Vaøi SuyTö Veà Vieäc Bieân Soaïn
Boä Lòch Söû Tö Töôûng Trieát Hoïc Vieät Nam
Gs. Traàn Vaên Ñoaøn
Ñaïi Hoïc Quoác Gia Ñaøi Loan
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
5. Keát Luaän: Thaåm Ñònh Giaù Trò
Trong caùc boä Söû hieän nay cuûa Vieän Trieát Hoïc vaø cuûa caùc cô quan nghieân cöùu, ña soá chuùng ta thöôøng phaân coâng moãi hoïc giaû vieát moät ñoaïn. [57] Ngöôøi chuû bieân (caùc giaùo sö Nguyeãn Taøi Thö, Leâ Syõ Thaéng, Nguyeãn Höõu Vui, Trònh Doaõn Chính, Buøi Thanh Quaát) chòu traùch nhieäm bieân taäp. Loái phaân coâng naøy tuy coù nhieàu caùi hay (khoâng ñuïng chaïm, khoâng daãm chaân leân nhau, vaø coù leõ töông ñoái nhanh). Tuy vaäy, ñaây laø loái bieân soaïn Töø Ñieån Baùch Khoa chöù khoâng phaûi Lòch Söû. Bôûi leõ, lòch söû phaûi heä thoáng, nhaát quaùn, lieân tuïc. Maø lòch söû trieát hoïc laïi ñoøi hoûi hôn nöõa: chuùng ta phaûi tìm ra nguyeân lyù chung vaø ñöôøng höôùng chung, chöa noùi ñeán laø chuùng ta phaûi duøng cuøng phaïm truø, töø ngöõ, loái phieân dòch chung.
Moät trong nhöõng maõ soá chung cuûa ngöôøi Vieät laø taám loøng yeâu nöôùc, gaén boù vôùi toå, vôùi doøng toäc. Chuû nghóa yeâu nöôùc khoâng phaûi laø caùi maõ soá, hay caùi logic (tinh thaàn), nhöng chæ laø moät hình thöùc (ñoâi khi cöïc ñoan) cuûa taám loøng yeâu nöôùc maø thoâi. Giaùo sö Traàn Vaên Giaøu laø moät trong nhöõng boä oùc baùch khoa cuûa Vieät Nam. Goïi cuï laø nhaø baùc hoïc thì cuõng khoâng quaù ñaùng. Theá neân, toâi khoâng nghó laø cuï quaù ñôn sô ñeán noãi giaûn ñôn tö töôûng Vieät vaøo chuû nghóa yeâu nöôùc. Khi naâng loøng yeâu nöôùc leân haøng chuû nghóa, Traàn tieân sinh thöïc ra muoán noùi leân caùi taâm tình cuûa cuï vaø nhöõng ngöôøi cuøng thôøi ñaïi cuûa cuï, töùc thôøi ñaïi cuûa chuùng ta hieän nay maø thoâi. [58] Maø thöïc vaäy, thôøi ñaïi cuûa chuùng ta hieän nay laø moät thôøi ñaïi xaây döïng treân loøng yeâu nöôùc (neáu nöôùc ñöôïc hieåu theo nghóa roäng cuûa queâ cha ñaát toå). Baûo veä nöôùc nhaø khoûi ngoaïi xaâm, baûo veä daân toäc khoûi bò ñoâ hoä. thì ngöôøi Vieät cho duø ôû baát cöù ñaâu cuõng ñeàu nhö nhau. Hoï vaãn raát naëng taám loøng yeâu ñaát nöôùc, thöông gioáng noøi, nhôù queâ höông vaø luoân höôùng veà xöù sôû. Song le, taâm tình naøy khoâng phaûi vaø khoâng neân ñoàng nghóa vôùi chuû nghóa. Bôûi vì loøng yeâu nöôùc laø tinh thaàn, laø maõ soá, chöù khoâng phaûi laø hình thöùc hay cô caáu.
