Qui
Ñieån Taân Öôùc
Nguoàn
goác danh töø Cöïu Öôùc vaø Taân Öôùc
Taân Öôùc xuaát hieän döôùi hình thöùc moät boä saùch goàm 27 cuoán, vieát baèng tieáng Hi Laïp vaø moãi cuoán daøi vaén khaùc nhau raát nhieàu. Maõi cuoái theá kyû thöù hai ngöôøi ta môùi quen goïi boä saùch aáy laø "Taân Öôùc". Vì caùc saùch trong boä naøy, daàn daàn ñaõ ñöôïc uy tín raát cao, neân trong thöïc haønh, ngöôøi ta coi ngang haøng vôùi caùc baûn vaên Cöïu Öôùc, maø töø laâu, Kitoâ höõu voán coi laø boä Thaùnh Kinh duy nhaát cuûa hoï vaø ñaët teân cho laø "Leà Luaät vaø Ngoân Söù" theo thoùi quen Do Thaùi ñöông thôøi. Sôû dó goïi chung boä saùch naøy laø Taân Öôùc, coát yeáu laø vì caùc nhaø thaàn hoïc Kitoâ Giaùo ñaàu tieân, theo chaân Thaùnh Phaoloâ (2C3, 14), ñaõ nhaän xeùt raèng: caùc baûn vaên aáy bao haøm nhöõng qui ñònh cuûa moät Giao Öôùc Môùi, phaûi chæ huy moïi töông quan giöõa Thieân Chuùa vaø daân cuûa Ngaøi, trong giai ñoaïn cuoái cuøng cuûa lòch söû Cöùu Ñoä. Vì chöõ "Giao Öôùc" chæ laø dòch ôû chöõ duøng trong tieáng Hi Baù, ñeå chæ Giao Öôùc ñaõ kyù keát giöõa Thieân Chuùa vaø daân Israen. Vì noùi tôùi moät, Giao Öôùc Môùi, neân phaûi goïi laø Cöïu Öôùc, boä saùch tröôùc ñaây ñaõ ñaët teân cho laø "Leà Luaät vaø Ngoân Söù". Goïi nhö theá, laø muoán nhaän ñònh raèng: Giao Öôùc cuõ, kyù keát vôùi oâng Moâi Sen, baây giôø Chuùa Gieâsu ñaõ vöøa ñoåi môùi, vöøa vöôït quaù ñi roài.
Ba vaán ñeà caàn xeùt trong tieåu daãn vaøo Taân Öôùc
Vieäc soaïn thaûo vaø thu thaäp 27 cuoán naøy thaønh moät boä duy nhaát, laø caû moät quaù trình laâu daøi vaø phieàn phöùc. Ñaøng khaùc, vieäc löu truyeàn nhöõng cuoán aáy töø thôøi coå cho ñeán ngaøy nay, traûi qua nhieàu may ruûi, khieán cho baûn vaên khoâng coøn nguyeân veïn. Sau heát khoaûng caùch veà lòch söû, ñòa lyù, cuõng nhö vaên hoùa, giöõa chuùng ta vaø theá giôùi cuûa Taân Öôùc, laø moät ñieàu coát yeáu laøm cho ta khoù hieåu ñuùng loaïi vaên chöông naøy. Bôûi ñoù, ngaøy nay ta caàn ñaët Taân Öôùc vaøo laïi trong moâi tröôøng ñaõ thaáy Taân Öôùc phaùt sinh vaø truyeàn baù luùc ñaàu.
Vì theá, tieåu daãn vaøo Taân Öôùc, duø sô löôïc ñeán ñaâu, cuõng phaûi xeùt tröôùc tieân caùc ñieàu kieän naøo ñaõ khieán Kitoâ höõu ñaàu tieân soaïn thaûo moät boä saùch môùi veà Thaùnh Kinh. Roài caàn nghieân cöùu xem, nhôø ñaâu caùc baûn vaên haèng sao ñi cheùp laïi luoân luoân aáy, ñaõ coù theå vöôït qua 14 theá kyû cuûa moät lòch söû ñaày bieán ñoäng, töø khi soaïn thaûo cho tôùi khi coá ñònh, haàu nhö baát di baát dòch, vaøo thôøi kyù phaùt minh ra nhaø in. Ñoàng thôøi laïi cho bieát ngöôøi ta coù theå duøng caùch naøo, ñeå söûa chöõa caùc bieán thieân ñaõ ñem vaøo baûn vaên qua suoát thôøi kyø sao cheùp. Sau cuøng, tieåu daãn coøn phaûi trình baøy cho chính xaùc toái ña, moâi tröôøng lòch söû, toân giaùo, vaø vaên hoùa trong ñoù Taân Öôùc phaùt sinh vaø ñöôïc löu truyeàn.
