Tieåu Daãn Thö 1 Göûi Tín Höõu Coâ-rin-toâ
Ñöùc
Kitoâ Cao Minh Thieân Chuùa
Coäng ñoaøn Coâ-rin-toâ
T. Phao-loâ ñaõ soáng möôøi taùm thaùng ôû Coâ-rin-toâ ñeå loan baùo Tin Möøng taïi ñoù (Cv 18,1-8), töø naêm 50 ñeán 52. Theo moät soá ngöôøi öôùc löôïng, tuy khoâng chaéc laém, thì daân soá Co-rin-toâ thôøi aáy coù hôn nöûa trieäu ngöôøi, maø hai phaàn ba laø noâ leä. Bò phaù huûy naêm 146 tröôùc Coâng nguyeân, roài moät traêm naêm sau ñöôïc oâng Xeâ-sa-reâ taùi thieát, ñoù laø moät thaønh thò môùi, seõ thònh vöôïng phi thöôøng nhôø vò trí ñòa lyù vaø hai cöûa bieån, moät laø Ken-cô-reâ treân bieån EÂ-gieâ (vònh Sa-roâ-ních), hai laø Leâ-cheâ, treân bieån A-di-a-tích (vònh Co-rin-toâ).
Co-rin-toâ coù hai ñaëc tính trong ñôøi soáng nhöõng cöûa bieån lôùn thuoäc baát cöù thôøi ñaïi naøo. Moät laø daân cö goàm moïi noøi gioáng, moïi toâng giaùo pha troän vôùi nhau, hai laø ñôøi soáng xa hoa buoâng tuoàng cuûa nhöõng ngöôøi thuûy thuû ham meâ tìm laïc thuù, sau nhöõng thaùng vöôït bieån laâu daøi. Vieäc toân thôø chính yeáu taïi Co-rin-toâ laø thôø thaàn A-pho-ñi-toâ. Coù moät ñeàn thôø kính daâng cho thaàn aáy, maø nhaân vieân trong ñeàn chuyeân ngheà maõi daâm thaàn thaùnh. Ngay thôøi A-rít-to-phan kieåu noùi "soáng theo loái Co-rin-toâ" ñaõ coù nghóa xaáu xa roài. Haäu quaû ngöôøi ta coù theå thaáy tröôùc ñöôïc laø thieåu soá thì giaøu coù tha hoà pheø phôõn, coøn ña soá thì ngheøo xaùc ngheøo xô. Sau heát thaønh thò töù chieán naøy laø moät trung taâm tinh thaàn goàm coù ñaïi dieän cuûa moïi gia ñình trí thöùc. Vaøo theá kyû thöù hai, moät nhaø tu töø daõ coù theå khen Co-rin-toâ vì coù nhieàu tröôøng hoïc, nhieàu trieát gia vaø nhieàu vaên só, maø baát luaän ôû goùc phoá naøo ngöôøi ta cuõng ñeàu gaëp thaáy. Co-rin-toâ laø moät trung taâm toâng giaùo, trong ñoù caùc loaïi toân thôø huyeàn bí cuûa Ñoâng phöông coù söùc loâi cuoán raát nhieàu.
Coäng ñoaøn ki-toâ höõu do lôøi T. Phao-loâ rao giaûng qui tuï ôû Co-rin-toâ goàm coù nhöõng thaønh phaàn phaûn aûnh ñuùng tình hình thò xaõ aáy. Coù nhöõng ngöôøi giaøu vaø nhöõng ngöôøi ngheøo (11,21-22), nhöng soá ngöôøi treân thaät laø ít (1,26), coøn toaøn theå goàm nhöõng ngöôøi heøn keùm, nhöõng teân noâ leä (7,21), noùi taét laø nhöõng keû bò ngöôøi ta khinh reû (1,28).
Nhöõng ki-toâ höõu aáy laøm thaønh moät coâng ñoaøn soáng ñoäng vaø soát saéng, nhöng raát deã bò loâi keùo theo ñaø hö hoûng trong neáp soáng xung quanh mình: naøo trai gaùi buoâng tuoàng (6,12-20), naøo caõi coï theo trieát lyù daân ngoaïi leùn vaøo Hoäi Thaùnh döôùi hình thöùc lôùp sôn ki-toâ giaùo beân ngoaøi (1,19-2,10) vaø laøm sai laïc nhöõng xaùc tín caên baûn trong nieàm tin môùi (ch. 15), naøo söùc thu huùt cuûa caû caùc toâng giaùo huyeàn bí maø nhöõng bieåu loä voâ traät töï chöïc taùi dieãn trong caùc buoåi hoäi ki-toâ giaùo (14,26-38). Maàm caây ki-toâ giaùo laønh maïnh vaø cöôøng traùng, nhöng reã noù baùm vaøo maûnh ñaát khoâng ñoàng nhaát vôùi mình. Ñoù laø tình caûnh baát bình thöôøng, neân ñöôïc Thaùnh Linh ñeán phuø trôï, phaân phaùt nhieàu ôn hueä phi thöôøng (12-14) vaø trong caùc Thö ngaøi vieát, T. Phao-loâ tìm caùch thay ñoåi ñi, nhôø cung caáp cho maàm caây non chaát maàu ki-toâ giaùo noù coøn thieáu thoán.