Moät chuû nghóa khoâng chæ caàn nguyeân lyù, maø coøn phaûi mang vaøo moät hình thöùc coá ñònh. Noù phaûi coù nhöõng ñieàu kieän sau: (1) noù laø nguyeân lyù chæ ñaïo trong taát caû cuoäc soáng, (2) noù laø luaät (logic) cuûa moïi suy tö, (3) noù laø giaù trò caên baûn ñeå ñaùnh giaù moïi sinh hoaït cuûa chuùng ta, (4) noù laø nguoàn, hình thöùc, vaø chaát lieäu cho thaåm myõ; (5) noù theå hieän trong cô caáu, toå chöùc, neàn giaùo duïc. cuûa xaõ hoäi. Noùi toùm laïi, khi coâng nhaän chuû nghóa yeâu nöôùc thì tröôùc heát phaûi chöùng minh coù moät taâm tình yeâu nöôùc chung nôi ngöôøi Vieät; coù moät loái suy tö chung döïa treân taâm tình naøy; coù moät loái toå chöùc (soáng) chung theo nguyeân lyù naøy, coù moät neàn ñaïo ñöùc, thaåm ñònh giaù trò chung döïa treân nguyeân lyù naøy, vaø moïi saùng taïo, saûn sinh chæ coù theå töø caùi ñoäng löïc yeâu nöôùc naøy. Taát caû caùc nguyeân toá treân caáu taïo thaønh neàn trieát hoïc yeâu nöôùc. Laø chuû nghóa, ta phaûi coâng nhaän ñoù laø neàn trieát hoïc caên baûn nhaát, hay noùi theo ngoân ngöõ trieát hoïc, ñoù laø neàn sieâu hình cuûa trieát hoïc Vieät Nam.
Hieån nhieân laø, taám loøng yeâu nöôùc khoâng hoäi ñuû nhöõng chuaån möïc cuûa moät chuû nghóa neâu treân. Loøng yeâu nöôùc cuûa chuùng ta chæ laø moät loái soáng, caùch suy tö cuûa nhöõng ai gaén lieàn vôùi nhaø, vôùi nöôùc, vôùi non, vôùi ao vôùi vöôøn. Noù chöa phaûi, vaø khoù coù theå bieán thaønh neàn sieâu hình bôûi leõ moät khi con ngöôøi khoâng coøn quaù gaén lieàn vôùi ñaát, vôùi nöôùc, vôùi vöôøn vôùi töôïc, thì moät taâm tình yeâu nöôùc nhö vaäy seõ phai nhaït. Ñaây laø moät lyù do giaûi thích taïi sao coù nhöõng cuoäc noäi chieán khoâng ngöøng giöõa nhöõng ngöôøi yeâu nöôùc moät caùch cöïc ñoan. Ñaây cuõng laø lyù do giaûi thích ñöôïc, nhöõng ngöôøi yeâu nöôùc (theo kieåu cuûa hoï) khoù coù theå coâng taùc vôùi nhau ñöôïc.
Nhöõng vó nhaân nhö Khoång Töû, Gieâ-Su, Thích Ca, Karl Marx, khoâng gaén lieàn vôùi chuû nghóa yeâu nöôùc. Hoï laø nhöõng ngöôøi quoác teá, voâ saûn (theo ñuùng nghóa khoâng giai caáp cuûa Marx). Ñoái vôùi caùc ngaøi, thì taám loøng yeâu nöôùc vaãn chöa ñuû. Phaûi laø taám loøng nhaân baûn, töù haûi giai huynh ñeä, thieân haï vi coâng, töø bi hæ xaû. môùi laø nguyeân lyù caên baûn cho cuoäc soáng. Vaây neân chuùng ta phaûi noùi, neàn trieát hoïc (nguyeân lyù) cuûa loøng yeâu nöôùc phaûi xaây treân neàn nhaân baûn, treân yù thöùc sinh toàn, phaùt trieån, treân söï öôùc voïng, khaùt voïng veà moät theá giôùi hoaøn myõ cuûa con ngöôøi toaøn thieän. [59]
