Vaøi SuyTö Veà Vieäc Bieân Soaïn

Boä Lòch Söû Tö Töôûng Trieát Hoïc Vieät Nam

Gs. Traàn Vaên Ñoaøn

Ñaïi Hoïc Quoác Gia Ñaøi Loan

Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia


3. Trieát Hoïc Vaø Nguyeân Lyù Khoa Hoïc

 

Vaäy thì moät neàn trieát hoïc phaûi laø moät neàn khoa hoïc theo ñuùng nghóa cuûa truyeàn thoáng cuûa noù (episthmh, scientia, Wissenschaft).[30] Ñoù laø moät tri thöùc nguyeân lyù maø luoân ñuùng ôû baát cöù thôøi ñaïi naøo, xaõ hoäi naøo, vaân vaân. Leõ taát nhieân, caùc trieát gia Hy laïp vaø caän ñaïi ñeàu hieåu trieát hoïc theo nghóa naøy, vaø do ñoù hoï nhaän thaáy tri thöùc trieát hoïc khoâng khaùc chi tri thöùc toaùn hoïc. Töø ñaây nhöõng ngöôøi nhö Descartes, Leibniz, Pascal (caùc toaùn hoïc gia) cho raèng neàn taûng cuûa trieát hoïc phaûi laø toaùn hoïc. Töø moät khía caïnh khaùc, tri thöùc khoâng chæ luoân ñuùng, maø noù coøn phaûi laø neàn taûng cho tri thöùc môùi. Chæ moät tri thöùc nhö vaäy môùi ñaùng goïi laø trieát hoïc. Trieát hoïc nhö vaäy mang theâm moät coâng naêng môùi, ñoù laø moät tri thöùc giuùp chuùng ta döï ñoaùn (predict) moät caùch chính xaùc caùi gì seõ xaûy ra. Moät tri thöùc (trieát hoïc) nhö vaäy ñöôïc nhöõng ngöôøi nhö Galileo, Newton, Bayle, Locke, Hume hieåu nhö laø moät neàn khoa hoïc thöïc nghieäm hay kinh nghieäm, töùc neàn vaät lyù hoïc.

Ñuùng hay sai, [31] töø thôøi trieát hoïc hieän ñaïi (modern), trieát hoïc ñöôïc ñoàng nghóa vôùi khoa hoïc, töùc moät neàn tri thöùc luoân ñuùng (toaùn hoïc), vaø giuùp ta bieát moät caùch chính xaùc caùi gì seõ xaûy ra (vaät lyù). Ñieåm maø Kant ñaõ töøng laøm, ñoù laø laøm sao chuùng ta coù theå xaây döïng ñöôïc moät neàn trieát hoïc (suy tö) vöõng chaéc döïa treân nhöõng ñieàu kieän taát yeáu vaø sieâu nghieäm gioáng nhö nhöõng ñieàu kieän cuûa khoa hoïc. Töông töï, nhöng ñi ngöôïc laïi, Hegel coi trieát hoïc nhö laø caùi tinh thaàn tuyeät ñoái, nhö laø ñoäng löïc noäi taïi (gioáng nhö luaät haáp löïc cuûa Newton) khieán theá giôùi con ngöôøi phaûi theo vaø tieán tôùi. Leõ taát nhieân Marx khoâng phaûn ñoái luaän ñieåm cuûa Hegel. OÂng chæ laät ngöôïc laïi chieàu höôùng lòch söû: ñoái vôùi Marx, caùi ñoäng löïc caên baûn cho neàn khoa hoïc khieán lòch söû tieán boä khoâng phaûi laø trieát hoïc tö bieän (speculative) maø laø moät neàn trieát hoïc thöïc haønh (practical philosophy). [32] Neàn trieát hoïc naøy (1) khaùm phaù ra ñònh luaät cuûa sinh hoaït, bieán ñoåi nôi xaõ hoäi con ngöôøi, (2) khaùm phaù ra caùi ñoäng löïc khieán con ngöôøi vaø theá giôùi bieán ñoåi, vaø (3) giuùp chuùng ta phaûi tuaân theo luaät naøy ñeå coù theå tieán tôùi moät lòch söû vieân maõn. [33]