Ñoù laø ñieàu laøm cho Thö naøy ñaùng löu taâm. Ñoïc Thö, ta thaáy roõ caùc vaán ñeà ñaët ra do vieäc ñöùc tin ki-toâ giaùo aên reã vaøo moät neàn vaên hoùa daân ngoaïi vaø nhöõng phöông theá T. Phao-loâ duøng ñeå giaûi quyeát caùc vaán ñeà naøy.
Caùc hoaøn caûnh ñoøi gôûi böùc Thö
Xin ghi laïi vaén taét nhöõng bieán coá theo nhau töø khi T. Phao-loâ rao giaûng taïi Co-rin-toâ laàn thöù nhaát tôùi khi ngaøi gôûi Thö Co-rin-toâ naøy. Khi traåy ñi roài, T. Phao-loâ vaãn lieân laïc vôùi coäng ñoaøn ngaøi ñaõ saùng laäp. Nhôø 5,9-13, ta bieát laø tröôùc Thö 1C ñaõ coù moät Thö khaùc (thöôøng goïi laø Thö tieàn qui ñieån) hieän nay ta khoâng coøn giöõ ñöôïc. Trong Thö ñoù, T. Phao-loâ coù baøn veà nhöõng moái töông quan giöõa ki-toâ höõu vaø nhöõng "keû buoâng tuoàng". Moät ít pheâ bình gia tröôûng laø coù moät ñoaïn Thö aáy ghi laïi ôû 2C 6,14-7,1. Coù leõ ñoù laø ñaùp laïi moät böùc Thö giaùo ñoaøn Co-rin-toâ ñaõ gôûi ñaët ra moät soá caâu hoûi vaø T. Phao-loâ ñaõ traû lôøi. Ñaøng khaùc, nhôø töôøng thuaät trong saùch Coâng vuï (18,24-28), ta bieát raèng coäng ñoaøn Co-rin-toâ ñaõ tieáp ñoùn moät nhaø giaûng thuyeát ki-toâ giaùo raát coù giaù trò laø oâng A-po-loâ, moät ngöôøi Do-thaùi goác ôû thaønh A-leùc-xan-di, ñaõ theo nieàm tin môùi vaø taïi EÂ-pheâ-soâ ñaõ döùt khoaùt trôû laïi vôùi Ñöùc Ki-toâ nhôø oâng A-qui-la vaø baø Phi-ca vaø ñöôïc oâng baø gôûi thô giôùi thieäu khi oâng aáy traåy ñi thaønh Co-rin-toâ. Saùch Coâng vuï xaùc ñònh theâm raèng oâng A-po-loâ laø ngöôøi lôïi khaåu, thoâng thaïo Thaùnh Kinh vaø taïi Co-rin-toâ oâng giuùp ñôõ Giaùo ñoaøn nhieàu laém, caùch rieâng laø trong nhöõng cuoäc tranh luaän vôùi ngöôøi Do-thaùi. Coù leõ oâng taøi gioûi hôn, neân T. Phao-loâ bò ngöôøi ta cheâ laø thieáu lôïi khaåu (2C 10,10). Ta deã hieåu ñoù laø lyù do laøm cho xuaát hieän moät beø naïi tôùi oâng A-po-loâ vaø tranh giaønh vôùi nhoùm tín ñoà töï xöng laø moân ñeä T. Phao-loâ (1,12). Haún laø oâng A-po-loâ khoâng uûng hoä vieäc hình thaønh nhoùm ñoù, vì oâng ôû laïi Co-rin-toâ chaúng bao laâu vaø khi T. Phao-loâ vieát Thö 1C thì oâng ñang löu truù ôû EÂ-pheâ-soâ vôùi ngaøi vaø töø choái khoâng chòu quay veà Co-rin-toâ, maëc duø T. Toâng ñoà khuyeân nhuû. Haún laø vì oâng khoâng muoán ra veû nhö öng thuaän beø phaùi naïi ñeán mình (16,12). Ñoái laäp vôùi beø oâng A-po-loâ, laø beø T. Phao-loâ, beø T. Pheâ-roâ vaø beø Ñöùc ki-toâ (1,12). Nhoùm thöù nhaát coù leõ thaønh bôûi nhöõng tín ñoà thaùn phuïc T. Phao-loâ vaø quyeán luyeán ngaøi caùch rieâng theo oùc phe ñaûng. Nhoùm thöù hai xuaát hieän sau khi nhöõng ki-toâ höõu naïi tôùi T. Pheâ-roâ coù dòp gheù qua Co-rin-toâ (Keâ-pha laø teân A-ram cuûa ngaøi, dòch sang tieáng Hi-laïp laø Petros). Coù