Theá neân, khi vieát boä Lich Söû Tö Töôûng Trieát Hoïc Vieät Nam, chuùng ta yù thöùc ñöôïc raèng chuùng ta vieát vì ñoäng löïc yeâu nöôùc, vaø phaùt xuaát töø taám loøng yeâu nöôùc. Nhöng khoâng phaûi vì theá maø chuùng ta ñöôïc pheùp bieán boä söû thaønh Lòch Söû Trieát Hoïc Yeâu Nöôùc. Vaäy thì, töø taám loøng yeâu nöôùc, vôùi tinh thaàn khoa hoïc chuùng ta neân coá gaéng vieát boä söû xöùng ñaùng cho caû nhieàu theá heä, coù theå dòch sang ngoaïi ngöõ (Anh, Phaùp, Hoa) vaø coáng hieán cho nhaân loaïi. Vaø ñeå coù theå hoaøn thaønh boä naøy, chuùng ta caàn coù nhöõng ñieàu kieän caên baûn (phaàn 3), cuõng nhö söï tieáp tay cuûa caùc chuyeân gia lieân ngaønh,vaø söï ñoùng goùp cuûa nhöõng hoïc giaû Vieät soáng taïi haûi ngoaïi, hay caùc hoïc giaû ngoaïi quoác. [60] Moät boä söû nhö vaäy khoâng chæ thoûa maõn ñöôïc taám loøng aùi quoác cuûa chuùng ta, maø coøn ñoùng goùp vaøo kho taøng vaên hoùa cuûa nhaân loaïi.
Saùch Tham Khaûo:
Trong phaàn naøy, chuùng toâi chæ neâu ra moät soá taùc phaåm lieân quan tôùi phaàn lòch söû tö töôûng, trieát hoïc vaø Vieät trieát. Vì khoâng ñöôïc haân haïnh ñoïc moät soá taùc phaåm cuûa nhöõng hoïc giaû Vieät taïi haûi ngoaïi, neân chuùng toâi khoâng daùm maïo muoäi ghi taùc phaåm cuûa hoï nôi ñaây.
- Buøi Thanh Quaát, chb., Lòch Söû Trieát Hoïc. Haø Noäi, 1999.
- Cao Xuaân Huy, Tö Töôûng Phöông Ñoâng Gôïi Nhöõng Ðieåm Nhìn Tham Chieáu. Haø Noäi: Nxb Vaên Hoïc, 1995.
- Doaõn Chính, chb., Ñaïi Cöông Trieát Hoïc Phöông Ñoâng Coå Ñaïi. Haø Noäi: Nxb Chính Trò Quoác Gia, 1998.
- Giaûn Chi & Nguyeãn Hieán Leâ, Ñaïi Cöông Trieát Hoïc Trung Quoác. 2 Taäp. Saøi Goøn: Xuaân Thu xb., 1964.
- Kim Ñònh, Vieät Lyù Toá Nguyeân. Saøi Goøn: An Tieâm, 1971.
- Kim Ñònh, Goác Reã Trieát Vieät. Houston: An Vieät, 1988.
- Kim Ñònh, Vieät Trieát Nhaäp Moân. Houston: An Vieät, 1988.
- Leâ Toân Nghieâm, Lòch Söû Trieát Hoïc Phöông Taây. Saøi Goøn, 1971.
- Leâ Syõ Thaéng, Lòch Söû Tö TöôûngVieät Nam, Taäp 2. Haø Noäi: Nxb Khoa Hoïc Xaõ Hoäi, 1997.
- Nguyeãn Ñaêng Thuïc, Lòch Söû Trieát Hoïc Ñoâng Phöông, 5 Taäp. Tph. HCM: Nxb Tph. HCM., 1991. Taùi baûn.
- Nguyeãn Ñaêng Thuïc, Lòch Söû Tö Töôûng Vieät Nam, 7 Taäp. Tph. HCM: Nxb Tph. HCM, 1992. Taùi baûn.
- Nguyeãn Höõu Vui, chb., Lòch Söû Trieát Hoïc, 2 Taäp. Haønoäi: Nxb Chính Trò Quoác Gia, 1991-1992, Tb., 1998.
- Nguyeãn Taøi Thö, chb., Lòch Söû Tö Töôûng Vieät Nam, Taäp 1. Haø Noäi: Vieän Trieát Hoïc, 1993.