Ba khía caïnh chính yeáu cuûa Tieåu Daãn ñaây, ngöôøi ta quen goïi laø vaán ñeà Qui Ñieån, vaán ñeà Baûn Vaên vaø vaán ñeà Moâi Tröôøng xuaát sinh cuûa Taân Öôùc.
Hai thaåm quyeàn toân giaùo ñoái vôùi Kitoâ höõu ñaàu tieân
Ta coù theå töï hoûi laøm sao Kitoâ höõu ñaàu tieân nghó tôùi vaø thaønh laäp boä saùch môùi veà Thaùnh Kinh, boå tuùc cho boä saùch cuõ quen goïi laø "Leà Luaät vaø Ngoân Söù". Cuoäc tieán hoùa aáy toùm laïi theå naøy:
Ñoái vôùi Kitoâ höõu ñaàu tieân, thaåm quyeàn toái cao trong phaïm vi toân giaùo, goàm hai baäc. Baäc nhaát laø Cöïu Öôùc, ñöôïc caùc nhaø vaên Kitoâ Giaùo ñaàu tieân trích daãn gaàn nhö trong heát moïi phaàn. Coøn baäc hai ñaõ phaùt trieån raát mau, quen goïi chung laø "Chuùa". Tieáng "Chuùa" ñaây bao haøm caû giaùo huaán Ñöùc Gieâsu ñaõ loan truyeàn khi tröôùc, caû uy quyeàn Chuùa Phuïc Sinh do caùc Toâng Ñoà thoâng ban (2C 10,8.18). Trong hai thaåm quyeàn tieâu chuaån ñoù, chæ Cöïu Öôùc ñaõ ghi thaønh baûn vaên. Coøn lôøi Chuùa daïy vaø lôøi giaûng caùc Toâng Ñoà, thì traùi laïi, ñaõ truyeàn khaåu nhieàu naêm, vaø maõi tôùi khi caùc Toâng Ñoà sau heát töø traàn, ngöôøi ta môùi thaáy caàn ghi laïi thaønh vaên nhöõng gì coát yeáu trong giaùo huaán caùc ngaøi, hoaëc baûo trì chaéc chaén nhöõng vaên thö caùc ngaøi ñaõ vieát. Vaán ñeà uy tín cuûa caùc saùch môùi naøy, taát nhieân coù ngaøy seõ phaûi ñaët ra, duø trong buoåi ñaàu, truyeàn khaåu ñaõ coù uy tín roäng raõi hôn caùc baûn vaên.
Boä thö Thaùnh Phaoloâ
Maõi tôùi khoaûng naêm 150, Kitoâ höõu môùi sô thaûo boä môùi veà Thaùnh Kinh. Raát coù theå tröôùc tieân hoï ñaõ thu nhaäp vaø duøng trong ñôøi soáng Giaùo Ñoaøn boä Thö cuûa Thaùnh Phaoloâ. Khi laøm nhö vaäy, hoï khoâng coù yù taïo phaàn phuï theâm cho Kinh Thaùnh, nhöng chæ maëc cho caùc hoaøn caûnh töï nhieân höôùng daãn mình. Vì phaàn lôùn caùc Thö cuûa Thaùnh Phaoloâ ñaõ vieát xong, khi taäp truyeàn Phuùc AÂm ñang coøn trong giai ñoaïn truyeàn khaåu. Ñaøng khaùc, chính Thaùnh Phaoloâ ñaõ khuyeân giaùo höõu ñoïc chung caùc Thö cuûa ngaøi, vaø chuyeàn cho caùc Giaùo ñoaøn laân caän (1Tb 5,27; Co 4,16).
Duø sao, ngay töø ñaàu theá kyû thöù hai, nhieàu nhaø vaên Kitoâ Giaùo ñaõ bieát phaàn lôùn caùc Thö Thaùnh Phaoloâ. Neân ta coù theå keát luaän laø ñaõ coù raát sôùm moät boä thö naøy, roài ñöôïc truyeàn baù roäng raõi vaø mau choùng, haún laø vì raát nhieàu ngöôøi bieát tieáng Thaùnh Toâng Ñoà. Tuy nhieân, maëc daàu caùc Thö aáy coù nhieàu uy tín, nhöng tröôùc ñaàu theá kyû thöù 2 (x. 2P3, 16), chöa coù baèng chöùng naøo khaúng ñònh laø ngöôøi ta ñaõ coi caùc Thö aáy nhö Kinh Thaùnh vaø coù uy tín ngang vôùi boä Thaùnh Kinh Cöïu Öôùc.