leõ chính T. Pheâ-roâ cuõng ñeán thaønh Co-rin-toâ nöõa. Vì theo 9,5, hình nhö giaùo höõu Co-rin-toâ bieát roõ ngaøi. Coøn beø Ñöùc Ki-toâ, thì ngöôøi ta ñaõ neâu ra nhieàu giaû thuyeát raát khaùc nhau: naøo nhoùm tín ñoà Do-thaùi hoùa chæ muoán nhìn nhaän Ñöùc Gieâ-su laø Ñaáng Meâ-xi-a Do-thaùi, naøo nhoùm ngoä ñaïo duy linh, chuû tröông mình chæ leä thuoäc vaøo Thaàn Linh cuûa Ñöùc Ki-toâ, vaø phuû nhaän moïi toå chöùc, moïi coäng ñoaøn Hoäi Thaùnh v.v. Coù leõ nhoùm naøy thaät söï khoâng xuaát hieän bao giôø, vì kieåu noùi "toâi thuoäc veà Ñöùc Ki-toâ" (1,12) coù theå chæ laø ñieàu nhaän xeùt cuûa moät ngöôøi sao cheùp, roài veà sau caâu aáy xen vaøo baûn vaên hoaëc laø caâu T. Phao-loâ traû lôøi nhöõng töï ñaéc töï cao cuûa caùc ngöôøi theo maáy beø phaùi kia. Nhöõng chia reõ naøy coù lieân quan tôùi söùc thu huùt taïi Co-rin-toâ do thöù khoân ngoan bí truyeàn vöøa coù tính trieát hoïc, vöøa coù veû thaàn bí gaây neân. Chính vì theá, maø trong thö ngaøi, T. Phao-loâ noái keát hai ñeà taøi chia reõ vaø khoân ngoan laàm laïc aáy vôùi nhau, vaø ñoái laäp vôùi söï khoân ngoan aáy laø söï khoân ngoan cuûa Ñöùc Ki-toâ, söï khoân ngoan cuûa Thaùnh giaù (1,10-3,4).
Tình theá nguy ngaäp aáy haún laø ñaõ ñeán tai T. Phao-loâ, khi ngaøi löu truù taïi EÂ-pheâ-soâ, trong cuoäc haønh trình truyeàn giaùo thöù ba cuûa ngaøi (Cv 19), tröôùc laø nhôø oâng A-po-loâ, sau laø laø nhôø caùc ngöôøi nhaø Cô-lo-eâ (x. 1,11). Ngaøi coøn bieát nhieàu tin ñaùng lo ngaïi khaùc, haún laø do cuøng moät ñöôøng daây. Ñoù laø tröôøng hôïp moät ngöôøi loaïn luaân soáng vôùi baø dì gheû (5,1-13), caùc vuï ki-toâ höõu kieän nhau tröôùc toøa aùn ngöôøi ngoaïi giaùo (6,1-11), nhöõng noá buoâng tuoàng (6,12-20), nhöõng roái loaïn trong khi cöû haønh pheùp Suøng AÂn vaø trong caùc phieân hoäi phuïng thôø (11,2-34), nhöõng giaùo lyù sai laïc veà vieäc keû cheát soáng laïi (15). Ñaøng khaùc chính ngöôøi Co-rin-toâ cuõng xin T. Phao-loâ can thieäp vì hoï ñaõ vieát thö cho ngaøi veà moät soá vaán ñeà. Ta coù theå noùi chaéc ñieàu aáy veà söï ñoàng trinh vaø hoân nhaân (x. 7,1); ta coù caû lyù do giaû thieát nhö vaäy veà vieäc aên thòt cuùng ngaãu töôïng: coù ñöôïc pheùp aên hay khoâng (x. 8,1)? hoaëc veà caùc ôn hueä linh thieâng: phaåm traät caùc aân hueä ñoù theá naøo, xöû duïng laøm sao (x. 12,1). Nhöõng nguyeân toá naøy laøm thaønh nhöõng vaán ñeà khaùc nhau T. Phao-loâ ñeà caäp ñeán trong Thö ngaøi. T. Toâng ñoà muoán söûa chöõa caùc ñieàu laïm duïng, taùi thieát söï bình an hoøa hôïp trong coäng ñoàng, traû lôøi nhieàu vaán ñeà do ñôøi soáng ki-toâ höõu ñaët ra cho tín ñoà ôû Co-rin-toâ. Coù theå coi Thö naøy ñaõ vieát vaøo muøa xuaân naêm 56 (x. aùm chæ leã Vöôït qua ôû 5,7-8).
