nhöõng giaùo lyù cuûa maáy giaùo sö "laïc ñaïo" vöøa môùi ñeán Co-lo-xeâ vaø caùc ñieàu hoï chuû tröông laø phaûi tuaân haønh. ÔÛ trung taâm phaàn buùt chieán naøy laïi noåi leân baøi ca tuïng cuoäc toaøn thaéng maø caùc tín ñoà nhôø pheùp thanh taåy ñaõ ñöôïc tham döï vaøo (2,6-15) vaø laø neàn taûng cho söï töï do ki-toâ höõu ñöùng tröôùc moïi coá gaéng noâ leä hoùa (2,16-3,4).
Roài lôøi khuyeân xoay ra toång quaùt hôn (3,5-4,6) vaø laïi caên cöù vaøo pheùp thanh taåy. Tín ñoà ñaõ côûi loät con ngöôøi cuõ vaø maëc laáy con ngöôøi môùi. Ñôøi soáng Con Ngöôøi Môùi naøy theå hieän trong coäng ñoàng ki-toâ höõu baèng caùch aên neát ôû vaø baèng vieäc phuïng thôø (3,5-17).
Sau ñoù laø lôøi nhaén nhuû lieân quan tôùi nhöõng moái giao tieáp vôùi tha nhaân. Ñaây laø maáy böùc tranh coå truyeàn baøn veà cuoäc soáng gia ñình vaø xaõ hoäi. Cuoäc soáng aáy nay thaùp nhaäp vaøo "trong Chuùa" vaø nhôø ñaáy maø theâm yù nghóa môùi (3,18-4,1). Keát Thö laø lôøi keâu goïi tænh thöùc vaø caàu nguyeän (4,2-4), chæ daãn veà caùch giao thieäp vôùi ngöôøi ngoaøi ki-toâ giaùo (4,5-6) vaø moät chuoãi daøi caùc lôøi chaøo thaêm vaø lôøi daën caù nhaân (4,7-14), roài chaám döùt baèng lôøi chaøo sau heát cuûa T. Toâng ñoà (4,18).
Cuoäc khuûng hoaûng Co-lo-xeâ
1. Caùc söï kieän trong Thö. T. Phao-loâ tuø nhaân (4,3.10.18), gôûi Thö naøy cho ki-toâ höõu Co-lo-xeâ (1,2). Ngaøi chöa ñeán nôi aáy bao giôø (1,4; 2,1). Co-lo-xeâ thuoäc xöù Phy-gia (Tieåu AÙ), caùch EÂ-pheâ-soâ 200 caây soá ngaøn veà phía ñoâng. Trong khi T. Phao-loâ löu truù laâu daøi taïi EÂ-pheâ-soâ (Cv 19), moân ñeä ngaøi laø EÂ-pa-pha, goác thaønh Co-lo-xeâ (4,12), ñaõ thieát laäp coäng ñoaøn Co-lo-xeâ (1,7) ñoàng thôøi vôùi hai coäng ñoaøn Hia-ra-po-li vaø Lao-ñi-keâ (4,13), laø hai thaønh laân caän, cuøng ôû trong thung luõng Ly-cuùt. Lao-ñi-keâ vaøo soá "Baûy giaùo ñoaøn" Tieåu AÙ coù nhaéc ñeán trong saùch Khaûi huyeàn (1,11; 3,14) vaø ngöôøi ta töôûng thaønh aáy ñaõ coù theå laø ngöôøi nhaän "Thö EÂ-pheâ-soâ" (Co 4,16; x. Tieåu daãn vaøo Ep). Theo lôøi leõ trong Thö, thì T. Phao-loâ ñöôïc oâng EÂ-pa-pha ñeán thaêm trong tuø vaø baùo tin cho bieát tình hình khuûng hoaûng Giaùo ñoaøn Co-lo-xeâ (4,7), lieàn sai oâng Ty-kích coù leõ mang theo laù Thö naøy (4,7-8; x. Ep 6,21) vaø oâng O-neâ-sim (4,9). Hoï seõ thoâng ngoân thay ngaøi trong côn thöû thaùch, caùc Giaùo ñoaøn khoâng phaûi do ngaøi saùng laäp ñaây ñang phaûi chòu vaø chính ngaøi khoâng theå tröïc tieáp can thieäp, vì ñang bò caàm tuø.