- Nguyeãn Taøi Thö, chb., History of Buddhism in Vietnam. Haø Noäi: Social Sciences Publ. House, 1992. Taùi baûn: Washington, D.C.: The Council for Research in Values and Philosophy, 2002.
- Nguyeãn Troïng Chuaån, chb., Nöûa Theá Kyû Nghieân Cöùu vaø Giaûng Daäy Trieát Hoïc ôû Vieät Nam. Haø Noäi: Vieän Trieát Hoïc, 2001.
- Phan Ngoïc, Moät Caùch Tieáp Caän Vaên Hoùa. Haø Noäi: Nxb Thanh Nieân, 2000.
- Traàn Ngoïc Theâm, Tìm Veà Baûn Saéc Vaên Hoùa Vieät Nam. Tph. Hoà Chí Minh: Nxb Tph. HCM, 2001 (laàn 3).
- Traàn Quoác Vöôïng, Vaên Hoùa Vieät Nam - Tìm Toøi vaø Suy Ngaãm. Haø Noäi: Nxb Vaên Hoùa Daân Toäc, 2000.
- Traàn Ñöùc Thaûo, Lòch Söû Tö Töôûng tröôùc Marx. Haø Noäi: Nxb. Khoa Hoïc Xaõ Hoäi, 1995.
- Traàn Troïng Kim, Nho Giaùo. Saøi Goøn: Trung Taâm Hoïc Lieäu BGD, 1971.
- Traàn Vaên Ñoaøn, Chính Trò döõ Ñaïo Ñöùc. Ñaøi Baéc: Hoïc Sinh Thö Cuïc (Boä Giaùo Duïc Ñaøi Loan), 1998. (Trung ngöõ)
- Traàn Vaên Ñoaøn, Vieät Trieát Luaän Taäp, Taäp 1. Washington, D.C.: Vietnam University Press, 2000. (Vieät ngöõ)
- Traàn Vaên Ñoaøn, The Idea of a Viet-Philosophy, Vol. 1. The Formation of Vietnamese Confucianism. Washington, D.C.: Council for Research in Values and Philosophy, 2002.
- Traàn Vaên Ñoaøn, The Category of Relation in the Human Sciences. 4 Vols. Taipei: National Sciences Council, 1997-2001.
- Traàn Vaên Giaøu, Söï Phaùt Trieån cuûa Tö Töôûng ôû Vieät Nam töø Theá Kyû XIX ñeán Caùch Maïng Thaùng Taùm, 2 Taäp. Haø Noäi: Nxb Khoa Hoïc Xaõ Hoäi, 1973.
- Vieän Trieát Hoïc, chb., Moät Soá Vaán Ñeà Lyù Luaän veà Lòch Söû Tö Töôûng Vieät Nam. Haø Noäi: Vieän Trieát Hoïc, 1984.
- Vuõ Ñình Traùc, Trieát Lyù Chaáp Sinh Nguyeãn Coâng Tröù. Orange: Hoäi Höõu, 1988.
- Vuõ Ñình Traùc, Trieát Lyù Nhaân Baûn Nguyeãn Du. Orange: Hoäi Höõu, 1993.