Löôïc ñoà Thö vaø nhöõng phöông thöùc bieân soaïn
Khaùc vôùi Thö Roâ-ma chaúng haïn, ngöôøi ta khoâng bao giôø tranh luaän veà vieäc phaân chia Thö 1 Co-rin-toâ thaønh nhieàu phaàn nhoû; vì ñoù laø ñieàu quaù hieån nhieân T. Phao-loâ chæ laàn löôït baøn ñeán caùc ñeà taøi ñan cöû treân naøy. Phaûi chaêng coù theå gom caùc phaàn nhoû aáy thaønh nhöõng phaàn lôùn hôn? Ngöôøi ta thöôøng ñeà nghò löôïc ñoà hai phaàn: moät laø söï chia reõ vaø söï gaây vaáp phaïm (1-6), hai laø giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà do ñôøi soáng coäng ñoaøn ñaët ra (7-15). Thöïc söï khoâng chaéc vieäc ñi kieän nôi toøa aùn ngoaïi giaùo (6,1-11) laø ñieàu "gaây vaáp phaïm" nhieàu hôn nhöõng chia reõ trong vieäc cöù haønh pheùp Suøng AÂn (11,17-34) hay thaùi ñoä nhöõng ngöôøi laøm cho keû yeáu ñöùc tin bò vaáp phaïm (8,7-13). Toát hôn neân nhaän laø T. Phao-loâ ñaõ baøn tôùi caùc ñeà taøi khaùc nhau trong Thö naøy, tuøy theo thöù töï noù xuaát hieän trong tö töôûng ngaøi. Nhö theá ta coù nhöõng phaàn khoù sau ñaây, maø khoâng theå noùi laø löôïc ñoà theo nghóa chaët:
- Chaøo thaêm vaø taï ôn 1,1-9.
1. Caùc beø ñaûng trong coäng ñoaøn Co-rin-toâ (1,10-4,21).
2. Tröôøng hôïp loaïn luaân (5,1-13).
3. Ñi kieän nôi toøa aùn ngoaïi giaùo (6,1-11).
4. Vieäc taø daâm (6,12-20).
5. Hoân nhaân vaø ñoàng trinh (7).
6. AÊn thòt cuùng ngaãu töôïng (8,1-11,1).
7. Caùch aên maëc trong phieân hoäi toâng giaùo (11,2-14,40).
8. Vieäc keû cheát soáng laïi (15).
- Nhaén nhuû, chaøo thaêm, keát thö (16).
Neân kyù nhaän laø moät ít phaàn gom nhöõng ñeà taøi töông töï, nhöng vaãn khaùc nhau vaø coù taàm quan troïng khoâng ñeàu. Ví duï nhö ba phaàn tö ñoaïn 7 (caùch aên maëc trong phieân hoäi toâng giaùo) ñaõ daønh cho " caùc aân hueä linh thieâng" hoaëc "linh aân" (12-14) vaø chính nhaân dòp naøy maø T. Phao-loâ taùn tuïng ñöùc Thöông yeâu trong baøi ca noåi tieáng ch. 13, ñeå chöùng minh tình yeâu vöôït treân moïi ôn hueä khaùc Thieân Chuùa ban cho. Coøn trong moät phaàn tö ôû ñaàu ñoaïn 7, ñaõ baøn tôùi caùch aên maëc phuï nöõ vaø vieäc cöû haønh Tieäc Chuùa, nhöng vaén taét hôn nhieàu. Vaäy khoâng neân tìm trong baûn vaên naøy moät yù töôûng chung chi phoái vieäc gom caùc ñoaïn vôùi nhau hay caû vieäc saép xeáp töøng ñoaïn moät.
Caùch theá T. Phao-loâ quaûng dieãn tö töôûng ngaøi trong moãi ñeà taøi ñoâi khi laøm cho oùc taây phöông phaûi ngaïc nhieân bôõ ngôõ. Ngöôøi ta thöôøng kyù nhaän laø T. Phao-loâ theo löôïc ñoà ñöôøng troøn kieåu A B A'. Ví duï nhö ôû ch. 7, T. Phao-loâ tröôùc heát trình baøy giaùo lyù ngaøi veà hoân nhaân vaø ñoàng trinh (A: 1-16). Roài ngaøi neâu nguyeân lyù caên baûn: ai naáy cöù ôû laïi trong tình traïng cuûa mình khi ñöôïc ôn Chuùa keâu goïi (B: 17-24). Sau heát, nhôø aùnh saùng cuûa nguyeân lyù aáy, T. Phao-loâ xaùc ñònh vaø ñaøo saâu giaùo huaán ngaøi (A': 25-40). Ta gaëp thaáy löôïc ñoà töông töï trong caùc phaàn quaûng dieãn veà thòt cuùng ngaãu töôïng (8,1-11,1), vaø veà caùc ôn hueä linh thieâng (ch. 12-14), maø nguyeân lyù chæ huy B tröôùc laø ñòa vò öu tieân cuûa ñöùc yeâu thöông vaø vieäc phuïc vuï Tin Möøng (8,7-13; 10,24), sau laø tình lieân ñôùi giöõa caùc chi theå trong cuøng moät thaân (12,12-16).