Boán Phuùc AÂm ñöôïc coi laø Kinh Thaùnh
Trong caû thôøi kyø naøy, vò trí caùc Phuùc AÂm khoâng xuaát hieän roõ raøng nhö caùc Thö Thaùnh Phaoloâ. Coá nhieân, taùc phaåm caùc nhaø vaên Kitoâ Giaùo coå thôøi, khoâng thieáu caâu trích daãn hay aùm chæ tôùi Phuùc AÂm. Nhöng gaàn nhö bao giôø cuõng khoù xaùc ñònh caùc nhaø vaên aáy trích daãn baûn vaên hay chæ nhôù thuoäc loøng theo truyeàn khaåu. Duø sao, tröôùc naêm 140, khoâng coù baèng chöùng naøo cho bieát laø ñaõ coù moät boä caùc baûn Phuùc AÂm. Cuõng khoâng thaáy baûn naøo trong nhöõng saùch aáy ñöôïc coi laø tieâu chuaån. Maõi tôùi nöûa cuoái theá kyû thöù hai, môùi gaëp nhöõng baèng chöùng moãi khi moät theâm roõ raøng laø coù moät boä Phuùc AÂm vaø laàn laàn boä aáy ñöôïc coâng nhaän laø coù uy tín.
Töø khoaûng naêm 150, môû ra moät thôøi kyø quyeát ñònh cho vieäc hình thaønh "qui ñieån" Thaùnh Kinh Taân Öôùc. Thaùnh Giuùttinh Töû Ñaïo laø ngöôøi ñaàu tieân laøm chöùng raèng Kitoâ höõu ñoïc boán Phuùc AÂm trong caùc phieân hoäi ngaøy Chuùa Nhaät, coi ñoù laø taùc phaåm do caùc Toâng Ñoà (hay ít nöõa do caùc ngöôøi tröïc tieáp lieân heä vôùi caùc ngaøi) vaø duøng saùch aáy maø coi laø coù uy tín cuõng baèng Thaùnh Kinh.
Caùc saùch naøy ñöôïc uy tín raát cao nhö vaäy, tröôùc tieân khoâng phaûi vì do caùc Toâng Ñoà, nhöng ñuùng hôn, chính vì veõ laïi lòch söû veà "Chuùa", ñuùng theo nhö truyeàn khaåu. Tuy nhieân, ngöôøi ta ñaõ sôùm nhaán maïnh vaøo ñaëc tính toâng truyeàn saùch aáy, caùch rieâng töø khi caàn baûo veä Phuùc AÂm cho khoûi nhöõng saùch loaïi aáy ñaõ sinh soâi naûy nôû ra nhieàu, maø noäi dung thöôøng chæ baét chöôùc caùch thoâ keäch, vaø coù khi coøn bòa ñaët hoaøn toaøn nöõa.
Thöïa ra, sau naêm 150, khi trong Giaùo Hoäi thaáy caàn moät tieâu chuaån moïi nôi ñeàu coâng nhaän, ngöôøi ta ñaõ quay tôùi boán Phuùc AÂm. Cho ñeán baây giôø boán Phuùc AÂm ñöôïc moïi ngöôøi löu yù tôùi, vì coù nhieàu phaåm tính beân trong vaø vì laøm chöùng trung thöïc veà "Chuùa". Boán Phuùc AÂm coù raát nhieàu öu ñieåm vöôït xa, neân khoâng maáy choác maø aùt ñöôïc caû thöù vaên chöông ñoàng loaïi. Vì theá vaøo khoaûng naêm 170, boán Phuùc AÂm ñöôïc keå laø vaên chöông "qui ñieån", maëc daàu cho tôùi baáy giôø, chöa heà nghe noùi ñeán danh töø aáy".
Taát caû boä Thö Thaùnh Phaoloâ vaøo qui ñieån:
Coøn thö Thaùnh Phaoloâ, haàu chaéc laø ñaõ ñöôïc nhaän vaøo qui ñieån khoâng phaûi rieâng töøng böùc moät, nhöng laø toaøn boä, ngay khi Giaùo Hoäi thaáy caàn coù moät qui ñieån Thaùnh Kinh Taân Öôùc. Coù leõ ñaëc tính toâng truyeàn ñaõ beânh vöïc cho uy tín boán Phuùc AÂm, nay coøn coù aûnh höôûng roäng raõi hôn nhieàu ñoái vôùi caùc Thö cuûa Thaùnh Phaoloâ. Vì caùc Thö naøy ngaãu nhieân ñaõ daàn daàn gom thaønh moät boä maø uy tín ñöôïc coâng nhaän caùch roäng raõi trong caùc Giaùo Ñoaøn theá kyû thöù 2.