Chuù Thích:
[57] Ngoaøi caùc boä söû veà tö töôûng hay trieát hoïc cuûa Vieän Trieát Hoïc, cuûa Ñaïi Hoïc Haø Noäi, coøn phaûi keå ñeán: Doaõn Chính, chb., Ñaïi Cöông Lòch Söû Trieát Hoïc Phöông Ñoâng Coå Ñaïi (Haø Noäi: Nxb Chính Trò Quoác Gia, 1998); Doaõn Chính, chb., Ñaïi Cöông Trieát Hoïc Trung Quoác (Haø Noäi: Nxb Chính Trò Quoác Gia, 1997), hay Taäp Giaùo Trình Trieát Hoïc Maùc-Leânin (Haø Noäi: Nxb Chính Trò Quoác Gia, 1999). Tröôùc ñaây, ña soá caùc boä söû ñeâu do moät caù nhaân hoaøn thaønh: Nho Giaùo cuûa cuï Traàn Troïng Kim, hai boä Lòch Söû Trieát Hoïc Ñoâng Phöông cuõng nhö Lòch Söû Tö Töôûng Vieät Nam cuûa cuï Nguyeãn Ñaêng Thuïc, boä Vieät Nam Phaät Giaùo Söû Luaän cuûa Thieàn sö Nguyeãn Lang, (2 Taäp), Lòch Söû Phaät Giaùo Vieät Nam cuûa Giaùo sö Leâ Maïnh Thaùt (xuaát baûn gaàn ñaây, 1999), boä Lòch Söû Truyeàn Giaùo ôû Vieät Nam cuûa Lm. Nguyeãn Hoàng (2 Taäp), (1959); Duy Vaät Lòch Söû (1949), Söï Phaùt Trieån cuûa Tö Töôûng Vieät Nam töø Theá Kyû XIX ñeán Caùch Maïng Thaùng Taùm cuûa Giaùo sö Traàn Vaên Giaøu; Lòch Söû Trieát Hoïc Phöông Taây (1950) cuûa Giaùo sö Ñaëng Thaùi Mai; Ñaïi Cöông Trieát Hoïc Trung Quoác cuûa Giaûn Chi vaø Nguyeån Hieán Leâ, (2 Taäp), (1964), vaân vaân.
[58] Coâng nhaän trieát hoïc Vieät laø "chuû nghóa aùi quoùc" coù leõ laø loái nhìn chung cuûa caùc hoïc giaû nöôùc nhaø, nhaát laø vaøo nhöõng thôøi kyø choáng ngoaïi xaâm. Giaùo sö Nguyeãn Khaùnh Toaøn nhaän ñònh, "tinh thaàn yeâu nöôùc" chæ "toâ ñieåm, trang söùc theâm cho tinh thaàn ñoäc laäp, töï do." Xtkh. Nguyeãn Khaùnh Toaøn, "Veà Cuoán Lòch Söû YÙ Thöùc Heä Vieät Nam," trong UÛy Ban Khoa Hoïc Xaõ Hoäi Vieät Nam, Moät Soá Vaán Ñeà Lyù Luaän Veà Lòch Söû Tö Töôûng Vieät Nam. (Haø Noäi, 1984) (ñeå löu haønh noäi boä), tr. 15.
[59] Ñaây laø lyù do giaûi thích vieäc Hoà Chí Minh nhaán maïnh ñeán vieäc cuï noi göông ñöùc Gieâ-su, ñöùc Khoång, nhaø baùc hoïc Karl Marx vaø baùc syõ Toân Daät Tieân: "Hoï ñeàu muoán möu haïnh phuùc cho loaøi ngöôøi, möu phuùc lôïi cho xaõ hoäi... Toâi coá gaéng laøm ngöôøi hoïc troø nhoû cuûa nhöõng vò aáy." Trích töø Traàn Daân Tieân, Hoà Chí Minh Truyeän (Thöôïng Haûi: Nxb Tam Lieân. 1949), tr. 91. Caâu noùi naøy ñöôïc haàu heát caùc nhaø nghieân cöùu Hoà Chí Minh trích daãn.
[60] Nhö kinh nghieäm rieâng cuûa ngöôøi chuû bieân, phuï traùch phaàn trieát hoïc Taây phöông cuûa Boä Ñaïi Töø Thö Trieát Hoïc Trung Hoa (Hoa ngöõ, 6 Taäp, Ñaïi Hoïc Phuï Nhaân, 1986- ñeán nay), toâi ñaõ môùi nhieàu hoïc giaû khoâng phaân bieät quoác gia, bao goàm Trung quoác, Nhaät, ngöôøi Hoa kieàu beân Myõ, moät soá hoïc giaû ngöôøi Myõ, Nga, Ñöùc, YÙ. ñoùng goùp, nhaát laø khi vieát veà trieát hoïc cuûa caùc nöôùc naøy. Veà phaàn trieát hoïc Vieät Nam, toâi töøng môøi Giaùo sö Kim Ñònh (1987) vieát 1 tieát veà Vieät Trieát.
Traàn Vaên Ñoaøn
(Taân Truùc, Trung Hoa Daân Quoác, Teát Nhaâm Ngoï 2002)