Coøn cô caáu ñoaïn thöù nhaát (1,10-4,21: caùc beø ñaûng trong coäng ñoaøn Co-rin-toâ, thì khoù phaân bieät hôn. Ñaây cuõng laø löôïc ñoà A B A', nhöng soaïn thaûo caån thaän hôn. Khoâng coù yù trình baøy chi tieát veà löôïc ñoà maáy chöông goàm coù nhieàu khuùc reõ ngang naøy, nhöng ta coù theå deã daøng neâu baät leân ñöôøng höôùng chung. Tröôùc heát ta thaáy roõ hai phaàn: moät laø khuùc 1,10-3,23 laøm thaønh nhö baûn trình baøy giaùo huaán, hai laø ch. 4 aùp duïng luaân lyù cuûa maáy nguyeân lyù ñaõ neâu leân. Chính trong phaàn thöù nhaát, ta laïi gaëp thaáy löôïc ñoà noùi treân, nhöng ôû ñaây laïi xuaát hieän theo hình thöùc A A1 B A'1 A'. Ñaàu heát toá caùo hai ñieàu roái loaïn, laø caùc söï chia reõ (A: 1,10-16) vaø söï khoân ngoan loaøi ngöôøi (A1: 1,17-25). Nguyeân lyù caên baûn B, T. Phao-loâ caên cöù vaøo ñaáy ñeå toá caùo vaø leân aùn nhöõng laïc höôùng naøy, ta gaëp thaáy neâu leân ôû 1,30: ñôøi soáng ki-toâ höõu laø soáng trong Ñöùc Ki-toâ nguoàn duy nhaát cuûa söï khoân ngoan vaø ôn cöùu ñoä. Nhö theá thì T. Phao-loâ coù theå baøn tôùi caùc ñaëc tính cuûa söï khoân ngoan thaät laø vieäc ban phaùt Thaùnh Linh (A'1: 2,6-16) vaø toû ra söï vaáp phaïm do caùc chia reõ gaây neân: chia reõ laø traùi nghòch vôùi baûn chaát thaät cuûa Coäng ñoàng, vì Coäng ñoàng laø ngoâi nhaø xaây treân ñaù taûng duy nhaát laø Ñöùc Ki-toâ (A': 3,1-16). Ta laïi thaáy moät cô caáu môùi theo hình thöùc chuyeån hoaùn trong phaàn keát (3,18-23) nhaéc laïi hai ñeà taøi ôû phaàn ñaàu (chia reõ vaø khoân ngoan giaû maïo), nhöng theo thöù töï ñaûo ngöôïc: ai töï coi mình khoân ngoan theo caùch theá gian, thì haõy chaáp nhaän ôn khoân ngoan Ñöùc Ki-toâ ban phaùt, maëc daàu coù theå bò theá gian coi laø ñieân daïi (3,18); sau heát thay vì caùc chia reõ laøm cho ki-toâ höõu thaønh noâ leä ngöôøi phaøm (1,12: "Toâi thuoäc veà oâng Phao-loâ, toâi thuoäc veà oâng A-po-loâ, toâi thuoäc veà oâng Keâ-pha"), chính söï thuoäc veà moät mình Ñöùc Ki-toâ seõ laøm cho ki-toâ höõu khoâng nhöõng ñöôïc töï do vaø nhaát trí trong Ñöùc Ki-toâ, laïi coøn ñöôïc quyeàn thoáng trò treân taát caû: "Taát caû ñeàu thuoäc veà anh em... duø theá gian, duø söï soáng, duø söï cheát, duø hieän taïi, duø töông lai, taát caû ñeàu thuoäc veà anh em"; vaø nhöõng ngöôøi hoï muoán lam noâ leä kia, thöïc ra chính laø nhöõng toâi tôù hoï: "Taát caû ñeàu thuoäc veà anh em duø Phao-loâ, duø A-po-loâ hay Keâ-pha cuõng theá...!" (3,22).