Nhöõng loái nhìn cuûa caùc trieát gia vó ñaïi treân quaû quaù "laïc quan." Thöïc ra trieát hoïc khaùc vôùi khoa hoïc, nhaát laø vôùi nhöõng neàn hoïc khoa, töùc khoa hoïc caù bieät. Trieát hoïc laø moân hoïc veà nguyeân lyù chöù khoâng phaûi veà moät tình traïng (thöïc traïng) tri thöùc coá ñònh. Noù caøng khoâng theå töï ñoàng nghóa vôùi baát cöù hoïc khoa naøo nhö toaùn hoïc, vaät lyù, sinh vaät, vaân vaân, bôûi leõ noù laø neàn taûng cuûa nhöõng hoïc khoa (hay tri thöùc caù bieät) naøy. Neáu trieát hoïc ñoàng nghóa vôùi khoa hoïc theo nghóa hoïc khoa thì Auguste Comte coù leõ ñaõ coù lyù khi oâng naøy gaït boû taát caû moïi loái suy tö (tröø loái suy tö hoïc khoa maø oâng ñoàng nghóa vôùi vaät lyù hoïc), vaø coi chuùng nhö laø man daõ, dò ñoan, tieàn trieát hoïc. [34] Thöïc söï thì Comte quaù ngaây thô. OÂng khoâng chæ nhaàm laãn giöõa tri thöùc vaø kieán thöùc khoa hoïc, vaø ngaây ngoâ ñoàng nghóa söï tieán boä khoa hoïc vôùi söï tieán boä cuûa nhaân loaïi maø thoâi. Caùi nguy hieåm cuûa Comte, ñoù laø oâng cho laø trieát hoïc ñeà laø trieát hoïc phaûi laø khoa hoïc, maø khoa hoïc theo ñuùng nghóa phaûi laø moät neàn hoïc khoa thöïc chöùng, töùc hoïc khoa. [35]

Khoâng caàn noùi, Comte vaø nhöõng ngöôøi theo oâng ñaõ haïn heïp khoa hoïc vaø boùp meùo trieát hoïc. Chuùng toâi ñoàng yù vôùi Jaspers, ñoù laø trieát hoïc khoâng theå ñoàng nhaát vôùi khoa hoïc, cho duø laø baát cöù neàn khoa hoïc naøo. Trieát hoïc ñi tröôùc khoa hoïc, vaø cuõng ñi sau khoa hoïc. Noù luoân luoân ñaët ra nhöõng caâu hoûi baét khoa hoïc gia phaûi ñi tìm giaûi ñaùp. [36] Noù ñi tröôùc ñöa ra nhöõng vieãn kieán (visions), hay giaû ñeà (hypotheses) maø caùc nhaø (neàn) khoa hoïc tuy theo (chaáp nhaän), song phaûi phaûn tænh vaø pheâ phaùn. Hoï (chuùng) phaûi chöùng minh (thöïc chöùng) xem caùc vieãn kieán, giaû thuyeát (giaû ñeà) coù ñuùng hay khoâng, coù hoaøn toaøn hay khoâng. Neáu khoâng thì, nhö Karl Popper töøng chuû tröông, hoï phaûi gaït boû chuùng, söûa ñoåi chuùng. Hoï phaûi tìm moät giaû thuyeát (giaû ñeà) môùi, moät caùi nhìn môùi, moät nguyeân lyù môùi, töùc moät neàn trieát hoïc môùi. [37] Trieát hoïc ñi sau khoa hoïc, khoâng phaûi nhö ngöôøi haàu ñi sau saùch ñoà cho chuû [38] hay nhö ngöôøi nöõ tì cho neàn thaàn hoïc thôøi Trung Coå (philosophia ancilla theologiae). Noù giuùp khoa hoïc phaûn tænh. Noù cuõng töï phaûn tænh ñeå coù theå ñöa ra moät giaû thuyeát (ñeà) môùi, ñeå roài caùc khoa hoïc gia tieáp tuïc pheâ bình, söûa ñoåi hay gaït boû.