2. Cuoäc ñaáu tranh thaàn hoïc vaø taâm linh. T. Phao-loâ ñaõ gaëp nhieàu noãi khoù khaên. Nhöng khaùc vôùi ñieàu ñaõ xaûy ra taïi Co-rin-toâ hay laø Ga-laùt, hình nhö ôû ñaây vaán ñeà caù nhaân (ñua tranh hay choáng ñoái vieäc toâng ñoà cuûa T. Phao-loâ) khoâng ñoùng vai troø quyeát ñònh. Duø ñaõ coù nhieàu baøi nghieân cöùu, nhöng chuùng ta vaãn chöa bieát roõ noäi dung caùc tö töôûng tuyeân truyeàn taïi Co-lo-xeâ. Taøi lieäu coù ñöôïc laø do Thö naøy cung caáp. Nhöng caùc lôøi leõ trong Thö thöôøng laïi aùm chæ maø thoâi vaø maáy danh töø chuyeân moân ñoái vôùi ta vaãn coøn toái nghóa. Ñoâi khi ta raát khoù phaân bieät chæ daãn naøo ñoù caàn phaûi gaùn cho caùc giaùo sö môùi meû kia hay noù dieãn taû phaùn ñoaùn cuûa T. Toâng ñoà (v.d. 2,18.21.23). Khuynh höôùng caên baûn cuûa traøo löu naøy laø tìm moät thöù vöôït quaù Tin Möøng do caùc T. Toâng ñoà rao giaûng. Nhöõng suy tö veà theá giôùi caùc thieân thaàn, nhöng thöïc haønh tu thaân khaéc khoå vaø vieäc tuaân giöõ caùc ñieàu luaät Moâi-sen laø nhöõng caùi caàn phaûi boå tuùc cho nieàm tin vaøo Ñöùc Ki-toâ vaø seõ thoâng ban cho tín ñoà söï hieåu bieát cao sieâu veà caùc huyeàn nhieäm cuøng giuùp hoï soáng toâng giaùo cho thích hôïp hôn vôùi caùc tín ñieàu mình khaùt voïng. Ta laïi gaëp ôû ñaây ít nhieàu neùt trong thöù "tin möøng do-thaùi hoùa", maø T. Phao-loâ ñaõ taán coâng trong Thö Ga-laùt. Nhöng ñoù laø moät thöù tin möøng do-thaùi hoùa ñaõ bieán chuyeån roài vaø in nhieàu daáu veát bí truyeàn hôn. Ta nhaän ra ôû ñaây nhöõng khuynh höôùng seõ ñöa tôùi caùc heä thoáng suy tö veà thuyeát ngoä ñaïo trong theá kyû thöù 2. Moät ngöõ vöïng môùi naûy ra, maø ta coøn gaëp laïi daáu veát nôi nhöõng saùch vieát sau trong Taân Öôùc vaø ôû ngoaøi Taân Öôùc nöõa.
Caùc ñaëc tính Thö
Vì in veát cuoäc chaïm traùn naøy, neân Thö Co-lo-xeâ chaéc chaén laø ñoäc ñaùo hôn caùc Thö tröôùc cuûa T. Phao-loâ.
a) Ta thaáy theå vaên ñaõ ñoåi thay, maø Thö EÂ-pheâ-soâ coøn taêng cöôøng theâm nöõa.Ñoù laø nhöõng danh töø ñoàng nghóa choàng chaát leân nhau, caùc boå ngöõ theo nhau doàn daäp, nhöõng lôøi quaûng dieãn phuïng töï (1,3; 8,9-20), nhöõng caâu ñoâi khi toái nghóa hoaëc khoâng xuoâi (2,18-19. 20-23), nhieàu caâu xen keõ, nhieàu kieåu noùi phaàn töø hay laø duøng quan heä ñaïi danh töø...