Ta coøn gaëp thaáy cô caáu A B A' trong caùc ñoaïn khaùc nöõa: ví duï nhö trong khuùc baûn veà Tieäc Chuùa (11,17-34): muïc nhaéc tôùi vieäc laäp pheùp Suøng AÂn (11,23-26) trình baøy thöïc taïi caên baûn (B), coù theå theo aùnh saùng aáy ñeå leân aùn vaø ñieàu chænh (A': 11,28-34) caùc chia reõ ñeà caäp ñeán ôû ñaàu Thö (A: 11,17-22). Baøi ca taùn tuïng loøng yeâu thöông (ch. 13) coù theå keát caáu theo cuøng moät kieåu maãu. Baét ñaàu quaûng dieãn söï troåi vöôït cuûa loøng yeâu thöông, neáu thieáu thì moïi ñoaøn suûng phi thöôøng tôùi maáy cuõng hoùa ra voâ duïng (A: c. 1-3), roài tôùi khuùc moâ taû nhöõng coâng vieäc phaùt xuaát töø loøng yeâu thöông (B: c. 4-7); trong phaàn keát, T. Phao-loâ laïi coù theå quaûng dieãn theâm laàn nöõa caùch saâu xa hôn, ñeà taøi veà söï troåi vöôït cuûa loøng yeâu thöông laø caùi khoâng bao giôø qua ñi, trong khi moïi söï khaùc ñeàu seõ tan bieán caû (A': c. 8-13).
Nhöõng vaán ñeà chính baøn trong Thö
Nhöõng vaán ñeà rieâng T. Phao-loâ baøn ñeán trong Thö naøy ñeàu xuaát phaùt töø vaán ñeà caên baûn ñaõ ñaët ra ôû baát cöù thôøi ñaïi naøo trong lòch söû Hoäi Thaùnh, caùch rieâng laø trong hoaït ñoäng thöøa sai cuûa Hoäi Thaùnh, vaø ngaøy nay coøn ñaët ra caùch khaån tröông hôn baát luaän khi naøo. Ñoù laø vaán ñeà söù ñieäp ki-toâ giaùo aên reã vaøo moät neàn vaên hoùa khaùc vôùi neàn vaên hoùa noù ñaõ soáng tröôùc kia. Ñaây laø chuyeån neàn vaên hoùa cuûa giôùi Do-thaùi Pa-leâ-tin sang neàn vaên hoùa cuûa giôùi Hi-laïp. Neàn vaên hoùa naøy do nhöõng ñoäng löïc khaùc xa chi phoái vaø caáu taïo neân vaø coù nguy cô khoâng nhöõng laø bieán tính, maø laïi saâu xa hôn nöõa, coøn ñoàng hoùa söù ñieäp aáy theo nghóa ñoàng hoùa sinh vaät hoïc. Vì neàn vaên hoùa Hi-laïp caên baûn laø ngoaïi giaùo, chæ giöõ laïi trong söù ñieäp Tin Möøng nhöõng gì hoøa hôïp vôùi noù, coøn bao nhieâu thöù khaùc thì boû vaát ñi. Hieän töôïng naøy ñaõ thöôøng xaûy ra, nhaát laø trong nhieàu traøo löu ngoä ñaïo Ki-toâ giaùo theá kyû thöù 2, vaø traûi qua caùc theá heä, trong caùc xöù ñaõ ñöôïc Phuùc aâm hoùa voäi vaøng, maø haäu quaû laø tinh thaàn ngoaïi giaùo tröôùc kia vaãn coøn soáng soùt, chæ möôïn nhöõng yeáu toá ñöùc tin Ki-toâ giaùo laøm nöôùc sôn leân ngoaøi maët maø thoâi. Tröôùc vaán ñeà naøy, thaùi ñoä T. Phao-loâ vöøa cöông quyeát laïi vöøa teá nhò: ngaøi cöông quyeát nhaán maïnh tôùi khía caïnh ñoaïn tuyeät, maø leân aùn khaéc nghieät nhöõng caùch aên neát ôû vaø giaùo lyù khoâng theå dung hoøa vôùi söù ñieäp ngaøi rao giaûng. Nhöng khi naøo khoâng coù söï baát khaû dung hoøa, thì ngaøi khoan dung ñoùn nhaän.
Theo vieãn aûnh ñoù, ta thöû xeùt qua nhöõng vaán ñeà chính ñeà caäp ñeán trong Thö.