 

Chuù Thích:

[30] Michel Foucault, LArcheùologie du savoir (Paris: Gallimard, 1967),

[31] Karl Jaspers phaûn ñoái loái hieåu trieát hoïc nhö vaäy. Trieát gia cho raèng trieát hoïc theo ñuùng nghóa phaûi laø "Caùi yù nghóa cuûa töø trieát hoïc cho tôùi nay vaãn laø söï truy taàm chaân lyù (das Suchen der Wahrheit), chöù khoâng phaûi laø söï tieám ñoaït chaân lyù (der Besitz der Wahrheit), môùi laø caùi baûn tính cuûa trieát hoïc." Xtkh. Einfuehrung in die Philosophie, sñd., tr. 14: "Dieser Sinn des Wortes besteht bis heute: das Suchen der Wahrheit, nicht der Besitz der Wahrheit ist das Wesen der Philosophie.".

[32] Karl Marx, Thesen ueber Feuerbach (1845), trong Marx Engels Werke3, 7 (Berlin: Institut fuer Marxismus-Leninismus, 1956-1968) (Vieát taét MEW); MEW 3, 5; Das Kapital, MEW 23, 193; Die heilige Familie (1844-45), MEW 2, 204; Pariser Manuskripte (1844), Ergaenzung-Band 1, 542, vaân vaân.

[33] Xtkh. Louis Althusser, Pour Marx (Paris: Presses universitaires de France, 1967).

[34] Auguste Comte, Cours de philosophie positive. 6 Taäp (Paris, 1930-42). Taäp 1, tr. 11: "Khi tö duy veà lòch söû cuûa chính noù (khoa hoïc) coù phaûi laø moãi ngöôøi chuùng ta ñeàu nhôù laïi raèng ta ñaõ tieáp noái ñi qua chaëng ñöôøng thaàn hoïc trong thôøi thô aáu, sieâu hình trong thôøi nieân thieáu, vaø vaät lyù vaøo caùi tuoåi chín chaén?"

[35] Auguste Comte, sñd., tr. 56. Nôi ñaây, Comte xaùc ñònh khoa hoïc vaøo 6 ngaønh hoïc khoa nhö toaùn hoïc, thieân vaên hoïc, vaät lyù hoïc, hoùa hoïc, theå lyù hoïc (physiologie) vaø sinh vaät hoïc, vaø neàn khoa hoïc vaät lyù xaõ hoäi (physique sociale de sociologie).

[36] Karl Jaspers, Einfuehrung in die Philosophie, sñd., tr. 14:" Trieát hoïc laø: luoân treân ñöôøng. Nhöõng caâu hoûi cuûa noù caên baûn hôn laø nhöõng caâu traû lôøi (töøng ñöa ra), vaø moãi caâu traû lôøi töï noù laïi trôû thaønh (moät) caâu hoûi môùi khaùc." (Philosophie heisst: auf dem Wege sein. Ihre Fragen sind wesentlicher als ihre Antworten, und jede Anwort wird zur neuen Frage).

[37] Karl Popper, Conjectures and Refutations (London, 1961).

[38] John Locke töøng quaù töï ti töï haï trieát hoïc xuoáng haøng moät anh cu-li laøm coâng vieäc doïn deïp queùt töôùc raùc röôûi. Xtkh. John Locke, An Essay concerning Human Understanding , do Peter H. Nidditch chb. vaø giôùi thieäu (Oxford: Oxford University Press, 1975), The Epistle to the Reader, tr.10: "tis Ambition enough to be employed as an Under-Labourer in clearing Ground a litlle, and removing some of the Rubbish, that lies in the way to Knowledge." Cuõng xin tham khaûo: Peter Winch, The Idea of a Social Science and Its Relation to Philosophy (London, 1957), baûn dòch Vieät ngöõ cuûa Traàn Vaên Ñoaøn: YÙ Nieäm veà Moät Neàn Khoa Hoïc Xaõ Hoäi vaø söï Töông Quan vôùi Trieát Hoïc (Washington, D.C.: Vietnam University Press, döï ñònh 2002).

 

Traàn Vaên Ñoaøn

(Taân Truùc, Trung Hoa Daân Quoác, Teát Nhaâm Ngoï 2002)

 


Back to Vietnamese Missionaries in Asia Home Page