b) Veà ngöõ vöïng, cuõng thaáy chuyeån hoùa. Nhöõng danh töø T. Phao-loâ ñaõ duøng, nay laïi keát tinh tö töôûng moät caùch chöa töøng thaáy. Ñoù laø nhöõng danh töø ñaàu, thaân theå, quyeàn bính vaø naêng quyeàn, nhöõng nguyeân toá theá gian, huyeàn nhieäm, cheá ñoä, vieân maõn; khoân ngoan, phong phuù, hieåu bieát, v.v. (coù theå ghi nhaän aûnh höôûng maïnh meõ caùc saùch khoân ngoan). Danh töø thaùnh höõu noåi baät hôn duøng ñeå goïi ki-toâ höõu.
c) Chính tö töôûng cuõng bieán thieân, ñoâi khi gaàn nhö khoâng coøn thaáy, nhöng loan baùo nhöõng vieãn aûnh môùi. Ta seõ ghi nhaän nhaát laø nhöõng neùt nhaán maïnh vaø thay ñoåi sau ñaây:
- vieäc toân vinh Ñöùc Ki-toâ, môû roäng tôùi toaøn theå vuõ truï bao la: ca tuïng Ñöùc Ki-toâ laø Ñaàu cuûa vuõ truï vaø cuûa caùc quyeàn naêng vaø laø Ñaàu Giaùo Hoäi;
- quan nieäm veà Giaùo Hoäi ñoåi thay: yù töôûng thaân theå nôi 1C 12 ñaõ dieãn taû söï nhaát trí giöõa caùc phaàn khaùc nhau trong loøng Coäng ñoàng, nay cuõng môû roäng tôùi kích thöôùc toaøn theå vuõ truï; Giaùo Hoäi (Thaân theå) phaân bieät vôùi Ñöùc Ki-toâ (Ñaàu) caùch roõ raøng hôn ôû 1C;
- caùc phaïm truø khoâng gian (treân cao döôùi thaáp) laán aùt hôn caùc phaïm truø thôøi gian vaø caùnh chung. Ñaët Vöông quoác beân treân chuùng ta nhö moät thöïc taïi troåi vöôït treân ta (1,13; 3,1-4) hôn laø ôû tröôùc maët ta nhö laø moät thöïc taïi ñang ñeán (x. Mc 1,15).
- Thaàn hoïc veà pheùp thanh taåy do ñoù cuõng ñoåi thay khaù nhieàu. ÔÛ Rm 6,T. Phao-loâ ñaõ dieãn taû söï ta keát hieäp vôùi caùi cheát cuûa Ñöùc Ki-toâ ôû thì quaù khöù vaø söï ta thoâng phaàn vaøo vieäc soáng laïi cuûa Ñöùc Ki-toâ ôû thì töông lai. Coøn Thö Co-lo-xeâ thì quaû quyeát raèng ngöôøi thuï taåy ñaõ cheát vaø ñaõ soáng laïi vôùi Ñöùc Ki-toâ roài (x. 2,12; 3,1).
- YÙ nieäm vieân maõn, caùc ñeà taøi khoân ngoan vaø soi saùng thay theá cho caùc yù nieäm phaùp lyù laø caùi tröôùc ñaây T. Phao-loâ ñaõ cho lieân hôïp vôùi taùc ñoäng cuûa Thaùnh Linh. Tin Möøng höôùng tôùi choã trôû neân "Huyeàn nhieäm".
Moïi neùt aáy seõ taùi hieän trong Thö EÂ-pheâ-soâ: nhöõng töông ñoàng veà theå vaên vaø tö töôûng giöõa hai Thö laøm thaønh moät vaán ñeà ñaëc bieät (x. Tieåu daãn vaøo Ep).
Tính chính toâng
Nhöõng yeáu toá chính caàn löu yù tôùi laø nhöõng ñieåm sau ñaây:
1. Caùc tieâu chuaån vaên chöông vaø thaàn hoïc, chuùng toâi vöøa toùm taét treân ñaây. Tuøy theo taàm quan troïng ta gaùn cho chuùng vaø tuøy theo ta nhaán maïnh nhieàu hôn vaøo nhöõng neùt töông ñoàng hay dò bieät ñoái vôùi nhöõng Thö kia, ta seõ coi Thö laø taùc phaåm cuûa T. Toâng ñoà ñaõ ñaït tôùi cuoái ñôøi ngaøi, hoaëc nhö taùc phaåm cuûa moät thô kyù hay moät moân ñoà tröïc tieáp cuûa ngaøi, hay laø nhö taùc phaåm veà sau cuûa nhoùm maø moät ít ngöôøi ñaõ goïi laø "tröôøng phaùi T. Phao-loâ".