Veà vaán ñeà chia reõ trong coäng ñoàng vaø söï khoân ngoan thaät vôùi söï khoân ngoan giaû, coù moät ñieàu gaàn nhö khoâng theå naøo traùnh ñöôïc. Ñoù laø vì soáng trong theá giôùi toâng giaùo Hi-laïp, ki-toâ höõu taát nhieân bò caùm doã suy tö ñöùc tin mình theo kieåu nhieàu tröôøng phaùi khoân ngoan qui tuï caùc moân ñoà xung quanh moät oâng thaày noåi tieáng. Vì theá maø hoï say meâ nhöõng vò giaûng thuyeát nhö oâng A-po-loâ, vì oâng naøy haún laø coù veû haøo nhoaùng vaø taøi huøng bieän cuûa caùc baäc thaày ngoaïi giaùo kia, do ñoù sinh ra chia reõ, vì ai naáy ñeàu muoán ñaët mình döôùi quyeàn baûo trôï cuûa moät laõnh tuï tröôøng phaùi. T. Phao-loâ quyeát taâm phaûn öùng thaät laø maõnh lieät. Ngaøi cöông quyeát choáng laïi tình traïng aáy, vì thaáy ñoù laø moái hieåm nguy muoán bieán ñöùc tin ki-toâ giaùo thaønh moät söï khoân ngoan trieát lyù loaøi ngöôøi, vaø ngaøi nhaän thaáy coù nhöõng caïnh tranh tröôøng phaùi do ñoù gaây neân. Ta chæ coi laø quaù ñaùng söï ngaøi quyeát taâm ñoái laäp söï khoân ngoan loaøi ngöôøi vôùi söï "ñieân roà" lôøi giaûng (1,17-25), neáu ta queân moái tranh daønh cuûa cuoäc chieán ñaáu naøy. Vì theo lôøi chính T. Phao-loâ noùi, ngaøi laøm nhö vaäy "ñeå ñöùc tin anh em khoâng caên cöù treân söï khoân ngoan loaøi ngöôøi, nhöng treân quyeàn naêng Thieân Chuùa" (2,5). Nhöng ñoàng thôøi ngaøi laïi quyeát taâm lieäu cho nhöõng ngöôøi thieän chí muoán tìm hieåu söï khoân ngoan, nhö ngaøi thaáy xuaát hieän ôû Co-rin-toâ, khoûi phaûi thoái chí ngaõ loøng. Vì theá ngaøi trình baøy vôùi ñoäc giaû chính söï khoân ngoan thaät, khoâng phaûi laø keát quaû do vieäc tìm kieám trieát lyù loaøi ngöôøi, nhöng laø hoàng aân Thieân Chuùa do Thaùnh Linh Ngaøi thoâng cho (2,6-16).
Caùc vaán ñeà lieân quan tôùi luaân lyù phu theâ, cuõng laø nhöõng vaán ñeà ñaët ra do nieàm tin môùi gaëp gôõ neàn vaên hoùa xung quanh hoaëc quaù phoùng tuùng trong phaïm vi naøy (5,1-13; 6,12-19; x. 6,14), hoaëc khinh cheâ xaùc thòt nhö thöôøng thaáy trong maáy khuynh höôùng trieát hoïc ñöông thôøi (x. 7,1) vaø coi vieäc kieâng cöõ hoân nhaân laø moät lyù töôûng tuyeät ñoái. Ñieàu T. Phao-loâ nhaém vaøo laø lo trình baøy ñöôøng ngay neûo chính, choáng laïi caùc ñieàu cöïc ñoan ñoái laäp vôùi nhau. Ngaøi vöøa leân aùn quyeát lieät moïi hình thöùc trai gaùi buoâng tuoàng, vöøa neâu tính hôïp phaùp vaø giaù trò hoân phoái, vöøa taùn döông söï ñoàng trinh (ch. 7). Nguyeân lyù caên baûn cho nhöõng phaân bieät aáy, laø ñieàu ngaøi neâu leân ôû 6,12, roài nhaéc laïi ôû 10,23: "Taát caû ñeàu ñöôïc pheùp, nhöng taát caû khoâng thích hôïp". Ki-toâ höõu ñöôïc giaûi phoùng khoûi moïi goø boù beân ngoaøi, caû trong moïi phaïm vi luaân lyù, nhöng phaûi duøng söï töï do aáy ñeå tìm trong moïi hoaøn caûnh nhöõng gì thích hôïp hôn vôùi ñôøi soáng môùi do Thaùnh Linh taùc ñoäng.
Cuõng nguyeân lyù aáy (x. 10,23) soi saùng cho vaán ñeà tieáp theo, töùc vaán ñeà aên thòt cuùng taø thaàn (ch. 8-10). Ñaây cuõng vaäy, ta ñöùng tröôùc moät tröôøng hôïp ñöùc tin ki-toâ höõu phaûi nhaát quyeát theo hay choáng moät khía caïnh cuûa neàn vaên hoùa ngoaïi giaùo xung quanh. ÔÛ ñaây, caùc nguyeân lyù giuùp ta giaûi quyeát cuõng gioáng nhö treân: phaûi loaïi tröø taát caû nhöõng gì ñoái nghòch vôùi ñöùc tin: ñoù laø tröôøng hôïp döï phaàn böõa aên toâng giaùo ngöôøi ngoaïi (x. 10,14-22). Traùi laïi, aên taïi nhaø mình hay taïi nhaø ngöôøi khaùc nhöõng thöù thòt ngöôøi ngoaïi ñaõ cuùng teá taø thaàn, ñoù laø söï hoaøn toaøn voâ can veà phöông dieän ki-toâ giaùo (8,7-8). Nhöng moân ñoà Ñöùc Ki-toâ coøn phaûi löu taâm tôùi ñieàu khaùc nöõa: ñoù laø tình huynh ñeä khoâng cho pheùp ngöôøi aáy laøm côù cho keû yeáu ñöùc tin phaûi vaáp phaïm (8,9-13).