Toâng truyeàn: nguyeân taéc cho qui ñieån Taân Öôùc
Theá laø ta thaáy phaùt sinh nguyeân taéc moät boä Thaùnh Kinh. Nhöng thöïc ra, khoâng bao giôø ngöôøi ta ñaõ tranh luaän veà nguyeân taéc aáy. Söï coù qui ñieån, tröôùc tieân laø moät söï kieän, ñaõ phoå bieán raát mau trong toaøn Giaùo Hoäi. Veà sau, suy tö thaàn hoïc môùi can thieäp vaøo, khi caàn xaùc ñònh chi tieát noäi dung cuûa qui ñieån aáy. Coù leõ traøo löu naøy ñaõ ñöôïc thuùc ñaåy mau, do söï can thieäp cuûa laïc giaùo Maùcxion (+160). Vì oâng naøy phuû nhaän taát caû thaåm quyeàn cuûa Cöïu Öôùc, neân khaån tröông caàn lieäu cho Giaùo Ñoaøn coù Kinh Thaùnh môùi, vaø vì theá, caàn coù qui ñieån môùi. Theá laø laïc giaùo Maùcxion ñaõ phaàn naøo giuùp phoå bieán nguyeân taéc cuûa qui ñieån môùi, ñöôïc ngöôøi ta chaáp nhaän, goàm coù hai phaàn, laø Phuùc AÂm vaø caùc Toâng Ñoà, cuõng nhö qui ñieån cuõ goàm coù hai phaàn, laø Leà Luaät vaø Caùc Ngoân Söù. Ngay cuoái theá kyû thöù hai, quan nieäm veà tieâu chuaån môùi cho Thaùnh Kinh ñaõ ghi saâu vaø chaéc trong Giaùo Hoäi, nhöng coøn caàn xaùc ñònh roõ hôn veà noäi dung cuûa qui ñieån môùi. Soá döùt khoaùt nhöõng saùch thuoäc veà qui ñieån seõ thieát laäp daàn daàn, tuyø theo moïi ngöôøi ñoàng taâm hieäp yù vôùi nhau. Chính söï phaùt trieån caùc moái lieân laïc giöõa caùc coäng ñoaøn kitoâ höõu khaùc nhau ñaõ laøm cho caùc Giaùo Ñoaøn ngaøy moät yù thöùc maõnh lieät hôn veà söï duy nhaát cuûa Giaùo Hoäi.
Saùch Coâng Vuï vaøo qui ñieån
Theá laø ta thaáy, caùch rieâng, vaøo khoaûng naêm 150 tôùi 200, ñaõ daàn daàn xaùc ñònh saùch Coâng Vuï Toâng Ñoà laø saùch thuoäc veà qui ñieån. Cuoái theá kyû thöù hai, Thaùnh Ireâneâ thaønh Lyoân coi cuoán aáy laø Kinh Thaùnh vaø trích daãn laøm chöùng töø cuûa Thaùnh Luca veà caùc Toâng Ñoà. Thöïc ra, saùch Coâng Vuï ñaõ ñöôïc keùo vaøo qui ñieån, nhaát laø vì coù hoï haøng vôùi Phuùc AÂm thöù ba, maø cuoán aáy laø phaàn tieáp tuïc. Söï phaùt trieån quan nieäm veà ñaëc tính toâng truyeàn, suoát theá kyû thöù 2, cuõng laø yeáu toá quan troïng, ñeå ñem vaøo qui ñieån moät cuoán saùch, ngöôøi ta ñaõ raát sôùm coi laø phaàn daãn nhaäp caàn thieát vaøo toaøn theå caùc Thö.