2. Caùc söï kieän giuùp ta xaùc ñònh moái töông quan giöõa Thö Co-lo-xeâ vaø caùc Thö kia. Caùc moái töông quan thaät laø phieàn phöùc, vì Thö Co-lo-xeâ coù hoï haøng vôùi nhöõng Thö thuoäc ngaøy thaùng khaùc nhau. Ví duï nhö ñeà taøi "nguyeân toá theá gian" vaø maáy kieåu noùi laøm cho Thö Co-lo-xeâ gaàn vôùi Thö Ga-laùt (x. Ga 4,1-11 vaø Co 2,6-23). Ñaøng khaùc, Thö Co-lo-xeâ cuøng vôùi Thö Phi-leâ-moân vaø Thö EÂ-pheâ-soâ laøm thaønh moät nhoùm maø ñaëc ñieåm laø coù cuøng moät tình hình nhö nhau: T. Phao-loâ ñang bò tuø (Plm 9.10.13.23; Ep 3,1; 4,1; 6,20), uûy cho oâng Ti-kích vaø O-neâ-sim moät söù maïng töông töï (Plm 12; Ep 6,21-22). Thö Co-lo-xeâ laïi khoâng phaûi laø chaúng lieân heä gì vôùi Thö Phi-líp, laø moät böùc Thö khaùc vieát khi bò tuø. Nhöng caùc yeáu toá naøy khoâng phaûi laø quyeát ñònh vaø ta coù theå xeùt tôùi vieäc caùc Thö vay möôïn laãn nhau.
3. Baûn chaát xaùc ñònh cuûa côn khuûng hoaûng Co-lo-xeâ. Nhöng ôû ñaây nöõa, thaät khoù ñöa ra moät ngaøy thaùng chaéc chaén. Tính hoà ñoà cuûa maáy caâu aùm chæ veà nhöõng giaùo lyù vaø nhöõng thöïc haønh, thôøi gian caùc hieän töôïng oâ nhieãm giöõa nieàm tin ki-toâ giaùo vaø caùc traøo löu tieàn ngoä ñaïo khoâng cho pheùp ta noùi chaéc cuoäc xung ñoät ñaõ xuaát hieän vaøo ñuùng luùc naøo.
Baèng vaøo toaøn theå caùc söï kieän treân ñaây, ngöôøi ta ñaõ neâu ba maãu giaûi quyeát sau ñaây:
a) YÙ kieán thoâng thöôøng ñaët Thö Co-lo-xeâ vôùi Thö Phi-leâ-moân vaø Thö EÂ-pheâ-soâ cuõng nhö Thö Phi-líp vaøo phaàn cuoái söù vuï T. Phao-loâ, töùc vaøo thôøi gian ngaøi bò tuø laàn thöù nhaát taïi Roâ-ma (töø naêm 61 ñeán 63). Thö Co-lo-xeâ laø baûn phaùc hoïa veà toång hôïp thaàn khoa cuûa ngaøi vaø Thö EÂ-pheâ-soâ seõ khai trieån theâm cho ñuùng möùc: tö töôûng T. Toâng ñoà vöôn cao hôn vaø nhìn xa hôn, ñeå toû ra yù nghóa bao la phoå theá cuûa Thaùnh giaù vaø cuûa vieäc Toân vinh Ñöùc Ki-toâ, ñeå baøy toû ra nhöõng lieân quan toät cuøng cuûa Huyeàn nhieäm cöùu thoaùt ôû trong Giaùo Hoäi. Ñoù laø lyù do giaûi thích vì sao toång hôïp môùi naøy cuûa giaùo lyù T. Phao-loâ ñaõ thay theå vaên vaø vieãn aûnh. Giaû thuyeát bieân soaïn Thö Co-lo-xeâ trong khi bò tuø taïi Xeâ-sa-reâ (töø naêm 58 ñeán 60) cuõng ôû vaøo khung caûnh lòch söû töông töï nhö theá. Ñaøng khaùc cuoäc khuûng hoaûng Ga-laùt laïi toû cho ta thaáy vieäc chuyeån hoùa tö töôûng ñaõ coù theå thöïc hieän khaù sôùm kia.