Nhöõng roái loaïn trong caùc phieân hoäi toâng giaùo (ch. 11-14) laø moät tröôøng hôïp môùi, laøm cho ñôøi soáng ki-toâ giaùo bò nhieãm ñoäc do caùch aên neát ôû theo tinh thaàn ngoaïi giaùo. Duø laø laïm duïng trong khi cöû haønh pheùp Suøng AÂn, laø nôi hình nhö baàu khí khaû nghi nhöõng tieäc teá daân ngoaïi ñaõ thaám vaøo (say söa 11,21), duø laø baàu khí caùc phieân hoäi phuïng thôø, laø nôi laïi gaëp thaáy nhöõng yeáu toá boàng boät coù phaàn meâ saùng nôi ít nhieàu cuoäc hoäi hoïp toâng giaùo, maø ki-toâ höõu tröôùc khi trôû laïi, haún laø ñaõ naêng tham döï vaøo, bao giôø T. Phao-loâ cuõng nhaém tôùi cuøng moät muïc tieâu: baûo toaøn tính ñaëc bieät cuûa vieäc phuïng thôø ki-toâ giaùo. Vieäc phuïng thôø naøy khoâng caàn theo caùch aên neát ôû caùc toâng giaùo xung quanh, nhöng caàn phaûn aûnh chính huyeàn nhieäm do ki-toâ höõu cöû haønh: töùc laø söï nhaát trí cuûa coäng ñoàng trong Ñöùc Ki-toâ. Do ñoù ngaøi neâu leân maáy tieâu chuaån caên baûn: ñoù laø ích chung (12,12-30), vieäc xaây döïng coäng ñoàng (14,1-19) vaø treân heát moïi söï laø loøng yeâu thöông (13,1-13).
Sau heát, chöông 13 trình baøy cho ta thaáy caùch roõ raøng hôn nöõa cuoäc chaïm traùn giöõa söù ñieäp ki-toâ giaùo vaø naõo traïng xung quanh. Vieäc keû cheát soáng laïi laø ñieàu phuø hôïp vôùi ñaïo Do-thaùi voán quen hieåu con ngöôøi theo toaøn theå duy nhaát, nhöng laïi khoâng theå aên reã vaøo moät neàn vaên hoùa chòu aûnh höôûng saâu xa nhöõng trieát thuyeát nhò nguyeân. T. Phao-loâ ñaõ coù theå ñaàu haøng tröôùc ñieàu caùc ñoäc giaû ngaøi "coù theå tin", nhö taùc giaû saùch khoân ngoan vaø oâng Phi-loâng ñaõ laøm, trong nhöõng hoaøn caûnh töông töï. Vì hoï ñaõ laøm heát söùc ñeå ít nhaán maïnh ñeán ñieåm ngöôøi ta khoù chaáp nhaän naøy, vaø neâu baät leân nhaát laø ñôøi soáng baát töû caùc linh hoàn. Coøn T. Phao-loâ thì traùi laïi, ngaøi maõnh lieät quaû quyeát veà ñieåm ngöôøi ta phaûn ñoái, töùc laø vieäc keû cheát soáng laïi. Ngaøi khoâng tìm caùch duøng trieát lyù ñeå chöùng minh laø ñieàu aáy coù theå ñöôïc, nhöng ngaøi chöùng toû laø "neáu keû cheát khoâng soáng laïi, thì Ñöùc Ki-toâ cuõng khoâng soáng laïi nöõa" (15,13.16) vaø nhö theá thì ñöùc tin ngöôøi Co-rin-toâ thaät laø roãng khoâng (15,14).
Chính vì ñieåm sau heát lieân quan tôùi moät vaán ñeà ngaøy nay coøn ñaët ra moät caùch töông töï, neân ta thaáy Thö Co-rin-toâ thöù nhaát coù leõ laø böùc thö hieän thôøi hôn heát moïi Thö T. Phao-loâ. Haún laø nhöõng giaûi phaùp ngaøi neâu ra, ñoâi khi tuøy vaøo ñieàu kieän vaên hoùa khaùc vôùi neàn vaên hoùa chuùng ta baây giôø (x. 11,2-16); nhöng tình traïng T. Phao-loâ phaûi ñöông ñaàu vôùi, cuõng chính laø tình traïng chuùng ta, vaø nhöõng nguyeân lyù chi phoái caùc lôøi ngaøi giaûi ñaùp, chöa heà maát chuùt giaù trò naøo.