Qui ñieån hình thaønh ñaàu theá kyû thöù ba
Neáu muoán toång keâ ñaø tieán hoùa naøy, vaøo theá kyû thöù ba, ta coù theå xaùc nhaän hai ñieåm naøy: khaép moïi nôi, boán Phuùc AÂm ñaõ chieám ñòa vò vöõng chaéc khoâng theå naøo taán coâng, vaø veà sau khoâng ai choái caõi bao giôø. Töø thôøi kyø aáy, ta coù theå coi laø qui ñieån caùc Phuùc AÂm ñaõ keát thuùc roài. Coøn phaàn thöù hai trong qui ñieån (töùc laø caùc Toâng Ñoà), thì khaép nôi ñeàu thaáy trích daãn möôøi ba Thö Thaùnh Phaoloâ, saùch Coâng Vuï Toâng Ñoà, Thö thöù nhaát Thaùnh Pheâroâ. Coù söï ñoàng thanh nhaän Thöù thöù nhaát Thaùnh Gioan. Vaäy laø qui ñieån döùt khoaùt ñaõ vuôït quaù giai ñoaïn sô thaûo vaø ñaït tôùi choã hình thaønh. Tuy nhieân coù nhöõng vuøng coøn phaân vaân. Thöïc theá, beân caïnh nhöõng cuoán maø khaép nôi trong Giaùo Hoäi ñeàu coâng nhaän caû, vì coù söï hieån nhieân noäi taïi, ngöôøi ta gaëp moät soá quan troïng nhöõng cuoán "baát ñònh", vì moät soá Giaùo Phuï thì nhaéc ñeán coi laø "qui ñieån", moät soá khaùc laïi chæ coi laø saùch höõu ích neân ñoïc maø thoâi. Ñoù laø tröôøng hôïp Thö Hi Baù, Thö thöù hai Thaùnh Pheâroâ, Thö Thaùnh Giacoâbeâ, vaø Thö Thaùnh Giuñeâ. Ñoái laïi, moät soá cuoán thôøi baáy giôø ñaõ ñöôïc naêng trích daãn laø Kinh Thaùnh, töùc laø thuoäc veà qui ñieån, thì veà sau khoâng coøn ñöùng vöõng laâu trong vò trí aáy, nhöng cuoái cuøng ñaõ bò loaïi ra ngoaøi qui ñieån. Ñoù laø cuoán saùch cuûa oâng Heùcmaùt, goïi laø Chuû Chaên, saùch Ñiñakeâ, Thö thöù nhaát cuûa Thaùnh Côleâmen, Thö Thaùnh Banabeâ, vaø saùch Khaûi Huyeàn Thaùnh Pheâroâ.
Maáy cuoán bò tranh luaän laâu vì khoâng chaéc laø toâng truyeàn
Tôùi giai ñoaïn naøy cuûa tieán trình, tieâu chuaån veà ñaëc tính toâng truyeàn hình nhö ñaõ ñoùng vai troø moät caùch khaù toång quaùt vaø ta thaáy moïi cuoán saùch khoâng theå noái keát vôùi moät Toâng Ñoà, ñeàu bò maát uy tín daàn daàn. Nhöõng saùch coøn bò phaûn ñoái trong voøng theá kyû thöù ba, chính laø nhöõng cuoán, maø ñaëc tính toâng truyeàn khoâng ñöôïc chaéc chaén ñoái vôùi moät vuøng naøo ñoù trong Giaùo Hoäi. Maáy tröôøng hôïp bò tranh luaän laâu hôn heát, laø Thö Hi Baù vaø saùch Khaûi Huyeàn, vì ñaëc tính qui ñieån hai cuoán naøy bò töø choái maõnh lieät laâu naêm, cuoán tröôùc thì beân Taây Phöông, cuoán sau thì ôû Ñoâng Phöông. Ñaøng khaùc, Thö thöù hai, thöù ba Thaùnh Gioan, Thö thöù hai Thaùnh Pheâroâ, vaø Thö Thaùnh Giuñeâ, thì phaûi chôø maõi laâu veà sau môùi ñöôïc coâng nhaän. Khoâng caàn theo doõi töøng chi tieát caùc giai ñoaïn cuûa cuoäc tieán hoaù daàn daàn. Tôùi theá kyû thöù 4, thì ñaõ thaønh laäp xong moät qui ñieån, xet theo toaøn boä, gioáng in nhö qui ñieån chuùng ta baây giôø, chæ coøn coù moät ñieàu khoâng chaéc chaén, laø thöù töï xeáp ñaët caùc saùch trong ñoù maø thoâi.
Vai troø thoáng nhaát cuûa Giaùo Ñoaøn Roâma
Söï lo laéng veà nhaát trí trong moät Giaùo Hoäi maø quyeàn chuû tòch cuûa Giaùo Ñoaøn Roâma ngaøy caøng theâm vöõng chaéc, ñaõ ñoùng goùp moät phaàn khoâng nhoû vaøo vieäc laøm giaûm bôùt ñi caùc dò bieät ñaõ thaáy xuaát hieän ôû giai ñoaïn noï kia, trong tieán trình thaønh laäp qui ñieån.