b) Trong soá caùc ngöôøi chuû tröông chính T. Phao-loâ ñaõ vieát Thö naøy, nhieàu ngöôøi ñaët Thö Co-lo-xeâ cuøng vôùi Thö Phi-leâ-moân vaø Thö Phi-líp, khoâng phaûi vaøo cuoái, nhöng vaøo chính trung taâm hoaït ñoäng truyeàn giaùo vaø thö tín cuûa T. Phao-loâ, giöõa caùc Thö vieát vaøo kyø löu truù laâu daøi taïi EÂ-pheâ-soâ (töø naêm 54 ñeán 57), vì trong thôøi kyø aáy, ta coù theå giaû thieát laø ngaøi ñaõ coù bò tuø (veà caùc noãi khoù khaên cuûa T. Phao-loâ ôû thaønh naøy, x. 1C 15,32; 2C 8-10). Nhö theá thì giaûi thích ñöôïc nhöõng moái lieân laïc gaàn guõi vaø lieân læ giöõa T. Toâng ñoà vôùi caùc Giaùo ñoaøn mieàn aáy, nhöng laïi khoâng toân troïng khoaûng thôøi gian caàn thieát ñeå soaïn Thö Co-lo-xeâ vaø boù buoäc phaûi luøi Thö EÂ-pheâ-soâ laïi, vì trong tröôøng hôïp naøy thöôøng coi laø Thö EÂ-pheâ-soâ khoâng phaûi do T. Phao-loâ vieát.
c) ÔÛ ñaàu muùt kia, coù nhöõng ngöôøi chuû tröông laø tình hình Giaùo Hoäi, noäi dung vaø hình thöùc laù Thö ñoøi ta phaûi coi Thö Co-lo-xeâ laø moät baûn vaên ñaïi dieän cho theá heä sau caùc T. Toâng ñoà. Nhöõng lo laéng veà caùnh chung ñaõ môø daàn vaø ñöùng tröôùc nhöõng taán coâng ñaàu tieân cuûa thuyeát ngoä ñaïo, Giaùo Hoäi naïi tôùi quyeàn bính caùc T. Toâng ñoà, baèng caùch hôïp thöùc hoùa söù vuï vaø lôøi giaûng oâng EÂ-pa-pha nhaân danh T. Phao-loâ. Ñoàng thôøi laù Thö seõ toû cho ta taàm thöùc cao troïng cuûa oâng ñoái vôùi ki-toâ höõu vaøo thôøi cuoái theá kyû thöù nhaát (x. 2P 3,15-16).
Giaù trò Thö
Tuy yù kieán coù theå khaùc nhau veà ngaøy thaùng vaø taùc giaû laù Thö, nhöng laïi gaëp nhau ñeå nhìn nhaän laø Thö Co-lo-xeâ caên baûn noái tieáp söù ñieäp T. Phao-loâ ñaõ trình baøy trong nhöõng hoaøn caûnh khaùc: chuùng ta ñöôïc ñaày traøn vieân maõn trong Ñöùc Ki-toâ. Ngaøi laø taát caû cho chuùng ta ñöôïc neân coâng chính (Ga-laùt vaø Roâ-ma), laø taát caû choù soá meänh chuùng ta, cho caùi cheát vaø söï soáng chuùng ta (Co-lo-xeâ). Coi chöøng, chôù quay veà vôùi nhöõng chi tieát Leà Luaät Moâi-sen, vì nhö theá laø trôû laïi vôùi ñích noâ leä khi tröôùc (Ga)! YÙ töù, ñöøng coù thôø phuïng quyeàn naêng naøo ôû beân caïnh, beân treân hay beân döôùi quyeàn toái thöôïng cuûa Ñöùc Ki-toâ: vì nhö theá laø quay veà laøm noâ leä (Co)! Cuøng moät baøi ca tuïng söï töï do cuûa ki-toâ höõu ñöôïc xöôùng leân. Cuøng baét buoäc phaûi naïi ñeán pheùp thaùnh taåy nhö laø bieán coá khoâng theå phaûn hoài, ñaõ röùt chuùng ta khoûi moïi hình thöùc coâng chính (Ga, Rm) vaø khoûi moïi quyeàn haønh khaùc vôùi quyeàn haønh cuûa Ñöùc Ki-toâ (Co). Vaø xem ra töø ngoân ngöõ tröôùc kia in daáu veát thôøi gian vaø söï troâng chôø Chuùa ñeán, nay ñaõ chuyeån sang ngoân ngöõ bò chi phoái bôûi khoâng gian vaø vieäc toân vinh Ñöùc Ki-toâ laø Ñaàu vuõ truï, nhöng tröôùc sau cuõng ñeàu coù yù coâng boá cuøng moät ñieàu: ñoù laø Ñöùc Ki-toâ ñaõ cheát vaø ñaõ phuïc sinh döùt khoaùt haún moät laàn; vaø cuõng döùt khoaùt haún moät laàn chuùng ta ñaõ ñöôïc keát hieäp vôùi Ñöùc Ki-toâ. Ñôøi soáng chuùng ta ñaõ lieân keát vôùi ñôøi soáng cuûa Ngöôøi, neân ñöôïc ñoùng ñoàn moät caùch oanh lieät ngay taän "choán thieân cung", nôi caùc quyeàn naêng coù theå ñe doïa ôn giaûi phoùng chuùng ta. Khoâng phaûi noùi theá ñeå xui giuïc chuùng ta thoaùt ly, troán laùnh traùch nhieäm, nhöng chính laø ñeå daãn chuùng ta vaøo cuoäc soáng chính toâng trung thöïc, nhö phaàn cuoái Thö chöùng minh ñieàu aáy.
Thoaït nhìn, khoâng coù chi xa vôùi chuùng ta cho baèng maáy lôøi aùm chæ veà quyeàn naêng ôû thieân giôùi, laø caùc thieân thaàn vaø naêng löïc ñieàu khieån söï xoay vaàn caùc tinh tuù vaø caùc dieãn tieán cuûa soá kieáp ngöôøi traàn. Khoâng coù chi kyø cuïc cho baèng nhöõng truyeàn daïy veà ñoà aên thöùc uoáng hay nhöõng thöïc haønh leã nghi maø ki-toâ höõu Co-lo-xeâ ñaõ bò caùm doã tuaân theo. Nhöng neáu ta bieát laéng nghe phaàn naøo nhöõng caâu hoûi ñoù vaø hieåu cho thaâm saâu lôøi giaûi ñaùp cuûa T. Toâng ñoà, ta môùi hieåu ñöôïc aûnh höôûng cuûa laù Thö naøy. Caùc quyeàn naêng hieän giôø ñaõ thay hình ñoåi teân, nhöõng caùch ta coá gaéng ñeå laáy loøng hay ñeå thoaùt ly nhöõng quyeàn naêng aáy, khoâng coøn y heät nhö xöa nöõa, theá nhöng ngöôøi Co-lo-xeâ laø anh em vôùi chuùng ta. Con ngöôøi thuoäc theá kyû 20, caû con ngöôøi ki-toâ höõu, hieän nay caûm thaáy noãi khoù khaên töông töï. Ñaáy laø khoù töï bieát mình coù traùch nhieäm. Hoï caûm thaáy mình nhö caùi troø chôi bò chi phoái do caùc naêng löïc ñang loâi keùo ñòa caàu theo ñaø tieán hoùa khoâng theå phaûn hoài. Ôn cöùu ñoä khoâng coøn theå do nguyeân caù nhaân tuaân haønh moät leà luaät hay moät luaân lyù maø ngöôøi ta thöôøng töø khöôùc, nhöng ôû taïi vieäc thoaùt ly khoûi con traên tha hoùa toái nguy ñang sieát chaët laáy chuùng ta hieän giôø! Caû ñoái vôùi chuùng ta cuõng ñaët vaán ñeà quyeát ñònh veà moái töông quan giöõa Ñöùc Ki-toâ vaø vuõ truï: coù theå coù lieân laïc giöõa caùc ñieàu ta thoaùng nhìn thaáy veà vuõ truï vaø Tin Möøng ñaõ ñöôïc rao giaûng vaø ñoùn nhaän hay chaêng?